Podstawy wiedzy o klimacie 

Klimatologia jako nauka  

 

1 

 
 
 
 
 
 

 

Wstęp 

 

Wszystko to, co dzieje się w atmosferze, jest przedmiotem badań dwóch nauk: 
meteorologii i klimatologii. Meteorologia jest nauką o procesach fizycznych  
i zjawiskach zachodzących w atmosferze; procesy te przejawiają się w zmien-
nych stanach zespołu elementów meteorologicznych, czyli w pogodzie. Inaczej 
więc:  meteorologia  jest nauką o pogodzie. Ponieważ meteorologia posługuje 
się w swych badaniach metodami fizycznymi, jest zaliczana do nauk 
fizycznych. 

Całokształt stanów pogody charakterystyczny dla danego miejsca, z jego 
cykliczną roczną zmiennością, stanowi jego klimat. Klimat zależy od położenia 
geograficznego danego miejsca, a określa się go na podstawie wyników 
wieloletnich obserwacji. 

Pogoda wyraża  się przez elementy meteorologiczne. Są to charakterystyki 

 

Podstawy wiedzy o klimacie 

Klimatologia jako nauka  

 

2 

stanu fizycznego powietrza (ciśnienie, temperatura, wilgotność i inne), 
charakterystyki zjawisk atmosferycznych (zachmurzenie, opady, burze, mgły  
i inne) oraz charakterystyki ruchu powietrza (kierunek i prędkość wiatru).  
W ujęciu wieloletnim nazywamy je elementami  klimatu. 

Nauka o klimacie to klimatologia. Ponieważ klimat jest jedną ze składowych 
środowiska geograficznego, klimatologia jest jedną z nauk geograficznych, 
wchodzącą w skład geografii fizycznej.  

Meteorologia i klimatologia są odrębnymi naukami, jednak blisko ze sobą 
związanymi. Wspólnym punktem wyjścia jest pogoda. Przyczyny jej codzien-
nego stanu i możliwość jej przewidywania są przedmiotem badań meteo-
rologii, a cechy charakterystyczne pogody w danym miejscu, uwarunkowane 
jego położeniem – klimatologii. 

Obie nauki są związane poprzez materiały badawcze –  wyniki obserwacji 
meteorologicznych. Kiedyś stanowiły jedną dziedzinę wiedzy, a ich wspólna 
historia liczy przynajmniej dwa i pół tysiąca lat. 

 

 

 

 

Podstawy wiedzy o klimacie 

Klimatologia jako nauka  

 

3 

 
 
 
 
 
 
Podstawowe pojęcia w klimatologii 

 
Klimat to układ (rodzaje i przebieg roczny) pogody typowy dla danego miejsca 
lub obszaru, zależny od jego położenia, określony na podstawie wieloletnich 
obserwacji. Według ustaleń Światowej Organizacji Meteorologicznej powinien 
to być okres trzydziestoletni. Klimat jest skutkiem procesów klimato-
twórczych: obiegu ciepła, cyrkulacji atmosferycznej i obiegu wody. 

Przebieg procesów klimatotwórczych jest kształtowany przez czynniki 
geograficzne, tzn. przez cechy położenia danego miejsca lub obszaru, czyli 
szerokość geograficzną, wysokość nad poziomem morza, rzeźbę terenu, rodzaj 
podłoża, prądy morskie i pokrycie terenu. 

Pojęcie klimatu można odnosić do obszarów różnej wielkości. W zależności 
od tego, klimatem jak dużego obiektu się zajmujemy, posługujemy się 
różnymi metodami badawczymi, a w wyniku stwierdzamy różny rodzaj 

 

Podstawy wiedzy o klimacie 

Klimatologia jako nauka  

 

4 

zróżnicowania klimatu w obrębie tego obiektu.  

Makroklimat jest to klimat dużych jednostek fizycznogeograficznych lub 
innych, na przykład administracyjnych lub politycznych. W skali ma-
kroklimatu występuje zróżnicowanie wszystkich elementów klimatu, 
uwarunkowane wpływem wielkoskalowych czynników geograficznych, w tym 
szerokości geograficznej i oddalenia od oceanów. Badania makroklimatu 
prowadzi się na podstawie przynajmniej trzydziestoletnich serii obserwa-
cyjnych ze standardowej sieci stacji klimatologicznych. Przykład: klimat 
Europy, klimat Polski. 

Mezoklimat to klimat jednostek fizycznogeograficznych lub innych średniej 
wielkości. W skali mezoklimatu występuje zróżnicowanie większości 
elementów klimatu, w tym głównie temperatury i wilgotności powietrza, ilości 
opadów, kierunków i prędkości wiatru. Zróżnicowanie to jest spowodowane 
działaniem czynników geograficznych przede wszystkim związanych z podło-
żem: jego rodzajem, rzeźbą i pokryciem. Badania mezoklimatu prowadzi się 
na podstawie przynajmniej kilkuletnich obserwacji na stacjach zlokalizo-
wanych w miejscach reprezentatywnych dla badanego obiektu. Przykład: 
klimat Warszawy, klimat okolic jeziora Śniardwy. 

Mikroklimat to klimat jednostek małej wielkości. Występuje tu zróż-
nicowanie przede wszystkim temperatury i wilgotności powietrza, ruchu 
powietrza i opadów, związane bezpośrednio z podłożem: jego rodzajem, 

 

Podstawy wiedzy o klimacie 

Klimatologia jako nauka  

 

5 

rzeźbą i pokryciem. Badania mikroklimatu prowadzi się najczęściej metodami 
specjalnymi, dostosowanymi do danego obiektu i często poprzestaje się na 
krótkich seriach obserwacyjnych. Przykład: klimat śródmieścia Warszawy, 
klimat lasu. 

W klimatologii używa się także pojęcia klimat lokalny lub miejscowy. Zwykle 
są one rozumiane jako skala pośrednia między mezo- i mikro-klimatem. Tak 
też bywa rozumiane pojęcie topoklimat, chociaż w innym ujęciu ma ono 
znaczenie typologiczne, tzn. topoklimat nie jest klimatem  określonego 
obiektu, ale typem klimatu, jak na przykład klimat miasta,  o cechach 
powtarzających się w takim samym rodzaju obiektu.