1

Chemia kliniczna

Chemia kliniczna, biochemia kliniczna, biologia medyczna

Definicja

: Dział nauk medycznych zajmujący się

dostarczaniem informacji o stanie zdrowia pacjenta na

podstawie badań materiału biologicznego pobranego od

pacjentów

Cel:

Dostarczanie informacji pomocnych w

rozpoznawaniu i różnicowaniu chorób, monitorowaniu leczenia,

prognozowaniu rozwoju choroby i.t.p.

Metody:

Badanie cech fizycznych, morfologicznych,

biochemicznych, immunologicznych i.t.p. materiału

biologicznego pobranego od pacjenta (krew, mocz, tkanki, kał,

plwocina). Badania te mają charakter ilościowy, co pozwala na

obiektywne przedstawienie stanu rzeczywistego pacjenta.

Chemia kliniczna

Przyczyny zlecania badań laboratoryjnych

1. Rozpoznanie chorobv u pacienta [ potwierdzenie lub

wykluczenie choroby ]

2. Badania przesiewowe w celu wvkrvcia określonei

chorobv u osób subiektvwnie zdrowvch

3. Określenie zakresu chorobv i stopnia uszkodzenia

narzadu [

testy wqtroby w stanach zapalnych

]

4. Określenie przebiequ chorobv

[ mikroalbuminuria]

5. Określenie skuteczności leczenia [

cholesterol w

hiperlipidemii ]

6. Proqnozowanie przebiequ chorobv [

monitorowanie

kreatyniny i mocznika u chorych dializowanych

]

Chemia kliniczna

ETAPY PROCESU DIAGNOSTYCZNEGO

1. Faza przedanalityczna

- zlecenie badania

- przygotowanie pacjenta

- pobranie próbki

- transport i przechowywanie próbki

- wstępne przetwarzanie próbki

2. Faza analityczna

- wykonanie oznaczenia

3. Faza postanalityczna

- weryfikacja wyniku

- interpretacja wyniku badania

LEKARZ

Chemia kliniczna

O jakości pracy laboratorium diagnostycznego

decyduje:

• wiarygodność wyniku badania

• czas wykonania badania

• koszt wykonania badania

Błąd w analityce medycznej

= niezgodność pomiędzy

aktualnym stężeniem badanej substancji w organizmie
pacjenta w chwili pobrania materiału a wynikiem
otrzymanym w medycznym laboratorium diagnostycznym

Chemia kliniczna

1

. Błąd przedlaboratoryjny (przedanalityczny)

błędy w pobieraniu, transporcie lub przechowywaniu

materiału
-wpływ czynności przygotowawczych (np. wirowanie)
-błędy w przygotowaniu pacjenta do badania

2. Błąd laboratoryjny

- odczynniki

- sprzęt

- wzorzec

- niska swoistość metody oznaczania

- interakcja metody oznaczania z lekami

3. Błąd trywialny

- pomyłka w identyfikacji pacjenta, materiału

klinicznego

Chemia kliniczna

Przykładowe wyniki oznaczeń wapnia w tej samej

próbce surowicy krwi:

Rzeczywista wartość 2,0 mmol / L

1.

2,05

2.

2,15

3.

2,15

4.

2,10

5.

2,15

6.

2,20

7.

2,20

8.

2,25

9.

2,10

10. 2,15

2

Chemia kliniczna

Niektóre c

zynniki wpływające na wynik badania

laboratoryjnego

•

Hemoliza próbki krwi (rozpad krwinek czerwonych) -
zmienia wyniki wielu parametrów np. enzymów, potasu itp.

•

Postawa pacjenta (wyniki pacjentów leżących dłuższy czas
mogą różnić się o 5 -15% od wyników zdrowych stojących
pacjentów).

•

Staza (efekt niedotlenienia i lokalnego zagęszczenia krwi -jest
istotny od 3-5 min. trwania staży)

•

Pora dnia (stężenie niektórych hormonów może się zmieniać
30-50% w ciągu doby).

Chemia kliniczna

Chemia kliniczna

Chemia kliniczna

precyzja metody:

Stopień zgodności pomiędzy niezależnymi wynikami pomiarów
badając wielokrotnie tą samą próbkę nazywamy precyzją.

Precyzja

pomiarów opisana za pomocą liczby (odchylenia

standardowego) nazywana jest

nieprecyzją

= rozrzut wyników uzyskiwanych w badaniach tego samego
materialu powtórzonych w serii

(powtarzalność);

= rozrzut wyników uzyskanych na tym samym materiale w
dłuższym przedziale czasowym (

odtwarzalność).

Chemia kliniczna

Chemia kliniczna

3

Chemia kliniczna

·

Dokładność = Poprawność [accuracy of measurement]

Stopień zgodności wyniku badania z wartością rzeczywistą (przyjętą

wartością oznaczenia)

Poprawność wyrażona liczbowo = całkowitym błędem

systematycznym nazywa się

obciążeniem (bias)

Niedokładność = Błąd całkowity = Błąd pomiaru
Błąd całkowity = błąd systematyczny + błąd precyzji

Za wartość rzeczywistą (odniesienia) można uznać:



wartość teoretyczną



Certyfikowaną wartość opracowaną eksperymentalnie – pomiar

metodami referencyjnymi



Wartość średnią pomiarów bardzo dużej populacji prowadzoną

w standardowych warunkach

Chemia kliniczna

Chemia kliniczna

Chemia kliniczna

Chemia kliniczna

Dla prostych substancji chemicznych jakość wzorca

analitycznego „wywodzi się” od:
- dokładności określenie składu chemicznego

substancji wzorcowej

- dokładności sporządzania roztworu wzorca
- dokładności procedury porównania odczytów .
Ocena stopnia niepewności każdego z wymienionych

etapów nazywamy wywodem metrologicznym

(treacibility).

W przybliżeniu można przyjąć że :
- wywód metrologiczny (treacibility)) odpowiada dokładności

metody

Chemia kliniczna

niepewność analityczna” (uncertaneity).

Analityczny błąd pomiaru to suma błędów:

•

czynności pomiarowych

•

rozcieńczenia

•

przygotowania wzorca itp.

Suma tych błędów powodująca nieprecyzyjność pomiaru
nazywana jest

niepewnością analityczną

W przybliżeniu można przyjąć że :

-

niepewność analityczna (uncertaneity) odpowiada

precyzji metody

4

Chemia kliniczna

Problemy analityczne:

Dla wielu substancji oznaczanych w medycznym

laboratorium diagnostycznym trudno jest dokładnie

określić ilość badanej substancji pod względem

chemicznym w wielu wypadkach.
- białka specyficzne (białka rekombinowane)
- enzymy (mieszanina biologicznie aktywnych i

nieaktywnych cząsteczek)

- hormony peptydowe (degradacja)
- markery nowotworowe
- leki i ich metabolity

Chemia kliniczna

Problemy metrologiczne

:

przykłady substancji gdzie

utrudnione jest przygotowanie

wzorców analitycznych

:

-

białko całkowite:

niejednorodnych charakter, różna

reaktywnośc poszczególnych białek z odczynnikiem

analitycznym, różna trwałość w roztworach

-

bilirubina

: występowanie różnych form, wolna, mono- i di-

glukuroniany, siarczany, produkty utlenienia

-

albumina

: metody otrzymywania „czystej” albuminy mają

wpływ na właściwosci Alb.

-

cholesterol

: występuje wolny i zestryfikowany

-

fosforany

: standardami są sole o różnym stopniu uwodnienia

-

enzymy

: niejednorodność, brak zdefiniowanych wzorców

- CK-MB (akt) – CK-MB(mass)

Chemia kliniczna

Definicje:

Walidacja metody analitycznej:

Weryfikacja danych

dotyczących charakterystyki metody wykonywanej w
okreslonym laboratorium

Zakres roboczy

:

zakres zastosowania metody w którym

precyzja metody, poprawność i liniowość mieści się w
przyjętych granicach

Liniowość:

zakres metody gdzie wykres kalibracji określony

poprzez obliczanie współczynnika regresji liniowej metodą
najmniejszych kwadratów r > 0,999

Czu

łość analityczna

: jest to najmniejsza ilo

ść substancji,

kt

óra może być miarodajnie oznaczona za pomocą wybranej

metody w okre

ślonej ilości materiału badanego [ < 20% wz]

Chemia kliniczna

Definicje:

Specyficzno

ść / selektywność metody

: specyficzno

ść lub

swoisto

ść metody to zdolność metody do reagowania

(oznaczania) tylko substancji badanej. Zwykle oznaczenia
prowadzimy u

żywając materiału o bardzo złożonym składzie

chemicznym (krew, mocz, PMR itp.)

Poprawność:

stopień zgodności pomiędzy średnią wartością

zmierzoną a wartością oczekiwaną (nominalną).

Obciążenie (bias

): różnica pomiędzy wartością oczekiwaną

wyniku a przyjętą wartością odniesienia (nominalną)

Chemia kliniczna

Strategia wyboru metody

– uwzględnić należy

użyteczność diagnostyczną

= pomoc w okresleniu

występowania i stopnia zaawansowania choroby

Użyteczność praktyczną

= dostępność aparatury,

odczynników, koszty, trwałość odczynników itp).

swoistość metody

= analityczna specyficzność wobec

oznaczanego składnika. Mała swoistość to możliwość
inteferencji z innymi składnikami próbki.

dokładność metody

= zgodność uzyskanego wyniku z

wartością rzeczywistą ( wartość rzeczywistą ustala się przez
pomiar bardzo dokładnymi metodami referencyjnymi =
odniesienia).