Podstawy wiedzy o klimacie

Klimatologia jako nauka

1

Wstęp

Wszystko to, co dzieje się w atmosferze, jest przedmiotem badań dwóch nauk:
meteorologii i klimatologii. Meteorologia jest nauką o procesach fizycznych
i zjawiskach zachodzących w atmosferze; procesy te przejawiają się w zmien-
nych stanach zespołu elementów meteorologicznych, czyli w pogodzie. Inaczej
więc: meteorologia jest nauką o pogodzie. Ponieważ meteorologia posługuje
się w swych badaniach metodami fizycznymi, jest zaliczana do nauk
fizycznych.

Całokształt stanów pogody charakterystyczny dla danego miejsca, z jego
cykliczną roczną zmiennością, stanowi jego klimat. Klimat zależy od położenia
geograficznego danego miejsca, a określa się go na podstawie wyników
wieloletnich obserwacji.

Pogoda wyraża się przez elementy meteorologiczne. Są to charakterystyki

Podstawy wiedzy o klimacie

Klimatologia jako nauka

2

stanu fizycznego powietrza (ciśnienie, temperatura, wilgotność i inne),
charakterystyki zjawisk atmosferycznych (zachmurzenie, opady, burze, mgły
i inne) oraz charakterystyki ruchu powietrza (kierunek i prędkość wiatru).
W ujęciu wieloletnim nazywamy je elementami klimatu.

Nauka o klimacie to klimatologia. Ponieważ klimat jest jedną ze składowych
środowiska geograficznego, klimatologia jest jedną z nauk geograficznych,
wchodzącą w skład geografii fizycznej.

Meteorologia i klimatologia są odrębnymi naukami, jednak blisko ze sobą
związanymi. Wspólnym punktem wyjścia jest pogoda. Przyczyny jej codzien-
nego stanu i możliwość jej przewidywania są przedmiotem badań meteo-
rologii, a cechy charakterystyczne pogody w danym miejscu, uwarunkowane
jego położeniem – klimatologii.

Obie nauki są związane poprzez materiały badawcze – wyniki obserwacji
meteorologicznych. Kiedyś stanowiły jedną dziedzinę wiedzy, a ich wspólna
historia liczy przynajmniej dwa i pół tysiąca lat.

Podstawy wiedzy o klimacie

Klimatologia jako nauka

3

Podstawowe pojęcia w klimatologii

Klimat to układ (rodzaje i przebieg roczny) pogody typowy dla danego miejsca
lub obszaru, zależny od jego położenia, określony na podstawie wieloletnich
obserwacji. Według ustaleń Światowej Organizacji Meteorologicznej powinien
to być okres trzydziestoletni. Klimat jest skutkiem procesów klimato-
twórczych: obiegu ciepła, cyrkulacji atmosferycznej i obiegu wody.

Przebieg procesów klimatotwórczych jest kształtowany przez czynniki
geograficzne, tzn. przez cechy położenia danego miejsca lub obszaru, czyli
szerokość geograficzną, wysokość nad poziomem morza, rzeźbę terenu, rodzaj
podłoża, prądy morskie i pokrycie terenu.

Pojęcie klimatu można odnosić do obszarów różnej wielkości. W zależności
od tego, klimatem jak dużego obiektu się zajmujemy, posługujemy się
różnymi metodami badawczymi, a w wyniku stwierdzamy różny rodzaj

Podstawy wiedzy o klimacie

Klimatologia jako nauka

4

zróżnicowania klimatu w obrębie tego obiektu.

Makroklimat jest to klimat dużych jednostek fizycznogeograficznych lub
innych, na przykład administracyjnych lub politycznych. W skali ma-
kroklimatu występuje zróżnicowanie wszystkich elementów klimatu,
uwarunkowane wpływem wielkoskalowych czynników geograficznych, w tym
szerokości geograficznej i oddalenia od oceanów. Badania makroklimatu
prowadzi się na podstawie przynajmniej trzydziestoletnich serii obserwa-
cyjnych ze standardowej sieci stacji klimatologicznych. Przykład: klimat
Europy, klimat Polski.

Mezoklimat to klimat jednostek fizycznogeograficznych lub innych średniej
wielkości. W skali mezoklimatu występuje zróżnicowanie większości
elementów klimatu, w tym głównie temperatury i wilgotności powietrza, ilości
opadów, kierunków i prędkości wiatru. Zróżnicowanie to jest spowodowane
działaniem czynników geograficznych przede wszystkim związanych z podło-
żem: jego rodzajem, rzeźbą i pokryciem. Badania mezoklimatu prowadzi się
na podstawie przynajmniej kilkuletnich obserwacji na stacjach zlokalizo-
wanych w miejscach reprezentatywnych dla badanego obiektu. Przykład:
klimat Warszawy, klimat okolic jeziora Śniardwy.

Mikroklimat to klimat jednostek małej wielkości. Występuje tu zróż-
nicowanie przede wszystkim temperatury i wilgotności powietrza, ruchu
powietrza i opadów, związane bezpośrednio z podłożem: jego rodzajem,

Podstawy wiedzy o klimacie

Klimatologia jako nauka

5

rzeźbą i pokryciem. Badania mikroklimatu prowadzi się najczęściej metodami
specjalnymi, dostosowanymi do danego obiektu i często poprzestaje się na
krótkich seriach obserwacyjnych. Przykład: klimat śródmieścia Warszawy,
klimat lasu.

W klimatologii używa się także pojęcia klimat lokalny lub miejscowy. Zwykle
są one rozumiane jako skala pośrednia między mezo- i mikro-klimatem. Tak
też bywa rozumiane pojęcie topoklimat, chociaż w innym ujęciu ma ono
znaczenie typologiczne, tzn. topoklimat nie jest klimatem określonego
obiektu, ale typem klimatu, jak na przykład klimat miasta, o cechach
powtarzających się w takim samym rodzaju obiektu.