Katarzyna Bergmann

Collegium Medicum UMK w Bydgoszczy

Katedra i Zakład Diagnostyki Laboratoryjnej

Materiały biologiczne stosowane

w diagnostyce laboratoryjnej

Materiały biologiczny stosowane w badaniach

• Materiał biologiczny – każda próbka pochodząca

od żywego organizmu (człowieka), pozwalająca

określić aktualny stan zdrowia, obecność lub brak

choroby/zaburzeń, na podstawie jej właściwości
fizycznych i biochemicznych.

• Rodzaje materiałów:

- krew i pochodne

- bioptaty

- szpik kostny

-

komórki

- wydaliny

- fragmenty tkanek

- wydzieliny

- wymazy

-

płyn mózgowo-rdzeniowy

- zeskrobiny

-

płyny z jam ciała

-

popłuczyny

- dializaty

-

materiał genetyczny

Krew

• Krew – płyn ustrojowy, płynna tkanka łączna

krążąca w naczyniach krwionośnych. Składa

się w ok. 44% ze składników komórkowych
(krwinek) i w ok. 55% z osocza

• Rodzaje krwi:
-

krew tętnicza – krąży w tętnicach,

utlenowana, jasnoczerwona, płynie szybko

-

krew żylna – krąży w żyłach, odtlenowana,

ciemnoczerwona, płynie wolniej

-

krew włośniczkowa – pochodzi z drobnych

naczyń włosowatych (kapilarnych)

Krew żylna i materiały pochodne

•

Uzyskuje się z niej 3 rodzaje materiałów do

badań:

1.

krew żylną pełną = krwinki + osocze

2. osocze

– część płynna krwi, powstaje po

odwirowaniu elementów morfotycznych

3.

surowicę – osocze pozbawione

fibrynogenu i czynników krzepnięcia, w jej

skład wchodzą natomiast rozpuszczalnej

produkty konwersji fibrynogenu w fibrynę

oraz składniki uwalniane z płytek krwi,
powstaje po odwirowaniu wykrzepionej krwi

Osocze a surowica

OSOCZE

SUROWICA

- niewykrzepiona część

płynna krwi

- powstaje po wykrzepieniu

krwi

- zawiera fibrynogen i

czynniki krzepnięcia

- nie zawiera fibrynogenu i

czynników krzepnięcia

- wymaga zastosowania

antykoagulantów

- nie wymaga zastosowania

antykoagulantów

OSOCZE I SUROWICA RÓŻNIĄ SIĘ (CHOCIAŻ

CZASAMI NIEZNACZNIE) ZAWARTOŚCIĄ

POSZCZEGÓLNYCH SUBSTANCJI

Standardy pobierania krwi żylnej

• Krew pobierana jest zwykle na czczo, w godz. 7.00-9.00
• Probówki muszą być dobrane pod względem pojemności,

ilości badań oraz ich rodzaju (zwłaszcza odpowiedniego
antykoagulantu!)

• Przed pobraniem umyć i zdezynfekować ręce, założyć

jednorazowe rękawiczki

• Wyszukać odpowiednią żyłę – można użyć opaski uciskowej

(stazy), ale należy ją zwolnić po dokonaniu wyboru miejsca

wkłucia

• Oczyścić i zdezynfekować miejsce wkłucia
• Zacisnąć stazę 7-10 cm powyżej miejsca wkłucia, pacjent

powinien zacisnąć pięść w celu ułatwienia napływu krwi

• Wkłuć się pod kątem ostrym w żyłę i pobrać krew
• Zwolnić opaskę uciskową
• Usunąć igłę, a miejsce wkłucia ucisnąć jałowym gazikiem (ok.

4-5 min)

• Wyrzucić igłę oraz rękawiczki do specjalnego pojemnika na

odpady skażone, umyć i zdezynfekować ręce

Krew tętnicza

• pobierana jest przez lekarza!
• gł. z tętnicy promieniowej, udowej, grzbietowej stopy
• stosowana do badania gazometrycznego
• Standardy pobierania:
-

pacjent pozostaje w wygodnej pozycji (siedzącej lub leżącej)

-

miejsce pobierania podparte wałkiem/poduszką

-

wyczucie tętnicy palcami (pomiar tętna)

-

odkażenie miejsce wkłucia, czasem znieczulenie

-

podtrzymanie miejsca wkłucia 2 palcami, wkłucie pod kątem
45 lub 90

º

-

pobranie krwi do odpowiednich probówek/strzykawek - należy

zwrócić uwagę, by nie dostały się pęcherzyki powietrza!

-

zabezpieczenie korkiem przed dostępem powietrza

-

ucisnąć tętnicę do momentu ustania krwawienia (>10-15 min)

-

zabezpieczyć miejsce wkłucia opatrunkiem

Krew tętnicza - pobieranie

Krew włośniczkowa

• pobierana z opuszki palca, płatka ucha
• u noworodków, niemowląt – z pięty
• stosowana do badań: gazometrii, glukozy, MetHb,

HbCO, wrodzonych zaburzeń metabolicznych

• Standardy pobierania:
-

ogrzać miejsce nakłucia (masaż, ciepła woda)

-

odkazić miejsce pobrania

-

nakłuć miejsce pobrania za pomocą igły lub
skalpela (2-5 mm)

-

usunąć 1-2 pierwsze krople krwi

-

pobrać swobodnie wypływającą (NIE

WYCISKAĆ!) krew do kapilar lub mikroprobówek

-

ucisnąć miejsce nakłucia jałowym gazikiem

Krew włośniczkowa - pobranie

ANTYKOAGULANTY

• Substancje hamujące proces krzepnięcia krwi
• Pozwalają utrzymać krew w stanie płynnym oraz uzyskać

osocze

• Antykoagulant dobiera się w zależności od rodzaju badania i

specyfiki wykonywanych oznaczeń

AKTYWATORY KRZEPNIĘCIA

• substancje przyspieszające wykrzepianie krwi (np. trombina):

30 min → 5-10 min

• stosowane do pozyskiwania surowicy

• Antykoagulanty i aktywatory krzepnięcia mogą występować

w postaci:

- sproszkowanej
-

płynnej

-

rozpylonej na powierzchni wewnętrznej probówek

Rodzaje dodatków do probówek

-

system zamknięty Vacutainer firmy Becton Dickinson

Kolor korka

Substancja

Zastosowanie w badaniach

czerwony

brak dodatku lub aktywator

krzepnięcia (np. trombina)

surowica: biochemia,

immunochemia, białka

fioletowy

wersenian di- i tripotasowy

(EDTA-K

2

i EDTA-K

3

)

-

krew pełna: morfologia,

cyklosporyna, HbA1c

- osocze: ACTH, BNP

czarny

cytrynian sodu 3,8%

krew pełna: pomiar OB

niebieski

cytrynian sodu 3,2%

osocze: układ krzepnięcia

szary

fluorek sodu (inhibitor glikolizy)

+ EDTA lub szczawiany

osocze

– pomiar glukozy (na

czczo, DTTG, krzywe

cukrowe)

różowy

aprotynina (inhibitor proteaz

serynowych) + EDTA

-

krew pełna: cyklosporyna,

tacrolimus

- osocze: ACTH, BNP

zielony

heparyna litowa lub sodowa

osocze

– biochemia

*krew pełna – gazometria

(strzykawki, kapilary)

Rodzaje probówek

• Standardowe 1-2 ml – 9 ml
• Pediatryczne 200 µl – 1 ml
• Specjalne – np. mikropróbówki i

probówko-strzykawki do gazometrii

• Transportowe

Probówki do badań

• Dodatkowo: probówki mogą posiadać granulat

lub żel separujący, ułatwiający odseparowanie
osocza/surowicy od krwinek

• WAŻNE!!!

Po pobraniu krwi należy ją

dokładnie wymieszać – delikatnie, ruchem
wahadłowym, zgodnie z zaleceniami
producenta

• NIE WOLNO WSTRZĄSAĆ PROBÓWEK!!!

• Probówki należy umieścić w pionowej pozycji

w statywach, korki zdejmujemy bezpośrednio
przed wykonaniem badania

Wybór właściwego materiału

• Rodzaj badania
• Specyfika oznaczenia
• Przyjęte standardy diagnostyczne
• Stabilność materiału oraz zawartych w

nim składników

• Cechy pacjenta
• Możliwości finansowe i techniczne

ośrodka zdrowia/laboratorium

Szpik kostny

– badanie rozmazu

• Pobierany jest zwykle

bezpośrednio na oddziale
szpitalnym (hematologia,
onkologia)

• Szpik pobierany jest wyłącznie

przez lekarza, poprzez nakłucie

mostka lub talerza kości
biodrowej

• Diagnosta wykonuje

natychmiast po pobraniu

rozmaz szpiku na szkiełkach
mikroskopowych (2-3 szt.)

• Dodatkowo próbka szpiku

pobierana jest do probówki z

EDTA → możliwość

powtórzenia rozmazu

Mocz

• Wydalina układu moczowego, zawierająca w

swoim składzie wodę, elektrolity, zbędne
produkty azotowej przemiany materii (gł.
mocznik) oraz niewielkie ilości barwników
(urobilinogen)

• Dobowa ilość moczu wydalanego przez

zdrowego człowieka waha się od 600 do
2500 ml

. Zależy ona od wielu czynników,

m.in. ilości spożytych płynów i temperatury
otoczenia.

Cechy moczu osoby zdrowej

cecha

wartość

kolor

słomkowa

przejrzystość

przejrzysty

pH

4,5-7,5

glukoza, białko, ciała

ketonowe, bakterie,

bilirubina,

brak

nabłonki

pojedyncze, płaskie

erytrocyty, leukocyty

0-5 w polu widzenia

Rodzaje próbek moczu

• z mikcji pęcherza (mocz poranny)
• dobowa zbiórka moczu (DZM)
• z cewnikowania
• z nakłucia nadłonowego

Standardy pobierania moczu

• Mocz poranny:
-

Próbka musi być oddana bezpośrednio po nocnym

spoczynku (min. 4 h gromadzenia moczu w pęcherzu)

-

przed oddaniem moczu należy umyć dokładnie okolice

narząd płciowych ciepłą wodą z mydłem, bez wycierania

ręcznikiem!

-

mocz pobieramy ze środkowego strumienia, w ilości ok.

100 ml do jałowego, zamykanego pojemnika

-

Z moczu porannego można wykonać:



badanie ogólne moczu

badanie osadu moczu
Proteinogram


obecność białka Bence-Jonesa



α-amylazę



testy wykrywające leki, narkotyki

• Dobowa zbiórka moczu (DZM):

− DZM rozpoczynamy o godz. 6.00 w dniu poprzedzającym

badanie

− Pierwszą poranną porcję moczu należy odrzucić, wszystkie

następne (łącznie z pierwszą poranną porcja w dniu

badania) pacjent oddaje w całości do czystego naczynia o
poj. 2-3 l

− Naczynie należy przechowywać w chłodnym miejscu

(lodówce); w niektórych przypadkach używa się

konserwantów np. HCl

− Zebrany mocz należy wymieszać, zmierzyć jego objętość i

dostarczyć w ilości 100-200 ml do laboratorium

− Na zleceniu podać czas rozpoczęcia i zakończenia zbiórki

oraz objętość DZM

− Z DZM wykonujemy: albuminy, białko całkowite, kwas

moczowy, mocznik, klirens kreatyniny, elektrolity, hormony
(np. kortyzol)

Uwagi

• Nie należy pobierać

moczu w trakcie

miesiączki oraz po

znacznym wysiłku
fizycznym

• U niemowląt i małych

dzieci stosuje się
specjalne woreczki

pediatryczne, które

należy dostarczyć do
laboratorium w
jednorazowych
pojemnikach (bez

przelewania zawartości)

Kał

• Wydalina formowana w końcowych

odcinkach jelita grubego

• Składa się głównie z:

− niestrawionych resztek pokarmowych i

fragmentów złuszczonego nabłonka – 10%

− wody - 75%
− bakterii – 15%

• Prawidłowe wydalanie stolca ma ważne

znaczenie dla zdrowia. Odbywać się powinno
ono 1

–2 razy w ciągu doby.

Badanie laboratoryjne kału

• stopień strawienia (białko, tłuszcz)
• obecność krwi utajonej
• obecność drobnoustrojów chorobotwórcze (bakterie,

wirusy)

• pasożyty i ich jaja

Standardy pobierania kału

• kał do badania pobiera się z masy kałowej oddanej w

wyniku defekacji bez użycia środków

przeczyszczających lub lewatywy

• kał oddaje się do tzw. pojemnika kałowego, którym może

być dowolne naczynie uprzednio dokładnie umyte wodą

wraz z detergentem, dokładnie wypłukane i osuszone

(np. nocnik, basen); nie należy oddawać kału do muszli
klozetowej!

• następnie porcję kału (około 2 g) pobiera się szpatułką i

przenosi do jałowego, zamykanego pojemnika i
transportuje do laboratorium

Płyn mózgowo-rdzeniowy (PMR)

• Ciecz, która wypełnia przestrzeń

podpajęczynówkową, układ komorowy i

kanał rdzenia kręgowego.

• Pełni funkcje amortyzacyjne, chroniąc

tkankę nerwową mózgu i rdzenia przed

urazami mechanicznymi oraz wyrównuje

zmiany ciśnienia wewnątrzczaszkowego

• Ilość PMR w układzie komorowym i

przestrzeni podpajęczynówkowej wynosi
ok. 135 ml

PMR

• PMR u zdrowego człowieka
przejrzysty, wodnisty
pH 7,31-7,34

cytoza <5 komórek/mm3

białko < 40 mg/dl
glukoza 40-75 mg/dl
chlorki 115-130 mmol/l

• Badania płynu są bardzo istotne w diagnozowaniu

wielu

chorób układu nerwowego:



zapalenie opon mózgowych (wirusowe,

bakteryjne, grzybicze, pasożytnicze)



krwawienie podpajęczynówkowe



krwotoki mózgowe, krwiaki



guzy mózgu

 stwardnienie rozsiane

PMR - pobieranie

• PMR pobiera wyłącznie

lekarz poprzez:



nakłucie lędźwiowe (L4-L5)



punkcję podpotyliczną



punkcję komory bocznej

• Podczas pobierania nie

wolno dopuścić do
skrawienia płynu. Należy
odnotować wygląd płynu
podczas pobierania.