made by

SADAKOT

(koty górą)

02-03-2008

TEMAT 1

1. POTOCZNA A NAUKOWA WIEDZA O ŻYCIU SPOŁECZNYM

WIEDZA POTOCZNA

WIEDZA NAUKOWA

Przedmiot twórczości literackiej i artystycznej

Wiedzę naukową osiągamy za pomocą
środków naukowych, zgodnie z pewnymi
kanonami

Wiedza jako produkt uboczny, poznanie jako
środek

Wiedza jako produkt oczekiwany, poznanie
jako cel

Jest to proces przypadkowy, nieświadomy

Proces zdobywania wiedzy jest planowy i
świadomy

Ugruntowana w doświadczeniach – empiria

Autorytet i tradycja

Rozum, doświadczenie, praktyka

CELE

Opis – jak jest? Wyjaśnianie – dlaczego?
Prognoza – co będzie? Wskazówki dla
inżynierii społecznej.

Niska prognostyka

Wysoka moc prognostyczna

JĘZYK

Język opisu – treść pojęciowa (Ossowski)

Nieostre (młody człowiek)

Ma być ostry – denotacja (Człowiek do 25
roku życia)

Wieloznaczne terminy

Jednoznaczny – konotacja

Język nasycony wartościami, emocjami,
ocenami. (Sympatyczni ludzie maja w życiu
łatwiej, woda dostatecznie schłodzona
przechodzi w stan stały).

Operatywny – sens empiryczny pojęcia –
odniesienie do doświadczenia

Nieostra precyzyjność – są nieweryfikowalne,
nie da się ich obalić

Da się je obalić, są nietrwałe. Wynika to z
trwałości i operatywności języka.

PROBLEM USYSTEMATYZOWANIA WIEDZY, ISTNIENIE SPRZECZNOŚCI

Usystematyzowana chaotycznie lub brak
uporządkowania

Istnieją sprzeczności – dążenie do ich
wyeliminowania

Uwarunkowana kulturowo

Sprzeczności jako bodziec do rozwoju

Istnieją sprzeczności
Indywidualne doświadczenia
Brak świadomości istnienia sprzeczności
Brak tendencji do eliminacji sprzeczności
(Każdy człowiek jest dobry, bo nie ma ludzi
bez winy).

STOPIEŃ UZASADNIENIA

Dogmatyka
Bezkrytyczna
Przyjmowana na zasadzie oczywistości
(socjalizacja pierwotna)
Apodyktyczność – nastawienie na obronę
Dysonans poznawczy (eliminuje):

1

made by

SADAKOT

(koty górą)

-

próba odcięcia się

-

wpływanie na rzeczywistość
(racjonalizacja)

-

zmiana zdania

Postulaty odpowiedzialności naukowej (Ossowski):

I.

Świadomy udział w procesie rozwoju własnej dyscypliny, odwołanie do idei
(wiedza nie może zaczynać się ode mnie), kumulatywnego rozwoju nauki.

II.

Odpowiedzialność za słowo – problem relacji miedzy empiria a wnioskiem.
Odseparowanie sądów od treści opinii.

III.

Jawność warsztatu badawczego.

05-04-2008

TEMAT 2, 3 I 4

2. OSOBLIWOŚCI NAUK SPOŁECZNYCH

Rzeczywistości społeczne:

-

pozytywizm – socjologia porównywalna do nauki pozytywistycznej, obserwacja
zachowań, pogląd, że możemy analizować rzeczywistość społeczna tak, jak bada się
rzeczywistość przyrodniczą.

-

antypozytywizm – rzeczywistość społeczna nie może być porównywana do
rzeczywistości przyrodniczej

Osobliwości społeczne (Ossowski 253):

1. Wpływ rezultatów badań na rzeczywistość:

a) samospełniające się proroctwo (podwyższa prawdopodobieństwo prognozy)
b) samodestrukcyjne proroctwo, samounicestwiajace się proroctwo (obniża

prawdopodobieństwo prognozy)

c) bandwagon effect – przyłączenie do obozu wygrywających
d) underdog effect – dołączenie do obozu przegrywających
e) last minute swing – wyczuwanie porażki i przyłączanie się do obozu

zwycięzcy

2. Wpływ czynników badawczych na rzeczywistość

a) interview effect – podczas wprowadzenia danej sytuacji człowiek czy zwierzę

już się uwrażliwia na dana sytuację

3. Konflikt miedzy postulatem systematyczności badań i postulatem ubiegania się o

wnioski ogólne, nie ograniczone wyznacznikami historycznymi

a) wnioski ogólne – wolne są od czasowych i przestrzennych ograniczników
b) badania systematyczne – są to badania ilościowe, przeprowadzone na danej

próbie.

W przypadku nauk przyrodniczych nie ma tego konfliktu:

-

jeśli nasze wnioski pochodzą z badań mało systematycznych są mało
pewne, ale przynajmniej potencjalnie mogą być ogólne

-

natomiast wnioski z badań systematycznych są pewne, ale mało ogólne

4. Konflikt między ograniczeniem się do metod standaryzowanych a miarodajnością

wskaźników i subtelnością problematyki

2

made by

SADAKOT

(koty górą)

a) badania nie są czasem sprecyzowane, badacz formułując kwestionariusz

ankietowy buduje swój świat, który nie musi być naszym światem

b) Wnioski z badań standardowych (ilościowe) są pewne, ale mało ważne
c) Wnioski z badań niestandaryzowanych (jakościowe) są mało pewne, ale ważne

5. Udział doświadczenia wewnętrznego badacza w praktyce badawczej

a) próba wyjaśnienia poprzez odwołanie się do motywów i celów
b) Pozytywizm (ektrospekcja) – obserwacja z zewnątrz (ilościowe)
c) Antypozytywizm (introspekcja) – odwoływanie się do celów i motywów

(jakościowe)

Wyjaśnianie na gruncie:

-

pozytywistycznym – cos się dzieje, bo jest takie prawo

-

antypozytywistycznym – wychodzą poza zewnętrzne obserwacje, dla czego cos się
dzieje?

Funkcje odwołujące się do doświadczenia wewnętrznego:

1. funkcja heurystyczna – przydatność do tworzenia hipotez
2. Interpretacja wypowiedzi, zachowań, relacji
3. wyjaśnianie mechanizmu zależności, czy jedna rzecz wpływa na drugą dlaczego tak

jest, czy da się to uzasadnić

4. uzasadnienie tez ogólnych – jest to postępowanie bardzo ryzykowne, bo np. w 3

mamy mocny materiał empiryczny a w 4 trudno go uzasadnić, bo mamy pewna „lukę”
i uzupełniamy to wtedy swoimi doświadczeniami, materiał empiryczny nie jest wtedy
materiałem mocnym – jest tak, bo ja tak czuję.

3 i 4. JEZYK JAKO NARZEDZIE POZNANIA I SRODEK KOMUNIKACJI. CECHY

JĘZYKA NAUKOWEGO

Nazwa – wyraz, określenie nadające się na podmiot w zdaniu lub orzecznik orzeczenia
imiennego.

Jan jest studentem I roku socjologii USM.
Jan – podmiot
Jest - łącznik
studentem I roku socjologii USM – orzeczenie imienne

Zakres nazwy – zbiór desygnatów danej nazwy.
Podział nazw ze względu na ilość desygnatów:

-

puste (brak desygnatów)

-

jednostkowe (maja 1 desygnat)

-

ogólne

Nazwy:

-

ostre

-

nieostre – znana jest dla nich pewna ilość desygnatów, wiemy, ze jedna część
wchodzi w zakres mowy, a druga na pewno nie wchodzi w ten przedział. Np. „młody”

→

0-10 lat TAK, 60 i więcej NIE, ale co z tym pośrodku?

Treść nazwy (znaczenia) – to zbiór cech przysługujących wspólnie desygnatom mowy
(danemu przedmiotowi):

3

made by

SADAKOT

(koty górą)

-

treść pełna – zbiór wszystkich cech przysługujących wszystkim desygnatom

-

treść charakterystyczna – konotacja nazwy, zbiór cech przysługujących wszystkim i
tylko tym desygnatom

-

treść konstytutywna – minimum definicyjne, taki zbiór cech, ze jeśli usuniemy
chociaż jedną cechę z tego zbioru to przestanie charakteryzować desygnaty

Rodzaje nazw:

-

jednoznaczne – jasna i wyraźna konotacja, nawet na tyle, że nie musze podawać
definicji pojęcia (złodziej)

-

wieloznaczne – dane pojecie różnie rozumiane przez różnych ludzi (społeczna
sprawiedliwość, demokracja)

-

niejednoznaczne – niejasno cos określone

Definicje:

-

nominalne – definicja wyrazu, nazwy, określa znaczenie wyrazu, np. definicja słowa
„kwadrat”

-

realne – definicja przedmiotu, desygnatu, jednoznaczna charakterystyka przedmiotu.

Budowa definicji:
Definiendum (wyraz określany)

→

(łącznik)

→

definiens (wyraz okreslajacy)

DEFINICJE

Nominalne

Realne – zdanie w sensie

logicznym

Sprawozdawcze –

zdanie w sensie

logicznym,

sprawozdanie ze

znaczenia

jakiegoś wyrazu,

na gruncie

jakiegoś

słownika

Projektujące – nie jest zdaniem

w sensie logicznym, ustalenie

znaczenia słowa na przyszłość

Def.

Regulujące –

przy

definiowaniu

bierze się pod

uwagę stare

znaczenie

terminu

Def.

Konstrukcyjne

– mamy z nią

do czynienie

gdy

wyjaśniamy

zupełnie nowy

termin

Budowa definicji:
1)

Definicja klasyczna – przez podanie rodzaju i różnicy gatunkowe. A

to jest B, żadne jest C.
Kwadrat to jest prostokąt równoboczny
Kwadrat – gatunek
Prostokąt – rodzaj
Równoboczny – różnica gatunkowa

2)

Definicja przez wskazanie cech wspólnych – wyliczanie cech

wspólnych przedmiotu.

3)

Definicja przez wskazanie desygnatów terminu – np. zboże to

pszenica, żyto, gryka, proso.

4)

Definicje kontekstowe – jest to definicja nie wprost, np. nta potęga

liczby x, to liczba x pomnożona przez siebie n razy.

4

made by

SADAKOT

(koty górą)

10-05-2008

TEMAT 5

5. TWIERDZENIA I TEORIE W NAUKACH SPOŁECZNYCH

Twierdzenie – zdanie orzekające coś o przedmiocie, którego dotyczy.

1. Twierdzenia empiryczne (dominują w naukach społecznych) – orzekają o

rzeczywistości dostępnej obserwacji. Ich prawdziwość zależy od tego, czy są zgodne z
rzeczywistością.

2. Twierdzenia analityczne ( pełnia funkcje pomocnicza w społecznych) – Aksjomaty

→

a) założenia, których się nie sprawdza. Ich prawdziwość istnieje na mocy umów

terminologicznych (minuta to 60 sekund). W socjologii są to definicje projekcyjne, np.
grupa społeczna to ...

b) zdania wywiedzione z aksjomatu.

Podział nazw ze względu na ilość desygnatów:

1) puste – nie maja desygnatów (uczciwy złodziej, żonaty kawaler).
2) Jednostkowe – 1 desygnat (najwyższa góra świata)
3) Ogólne – maja wiele desygnatów.

Desygnat – przedmiot nazwy.

Nazwy ogólne:

-

uniwersalne – nie maja ograniczeń czasowo-przestrzennych na mocy swego
znaczenia, np. ofiara wojny, człowiek, faszysta, dinozaur, socjolog, środki masowego
przekazu.

-

Historyczne – na mocy swojego znaczenia mogą istnieć tylko w określonych
współrzędnych czasowo-przestrzennych, np. ofiara II wojny światowej, Europejczyk,
hitlerowiec.

Typy twierdzeń empirycznych:

-

zdanie jednostkowe – podmiot jest nazwą jednostkową.

-

Zdania ogólne – podmiot jest nazwa ogólną (uniwersalny, historyczny). Zdanie z
wielkim kwantyfikatorem: Każde A jest B lub Żadne A nie jest B.

Zdania ogólne:

-

prawa ogólne – podmiot jest nazwa uniwersalną (Człowiek jest racjonalny).

-

Generalizacja ogólno-historyczna – podmiot jest nazwa historyczną (Polak jest
racjonalny).

Zdania szczegółowe – podmiot jest nazwą uniwersalna lub historyczną. Zdanie z małym
kwantyfikatorem. Niektóre A są B. Żadne A nie są B.
Np. Człowiek bywa racjonalny. Polak bywa racjonalny.

Zdania szczegółowe

→

twierdzenia statystyczne (ile A jest B).

Zmienna – cecha, która przyjmuje co najmniej 2 wartości, np. płeć.

5

made by

SADAKOT

(koty górą)

Analiza jednozmienna (jak jest)

→

rozkład brzegowy – jakie są częstości występowania

zmiennej.

K

550

55%

M

450

45%

Razem: 1000

Analiza dwuzmienna (dlaczego tak jest?) – ustalenie związku między zmiennymi.
Zmienna niezależna (wyjaśniająca).
Zmienna zależna (wyjaśniana).

Niezależna (płeć)

→

(wpływa)

→

Zależna (opinia).

Zmienne niezależne (z reguły) – zmienne odnoszące się do faktów. Zmienne metryczkowe.
Zmienne zależne (z reguły) – opinie, poglądy, subiektywne odbicie rzeczywistości.

Ale może być i tak, że ciężko stwierdzić która zmienna jest zależna, a która niezależna.
Sytuacja materialna

⇔

alkoholizm; doświadczenie z narkotykami

⇔

opinia na ich temat

W zależności od której strony patrzymy ustawiamy zmienne – subiektywnie.

Płeć

Razem

K

M

Tak

90 / 75%

40 / 50%

130 / 65%

Nie

30 / 25%

40 / 50%

70 / 35 %

120 / 100%

80 / 100%

200 / 100%

I wariant analizy: za 100% traktujemy 200

II wariant analizy: za 100% opinię zależną

III wariant analizy: za 100% każdą z kategorii niezależnych

Korzystamy z III wariantu!!!

 Zawsze procentujemy do wartości zmiennej niezależnej.
 Jeżeli procentujemy w pionie to interpretacja w poziomie i na odwrót.

Twierdzenia statystyczne:

1) Probabilistyczne – znana jest siła i kierunek związku między A i B

a) prawa probabilistyczne
b) generalizacje hist. prob.

2) Korelacyjne – znany jest kierunek związku między A i B

a) prawa korelacyjne
b) generalizacje hist. korel.

Wzrost:

-

jedno rośnie i drugie rośnie (dodatni)

-

jedno rośnie inne maleje (ujemny)

6

made by

SADAKOT

(koty górą)

Przykłady zdań:

 Pr. Ogólne – Nierówny podział dóbr prowadzi do konfliktu.
 Gen. Ogólno-hist. – W Europie nierówny podział dóbr prowadzi do konfliktu.
 Prawo probabilistyczne – Nierówny podział dóbr prowadzi do konfliktu z

prawdopodobieństwem 0,6.

 Gen. Probabilistyczna – W XIX w nierówny podział dóbr prowadzi do konfliktu z

prawdopodobieństwem 0,6.

 Prawo korelacyjne – Nierówny podział dóbr zwykle prowadzi do konfliktu.
 Gen. Hist-kor. – W Europie nierówny podział dóbr podnosi szansę wystąpienia

konfliktu.

17-05-2008

TEMAT 6 I 7

6. INDUKCJONISTYCZNE I DEDUKCJONISTYCZNE STRATEGIE POZNAWCZE

1.

Procedura odkrywania twierdzeń (heureza)

⇒

kontekst odkrycia

2.

Procedura uzasadniania twierdzeń (

)

⇒

kontekst uzasadnienia

STRATEGIE TEORETYCZNE

A)

Strategia indukcyjna – badania przed teorią. Obserwuj i uogólniaj a teoria

sama się stworzy.

B)

Strategia hipotetyczno-dedukcyjna – badania po teorii. Teoria przed

badaniami – stawiaj śmiałe hipotezy i sprawdzaj je empirycznie.

Ad. A)

Ad. B)

Rygoryzm przy stawianiu hipotez, ale
liberalna procedura sprawdzania. Nie można
postawić każdej hipotezy – tylko taką, jaka
wynika z empirii.

Liberalizm przy stawianiu hipotez, ale
rygorystyczny proces sprawdzania. Można
założyć wszystko, a potem dokładnie
sprawdzić.

Nastawienie na potwierdzenie hipotez.

Nastawienie na wyszukiwanie przykładów
niezgodnych z hipotezami.

WERYFIKACJONIZM

FALSYFIKACJONIZM

1. Zwracamy się w stronę doświadczenia. Bez
hipotez, bez założeń jak jest. Badanie to
wejście w kontakt z empirią.

1. Stawiamy hipotezę (związek między 2
zmiennymi).

2. Wyodrębniamy obiekty i ich cechy.
Dokonujemy uogólnień.
Kruki w Polsce są czarne.

2. Wywiedzenie implikacji testowej
hipotezy – zdanie opisujące jakie
obserwowane zjawiska powinny wystąpić, by
hipoteza była prawdziwa.

3. Rozszerzamy zasięg uogólnienia.
Kruki są czarne też w Czechach.
Dopasowanie hipotez do doświadczeń. Wolno

3. Testujemy implikację.

7

made by

SADAKOT

(koty górą)

postawić tę hipotezę, która pasuje do danych.
Program indukcyjny pojawił się kiedy
pojawiła się socjologia. Badamy świat bez
założeń, badamy go z obserwacji, empirii

⇒

teoria wymiany.

4. Uzyskujemy informację czy hipoteza jest
prawdziwa, czy prawdopodobna, czy
fałszywa.

Metoda teorii ugruntowanej (ugruntowana
w empirii) – próba reprezentacyjna
(zniwelować wpływ badacza na badanie).
Teoretyczne pobieranie próbek – to kogo i
co będę badać wyłania się w trakcie badania,
bo badam bez hipotez i na początku nie
jestem na nic ukierunkowany.
Teoretyczne nasycenie – badanie nowych
przypadków nie wnosi nic nowego. Liberalna
procedura. Zbadam 110 przypadków i jeszcze
z 10 i nic nowego się nie pojawi, to
przerywam badanie. Ale np. 130 i kolejne
mogą cos wnieść, nie wiadomo tez jakie
elementy wpadną do próby, a całości się
nigdy nie przebada.

PRZYKŁADY DO STRATEGII DEDUKCYJNEJ:
(z tekstu o gorączce popołogowej).

H – hipoteza

P - prawda

I – implikacja

F - fałsz

H: Oddziaływanie epidemiologiczne

⇒

gorączka popołogowa

I: Poziom zachorowań na I i II oddziale jest taki sam (F)
I: Poziom zachorowań jest taki sam w całym Wiedniu (F)

Z jednej hipotezy może być kilka implikacji.

H: Stopień zagęszczenia kobiet

⇒

gorączka pp

I: Stopień zagęszczenia na obu oddziałach jest różny (P)
I: Poziom zagęszczenia jest większy na chorym oddziale (F)

H: Lęk przed księdzem od umierających (dzwonił dzwonkiem)

⇒

gorączka pp

I: Brak dzwonka, to brak gorączki (F)

H: Zakażenie substancją infekcyjną

⇒

gorączka pp

I: Zmywanie substancji infekcyjnej z rąk powoduje brak gorączki pp (P)

SCHEMAT WNIOSKOWNIA, KIEDY IMPLIKACJA TESTOWA HIPOTEZY JEST
FAŁSZYWA

-

Jeżeli hipoteza jest prawdziwa, to implikacja jest prawdziwa

-

Implikacja jest nieprawdziwa (hipoteza jest fałszywa)

8

made by

SADAKOT

(koty górą)

Schemat logiczny

p

→

q

~ q



~ p

H

→

I

I



H ~ H

Możemy sfalsyfikować zdanie ogólne, ale nie możemy w 100% go potwierdzić. Lista hipotez
nigdy nie jest zamknięta. Częściowe potwierdzenie to KONFIRMACJA HIPOTEZY. Np.
możemy obejrzeć 500 kruków i stwierdzić, że kruki są czarne, ale nie widzieliśmy wszystkich
na świecie, więc w całości potwierdzić tego nie można.

Hipoteza pomocnicza (założenie pomocnicze) – zdanie, które nie wynika z hipotezy, ale
jednocześnie zdanie to musi być uwzględnione w schemacie, by wnioskować.

H: Zakażenie substancja infekcyjną

⇒

gorączka pp

Hp: Mycie rąk wapnem-cl usuwa infekcyjną substancję
I: Mycie rąk wapnem-cl spowoduje spadek zachorowań (P)

Z zakażenia rąk i zachorowalności nie wynika, ze trzeba ręce myć wapnem-cl

H: Zakażenie substancja infekcyjną

⇒

gorączka pp

Hp: Mycie rąk mydłem usuwa infekcyjną substancję
I: Mycie rąk mydłem spowoduje spadek zachorowań (F)

Nieprawdziwa hipoteza

lub

Nieprawdziwa hipoteza pomocnicza

~ H

∨

~ Hp

0

1

1

0 (przykład z mydłem)

0

0

(H

∧

Hp)

⊥

~ (H

∧

Hp)

⊥

- alternatywa rozłączna

9

made by

SADAKOT

(koty górą)

METODY PODNOSZENIA KONFIRMACJI HIPOTEZ:

1. Zwiększenie ilości testów tego samego rodzaju.
2. Urozmaicanie testów tego samego rodzaju.
3. Zastosowanie innego rodzaju testu.
4. Prostota hipotezy; prostsza jest ta, która łatwiej obalić (bardziej szczegółowa).
5. Wystąpienie nowych świadectw w przyszłości.
6. Potwierdzenie z góry

⇒

wiedza dedukcyjna wynika z teorii.

7. WYJAŚNIANIE I PRZEWIDYWANIE

Dlaczego?

Wyjaśnianie – odwoływanie się do jakiegoś prawa.

SCHEMAT WNIOSKOWANIA:

Explanandum – to, co należy wyjaśnić.
Explanans – to, co uzyskamy w ramach wniosków.

SCHEMAT NOMOLOGICZNO-DEDUKCYJNY

EXPLANANS

1) Zdanie ogólne, mające postać związku
między B i Z.
B – poprzednik (przyczyna)
Z – następnik (skutek)
Np. Obniżenie odporności prowadzi do grypy.
2) Zdanie jednostkowe mówiące o zajściu B.
Np. Jan miał obniżoną odporność.

EXPLANANDUM

Zdanie jednostkowe mówiące o zajściu Z.
Np. Jan zachorował na grypę.

p

→

q

q



p

Przyczyna (czynnik) – typy warunków:
1). Warunek konieczny (ale niewystarczający) – bez niego nie zajdzie skutek. ~ p

→

~ q

2). Warunek wystarczający (ale niekonieczny) – jeżeli zajdzie, to zawsze pociąga za sobą
skutek. p

→

q

3). Warunek konieczny i wystarczający. p

≡

q (inny zapis logiczny: p

⇔

q)

4). Warunek niekonieczny, ale niewystarczający.

Wyjaśnianie genetyczne (partykuła dlaczego) – pytanie odwołujące się do genezy,
powstania. Pytanie o wcześniejsze stadium

→

z czego cos powstało.

10

made by

SADAKOT

(koty górą)

Np. Dlaczego istnieją płuca?; Dlaczego powstały miasta?

→

Czyli skąd się wzięły, jakie było

wcześniejsze stadium. (Miasta powstały z osad i wsi).

Wyjaśnianie teleologiczne (dlaczego?) – jest to wyjaśnianie funkcjonalne, celowe. Po co cos
istnieje? Czemu służy? Jaka jest tego funkcja?
Np. Dlaczego istnieją płuca?

→

Płuca służą do wymiany tlenu w krwiobiegu.

PRZYKŁADY Z LEKTUR:

1) Dlaczego istnieje kult świętej krowy? – wyjaśnienie teleologiczne.
2) Dlaczego przeszła trzecia fala demokratyzacji? – wyjaśnienie genetyczne.

KOLOKWIALNY BONUS:

1) Może być pytanie: wyjaśnij coś tam w odwołaniu do przykładów z lektur.
2) Definicja sprawozdawcza

→

zdanie logiczne.

3) Definicja projektująca

→

nie jest zdaniem logicznym. Postulaty nie daja się ocenic w

kategorii P i F.

4) Definicja realna

→

zdanie logiczne.

11