Załącznik Nr 1 do „Zasad oceny nasion w Lasach Państwowych"

Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych

Instytut Badawczy Leśnictwa

OZNACZANIE CZYSTOŚCI, MASY, WYDAJNOŚCI

I WILGOTNOŚCI NASION DRZEW

I KRZEWÓW LEŚNYCH

Warszawa 1997

Metodykę opracowali:

dr inż. Andrzej Zaleski

inż. Władysław Kantorowicz

W opracowaniu metodyki oznaczania czystości i masy

1000 sztuk oraz badania wydajności i wilgotności

nasion drzew i krzewów leśnych uwzględniono

przepisy międzynarodowe zawarte w regulaminie:

International Rules for Seed Testing - Rules 1993.

wydanym przez Międzynarodowe Towarzystwo Oceny

Nasion - ISTA (International Seed Testing Association

- Zurich 1993).

Spis treści

1 W p r o w a d z e n i e 6

2 Analiza czystości nasion 6

2.1 Zasada i zakres analizy czystości 6

2.2 Wyposażenie laboratorium leśnych SON 11

2.3 Próbki nasion do analizy czystości 12

2.4 Wydzielanie frakcji nasion i zanieczyszczeń 16

2.5 Obliczanie wyników dla jednej próbki laboratoryjnej 17

2.6 Obliczanie wyników dla dwóch połówkowych próbek laboratoryjnych 18

2.7 Obliczanie wyników dla dwóch pełnych próbek laboratoryjnych 18

2.8 Postępowanie w przypadku zmieszania gatunków trudnych do oddzielenia i

pojedynczych zanieczyszczeń, które mają nadmierny wpływ na wyniki 19

2.9 Podawanie wyników analizy czystości 21

3 Oznaczanie masy nasion 22

3.1 Zasada oznaczania masy nasion 22

3.2 Wyposażenie laboratorium 22

3.3 Próbki nasion do analizy i oznaczanie masy 1000 sztuk 24

4 Oznaczanie wilgotności nasion 25

4.1 Zasada i zakres badania wilgotności 25

4.2 Wyposażenie laboratorium 26

4.3 Próbki nasion do badania wilgotności 29

4.4 Przygotowanie próbek do suszenia 30

4.5 Oznaczanie wilgotności nasion przy zastosowaniu suszarki 30

4.6 Oznaczanie wilgotności nasion przy zastosowaniu wagosuszarki. 31

4.7 Oznaczanie wilgotności nasion metodą barwnej reakcji 32

4.8 Oznaczanie zawartości wody w nasionach jodły metodą destylacji z ksylenem 33

5. Oznaczanie wydajności nasion 33

5.1 Zasada i zakres oznaczania wydajności nasion 33

5.2 Wyposażenie laboratorium do badania wydajności 34

5.3 Wydobywanie nasion z szyszek i owocni 35

5.4 Oczyszczanie nasion 37

5.5 Obliczanie wydajności nasion 38

Tabele

Rysunki

3

1 Wprowadzenie

1.1 Pierwszą analizą, której poddawane są próbki materiału siewnego przysyłane do leśnych

Stacji Oceny Nasion (SON), jest analiza czystości nasion.

1.2 Po analizie czystości, przed badaniem żywotności nasion, jako drugą analizę prowadzi się

oznaczanie masy 1 000 nasion.

1.3 W niektórych przypadkach (na specjalne życzenie zlecającego ocenę), przed analizą

czystości prowadzone jest badanie wilgotności materiału siewnego. Badanie wilgotności

powinno być bezwzględnie prowadzone w przypadku nasion przeznaczonych do

długookresowego przechowywania.

1.4 Jeśli do oceny przysłane zostaną próbki surowca nasiennego (szyszek, szyszkojagód,

owoców), z którego należy wydobyć nasiona do analiz, to S O N w trakcie pozyskiwania

nasion zobowiązana jest również przeprowadzić analizę wydajności.

2 Analiza czystości nasion

2.1 Zasada i zakres analizy czystości

2.1.1 Analiza czystości polega na wydzieleniu frakcji nasion czystych i zanieczyszczeń,

jedynie na podstawie różnicy w ich wyglądzie zewnętrznym lub na podstawie różnicy w

masie.

2.1.2 Analizę czystości prowadzi się w celu:

- oznaczenia procentowej zawartości masy czystych nasion badanego gatunku w

ogólnej masie materiału siewnego (czystości), dla potrzeb określenia wartości

siewnej,

- wydzielenia frakcji czystych nasion badanego gatunku przeznaczonych do dalszych

analiz, prowadzonych w procesie oceny nasion, takich jak: oznaczenie masy 1 000

sztuk i żywotności.

5

2.1.3 Metodyka badania czystości stosowana w leśnych SON uwzględnia specyfikę wymagań

stawianych przed oceną nasion drzew i krzewów leśnych wysyłanych za granicę w

porównaniu do wymagań stawianych ocenie nasion w obrocie na terenie kraju. Analiza

czystości nasion w ocenie krajowej dostosowana jest do systemu jakościowej klasyfikacji

plonu, który utrwalił się od kilkudziesięciu lat w leśnym nasiennictwie i szkółkarstwie.

Natomiast badania czystości nasion przeznaczonych za granicę prowadzi się według

przepisów międzynarodowych, opublikowanych przez ISTA. Zasadnicza różnica polega na

tym, że badania dostosowane do polskiej klasyfikacji czystości i żywotności stawiają większe

wymagania nasionom zaliczanym do frakcji czystych, które charakteryzują się dzięki temu

większą żywotnością określoną w próbach kiełkowania, barwienia lub krojenia.

2.1.4 W analizie czystości, prowadzonej zarówno według przepisów krajowych jak i

międzynarodowych, wyróżnia się 3 zasadnicze frakcje:

- nasiona czyste,

- nasiona inne (obce).

- zanieczyszczenia.

2.1.5 Nasiona czyste wybiera się na podstawie przynależności gatunkowej, kształtu, wielkości

i wyglądu zewnętrznego okryw nasiennych.

Do frakcji czystych zalicza się nasiona gatunku określonego przez wysyłającego jako

podstawowy lub gatunku znalezionego w próbce w największej ilości.

Zgodnie z przepisami polskimi, kwalifikującymi nasiona dla potrzeb leśnego

nasiennictwa i szkółkarstwa według wymagań BN - 76/9211 - 02 i PN - R - 65700. nasiona

czyste muszą być w pełni wyrośnięte (do naturalnej wielkości), nieskiełkowane (oprócz dębu

i nasion stratyfikowanych), a także nie mogą nosić zewnętrznych oznak uszkodzeń

mechanicznych oraz spowodowanych przez: grzyby, owady, gryzonie i ptaki.

Międzynarodowe przepisy ISTA dopuszczają zaliczyć do frakcji czystych również:

fi

- nasiona niedojrzałe, niewykształcone, porażone chorobami lub kiełkujące, pod

warunkiem, że dadzą się zidentyfikować jako przynależne do badanego gatunku i nie

są przekształcone w widoczne sklerocja grzybowe,

- kawałki nasion większe od połowy oryginalnej, pierwotnej wielkości całych nasion.

Nasiona niektórych gatunków, zgodnie z przepisami ISTA, mogą być również pozbawione

całkowicie okrywy nasiennej. Jedynie nasiona gatunków z rodziny motylkowatych,

pozbawione całkowicie okryw nasiennych powinny być uważane jako zanieczyszczenia.

Opis wyglądu nasion czystych, z uwzględnieniem specyfiki gatunkowej,

przedstawiono w tabeli 1.

2.1.6 Do frakcji innych (obcych) zalicza się nasiona innych gatunków, nie

zakwalifikowanych jako gatunek podstawowy (badany), lub gatunku znalezionego w próbce

w mniejszej ilości od gatunku dominującego.

2.1.7 Frakcję zanieczyszczeń stanowią pozostałe składniki analizowanej próbki nasion, nie

zaliczone do nasion czystych (p. 2.1.5) i nasion innych (p. 2.1.6). Stanowią je również

owocostany, co do których jest pewność, że nie zawierają nasion, a także same nasiona o ile

jest oczywiste, że nie zawierają zarodka.

W ocenie krajowej, kwalifikującej nasiona dla potrzeb nasiennictwa i szkółkarstwa

leśnego, według wymagań BN-76/9211-02 i PN-R-65700, we frakcji zanieczyszczeń

wyróżnia się następujące składniki:

- nasiona niedokształcone,

- nasiona puste,

- nasiona uszkodzone mechanicznie,

- nasiona opanowane przez grzyby,

- nasiona uszkodzone przez owady,

- nasiona uszkodzone przez gryzonie i ptaki.

7

- nasiona skiełkowane niektórych gatunków, o ile nie są stratyfikowane i odpowiednio

zabezpieczone do czasu siewu,

- zanieczyszczenia z badanego gatunku,

- zanieczyszczenia mineralne,

- inne zanieczyszczenia.

2.1.8 Nasiona niedokształcone są to takie, które wyraźnie odbiegają swoją wielkością od

normalnie wyrośniętych. Niedokształcone nasiona wielu gatunków, bardzo często odznaczają

się nie tylko mniejszymi rozmiarami ale innym kształtem, barwą i elastycznością.

U lipy drobnolistnej nasiona niedokształcone są mniej brązowe a bardziej szare, ich okrywy

są mniej kanciaste a bardziej obłe i znacznie łatwiej je zmiażdżyć ściskając w palcach.

Niedokształcone skrzydlata klonów i jesionów, w miejscu wypełnienia zarodkiem są płaskie

(mniej wypukłe) i dużo łatwiej jest je zgiąć lub nawet złamać.

2.1.9 Frakcja nasion pustych wydzielana jest tylko w tych przypadkach (u tych gatunków), w

których na podstawie dużej różnicy w masie można bez żadnych wątpliwości wykryć brak

zarodka lub bielma i zarodka w nasieniu (np. sosna zwyczajna i czarna, świerk).

2.1.10 Do nasion uszkodzonych mechanicznie zalicza się wszystkie nasiona skaleczone,

pozbawione części łupiny, ułamane i z pęknięciami powstałymi na skutek działania

czynników mechanicznych. Dla uszkodzeń mechanicznych charakterystyczne są pęknięcia

poprzeczne z nieregularnymi, postrzępionymi brzegami. Należą do nich również nasiona

jodły z pogniecionymi pęcherzykami żywicznymi. Do uszkodzeń mechanicznych nie zalicza

się natomiast podłużnych pęknięć łupiny o gładkich brzegach, które powstają przede

wszystkim przy zbyt szybkim wysychaniu nasion takich gatunków, jak: dąb, buk, jabłoń.

Nasiona z takimi pęknięciami, o ile nie są nadmiernie wysuszone, nadają się do

natychmiastowego siewu, nie nadają się natomiast do długoterminowego przechowywania.

Obłamanie skrzydełek u nasion uskrzydlonych nie jest uszkodzeniem.

8

2.1.11 W próbie czystości, do nasion uszkodzonych przez grzyby zalicza się te, które mają

wyraźne, zewnętrzne oznaki przerośniecia przez strzępki grzybni, zmumifikowania,

chorobowego przebarwienia okrywy nasiennej itp.

2.1.12 Uszkodzenia nasion spowodowane przez gryzonie i ptaki charakteryzują się tym, że

brzegi uszkodzenia noszą wyraźne ślady ząbków lub są nieregularnie postrzępione. Mogą

występować szczególnie w przypadku nasion stratyfikowanych w warunkach naturalnych

(dołowanych, przechowywanych pod ściółką).

2.1.13 Nasiona skiełkowane zalicza się do zanieczyszczeń wtedy, kiedy kiełki uległy

uszkodzeniu (wyschnięciu) i nasiona nie bedą w stanie ich zregenerować. Nie zalicza się do

zanieczyszczeń skiełkowanych nasion dębu szypułkowego i bezszypułkowego oraz

stratyfikowanych (przysposobionych) i skiełkowanych nasion innych gatunków, jeżeli są

przechowywane w substracie lub są odpowiednio zabezpieczone przed uszkodzeniem kiełków

do czasu odpowiednio prowadzonego, delikatnego wysiewu.

2.1.14 Do zanieczyszczeń z badanego gatunku zalicza się resztki owocni, szypułek, szyszek,

skrzydełek, igliwia, liści oraz grudki żywicy itp. W próbkach nasion należących do rodziny

motylkowate, do zanieczyszczeń z gatunku zaliczane są również oddzielone liścicnie,

niezależnie od tego, czy oś zarodka jest więcej niż w połowie przytwierdzona do okrywy

nasiennej.

2.1.15 Do zanieczyszczeń mineralnych zalicza się piasek, kamyki i inne minerały, które

zmieszały się z nasionami w trakcie pozyskania lub przysposabiania przedsiewnego.

2.1.16 Zanieczyszczeniami innymi są domieszki nie wymienione w punktach od 2.1.8

do 2.1.15.

2.1.17 Złagodzenie kryteriów jakie ma zastosowanie w analizie czystości nasion wysyłanych

za granicę, w stosunku do analizy czystości nasion przeznaczonych na potrzeby leśnictwa i

szkółkarstwa krajowego, polega na niezaliczaniu przez przepisy ISTA niektórych nasion do

9

frakcji zanieczyszczeń. O ile nie ma się absolutnej pewności, że w owocni braku i na nasienia a

w nasieniu zarodka, to do zanieczyszczeń według przepisów ISTA nie zalicza się:

- nasion i owoców niewyrośniętych i niewykształconych,

- nasion pustych wydzielonych na podstawie różnicy w masie,

- nasion gatunków iglastych uszkodzonych mechanicznie, popękanych i ukruszonych

jeśli pozostałe kawałki są większe od połowy pierwotnej wielkości nasion (tab. 1),

- nasion i owoców gatunków liściastych uszkodzonych: mechanicznie, przez owady,

grzyby, gryzonie i ptaki oraz popękanych i ukruszonych, jeśli pozostałe kawałki są

większe od połowy pierwotnej wielkości nasion (tab. 1),

- nasion częściowo lub całkowicie pozbawionych okrywy (tab. 1),

- nasion skiełkowanych.

2.2 Wyposażenie laboratorium leśnych S O N

2.2.1 Do wykonania analizy czystości laboratorium powinno posiadać 3 rodzaje sprzętu:

urządzenia powiększające obraz, narzędzia do segregowania nasion i zanieczyszczeń, wagi, a

także wskazane jest, aby posiadało również rozdzielacze do wydzielania próbek

laboratoryjnych z próbek średnich. Mogą być również wyposażone w sprzęt pomocniczy, taki

jak dmuchawy i sita, ale nie jest on wymagany obligatoryjnie.

2.2.2 W celu szczegółowego obserwowania zewnętrznego wyglądu nasion mogą być

stosowane następujące urządzenia powiększające obraz od 2 do 12 razy:

- lupy ręczne,

- lupy podświetlane umieszczane na statywach,

- binokulary,

- mikroskopy stereoskopowe.

2.2.3 Do wydzielania w próbce materiału siewnego poszczególnych frakcji nasion i

zanieczyszczeń należy stosować różnego rodzaju:

10

- pesety,

- skalpele,

- igły preparacyjne lub lancetowe.

2.2.4 Laboratorium leśnych SON powinno być wyposażone w wagi analityczne i precyzyjne,

dające możliwość ustalenia masy różnych frakcji nasion i zanieczyszczeń w próbkach o masie

od 1 g do 10 kg (tab. 2), z dokładnością ważenia odpowiednio od 0,001 g do 1 g, według

zasad podanych w rozdziale 2.4 i tab. 3.

Zestaw wag może być dobrany dowolnie, o ile tylko będą zachowywane podczas

ważenia zasady podane w tabeli 3. Mogą to być np. dwie następujące wagi:

- analityczna o dokładności ważenia 0,001 g (z maksymalnym zakresem ważenia 400-

800 g),

- precyzyjna o dokładności ważenia 0,1 g (z maksymalnym zakresem ważenia 10 000 -

16 000 g).

2.3 P r ó b k i nasion do analizy czystości

2.3.1 Z każdej próbki średniej przysyłanej przez próbobiorcę (nadawcę), SON pobiera próbki

laboratoryjne. Badanie czystości może być wykonane w jednej próbce laboratoryjnej, o masie

podanej w tabeli 2, lub w dwóch podpróbkach, każda o masie równej co najmniej połowie

masy próbki laboratoryjnej.

Dla potrzeb oceny uproszczonej (orientacyjnej) badanie czystości na jednej próbce

laboratoryjnej jest wystarczające.

2.3.2 Każda z podpróbek oraz duplikaty próbek laboratoryjnych powinny być wydzielane

niezależnie. To znaczy, że po otrzymaniu pierwszej próbki laboratoryjnej lub podpróbki,

resztę próbki średniej należy ponownie zmieszać i dopiero wtedy wydzielić z niej duplikat

próbki laboratoryjnej lub drugą podpróbkę.

11

2.3.3 Próbki laboratoryjne powinny być wydzielane tylko takimi metodami, które powodują

staranne mieszanie próbki średniej i dzielenie jej na dwie reprezentatywne części. Zaleca się

jedną z następujących metod:

- z zastosowaniem rozdzielacza mechanicznego,

- naczynek rozstawionych losowo,

- przepolawiania za pomocą kratownicy,

- szufelkowej,

- ręcznego dzielenia (tylko dla niektórych gatunków).

2.3.3.1 Zastosowanie rozdzielacza mechanicznego jest odpowiednie dla wszystkich rodzajów

nasion, z wyjątkiem typów nasion o dużych skrzydełkach. Aparat ten dzieli próbkę na dwie

prawie równe części. Rozdzielacz może być stosowany także do mieszania nadesłanych

próbek średnich. W tym celu przepuszcza się próbkę nasion przez rozdzielacz, ponownie

łączy i przepuszcza całą próbkę kolejny raz. Próbki nasion można przepuszczać trzykrotnie

jeśli zajdzie taka potrzeba. Próbka ulega redukcji przez powtarzane dzielenia i ujmowanie

jednej połowy po każdym przepuszczeniu przez rozdzielacz. Proces kolejnego dzielenia

powinien być kontynuowany aż do momentu otrzymania próbki o przybliżonej masie, lecz

nie mniejszej niż wymagana.

2.3.3.2 Metoda naczynek rozstawionych losowo nadaje się szczególnie do uzyskiwania

próbki laboratoryjnej do 10 gramów, pod warunkiem, że nie będzie stosowana dla gatunków

o nasionach z dużymi skrzydełkami oraz toczących się.

W metodzie tej obowiązuje zasada rozstawienia losowo sześciu do ośmiu miseczek

lub kubeczków na tacy. Po wstępnym wymieszaniu całej próbki, nasiona rozsypywane są

równomiernie na tacę. Przyjmuje się, że nasiona, które dostaną się do naczynek stanowić

będą próbkę laboratoryjną. To udoskonalenie zapewnia uzyskanie próbki laboratoryjnej,

wydzielanej z próbki średniej o masie w przybliżeniu równej z wymaganą.

2.3.3.3 W zmodyfikowanej metodzie przepoławiania (usankcjonowanej przez ISTA) stosuje

się urządzenie, które składa się z tacy z odpowiednio dopasowaną kratownicą. Znajdują się w

niej sześcienne komory o wymiarach równej wielkości, z których co druga (przemiennie) nie

ma dna, wszystkie zaś są otwarte od góry. Po wstępnym wymieszaniu, nasiona należy

rozsypać równomiernie nad kratownicą, postępując w ten sam sposób jak przy metodzie

naczynek losowych. Po podniesieniu kratownicy mniej więcej połowa nasion pozostaje na

tacy. W ten sposób dzieli się próbkę średnią drogą kolejnych przepołowień, aż do uzyskania

próbki laboratoryjnej o wielkości w przybliżeniu równej, ale nie mniejszej od wymaganej.

Dla celów oceny u p r o s z c z o n e j (orientacyjnej), dopuszcza się dzielenie próbek

średnich i pobieranie z nich kilkakrotnie mniejszej próbki laboratoryjnej metodami: po

przekątnej kwadratu, sposobem grobelek i przez przepoławianie, stosowanymi przy

pobieraniu próbek średnich z próbek ogólnych. Metody te opisane zostały w punkcie 3.2.9

,Zasad oceny nasion w Lasach Państwowych" .

2.3.3.4 Metodę szufelkową stosuje się jedynie do rozdziału nasion gatunków

drobnoziarnistych pojedynczych. Potrzebna jest taca, łopatka, szufelka o prostych

krawędziach. Po wstępnym wymieszaniu nasion rozsypuje się je równomiernie nad tacą, w

ten sposób jak w metodzie naczynek rozstawionych losowo; po rozsypaniu nasion nie należy

potrząsać tacą. Trzymając w jednej ręce szufelkę, a w drugiej łopatkę, przy użyciu obydwu

pobiera się małe porcje nasion z nie mniej niż 5 wybranych losowo miejsc na tacy. Ilość

pobranych nasion powinna być wystarczająca dla otrzymania w przybliżeniu próbki

laboratoryjnej, ale o wielkości nie mniejszej niż wymagana.

2.3.3.5 W leśnych SON, metoda ręcznego dzielenia próbek może mieć zastosowanie w

przypadku klonów, kasztanowca, leszczyny, orzechów, topól i dębów. Stosuje się następującą

procedurę postępowania.

1) Nasiona należy rozsypać na gładką i czystą powierzchnię.

2) Rozsypane nasiona wymieszać łopatką.

13

3) Nasiona uformować w stos. Następnie podzielić stos nasion na dwie mniej więcej

równe porcje. Każdą z otrzymanych czterech porcji podzielić jeszcze raz na połowy,

formując 8 stosów ustawionych w 2 rzędach po 4.

4) Połączyć i zatrzymać alternatywne porcje, np.: połączyć pierwszą i trzecią porcję

nasion z pierwszego rzędu z drugą i czwartą drugiego rzędu. Pozostałe porcje

odrzucić.

5) Czynności podane w punktach 2, 3, 4 należy powtarzać kilka razy, używając

zatrzymane porcje (pkt. 4) aż do uzyskania próbki o pożądanej masie.

2.3.4 Próbka nasion powinna być zbadana możliwie jak najszybciej po jej otrzymaniu. Jeśli

zwłoka trwa więcej niż 1-2 dni, próbki powinno się przechowywać w chłodnym, dobrze

napowietrzonym pomieszczeniu w takich warunkach, które do minimum zmniejszają zmiany

jakościowe nasion. W pierwszej kolejności, niezwłocznie po otrzymaniu, należy poddawać

ocenie nasiona stratyfikowane, nasiona wilgotne i nasiona z grupy „recalcitrant" (dęby oraz

klony: jawor i srebrzysty), które łatwo mogą ulec zaparzeniu. Nasiona stratyfikowane mogą

ponadto popaść w stan wtórnego spoczynku, co uniemożliwia ich badanie metodą

kiełkowania w piasku. Niestratyfikowane nasiona z grupy „ortodox" wysuszone do

wilgotności niższej niż 8-9% mogą dłużej czekać na ocenę, nawet do 1-2 miesięcy, jeśli

przechowywane są w stałej temperaturze 3-5 °C.

2.3.5 Reszta każdej próbki średniej, która pozostała po pobraniu pierwszej próbki

laboratoryjnej, powinna być przechowywana przez 1 rok od daty wystawienia świadectwa

oceny nasion. Umożliwia to powtórzenie oceny w tej samej lub innej Stacji. Próbki średnie

należy przechowywać w pomieszczeniach z kontrolowaną temperaturą i wilgotnością oraz

chronić je przed owadami i gryzoniami. Stacja nie może jednak ponosić pełnej

odpowiedzialności za stopniowe pogarszanie się stanu przechowywanych próbek, związane z

naturalnym starzeniem się nasion.

2.4 Wydzielanie frakcji nasion i zanieczyszczeń

2.4.1 Po zważeniu próbki laboratoryjnej z dokładnością odpowiednią do jej masy (tab. 3),

dzieli się ją na różne frakcje nasion i składniki zanieczyszczeń. Wydzielanie poszczególnych

frakcji nasion czystych i składników zanieczyszczeń prowadzi się według kryteriów

podanych w punkcie 2.1, przede wszystkim na podstawie wzrokowego badania każdej cząstki

próbki, przy ewentualnej pomocy urządzeń optycznych powiększających obraz. W niektórych

przypadkach (p. 2.4.2 i 2.4.3) można posłużyć się również przyrządami mechanicznymi nie

wpływającymi na obniżenie żywotności nasion, takimi jak: sita i dmuchawy.

2.4.2 Zestaw sit o oczkach różnej wielkości pomocny jest przy oddzielaniu od nasion

zanieczyszczeń pochodzących z badanego gatunku i zanieczyszczeń mineralnych.

2.4.3 Dmuchawy mogą być stosowane do oddzielenia znacznie lżejszych lub znacznie

cięższych od nasion zanieczyszczeń pochodzących z badanego gatunku, takich jak ułamane

skrzydełka lub łuski owocostanów i szyszek. Najbardziej precyzyjne dmuchawy nadają się

tylko do rozdziału małych próbek (do 5 g). Dobra dmuchawa powinna zapewnić jednolity

przepływ powietrza i być tak wyskalowana, aby możliwe było rozdzielenie wszystkich

frakcji. Aby utrzymać jednolity przepływ powietrza, dmuchawa powinna mieć jedną lub

więcej wyrównawczych komór ciśnienia oraz wentylator napędzany silnikiem o stałej liczbie

obrotów. Średnica rury dmuchawy powinna być dostosowana do wielkości próbki

laboratoryjnej a długość dostateczna dla zapewnienia należytego rozdzielenia próbki. Musi

także istnieć możliwość dokładnego nastawienia wentyla lub zaworu regulującego prąd

powietrza, a wentyl ten powinien być dokładnie wykalibrowany i oznakowany, aby

umożliwić łatwy odczyt. Jego konstrukcja i umieszczenie powinny zapobiec powstawaniu

stref „silnych" i „słabych" prądów powietrza w pionowej rurze dmuchawy. Pożądane jest też,

aby aparat był wyposażony w manometr służący do kalibrowania dmuchawy.

2.4.4 Po rozdzieleniu frakcji każdego gatunku nasion oraz różnych składników

zanieczyszczeń, waży się je na wagach analitycznych lub precyzyjnych, zależnie od

1 5

minimalnej masy próbki laboratoryjnej (tab. 2) i związanej z nią dokładności ważenia

(tab. 3). Frakcje i składniki próbek laboratoryjnych waży się w gramach do takiej liczby

miejsc po przecinku, aby można było później obliczyć ich udział procentowy z dokładnością

do jednego miejsca po przecinku.

2.5 Obliczanie wyników dla j e d n e j p r ó b k i laboratoryjnej

2.5.1 Należy zsumować masę 3 podstawowych frakcji: nasion czystych, nasion obcych i

zanieczyszczeń. Procentowy udział poszczególnych frakcji oblicza się bowiem w stosunku do

sumy ich masy a nie w stosunku do masy próbki laboratoryjnej, zważonej na początku próby

czystości.

2.5.2 Przed przystąpieniem do obliczeń, należy porównać sumę masy 3 podstawowych frakcji

z masą próbki laboratoryjnej, aby określić wielkość rozbieżności pomiędzy nimi. Jeśli ta

rozbieżność jest większa niż 5 % początkowej masy próbki laboratoryjnej, to badanie musi

być wykonane powtórnie i do obliczeń bierze się wyniki drugiego badania.

2.5.3 Suma procentowego udziału 3 podstawowych frakcji powinna równać się 100,0.

Frakcje, których wielkość określona jest słowem „ślad", wykluczane są z obliczeń. Jeśli suma

udziału frakcji wziętych do obliczeń równa jest 99,9 % lub 100,1 %, to należy dodać lub

odjąć 0,1 % od największej wartości (zwykle jest to udział masy nasion czystych). Jeśli

poprawka jest większa od 0.1 % to należy sprawdzić dokładność obliczeń

2.5.4 W ocenie czystości prowadzonej dla potrzeb krajowych, w której wyróżnia się

dodatkowe składniki zanieczyszczeń (p. 2.1.7), ogólną masę frakcji zanieczyszczeń oblicza

się jako sumę mas wszystkich składników zanieczyszczeń wyróżnionych w próbce i

zważonych według przyjętych zasad (tab. 3).

2.6 Obliczanie wyników dla d w ó c h połówkowych próbek laboratoryjnych

2.6.1 Dla każdej próbki połówkowej osobno, sumuje się masę 3 podstawowych frakcji, a

następnie ustala się procentowy udział każdej z tych frakcji, według zasad podanych w

punktach 2.5.1 i 2.5.2.

2.6.2 Procentowy udział każdej frakcji w próbce średniej oblicza się jako średnią

arytmetyczną z procentowych udziałów tej frakcji w dwóch próbkach połówkowych

(powtórzeniach), stosując procedurę zaokrąglania opisaną w punkcie 2.5.3.

2.6.3 Średni wynik z dwóch próbek połówkowych można przyjąć jako poprawny tylko

wtedy, gdy różnica pomiędzy procentowymi udziałami tej samej frakcji, ustalonymi osobno

w dwóch odrębnych analizach (próbkach połówkowych), nie przekracza wielkości tolerancji

podanej w tabeli 4 (kolumny 3 lub 4). Wielkość tolerancji podana jest dla odpowiedniego

zakresu średniego, procentowego udziału tej samej frakcji w dwóch próbkach połówkowych.

Taką weryfikację wyników należy przeprowadzić w stosunku do każdej z trzech frakcji

nasion i zanieczyszczeń. Jeśli różnica pomiędzy procentowym udziałem którejś z frakcji w

dwóch próbkach połówkowych jest większa od tolerancji podanej w tabeli 4, to stosuje się

następującą procedurę:

1) należy wykonywać analizę dalszych par próbek połówkowych (nie więcej jednak niż 4)

dotąd, aż dla jakiejś pary uzyska się wynik w granicach tolerancji,

2) należy odrzucić analizę każdej pary próbek połówkowych, dla której różnica w wynikach

przekroczyła dwukrotnie wartość tolerancji,

3) za ostateczny przyjmuje się procentowy udział danej frakcji nasion lub zanieczyszczeń,

obliczony jako średnia z wyników nie oznaczonych analiz par próbek połówkowych.

2.7 Obliczanie wyników dla dwóch pełnych próbek laboratoryjnych

2.7.1 W przypadku wykonania dwóch oddzielnych analiz, dla dwóch próbek laboratoryjnych

pobranych z tej samej próbki średniej, wyniki badania czystości należy obliczyć według -

1 7

takich samych zasad jak dla podwójnej analizy wykonanej na próbkach połówkowych

(punkty 2.6.1 i 2.6.2).

2.7.2 Jeśli różnice pomiędzy wynikami czystości, w odniesieniu do każdej frakcji nasion i

zanieczyszczeń, są większe od wartości tolerancji podanych w tabeli 4 (kolumna 5 lub 6)

należy wykonać analizę czystości dla jeszcze jednej (trzeciej) próbki laboratoryjnej pobranej

z tej samej próbki średniej.

2.7.3 Rezultaty trzech analiz mogą być przyjęte do obliczeń wtedy, gdy różnice pomiędzy

wynikiem najwyższym a najniższym nie przekraczają dwukrotnej wartości tolerancji podanej

w tabeli 5. Jeśli nie ma pewności, że różnice pomiędzy wynikami z trzech analiz są obarczone

błędami a nie wynikają z przypadkowej zmienności próbki średniej, to procentowy udział

każdej z frakcji należy podać jako średnią z trzech próbek. Jeśli istnieje pewność, że jeden lub

nawet dwa wyniki są obarczone błędem, to błędnie wykonane analizy należy wykluczyć z

obliczeń.

2.8 Postępowanie w przypadku zmieszania gatunków trudnych do oddzielenia i

pojedynczych zanieczyszczeń, które mają nadmierny wpływ na wyniki

2.8.1 Podobne do siebie zewnętrznie nasiona różnych gatunków oddziela się od innych frakcji

i waży razem. Ze zważonej mieszanki wybiera się losowo co najmniej 400 nasion i prowadzi

rozdział na zmniejszonej próbce. Po zważeniu składników rozdziału ustala się wagowe

proporcje zawartości nasion każdego gatunku.

2.8.2 Procentowy udział każdego z zanieczyszczających gatunków (A) oblicza się podstawie

masy znalezionych nasion tego gatunku, odniesionej do masy 400 lub więcej nasion wziętych

do rozdzielania oraz do procentowego udziału masy mieszanki nasion podobnych (P,),

uznanych w początkowej fazie za frakcję nasion czystych. Obliczenia te prowadzi się według

następującego wzoru:

IX

Procentowy udział gatunku A, podobnego do gatunku podstawowego (określonego przez

nadawcę lub występującego w największej ilości), dodaje się wtedy do procentowego udziału

frakcji nasion innych, ustalonego w pierwszej fazie badania bez uwzględnienia gatunków

trudnych do oddzielenia. Tę samą wartość procentowego udziału gatunku A odejmuje się od

procentowego udziału nasion czystych, ustalonego w pierwszej fazie badań bez

uwzględnienia gatunków trudnych do oddzielenia, aby otrzymać rzeczywisty procent

czystości.

2.8.3 Zanieczyszczenia, które odbiegają znacznie pod względem masy lub wielkości od

nasion przysłanych do analizy, takie jak np. kamienie, mogą znacznie wpłynąć na wynik

próby czystości, z powodu nieproporcjonalnie dużego, procentowego udziału ich masy w

masie całej próbki. Dlatego w pierwszej fazie badań, zanieczyszczenia takie powinny być

usunięte z całej próbki średniej, lub ze specjalnie pobranej próbki, przynajmniej 10 razy

cięższej od próbki laboratoryjnej o masie wymaganej do badania czystości (tab. 2). Dopiero

po usunięciu tych zanieczyszczeń powinno się odważyć próbkę laboratoryjną o wymaganej w

tabeli 2 masie i prowadzić w niej analizę czystości.

2.8.4 W przypadku usunięcia w pierwszej fazie badań zanieczyszczeń wymienionych w

punkcie 2.8.3, przyjmuje się specjalną metodę obliczania procentowego udziału frakcji nasion

i zanieczyszczeń. Jeśli z próbki M (g) zostało usunięte m (g) zanieczyszczeń i jeśli

następujące po tej czynności badanie na oczyszczonym wstępnie materiale wykazało P1 (%)

nasion czystych, OS (%) innych nasion i I1 (%) zanieczyszczeń, wówczas końcowe wyniki

powinny być wyliczone w następujący sposób.

19

w którym:

M

- początkowa masa próbki nasion, z której oddzielono zanieczyszczenia mające nadmierny

wpływ na wynik,

m1

- masa zanieczyszczeń mających nadmierny wpływ na wyniki, usuniętych i

sklasyfikowanych jako,frakcja nasion innych (obcych),

m

2

- masa zanieczyszczeń mających nadmierny wpływ na wyniki, usuniętych i

sklasyfikowanych jako frakcja zanieczyszczeń,

D1 -

współczynnik obliczony według wzoru:

W końcowej fazie obliczeń wyniki należy zweryfikować w ten sposób, aby

P

2

+ OS

2

+I

2

= 1 0 0 %.

2.9 Podawanie wyników analizy czystości

2.9.1 Wyniki analizy czystości podaje się z dokładnością do jednego miejsca po przecinku, a

udział wszystkich trzech frakcji nasion i zanieczyszczeń po zsumowaniu powinien wynosić

2.9.2 Wielkość tych frakcji nasion i składników zanieczyszczeń, których udział jest mniejszy

od 0 . 0 5 % powinna być określana słowem „ślad". Jeśli wartość którejś z frakcji nasion lub

100%.

2 0

składników zanieczyszczeń wynosi zero, to musi być wpisany jako ,,-0.0-" w odpowiednim

miejscu „Świadectwa oceny nasion".

2.9.3 W „Świadectwie" musi być podana nazwa gatunkowa nasion czystych i nasion innych

(obcych). W ocenie krajowej, procentowy udział nasion czystych w próbce nazywany jest

„czystością nasion".

3 Oznaczanie masy nasion

3.1 Z a s a d a oznaczania masy nasion

3.1.1 Oznacza się masę 1 000 nasion, przede wszystkim dla potrzeb określenia wartości

siewnej nasion, wyrażonej liczbą nasion zdolnych do skiełkowania w 1 kg zapasu.

3.1.2 Masę 1 000 nasion otrzymuje się na podstawie odpowiedniego przeliczenia masy

mniejszej próbki, składającej się ze ściśle odliczonych i zważonych nasion czystych.

3.2 Wyposażenie l a b o r a t o r i u m

3.2.1 Do manualnego odliczania nasion potrzebna jest czysta powierzchnia (tafla z matowego

szkła, taca itp.), na której rozsypuje się próbkę nasion oraz sprzęt do przesuwania małych

nasion (peseta, skalpel itp.)

3.2.2 Dopuszcza się stosowanie elektronicznej aparatury do liczenia nasion a także sprzętu

pomocniczego innego typu w postaci desek do liczenia oraz liczników próżniowych.

3.2.3 Deski do liczenia są zbliżone wielkością do rozmiaru podłoża, na które wysiewane są

nasiona. Deska zawiera 50 lub 100 otworów o wielkości podstawowego rozmiaru liczonych

nasion, tak dużych, aby największe nasiona próby mogły przez nie przejść. Poniżej tej deski

znajduje się druga deska, która służy jako podstawa (spód); może on być jednolity,

przesuwający się tam i z powrotem, lub może zawierać otwory korespondujące z górnymi,

które mogą być zamykane i otwieranie przez poruszanie góry i dołu. W operacji tej nasiona

są rozrzucane na deskę górną z zamkniętymi otworami pod spodem. Nadmiar nasion jest

21

usuwany po sprawdzeniu, czy wszystkie otwory są wypełnione i, czy znajduje sie tylko jedno

nasienie w każdym otworze. Otwory są otwierane przez zsunięcie ruchomej deski, a nasiona

opadają na podłoże.

3.2.4 Liczniki próżniowe używane są głównie dla gatunków o regularnym kształcie i

stosunkowo gładkich nasionach. Używa się je głównie do umieszczenia określonej liczby

nasion na podłożu kiełkującym, ale można je stosować również do odliczania nasion dla

celów oznaczania masy 1000 sztuk. Licznik próżniowy składa się z trzech podstawowych

części:

- systemu próżniowego, w skład którego wchodzi przewód, który nie ogranicza

przepływu powietrza,

- takiej liczby płytek lub główek liczących, aby obejmowały wielkość testowanych

nasion i rozmiar podłoża kiełkowania,

- uchwytu uwalniającego zawór próżniowy.

Główki, zawierające 50 lub 100 otworów powinny być trochę mniejsze niż podłoże i

powinny mieć wyraźny brzeg, aby ochronić nasiona przed zsuwaniem się. Średnica otworów

powinna korespondować z rozmiarem nasion i stosowanym systemem próżniowym.

Stosując licznik, nasiona umieszcza się na powierzchni główki przy zamkniętym

zaworze próżniowym. Następnie za pomocą zaworu włącza się próżnię i usuwa nadmiar

nasion; należy sprawdzić przy tym czy wszystkie otwory są wypełnione i czy tylko jedno

nasienie znajduje się w jednym otworze. Po umieszczeniu główki na podłożu, zwalnia się

zawór próżniowy tak, żeby nasiona spadały na swoje miejsce.

Zwraca się uwagę na to, aby nie było selekcjonowania (wybierania) nasion. Przy

zastosowaniu liczników próżniowych powinny być zastosowane środki ostrożności, aby

uniknąć stronniczości przy liczeniu powtórzeń; główka licznika nie może być umieszczona w

nasionach (w próbce nasion), ponieważ ta procedura selekcjonuje lekkie nasiona. Z tego

samego powodu próżnia może być włączona dopiero wtedy, gdy nasiona są umieszczone już

na główce licznika.

33

P r ó b k i nasion do analizy i oznaczanie masy 1000 sztuk

3.3.1 Do określania masy 1 000 sztuk pobiera się nasiona z frakcji czystych, wydzielonej w

badaniach czystości zgodnie z zasadami punktu 2.1. Określanie masy można prowadzić dla

wszystkich nasion z frakcji czystych, jak również dla kilku mniejszych powtórzeń

wydzielonych z tej frakcji.

3.3.2 W przypadku pobrania całej frakcji nasion czystych, liczy się wszystkie oczyszczone

nasiona, najlepiej przy pomocy specjalnej aparatury elektronicznej. Po dokładnym odliczeniu

nasion, waży się całą próbkę na wadze analitycznej lub precyzyjnej, z odpowiednią

dokładnością, według zasad podanych w p. 2.2.4 i w tabeli 3.

3.3.3 W przypadku określania masy nasion na podstawie kilku mniejszych próbek, dla

potrzeb oceny kwalifikacyjnej wydziela się osiem powtórzeń, wybierając losowo w każdym

powtórzeniu po 100 nasion. Nasiona można odliczać zarówno manualnie jak też za pomocą

specjalnej aparatury i urządzeń (punkt 3.2.2). Każde powtórzenie waży się na wadze

analitycznej lub precyzyjnej, z odpowiednią dokładnością, według zasad podanych w punkcie

2.2.4 i w tabeli 3.

3.3.4 Przed ustaleniem przeciętnej masy 100 nasion dla potrzeb oceny kwalifikacyjnej, należy

obliczyć na podstawie powtórzeń: wariancję, odchylenie standardowe i współczynnik

zmienności, według wzorów:

w którym:

x -

masa każdego powtórzenia w gramach,

n -

liczba powtórzeń,

y - suma

x -

średnia masa 100 nasion.

Wynik dla nasion gatunków leśnych może być przyjęty za poprawny tylko wtedy, gdy

współczynnik zmienności nie przekracza 4 %. Jeśli współczynnik; zmienności jest większy od

4 %, to należy zważyć dalsze osiem powtórzeń i obliczyć odchylenie standardowe dla

szesnastu powtórzeń. Przy ustalaniu średniej masy 100 nasion odrzuca się wtedy wszystkie

wyniki z powtórzeń, które różnią się od średniej arytmetycznej o wartość większą od

podwójnej wartości odchylenia standardowego.

3.3.5 W ocenie uproszczonej masę 100 nasion można ustalić na podstawie trzech powtórzeń

po 100 sztuk lub czterech powtórzeń po 50 sztuk. Dla 50 sztuk masę należy pomnożyć

przez 2. Przeciętną masę oblicza się jako średnią arytmetyczną z 3 lub 4 powtórzeń, bez

weryfikacji jej zmienności (bez obliczania odchylenia standardowego).

3.3.6 Wynik ostateczny, czyli masę 1000 nasion, otrzymuje się przez pomnożenie średniej

masy 100 sztuk przez 10. Podaje się go z dokładnością do takiej samej liczby znaków po

przecinku, z jaką wykonano oznaczenia (punkt 2.2.4 i tabela 3).

4 Oznaczanie wilgotności nasion

4.1 Z a s a d a i z a k r e s b a d a n i a wilgotności

4.1.1 Oznaczanie wilgotności nasion polega na ustaleniu procentowego udziału masy wody w

świeżej masie nasion przysłanych do oceny. Zawartość wody mierzona jest ubytkiem masy

ściśle odważonej próbki laboratoryjnej, który powstaje po jej wysuszeniu.

24

4.1.2 Metoda suszenia powinna być tak dobrana, aby zredukować utlenianie, rozkład lub

straty innych lotnych substancji, zapewniając jednocześnie usuniecie maksymalnej ilości

wody z próbki.

4.1.3 W kwalifikacyjnej ocenie nasion drzew i krzewów leśnych stosuje się metodę

suszarkową, w której suszenie prowadzi się w niskiej (według klasyfikacji ISTA), stałej

temperaturze, wynoszącej 103 ± 2 °C.

4.1.4 W uproszczonej ocenie nasion niektórych gatunków, dopuszcza się również

stosowanie metody barwnej reakcji (na podstawie wyglądu papierka kobaltowego) oraz

zastosowaniu urządzeń działających na zasadzie badania przepuszczalności fal

elektromagnetycznych przez materiał siewny.

4.1.5 W szczególnym przypadku nasion jodły, zawierających duże ilości żywicy, wynik

metody suszarkowej jest obarczony błędem. Dokładniejsze wyniki daje metoda Brown-

Durala, która polega na destylacji nasion z ksylenem.

4.2 Wyposażenie laboratorium

4.2.1 Aby oznaczać wilgotność nasion drzew i krzewów leśnych metodą suszarkową,

laboratorium musi być wyposażone w aparaturę i sprzęt do:

- rozdrabniania nasion,

- suszenia nasion,

- ważenia próbki przed i po suszeniu.

4.2.2 Do rozdrabniania nasion stosuje się:

- młynki z regulowaną grubością mielenia,

- skalpele i szczypce z ostrzami o długości co najmniej 4 cm, do cięcia nasion dużych i

posiadających grube okrywy.

4.2.2.1 Młynek do mielenia powinien odpowiadać następującym wymaganiom:

a) powinien być zbudowany z nieabsorbującego materiału,

25

b) powinien mieć taką budowę, aby w czasie mielenia zarówno mielone nasiona jak i

otrzymywana śruta były w możliwie największym stopniu zabezpieczone przed

wpływem otaczającego powietrza,

c) mielenie powinno przebiegać równomiernie z taką szybkością, aby nie powodować

zagrzewania się mielonego materiału; krążenie powietrza, które mogłoby powodować

utratę wilgotności powinno być ograniczone do minimum,

d) powinien mieć taką możliwość regulacji, aby można było zemleć nasiona o różnych

wymiarach.

4.2.3 Do suszenia nasion potrzebne są:

- naczynka wagowe,

- suszarka utrzymująca stałą temperaturę,

- eksykator.

4.2.3.1 Naczynka wagowe powinny być z nierdzewnego metalu lub szkła o grubości ok.

0.5 mm oraz mieć szczelne przykrywki dla ograniczenia do minimum strat wilgotności czy

nawilgacania, brzegi powinny być zaokrąglone u podstawy, dno płaskie i wyrównane

krawędzie. Zarówno naczynka jak i przykrywki powinny być oznaczone tym samym

numerem. Naczynka przed używaniem należy suszyć w temperaturze 130 °C przez 1 godzinę

albo zastosować inny równie skuteczny sposób suszenia i ostudzić w eksykatorze.

Powierzchnia użytkowa naczynek powinna umożliwiać rozpostarcie próbki laboratoryjnej

tak, aby na 1 cm2 nie przypadało więcej niż 0.3 g.

4.2.3.2 Suszarka może być typu grawitacyjno-konwekcyjnego lub mechaniczno-

konwekcyjnego (z wymuszonym obiegiem powietrza).

Powinna być ogrzewana elektrycznie, mieć termoregulację i dobrą izolację a także

powinna utrzymywać możliwie wyrównaną temperaturę w obrębie komory, a wymaganą na

poziomie półki.

26

Suszarka powinna być wyposażona w ruchome perforowane lub druciane półki oraz

termometr o dokładności do 0.5 °C, umieszczony blisko górnej półki w pobliżu próbek.

Zdolność ogrzewcza powinna być taka, aby suszarka wstępnie nagrzana do wymaganej

temperatury, po jej otwarciu i wstawieniu naczynek, osiągnęła wymaganą temperaturę w

ciągu 15 minut.

4.2.3.3 Eksykator powinien być wyposażony we wkładkę z grubej metalowej płyty, co

przyspiesza chłodzenie naczynek oraz zawierać odpowiedni środek suszący, taki jak

pięciotlenek fosforu, tlenek glinu czy sita molekularne typ 4A, granulki 1.5 mm.

4.2.4 Ważenie próbek przed i po suszeniu prowadzi się na elektronicznych wagach

laboratoryjnych, umożliwiających szybkie ważenie z dokładnością do 0.001 g.

4.2.5 Na etapach suszenia i ważenia próbek dopuszcza się stosowanie urządzeń zwanych

„wagosuszarkami". Powinny być to dokładne wagi analityczne (z dokładnością ważenia do

0.001 g), które mają nadstawki w postaci intensywnie suszących promienników. Urządzenia

te powinny również posiadać regulowaną temperaturę i czas suszenia. Nowoczesne

urządzenia tego typu podają nie tylko ubytek masy, ale od razu kalkulują wynik w postaci

procentowej zawartości wody w próbce.

4.2.6 Zestaw aparatury do określania zawartości wody metodą destylacji nasion z ksylenem

składa się z :

- łaźni piaskowej,

- szklanej kolby destylacyjnej, o pojemności ok. 1 1,

- chłodnicy,

- odbieralnika destylatu (kalibrowanego szklanego naczynia),

- rurek szklanych do połączenia kolby z chłodnicą,

- rurek gumowych do połączenia chłodnicy z ujęciem wody.

27

4.3 P r ó b k i nasion do b a d a n i a wilgotności

4.3.1 Próbka średnia może być przyjęta do oznaczania wilgotności tylko wtedy, gdy zostanie

przysłana do SON w hermetycznym pojemniku, z którego w miarę możliwości zostało

usunięte powietrze (cały pojemnik powinien być wypełniony nasionami). Oznaczanie

wilgotności powinno być rozpoczęte w możliwie jak najkrótszym czasie od chwili otrzymania

próbki. Czas wystawienia próbki na działanie powietrza laboratoryjnego, podczas wszystkich

przygotowań aż do chwili zamknięcia w naczynkach wagowych, powinien być zredukowany

do minimum.

4.3.2 W ocenie kwalifikacyjnej, oznaczanie wilgotności powinno być wykonane na dwóch

niezależnie wydzielonych próbkach laboratoryjnych. Masa jednej próbki laboratoryjnej

powinna wynosić od 4 do 5 g, pod warunkiem zastosowania naczynek wagowych lub szalek

w wagosuszarkach, o średnicy mniejszej od 8 cm. W przypadku zastosowania naczynek lub

szalek o większej średnicy masę próbek laboratoryjnych należy podwoić.

4.3.3 O z n a c z a n i e wilgotności dla potrzeb oceny uproszczonej (orientacyjnej) można

wykonywać tylko na jednej próbce laboratoryjnej.

4.3.4 Cała próbka średnia lub ta jej część, z której pobierany jest materiał do badań, muszą

być starannie wymieszane przed pobraniem próbek laboratoryjnych. Dokładnego

wymieszania i ujednolicenia próbki można dokonać jedną z dwóch poniżej opisanych metod:

a) wymieszać próbkę w pojemniku za pomocą łyżeczki,

b) umieścić otwór oryginalnego pojemnika naprzeciwko otworu podobnego pojemnika i

przesypywać nasiona tam i z powrotem pomiędzy dwoma pojemnikami.

Próbka powinna być ujednolicana i pobierana na tyle szybko, aby łączny czas wszystkich

związanych z tym operacji nie przekraczał 30 sekund. Próbkę laboratoryjną do badań

wilgotności należy pobierać zgodnie z przepisami zawartymi w punkcie 2.3.3.

28

4.4 Przygotowanie p r ó b e k do suszenia

4.4.1 Nasiona większości gatunków przed zbadaniem wilgotności muszą być odpowiednio

rozdrobnione. Nie rozdrabnia się tylko nasion zaliczanych do grupy bardzo lekkich oraz

nasion bzów i jarzębów z grupy lekkich (tab. 1 w ,Zasadach Oceny Nasion w Lasach

Państwowych").

4.4.2 Pozostałe, poza bzami i jarzębami, nasiona z grupy lekkich oraz te nasiona z grupy

średnio ciężkich, które mają miękkie okrywy nasienne, należy rozdrobnić w młynku do takiej

wielkości drobin, aby przeszły przez sita o oczkach 1.00 mm. W pierwszym etapie po

uregulowaniu młynka należy zmielić małą ilość próbki średniej i odrzucić pierwszą porcję. W

drugim etapie miele się porcję próbki średniej nieco większą od łącznej masy dwóch próbek

laboratoryjnych (lub jednej w ocenie uproszczonej). Próbki laboratoryjne pobrane ze

zmielonej porcji próbki średniej, należy szybko przełożyć do naczynek wagowych lub na

szalkę wagosuszarki.

4.4.3 Nasiona zaliczane do grupy ciężkich i bardzo ciężkich oraz te nasiona z grupy średnio

ciężkich, które mają twarde okrywy nasienne, przed suszeniem należy rozdrobnić metodą

cięcia przynajmniej na 4-5 części. W niektórych przypadkach bardzo twardą okrywę nasienną

lub pestki należy skruszyć w imadełku lub przy pomocy młotka. Cięcie nasion powinno być

wykonane przed pobraniem próbek laboratoryjnych. Po wzięciu podpróbki z próbki średniej,

szybko tnie się nasiona do pojemnika, miesza pocięte kawałki, a następnie pobiera dwie

próbki laboratoryjne (lub jedną w ocenie uproszczonej), o masie co najmniej 5 g każda.

4.5 Oznaczanie wilgotności nasion przy zastosowaniu suszarki

4.5.1 Przed suszeniem waży się naczynko wagowe z pokrywką, przed i po napełnieniu go

nasionami. Ważenie wykonuje się z dokładnością do 0.001 g.

4.5.2 Odkryte naczynko wagowe z nasionami umieszcza się w suszarce, ustawiając je na jego

przykrywce. Nasiona w naczynkach suszy się w temperaturze 103 ± 2 °C przez 17 ± 1

29

godzin. Czas suszenia liczy się od tego momentu, w którym temperatura suszarki wróci po

zamknięciu drzwi do wymaganej (nastawionej).

4.5.3 Po upływie wymaganego czasu suszenia, przykryte naczynko z nasionami umieszcza się

w eksykatorze na czas 30-45 minut, w celu ostudzenia.

4.5.4 Ostudzone, przykryte naczynka waży się wraz z wysuszonymi nasionami, z

dokładnością do 0.001 g.

4.5.5 Zawartość wody (Wg) oblicza się z dokładnością do jednego miejsca po przecinku, za

pomocą następującego wzoru:

M1 - masa naczynka z przykrywką, w gramach,

M

2

- masa naczynka z przykrywką i nasionami przed suszeniem, w gramach,

M

3

- masa naczynka z przykrywką i nasionami po suszeniu, w gramach.

4.5.6 W ocenie kwalifikacyjnej, za ostateczny wynik wilgotności dla próbki średniej

przyjmuje się średnią arytmetyczną z dwóch próbek laboratoryjnych. Wynik ten jest

poprawny tylko wtedy, gdy różnica między dwoma powtórzeniami nie przekracza tolerancji

podanych w tabeli 5, zależnie od wielkości nasion i ich początkowej wilgotności. Jeżeli

różnica jest większa należy wykonać ponowne oznaczenie wilgotności w dwóch nowych

powtórzeniach.

4.5.7 Dla potrzeb oceny uproszczonej, dopuszcza się podawanie wyników na podstawie

jednego powtórzenia (jednej próbki laboratoryjnej).

4.6 Oznaczanie wilgotności nasion przy zastosowaniu wagosuszarki.

4.6.1 Przygotowaną odpowiednio (wskazania p. 4.4) próbkę laboratoryjną umieszcza się

bezpośrednio na szalce wagi laboratoryjnej.

w którym:

30

4.6.2 Odczytuje się masę próbki przed suszeniem z dokładnością do 0.001 g lub programuje

odczyt wilgotności w procentach.

4.6.3 Programuje się suszenie nasion w temp. 103 ± 2 °C na ustalony automatycznie okres, po

którym nastąpi ustalenie się wagi wysuszonej próbki.

4.6.4 Po zakończeniu suszenia odczytuje się procent zawartości wody w próbce lub masę

próbki po wysuszeniu (w zależności od rodzaju zaprogramowania).

4.6.5 Jeśli odczytano masę próbki przed suszeniem (M

w

) i po suszeniu (Ms), to zawartość

wody (W

g

) oblicza się według następującego wzoru:

31

4.6.6 Dla p o t r z e b oceny uproszczonej, dopuszcza się podawanie wyników na podstawie

jednego powtórzenia (jednej próbki laboratoryjnej).

4.7 O z n a c z a n i e wilgotności nasion metodą barwnej reakcji

4.7.1 Oznaczanie wilgotności nasion z pomocą papierka kobaltowego jest przydatne dla tych

nasion, które pozyskane w procesie wyłuszczania termicznego lub podsuszone, mają

zawartość wody w granicach od 5 do 8 %.

4.7.2 Papierki kobaltowe przygotowuje się następującą metodą. Arkusze bibuły filtracyjnej

nasyca się 15 % roztworem wodnym chlorku kobaltu (Co Cl

2

), umieszczonym np. w

prostokątnej wannie plastykowej. Bibułę tę suszy się dopóty, dopóki nie osiągnie

intensywnego niebieskiego zabarwienia, a następnie tnie się na paseczki o wymiarach

10 x 40 mm. Suche papierki przechowuje się w hermetycznie zamkniętych naczyniach, a jeśli

zawilgotnieją, to regeneruje sieje przez ponowne suszenie.

4.7.3 Badanie poziomu wilgotności za pomocą papierka kobaltowego polega na tym, że do

hermetycznie zamkniętego pojemnika z nasionami wkłada się papierek na okres ok. 1/2

godziny. Wchłaniając wodę papierek kobaltowy przyjmuje różne zabarwienie w zakresie od

niebieskiego do różowego. Wilgotność nasion szacuje się według 5-stopniowej skali, według

opisu podanego w tabeli 6.

4.8 Oznaczanie zawartości wody w nasionach jodły metodą destylacji z ksylenem

4.8.1 Do metody destylacji z ksylenem trzeba zastosować próbkę nasion jodły o masie ok.

20 g. Próbkę nasion należy pobrać i rozdrobnić przez krojenie, według zasad podanych w

punktach 4.3 i 4.4.3.

4.8.2 Rozdrobnione nasiona umieszcza się w kolbie destylacyjnej i zalewa ksylenem do

takiego poziomu, aby były całkowicie w nim zanurzone. Podgrzewanie kolby z nasionami i

ksylenem trwa od 45 do 60 minut.

4.8.3 Mierzy się objętość ostudzonej wody, która jako cięższa od ksylenu gromadzi się na

dnie szklanego odbieralnika. Masę wody odebranej od nasion przelicza się z jej objętości,

uwzględniając to, że 1 c m

3

wody waży 1 g.

4.8.4 Wilgotność nasion (W

g

) oblicza się na podstawie masy próbki nasion wziętych do

analizy ( M

w

) i masy odebranej od nich wody (M

d

) w czasie destylacji, stosując wzór:

Ostateczny wynik ustala się według zasad podanych w punktach 4.5.6 i 4.5.7.

5. Oznaczanie wydajności nasion

5.1 Z a s a d a i zakres o z n a c z a n i a wydajności nasion

5.1.1 Oznaczanie wydajności nasion z surowca polega na określeniu procentowego udziału

masy nasion wstępnie oczyszczonych w laboratorium, w ogólnej masie przysłanych do oceny

szyszek, szyszkojagód, owocostanów, owoców lub nasion w mięsistych osnówkach.

5.1.2 W laboratorium nasiona powinny być wydobywane z surowca nasiennego metodami

mechanicznymi, zbliżonymi do tych, które są stosowane w gospodarstwie leśnym. Należy

oczyszczać całą próbkę nasion zbiorowo, tak jak stosuje się to w praktyce, a unikać

indywidualnego oczyszczania każdego nasiona osobno, tak jak stosuje się to w laboratoriach

podczas badania czystości. Analizę czystości, według procedury podanej w punkcie 2,

prowadzi się dopiero w następnym etapie, po określeniu wydajności.

5.1.3 Oznaczanie wydajności nasion prowadzi się na ogół dla wszystkich tych gatunków

(tab. 7), dla których stosuje się specjalną technologię wydobywania nasion z surowca w

gospodarstwie leśnym. Wydajność nasion z surowca u tych gatunków jest na ogół mniejsza

od 50 %.

5.2 Wyposażenie l a b o r a t o r i u m do b a d a n i a wydajności

5.2.1 Do badania wydajności nasion w laboratorium potrzebny jest sprzęt i aparatura d o :

- ważenia próbek szyszek, szyszkojagód, owoców oraz wydobytych z nich nasion,

- łuszczenia szyszek,

- oddzielania miękkiej owocni,

- odskrzydlania nasion,

- oczyszczania nasion.

5.2.2 Do ważenia surowca nasiennego i wydobytych z niego nasion potrzebne są wagi

precyzyjne o udźwigu do 10 000 gramów i dokładności ważenia do 0.1 g.

5.2.3 Do łuszczenia szyszek potrzebne są:

- suszarki z temperaturą regulowaną w zakresie od 30 °C do 60 °C, zaopatrzone w

regulatory umożliwiające przepływ powietrza i odprowadzanie wilgoci,

- bębny lub inne urządzenia wibracyjne służące do wytrząsania nasion z szyszek.

W przypadku ruszczenia niewielkich próbek szyszek, o masie do 2 kg, dopuszcza się

zastosowanie różnego typu grzejników (np. grzejniki c o . , grzejniki elektryczne itp.)

zainstalowanych w pomieszczeniu laboratoryjnym. Szyszki powinny być umieszczone na

sitach lub innych ażurowych pojemnikach. Pomieszczenie powinno być natomiast

33

wystarczająco duże i przewiewne, w takim stopniu, aby zawartość wody w 1 m

3

powietrza

nigdy nie przekraczała 40 g.

Dopuszcza się również stosowanie różnych urządzeń kruszących łuski szyszek, ale

tylko takich, które nie uszkadzają nasion mechanicznie.

5.2.4 Do oddzielenia miękkiej owocni od nasion można użyć dwojakiego rodzaju sprzętu:

- młynków (gniotowników) o regularnej wielkości rozdrabniania i odpowiedniego

zestawu sit,

- naczyń o pojemności 1-5 1 do moczenia owoców i odpowiedniego zestawu sit.

W tym wypadku przydatny jest zestaw sit o oczkach od 2 do 20 mm, z odstopniowaniem co

2 mm.

5.2.5 Odskrzydlanie nasion prowadzi się w specjalnie skonstruowanych odskrzydlaczach

laboratoryjnych, typu kołkowego, ślimakowego lub bębnowego. Dopuszcza się odskrzydlanie

małych próbek nasion przez ręczne przecieranie w woreczkach płóciennych.

5.2.6 Do oczyszczania nasion potrzebne są:

- zestaw sit o oczkach od 1.5 mm do 15 m m , używany przy oczyszczaniu ręcznym, lub

przesiewacz laboratoryjny z podobnym zestawem Sit,

- wialnia (dmuchawa) o nadmuchu pionowym,

- rama ze sztywno naciągniętym szorstkim płótnem (rafa).

53 Wydobywanie nasion z szyszek i owocni

5.3.1 Przed przystąpieniem do wydobywania nasion, ze średniej próbki szyszek i owoców

pobiera się jedną próbkę laboratoryjną, o minimalnej masie podanej w tabeli 7. Próbkę

laboratoryjną pobiera się według zasad podanych w punkcie 2.3.3, a następnie waży z

odpowiednią dokładnością (tab. 3).

5.3.2 W zależności od gatunku drzewa i krzewu stosuje się jedno- lub dwustopniowe suszenie

szyszek i suchych owoców. W czasie całego procesu suszenia należy kierować się

34

podstawową zasadą bezpieczeństwa, polegającą na tym, że nasiona nie mogą przebywać w

zbyt wilgotnej atmosferze. W powietrzu otaczającym nasiona nie powinno być więcej niż

40 g wody w przeliczeniu na 1 m .

5.3.2.1 W pierwszym etapie szyszki powinny być podsuszane stopniowo, w temperaturach od

25 °C do 35 °C, przez okres co najmniej 48 godzin. Pierwszy etap suszenia jest wystarczający

dla łatwo otwierających się szyszek takich gatunków, jak: wejmutka, sosna rumelijska, świerk

serbski, jedlica, żywotniki i choiny, a także szyszek rozpadających się samorzutnie (limba,

jodła). Stosowanie tego zakresu temperatur jest wystarczające również w przypadku

podsuszania nasion w suchych owocniach gatunków liściastych.

5.3.2.2 W drugim etapie łuszczenia stosuje się intensywne suszenie, w temperaturze

stopniowo rosnącej od 40°C do 60 °C. Drugi etap suszenia jest konieczny w przypadku

trudno uwalniających nasiona szyszek, takich gatunków jak: sosna zwyczajna i czarna, świerk

pospolity i modrzewie.

5.3.2.3 Nasiona z wysuszonych szyszek wydobywa się przez wytrząsanie, a od suchej owocni

oddziela się przez delikatne młócenie lub kruszenie jej w płóciennych woreczkach.

Dopuszcza się mechaniczne kruszenie łusek modrzewia, przy zastosowaniu specjalnie

skonstruowanych urządzeń.

5.3.3 Z mięsistych owocni lub osnówek można wydobyć nasiona metodą „fermentacyjną" lub

mechaniczną.

5.3.3.1 W metodzie „fermentacyjnej" nasiona zalewa się wodą w naczyniu, a następnie po

rozmięknięciu rozgniata i przeciera na sitach. Rozmiękczanie owoców nie powinno trwać

dłużej niż 2-3 doby. Do oddzielania nasion od miazgi powinno się używać sit o różnej

wielkości oczek. Najpierw używa się sit o oczkach większych, aby przeszły przez nie nasiona

otoczone resztką miękkich części miazgi. Operacja ta powinna być wykonywana bardzo

ostrożnie, aby podczas przecierania nie uszkodzić nasion.

35

5.5 Obliczanie wydajności nasion

5.5.1 Całą frakcję wysuszonych i oczyszczonych nasion, wydobytych z laboratoryjnej próbki

szyszek, owoców, szyszkojagód lub mięsistych osnówek, waży się na wadze laboratoryjnej z

odpowiednią dokładnością (tab. 3).

5.5.2 Wydajność nasion w wyrażeniu procentowym oblicza się według wzoru:

w którym:

W

d

- wydajność w procentach,

m

- masa oczyszczonych nasion,

M

- ogólna masa szyszek, szyszkojagód, owoców lub nasion w mięsistych osnówkach

przed wydobyciem nasion.

W tym przypadku masę surowca siewnego określa się przy takiej jego wilgotności, jaką

posiada w momencie przysłania próbki średniej do SON.

5.5.3 W przypadku oznaczania wydajności nasion sosny, świerka i modrzewia, wyrażonej

masą nasion uzyskanych z jednostki wagowej szyszek, rzeczywistą masę tych szyszek, jaka

została określona po przysłaniu próbki średniej do SON, należy przeliczyć na masę szyszek o

normalnej wilgotności, tj. - 20 %. Przeliczenia tego dokonuje się według wzoru:

37

w którym:

Mn - masa szyszek o wilgotności normalnej,

M

p

-

masa szyszek wysuszonych w temperaturze od 50 °C do 60 °C.

Tabela 1. Charakterystyka frakcji nasion czystych, uwzględniająca specyfikę różnych gatunków
drzew i krzewów.

Grupa gatunków drzew

i krzewów wydzielona dla

celów klasyfikacji czystości

plonu w leśnych SON

w Polsce

Opis wyglądu (definicja według

międzynarodowych przepisów ISTA)

nasienia zaliczanego do frakcji czystych

Uwagi dodatkowe:

Grupa gatunków drzew

i krzewów wydzielona dla

celów klasyfikacji czystości

plonu w leśnych SON

w Polsce

numer

międzyna

rodowej

definicji

opis nasienia

Uwagi dodatkowe:

Lp.

rodzaj lub gatunek

numer

międzyna

rodowej

definicji

opis nasienia

Uwagi dodatkowe:

1

2

3

4

5

1. cis, grusza, jabłoń,

jałowiec, jarząb, kara-

gana, kasztanowiec,
ligustr, pigwowiec,
robinia, trzmielina

10

Odpowiedniej wielkości

0

nasienie z okrywą nasienną, a u
niektórych gatunków nawet
pozbawione okrywy

Nasiona cisa, jałowca, |
karagany i robinii

5 )

bez

okrywy zaliczane są do
zanieczyszczeń

2.

wierzba, topola

12

Odpowiedniej wielkości

l ;

nasienie z okrywą nasienną lub
nawet pozbawione tej okrywy

3. sosna z wyjątkiem

sosny smołowej,
świerk

47

Odpowiedniej wielkości

1

'

nasienie bez skrzydełka
(odskrzydlone) i bez osłonki
(tkanki) przytwierdzającej
skrzydełko do okrywy nasiennej,
pod warunkiem, że zachowany

jest odpowiedni fragment okrywy

nasiennej

2 )

Osłonka (tkanka łączna) |
przytwierdzająca
skrzydełko do nasienia
musi być usunięta i
zalicza sie ją do
zanieczyszczeń

4. lilak, surmia

48

Odpowiedniej wielkości

1 )

nasienie ze skrzydełkiem lub bez,
z okrywą nasienną lub bez

Wyjątek stanowią
nasiona niewykształ­
cone, co do których jest
pewność, że nie
zawierają zarodka

5. cyprysik, żywotnik

49

Odpowiedniej wielkości

1 )

nasienie ze skrzydełkiem lub bez,

pod warunkiem, że zachowany

jest odpowiedni fragment okrywy

nasiennej

2 )

6. choina, daglezja,

jodła, modrzew,

sosna smołowa

51

Odpowiedniej wielkości1)

nasienie bez skrzydełka
(odskrzydlone) z osłonką (tkanką
łączną) przytwierdzającą
skrzydełko do okrywy nasiennej,
pod warunkiem, że zachowany

jest odpowiedni fragment okrywy

nasiennej .

Skrzydełka muszą być
usunięte z osłonki
(ułamane) blisko
okrywy nasiennej tak,
aby nasienie pozostało
nieuszkodzone.
Zalicza się je do

zanieczyszczeń

7. klon, jesion, wiąz

52

Odpowiedniej wielkości"
skrzydlak (uskrzydlony owoc), ze
skrzydełkiem (skrzydełkami) lub
bez (ułamanymi). Odpowiedniej
wielkości nasienie z owocnią/
okrywą nasienną częściowo lub
całkowicie usuniętą.

Tabela 1. c. d.

Grupa gatunków drzew i

krzewów wydzielona dla

celów klasyfikacji czystości

plonu w leśnych SON w

Polsce

Opis wyglądu (definicja według

międzynarodowych przepisów ISTA)

nasienia zaliczanego do frakcji czystych

Uwagi dodatkowe:

Grupa gatunków drzew i

krzewów wydzielona dla

celów klasyfikacji czystości

plonu w leśnych SON w

Polsce

numer

miedzy na

rodowej

definicji

opis nasienia

Uwagi dodatkowe:

rodzaj lub gatunek

numer

miedzy na

rodowej

definicji

opis nasienia

Uwagi dodatkowe:

1

2

3

4

5

00

olsza, brzoza

53

Odpowiedniej wielkości uskrzyd­
lony owoc1), ze skrzydełkami lub
bez, z szyjkami słupka lub bez.
Odpowiedniej wielkości1)
nasienie z owocnią/okrywą
nasienną częściowo lub
całkowicie usuniętą.

9. dereń, kalina

55

Odpowiedniej wielkości"
pestkowiec

3 )

.

Odpowiedniej wielkości"

nasienie z owocnią/okrywą
nasienną częściowo lub
całkowicie usuniętą.

Wyjątek stanowią
pestkowce
niewykształcone, co do
których jest pewność, że
nie zawierają pestki

10. berberys, bez,

czeremcha, głóg,
kolcowój, kruszyna,
ostrokrzew, orzech,
porzeczka, wiśnia,
suchodrzew, szaklak,
śliwa, śnieguliczka,
świdośliwa

56

Odpowiedniej wielkości"
pestka

4 )

.

Odpowiedniej wielkości"

nasienie z owocnią/okrywą
nasienną częściowo lub
całkowicie usuniętą.

Wyjątek stanowią pestki

niewykształcone, co do

których jest pewność, że
nie zawierają zarodka

11. buk, dąb, grab,

leszczyna, lipa,
morwa, oliwnik,

rokitnik, róża, sumak

57

Odpowiedniej wielkości!) orzech.

Odpowiedniej wielkości1)

nasienie z owocnią/okrywą
nasienną częściowo lub
całkowicie usuniętą.

Wyjątek stanowią
orzechy niewykształ­
cone, co do których jest
pewność, że nie
zawierają, zarodka

Objaśnienia:

1) - Międzynarodowe przepisy ISTA, oprócz całych i nienaruszonych nasion, dopuszczają zaliczyć do

frakcji czystych również kawałki nasion i owoców większe od 1/2 ich pierwotnej wielkości. W

ocenie prowadzonej dla potrzeb jednostek wchodzących w skład polskich Lasów Państwowych
takie złagodzenie wymagań stosuje się tylko w ograniczonym zakresie (rozdz. 2)

2) - Międzynarodowe przepisy ISTA dopuszczają aby nasiona wymienionych gatunków tylko

częściowo mogły być okryte łupiną (okrywą) nasienną. W ocenie prowadzonej dla potrzeb

jednostek wchodzących w skład polskich Lasów Państwowych przepisy są zaostrzone i w

większości wypadków wymaga się aby nasiona w całości były otoczone łupiną (okrywą)
nasienną (rozdz. 2)

3) - Pojęciem pestkowiec określono pestkę otoczoną miękką zewnętrzną warstwą owocni

4) - Pojęciem pestka określono nasienie otoczone twardą skorupą powstałą z utwardzenia

(skamienienia) wewnętrznej warstwy owocni (endokarpu).

5) - U motylkowatych oddzielone liścienie podawane są jako zanieczyszczenia niezależnie od tego

czy oś zarodka jest przytwierdzona do okrywy nasiennej.

Tabela 2. Minimalna wielkość laboratoryjnych (ścisłych) próbek nasion do analizy czystości.

Grupa:

Masa próbki laboratoryjnej (g)

gatunków o

nasionach:

Lp.

Rodzaj i gatunek

do oceny

kwalifikacyjnej

do oceny

uproszczonej

1

2

3

4

5

1. Bardzo

1. Brzoza brodawkowata

1

0.5

lekkich

Betula pendula Roth.
/B. verrucosa Ehrh./

2. Brzoza omszona

Betula pubescens Ehrh.

1

0.5

3. Choina kanadyjska

Tsuga canadensis (L.) Carr.

7

5

4. Choma zachodnia

Tsuga heterophylla Sarg.

4

5

5. Cyprysik groszkowy

Chamaecyparis pisifera Endl.

3

5

6. Cyprysik Lawsona

Chamaecyparis lawsoniana
(Murr.) Pari.

3

5

7. Morwa biała

Morus alba L.

5

5

8. Olsza czarna

Alnus glutinosa (L.) Gaertn.

4

1

9. Olsza szara

Alnus incana (L.) Moench.

2

0.5

10. Porzeczka alpejska

Ribes alpinum L.

nie wymagana

5

11. Suchodrzew pospolity

Lonicera xylosteum L.

nie wymagana

5

12. Śniegu liczka biała

Symphoricarpos albus Blake

nie wymagana

5

13. Świdośliwa jajowata

Amelanchier ovalis Med.

nie wymagana

5

14. Topola osika

Populus tremula L.

2

0.5

15. Żywotnik olbrzymi

Thuja plicata Donn ex D. Don

3

1

16. Żywotnik zachodni

Thuja occidentalis L.

4

1

2. Lekkich

17. Bez czarny /lekarski/

Sambucus nigra L.

nie wymagana

5

18. Bez koralowy

Sambucus racemosa L.

nie wymagana

19. Jarząb brekinia /brzęk/

Sorbus torminalis (L.) Crantz.

10

20. Jarząb mączny /mąkinia/

Sorbus aria (L.) Crantz.

10

2 1 . Jarząb pospolity

Sorbus aucuparia L.

10

Tabela 2. c d .

Grupa:

Masa próbki laboratoryjnej (g)

gatunków o

nasionach:

Lp. Rodzaj i gatunek

do oceny

kwalifikacyjnej

do oceny

uproszczonej

1

2 3

4

5

2. Lekkich

22. Sosna Banksa

Pinus banksiana Lamb.

9

5

23. Sosna wydmowa

Pinus contorta Dougl. ex Loud.

9

24. Świerk serbski

Picea omorica (Panćiic) Purk.

8

25. Berberys Thunberga

Berberís thunbergii DC.

nie wymagana

10

26. Dereń biały

Cornus alba L.

nie wymagana

27. Jałowiec pospolity

Juniperus communis L.

20

28. Jarząb szwedzki

Sorbus intermedia (Ehrh.) Pers.

10

29. Jedlica zielona /jedlica

Douglasa, daglezja zielona/
Pseudotsuga menziessi (Mirb.)
Franco
Pseudotsuga taxifolia (Lamb.)
Britton

30

30. Jodła olbrzymia

Abies grandis Lindl.

50

31. Kolcowój pospolity

/szkarłatny/
Lycium halimifolium Mill.

nie wymagana

32. Kruszyna pospolita

Frángula alnus Mill.
/Rhamnus frángula L./

nie wymagana

33. Ligustr pospolity

Ligustrum vulgare L.

50

34. Lilak pospolity /bez turecki/

Syringa vulgaris L.

15

35. Modrzew europejski

Larix decidua Mill.

17

36. Modrzew japoński

Larix leptolepis (S. et Z.)
Gord.

16

37. Modrzew polski /modrzew

europejski o d m . polska/
Larix polonica Racib.
/Larix decidua var. polonica
Racib. Ostenf. ef Larsen/

17

38. Pigwowiec japoński

Chaenomeles japónica

(Thunb.) Lindl.

nie wymagana

Tabela 2. c d .

Grupa:

Masa próbki laboratoryjnej (g)

gatunków o

nasionach:

Lp. Rodzaj i gatunek

do oceny

kwalifikacyjnej

do oceny

uproszczonej

1

2 3

4

5

2. Lekkich

39. Pigwowiec chiński /właściwy/

Chaenomeles lagenaria (Loisel)

Koidz.

/Chaenomeles speciosa (Sweet)
Nakai/

nie wymagana

10

40. Pigwowiec pośredni

Chaenomeles x superba Rehd.

nie wymagana

4 1 . Robinia biała /robinia

akacjowa, grochodrzew/
Robinia pseudoacacia L.

50

42. Rokitnik pospolity

Hippophaé rhamnoides L.

nie wymagana

43. Róża dzika /szypszyna/

Rosa canina L.

25

44. Róża fałdzistolistna

/pomarszczona/
Rosa rugosa Thunb.

25

45. Róża rdzawa /szkocka/

Rosa rubiginosa L.

25

46. Sosna czarna

Pinus nigra Arnold

50

47. Sosna górska /kosodrzewina/

Pinus mugo Turra

20

48. Sosna wejmutka

Pinus strobus L.

45

49. Sosna zwyczajna

Pinus sylvestris L.

20

50. Sumak octowiec /odurzający/

Rhus typhina L.

nie wymagana

51. Szakłak pospolity

Rhamnus catharticus L.

nie wymagana

52. Świerk pospolity

Picea abies OL.) Karst.

/Picea excelsa (Lam.) Link./

20

53. Trznúelina brodawkowata

Euonymus verrucosus Scop.

100

54. Wiąz górski /brzost/

Ulmus glabra Huds.
/Ulmus montana With./

15

55. Wiąz polny /pospolity/

Ulmus minor Mill.
/Ulmus carpinifolia Gleditsch.

15

56. Wiąz szypułkowy /limak/

Ulmus laevis Pall.

15

Tabela 2. c.d.

Grupa:

Masa próbki laboratoryjnej (g)

gatunków o

nasionach:

Lp. Rodzaj i gatunek

do oceny

kwalifikacyjnej

do oceny

uproszczonej

1

2

3

4

5

3. Średnio

76. Klon jawor

300

50

ciężkich

Acer pseudoplatanus L.

77. Klon polny /paklon/

Acer campestre L.

250

78. Klon tatarski

Acer tataricum L.

nie wymagana

79. Klon zwyczajny

Acer platanoides L.

350

80. Lipa krymska

Tilia x euchlora K. Koch.

250

81. Lipa szerokolistna

Tilia platyphyllos Scop.
/Tilia grandifolia Ehrh./

250

82. Okwriik srebrzysty

Eleagnus argentea Pursh.

nie wymagana

83. Oliwnik wąskolistny

Eleagnus angustifolia L.

400

4. Ciężkich

84. Buk pospolity

Fagus sylvatica L.

600

100

85. Dereń jadalny /właściwy/

Cornus mas L.

600

86. Klon srebrzysty

Acer saccharinum L.

500

87. Sosna limba

Pinus cembra L.

. 700

88. Śliwa tarnina

Prunus spinosa L.

nie wymagana

89. Wiśnia karłowata

Prunus fruticosa Pall.
Cerasus fruticosa (Pall.)
Woronow

nie wymagana

90. Wiśnia kwaśna

Prunus acida K. Koch.
Cerasus acida OEkrh.) Dum.

nie wymagana

9 1 . Wiśnia ptasia /czereśnia ptasia,

trześnia/

Prunus avium L.

450

•

92. Śliwa wiśniowa / ałycza/

Prunus divaricata Ledeb.

nie wymagana

250

5. Bardzo

ciężkich

93. Leszczyna pospolita

Corylus avellana L.

500 szt.

500

94. Dąb bezszypułkowy

Quercus petrea (Mattuschka)
Liebl.

/Quercus sessilis Ehrh./

500 szt.

1000

Tabela 2. c.d.

Grupa:

Masa próbki laboratoryjnej (g)

gatunków o

nasionach:

Lp. Rodzaj i gatunek

do oceny

kwalifikacyjnej

do oceny

uproszczonej

1

3

4

3. Średnio

ciężkich

76. Klon jawor

Acer pseudoplatanus L.

300

50

77. Klon polny /paklon/

Acer campestre L.

250

78. Klon tatarski

Acer tatarie u m L.

nie wymagana

79. Klon zwyczajny

Acer platanoides L.

350

80. Lipa krymska

Tilia x euchlora K. Koch.

250

81. Lipa szerokolistna

Tilia platyphyllos Scop.
/Tilia grandifolia Ehrh./

250

82. Oliwnik srebrzysty

Eleagnus argentea Pursh.

nie wymagana

83. Oliwnik wąskolistny

Eleagnus angustifolia L.

400

4. Ciężkich

84. Buk pospolity

Fagus sylvatica L.

600

100

85. Dereń jadalny /właściwy/

Cornus mas L.

600

86. Klon srebrzysty

Acer saccharinum L.

500

87. Sosna limba

Pinus cembra L.

700

88. Śliwa tarnina

Prunus spinosa L.

nie wymagana

89. Wiśnia karłowata

Prunus fruticosa Pall.

Cerasus fruticosa (Pall.)
Woronow

nie wymagana

90. Wiśnia kwaśna

Prunus acida K. Koch.
Cerasus acida (Ekrh.) Dum.

nie wymagana

9 1 . Wiśnia ptasia /czereśnia ptasia,

trześnia/

Prunus avium L.

450

92. Śliwa wiśniowa / ałycza/

Prunus divaricata Ledeb.

nie wymagana

250

5. Bardzo

ciężkich

93. Leszczyna pospolita

Corylus avellana L.

500 szt.

500

94. Dąb bezszypułkowy

Quercus petrea (Mattuschka)
Liebl.

/Quercus sessilis Ehrh./

500 szt.

1000

Tabela 2 . c d .

Grupa:

Masa próbki laboratoryjnej (g)

gatunków o

nasionach:

Lp. Rodzaj i gatunek

do oceny

kwalifikacyjnej

do oceny

uproszczonej

1

2 3

4

5

5. Bardzo

ciężkich

95. Dąb czerwony

Quercus rubra L.
Quercus borealis (Michx.)

500 szt.

1000

96. Dąb szypułkowy

Quercus robur L.
/Quercus pedunculata Ehrh./

500 szt.

97. Kasztanowiec zwyczajny

/biały/
Aesculus hippocastanum L.

500 szt.

98. Orzech czarny

Juglans nigra L.

nie wymagana

99. Orzech szary

Juglans cinerea L.

nie wymagana

100. Orzech włoski

Juglans regia L.

nie wymagana

e l a 3. Dokładność ważenia próbek laboratoryjnych w zależności od ich masy.

łasa próbki laboratoryjnej lub połowy próbki

laboratoryjnej w gramach

próbkę laboratoryjną i wydzielone w niej frakcje

waży się do następującej liczby miejsc po

przecinku

mniej niż 1,0000

4

1,000 do 9,999

3

10,00 do 99,99

2

100,0 do 999,9

1

1000 lub więcej

0

Tabela 4. Tolerancja dla testów czystości, prowadzonych na tej samej próbce średniej w tym samym

laboratorium (test dwuczynnikowy przy 5 % poziomie istotności).

Tabela ta zawiera tolerancje dla porównania wyników czystości na duplikatach próbek

laboratoryjnych, pobranych z tej samej próbki średniej, badanych w tym samym laboratorium. Można
stosować dla każdego składnika testu czystości. Aby skorzystać z tabeli, należy odnaleźć średnią z
dwóch wyników (kolumna 1 lub 2). Odpowiednie tolerancje znajduje sie w kolumnach od 3 do 6 dla
próbek połówkowych i całkowitych, uskrzydlonych i nieuskrzydlonych.

Średnia dwóch wyników testu

Tolerancja dla różnic

Średnia dwóch wyników testu

Próbki połówkowe

Próbki całkowite

Średnia dwóch wyników testu

sypkie

(nieuskrz.)

niesypkie

(uskrzydl.)

sypkie

(nieuskrz.)

niesypkie

(uskrzydl.)

1

2

4

5

6

99.95 -100.00

0.00-0.04

0.20

0.23

0.1

0.2

99.90 - 99.94

0.05 - 0.09

0.33

0.34

0.2

0.2

99.85 - 99.89

0 . 1 0 - 0 . 1 4

0.40

0.42

0.3

0.3

99.80 - 99.84

0 . 1 5 - 0 . 1 9

0.47

0.49

0.3

0.4

99.75 - 99.79

0.20 - 0.24

0.51

0.55

0.4

0.4

99.70 - 99.74

0.25 - 0.29

0.55

0.59

0.4

0.4

99.65 - 99.69

0.30 - 0.34

0.61

0.65

0.4

0.5

99.60 - 99.64

0.35 - 0.39

0.65

0.69

0.5

0.5

99.55 - 99.59

0.40 - 0.44

0.68

0.74

0.5

0.5

99.50 - 99.54

0.45 - 0.49

0.72

0.76

0.5

0.5

99.40 - 99.49

0.50 - 0.59

0.76

0.82

0.5

0.6

9 9 . 3 0 - 99.39

0.60 - 0.69

0.83

0.89

0.6

0.6

99.20 - 99.29

0.70 - 0.79

0.89

0.95

0.6

0.7

9 9 . 1 0 - 99.19

0.80 - 0.89

0.95

1.00

0.7

0.7

99.00 - 99.09

0.90 - 0.99

1.00

1.06

0.7

0.8

1

98.75 - 98.99

1.00-1.24

1.07

1.15

0.8

0.8

9 8 . 5 0 - 98.74

1.25 - 1.49

1.19

1.26

0.8

0.9

98.25 - 98.49

1.50-1.74

1.29

1.37

0.9

1.0

98.00 - 98.24

1.75 - 1.99

1.37

1.47

1.0

1.0

97.75 - 97.99

2.00 - 2.24

1.44

1.54

1.0

1.1

97.50 - 97.74

2.25 - 2.49

1.53

1.63

1.1

1.2

97.25 - 97.49

2.50 - 2.74

1.60

1.70

1.1

1.2

97.00 - 97.24

2.75 - 2.99

1.67

1.78

1.2

1.3

96.50 - 96.99

3.00 - 3.49

1.77

1.88

1.3

1.3

96.00 - 96.49

3.50-3.99

1.88

1.99

1.3

1.4

95.50 - 95.99

4.00 - 4.49

1.99

2.12

1.4

1.5

95.00 - 95.49

4.50 - 4.99

2.09

2.22

1.5

1.6

94.00 - 94.99

5.00 - 5.99

2.25

2.38

1.6

1.7

9 3 . 0 0 - 9 3 . 9 9

6.00 - 6.99

2.43

2.56

1.7

1.8

Tabela 5. Poziomy tolerancji dla różnic pomiędzy dwoma duplikatami oznaczania wilgotności nasion
drzew i krzewów (poziom istotności nieokreślony).

Tabcia podaje maksymalne tolerowane różnice pomiędzy wynikami dwóch oznaczeń. W tabeli

należy odnaleźć, w której kolumnie (2, 3 lub 4) znajduje się średnia początkowa wilgotność próbki.

Tolerowane różnice należy odnaleźć dla odpowiedniej klasy wielkości nasion (kolumna 1).

Klasa wielkości nasion

Średnia początkowa wilgotność

< 12 %

12 do 25 %

> 25 %

1

2

3

4

Nasiona bardzo lekkie, lekkie

i średnio ciężkie

0.3 %

0.5 %

0.5 %

Nasiona ciężkie i bardzo ciężkie

0.4%

0.8%

2.5 %

Tabela 6. Oznaczanie wilgotności nasion za pomocą papierka kobaltowego.

Stopień

wilgotności

Zawartość wody

w nasionach, %

Zabarwienie papierka kobaltowego

1

mniej niż 6,2

1

mniej niż 6,2

2

6,3 - 6,9

Niebieskie

3

7,0 - 7,5

Jasnoniebieskie z

4

7,6 - 8,5

Jasnoróżowe

5

ponad 8,5

Różowe

Tabela 7. Minimalna wielkość próbek szyszek, szyszkojagód, owoców do określenia
wydajności nasion.

Lp.

i

Gatunki

Masa próbki (g)

1. Kruszyna pospolita Frángula alnus Mili. /Rhamnus frángula L./

Olsza czarna Alnus glutinosa Gaertn.
Olsza szara Alnus incarta Moench.
Topola osika Populus tremula L.

50

2. Dereń biały Cornus alba L.

Rokitnik pospolity Hippophae rhamnoides L.

Szaklak pospolity Rhamnus cathurlicus L.

Żywotnik zachodni Thuja occidentalis L.

100

3. Bez czarny /b. lekarski/ Sambucus nigra L.

Bez koralowy Sambucus racemosa L.

Jałowiec pospolity Juniperus communis L.

Robinia biała /akacjowa, grochodrzew/ Robinia pseudoacacia L.
Róża dzika /szypszyna/ Rosa canina L.

Róża fałdzistolistna /r. pomarszczona/ Rosa rugosa 1 Tiunb.
Suchodrzew pospolity Lonicera xylosteum L.
Wiśnia wonna /antypka/ Cerasus mahaleb Mili. /Prunus mahaleb L./

200

4. Grab pospolity Carpinus betulus L.

Karagana syberyjska Caragana arborescens Lam.
Modrzew europejski Larix decidua Mill.
Modrzew japoński Larix leptolepis Gord.
Modrzew polski Larix polonica Rac.

Trzmielina brodawkowata Euonymus verrucosus Scop.
Trzmiclina pospolita Euonymus europaeus L.
Śliwa tarnina Prunus spinosa L.

500

5. Głóg dwuszyjkowy Crataegus oxyacantha L.

Głóg jednoszyjkowy Crataegus monogyna Jacq.
Jarząb pospolity Sorbus aucuparia L.
Kalina koralowa Viburnum opulus L.
Świerk pospolity Picea excelsa Link. /Picea abies Karst./

1000

6. Cis pospolity Taxus baccata L.

Czeremcha pospolita Prunus padus L.
Czeremcha późna/cz. amerykańska/ Prunus serotina Ehrh.
Dereń świdwa Comus sanguinea L.

1500

7. Daglezja zielona/jedlica Douglasa/ Pseudotsuga taxifolia Britton

Pseudotsuga Douglasii Carr.

Jodła pospolita /j. biała/ Abies alba Mill. /Abies pedinata DC./
Sosna czarna Pinus nigra Arnold
Sosna górska /kosodrzewina/ Pinus mugo Turra
Sosna wejmutka Pinus strobus L.
Sosna zwyczajna Pinus sxlvestris L.

2000

8. Śliwa wiśniowa / ałyacza/ Prunus divaricata Ledeb.

2500

9. Dereń jadalny /d. właściwy/ Cornus mas L.

Sosna limba Pinus cembra L.
Wiśnia ptasia, czereśnia/trześnia/ Prunus avium L.

3000

10. Grusza pospolita /g. polna/ Pyrus communis L.

Jabłoń dzika /płonka/ Malus sylvestris Mill.

10000