Doktryny Polityczne.

Liberalizm

Liberalizm, jako samodzielna ideologia polityczna, rozwija się od schyłku XVII wieku. U

jego źródeł znalazły się ideologiczne potrzeby nowych sił społecznych zainteresowanych

rozwojem kapitalizmu – arystokracji, mieszczaństwa, burżuazji. Siły te przy pomocy ideologii

liberalizmu, pragnęły z jednej strony przeciwstawić się przestarzałej już myśli politycznej

feudalizmu, z drugiej zaś strony wyrazić własne pragnienia i aspiracje.

Nazwa liberalizm pochodzi od łacińskiego określenia wolność (liberalia), którą cieszy się

człowiek wolny (liber). W sensie politycznym liberalizm pojawił się po raz pierwszy w

deklaracji Napoleona Bonaparte z 1789 roku oraz w 1812 roku w hasłach głoszonych przez

hiszpańskich patriotów (Liberale), chcących naprawić swój kraj, w 1820 roku wywołali oni w

Hiszpanii powstanie i na krótki czas przejęli władze ustanawiając w kraju ustrój

konstytucyjny. Sympatycy tego ugrupowania zaczęli nazywać siebie Liberałami.

Główne idee Liberalizmu:

- indywidualizm (jednostka ludzka jako autonomiczna, niepodzielna całość, najwyższa

podmiotowa, absolutna wartość, której celom podporządkowane są inne wartości i instytucje

przedmiotowe)

- wolność (najwyższa wartość przedmiotowa, służąca realizacji celów najwyższej wartości

podmiotowej – jednostki ludzkiej, wyróżnia się wolność negatywną „od” i pozytywną „do”)

- społeczeństwo ( społeczeństwo jest sumą składających się na nie jednostek ludzkich, nie

zyskuje one wartości autonomicznej, zawsze jest jedynie środkiem i poniekąd warunkiem

rozwoju i samorealizacji jednostek ludzkich)

- równość (związana ze sprawiedliwością, równość pod względem formalnym, prawnym i

politycznym ale nie zawsze materialnym)

- prawo (ukazywane w świetle odwiecznych doktryn praw natury, uzasadniających

obiektywne istnienie niezbywalnych, niezmiennych, absolutnych, uniwersalnych,

podmiotowych uprawnień naturalnych jednostki ludzkiej do życia, wolności, własności

prywatnej, bezpieczeństwa i oporu wobec tyranii władzy)

- kapitalizm (system społeczny, głównie jednak organizacji gospodarki, opartej na liberalnej

koncepcji wolności ekonomicznej jednostek ludzkich, faworyzującej własność prywatną,

dystrybucje i wymianę regulowaną prawami wolnego rynku)

- zmiana (tylko i wyłącznie zmiany ewolucyjne ale nie rewolucyjne, prowadzący do rozwoju,

który jest najwyższym celem i wartością, uzasadniającym istnienie prawa, społeczeństwa i

państwa, traktowanych jako służące mu środki)

Ewolucja liberalizmu przebiega w dwóch jego głównych nurtach – liberalizmu politycznego i

liberalizmu ekonomicznego, wzajemnie na siebie oddziaływujących.

Liberalizm Polityczny – określa sposób sprawowania władzy państwowej, a zwłaszcza jej

stosunek do obywatelskich wolności politycznych, m.in. sumienia, słowa, druku, zgromadzeń.

Według liberalizmu politycznego, ustrój państwa, republikański lub monarchistyczny,

powinien być demokratyczny. Powinien być ustrojem państwa prawa kierującego się

zasadami konstytucyjnymi w celu ochrony wolności obywateli przed zagrożeniami.

Liberalizm polityczny wierzył w postęp oraz doskonalenie się świata na arenie dziejów.

Jednymi z głównych zasad ideologii liberalizmu politycznego była indywidualność jednostki

oraz wolność. Głoszono świętość własności prywatnej oraz ograniczenie roli państwa i

aparatu państwowego.

Liberalizm Ekonomiczny – powstał pod koniec XVIII wieku, początkiem tej ideologii była

polityka merkantylizmu (ograniczenia importu i rozwoju eksportu) oraz w późniejszych

latach leseferyzm ( zalecający wyzwolenie jednostek z zależności feudalnej, umożliwienie im

realizacji swych interesów oraz rozwoju gospodarczego, rola państwa miała się ograniczać

tylko do ochrony wolności gospodarczej i własności prywatnej) Liberalizm ekonomiczny

polega na wolności pracy, produkcji i handlu w warunkach wolnej konkurencji na wolnym

rynku, umożliwiającej nieskrępowany rozwój własności prywatnej.

Adam Smith (1723-1790) twórca liberalizmu ekonomicznego. Jego główną pracą były

„Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”. Uważał on, że gospodarką rządzą

obiektywne prawa ekonomiczne (popyt i podaż) i, że rozwój gospodarczy może dokonywać

się tylko w warunkach wolnego rynku, który stanowi największa ochronę praw jednostki.

Bogactwo narodów to suma pracy każdego człowieka. Jakakolwiek interwencja państwa w

gospodarkę może przynieść tylko i wyłącznie negatywne skutki, dlatego głosił on

zmniejszenie jej do minimum.

Poglądy Smitha rozwijał dalej Ricardo (1772-1823) w swojej pracy pt. „zasady ekonomii

politycznej i opodatkowania” uważał on iż jakiekolwiek rodzaje podatku ograniczają rozwój

gospodarki, dlatego też, trzeba je ograniczać. Jednak mimo swojego umiłowania dla

poglądów Smitha dostrzegał on wady gospodarki rynkowej, w której istnieją ciągle

powtarzające się cykle.

Sednem obu nurtów liberalizmu jest aprobata dla wolności obywateli, pozostającej w

zmiennych historycznych relacjach z demokracją.

Liberalizm (nurt angielski)

Jeremy Berthan (1748-1832) obwołany cudownym dzieckiem, gdyż w wieku czterech lat

opanował łacinę i grekę. Ukończył studia prawnicze w Oxfordzie. Uprawiał krótko praktykę

adwokacką. Uzyskał światową ***ę filozofa i reformatora prawa angielskiego. Główne jego

dzieła to:

- „Wprowadzenie do zasad wolności i prawodawstwa”

- „Fragment o rządzie”

- „Kodeks Konstytucyjny”

Bardzo dużo czerpał on z protestantyzmu, zwłaszcza z kalwinizmu oraz filozofii Epikura.

Głosił hasło „jak najwięcej szczęścia dla jak największej liczby ludzi”.

Wyróżnił on siedem cech przyjemności, dzięki którym można poznać, czy dane uczucie jest

przyjemne czy też nie, brak jakiejkolwiek z nich całkowicie to wyklucza:

- intensywność - długotrwałość

- pewność - głębokość

- płodność - czystość

- rozciągłość

Koncepcja państwa Benthama – celem każdego rządu jest niestety troska o własne interesy,

lecz gdyby groziła mu za to kara, to wtedy zacząłby się troszczyć o wszystkich. Taką karą są

przegrane wybory, ale potrzebny jest również stały nacisk zorganizowanego społeczeństwa,

powszechne prawo wyborcze, ograniczenie władzy monarchy i skrócenie kadencji

parlamentu.

Społeczeństwo tak naprawdę nie istnieje, liczy się tylko jednostka a nierówności są

nieuniknione. Jednak obowiązkiem państwa jest maksymalne ograniczenie nierówności i

całkowite zlikwidowanie nędzy po przez fundusze pomocy dla najuboższych, tworzenie

nowych miejsc pracy. Fundusze na to maja być ściągnięte z wysokich podatków nałożonych

na bogatych, bo to uniemożliwia im Zycie w luksusie (luksus jest zły) oraz leży to również w

ich interesie.

J.S. Mill (1806-1873) jeden z najwybitniejszych myślicieli XIX wieku, polityk i ekonomista.

Sprawował wysokie urzędy w centralnej administracji kolonialnej, zasiadał również przez

jakiś czas w Izbie Gmin. Do jego najważniejszych dzieł należą:

- „System Logiki”

- „Zasady ekonomi politycznej”

- „O Wolności”

- „O rządzie reprezentacyjnym”

- „Utylitaryzm”

Zasada wolności jednostki – każda jednostka ma prawo do wolności, wolność ta może być

ograniczona, tylko i wyłącznie wtedy gdy zagraża wolności innych jednostek. Jednostka może

rozwijać się tylko w warunkach pełnej wolności, każda jednostka ma prawo do rozwoju a

państwo ma obowiązek zapewnić im ku temu warunki. Rozwój to szansa dla całego

społeczeństwa.

„Każdy jest stróżem swych spraw i swojego interesu”

Jeżeli jednostka otrzyma wolność to będzie ona dążyć do zaspokojenia swoich potrzeb.

Najpierw fizjologicznych a potem duchowych, gdy już je zaspokoi osiągnie stan szczęścia.

Gdy będzie szczęśliwa zacznie uszczęśliwiać innych ludzi. Jednostka ma prawo do autonomii,

której państwo nie ma prawa naruszać. Podstawowym prawem jest wolność słowa.

Rząd ma być wyłoniony przez parlament, który powstał w drodze wolnych wyborów, mimo

to parlamentaryzm to niestety rządy miernot, które mogą na dodatek ulec zwyrodnieniu tj.

zmienić się w tyranie większości. Analfabeci mają być pozbawieni praw wyborczych, a

najbogatsi mają mieć większą władze. Funkcje rządy o: ochrona bezpieczeństwa i własności,

państwa ma być „stróżem nocnym”.

Jeśli chodzi o ekonomie, Mill był zwolennikiem wolnego rynku, ale sprzeciwiał się on nie

ograniczaniu go. Nie uważał, że wolność działalności gospodarczej jest podstawą wszelkiej

wolności. Wolny rynek ogranicza się tylko na produkcji i kończy się tam gdzie zaczyna się

podział dóbr, którym rządzi prawo moralnej sprawiedliwości. Ludzie nie mogą pracować

tylko dla własnej korzyści ale i dla całego społeczeństwa.

Herbert Spencer (1820-1903) był inżynierem kolejowym, wielkim erudytą i oryginalnym

myślicielem społecznym, głównie w zakresie socjologii. Autor „Systemu filozofii

scjentystycznej” wydanego w 10 tomach, przeniósł on teorie ewolucji Darwina na życie

społeczne.

W społeczeństwie dokonuje się ciągły postęp w drodze ewolucji, słabsze jednostki są

wypierane przez silniejsze; lepiej przystosowane do życia. Krytykował idee socjalizmu, która

według niego prowadzi do powstania państwa ingerującego we wszystkie dziedziny życia

jednostki.

Liberalizm (nurt francuski)

Ch.A. de Tocqueville (1805-1859) arystokrata z urodzenia, prawnik z wykształcenia, polityk

z zainteresowania (minister spraw zagranicznych w rządzie Ludwika Napoleona), wnikliwy

obserwator demokracji amerykańskiej. Ogromny wpływ na jego życie wywarł wyjazd w 1830

roku do USA. Jego najważniejszymi dziełami są:

- „O demokracji w Ameryce”

- „Dawny ustrój i rewolucja”

Uważał on, że w przyszłości cały świat zostanie zdominowany przez amerykański styl życia i

tamtejszą gospodarkę. Arystokracja zawsze była elitą i nigdy nie powinno to się zmienić.

Bardzo dobrze oceniał on tamtejsze czasy. Lecz dawny arystokratyczny świat jest skazany na

śmierć, przyszłość należy do demokracji. Wiąże się to niestety z możliwością nadmiernych

indywidualizacji, rozwiązania więzi społecznych. Żeby temu przeszkodzić trzeba zbudować

silne państwo. Ratunkiem dla demokracji ma być m.in. uznanie przez klasę średnią wyższych

ideałów, oraz odbudowa więzi społecznych.

„Nie ma gorszego ustroju niż demokracja, ale nikt jeszcze nie wymyślił lepszego”

B. Constant (1767-1830) twórca liberalizmu integralnego, mającego ogarniać całokształt

wielości wzajemnych uwarunkowań wolności jednostki ludzkiej. Był on przeciwnikiem

absolutyzmu, jakobinów oraz Napoleona, pisał romanse i prace publicystyczne, do

najważniejszych z nich należą:

- „O monarchii konstytucyjnej i rękojmi władz publicznych”

- „O wolności starożytnych w porównaniu do wolności współczesnych”

- „Wykład polityki konstytucyjnej”

Nie ma wolności uniwersalnej ani uniwersalnego systemu, który tą wolność mógłby

człowiekowi zapewnić. Wolność oznacza prawo do czynienia wszystkiego z wyjątkiem tego

co jest wyraźnie zabronione przez prawo. Prawo każdego państwa musi dokładnie określać

ramy działania tego państwa. Jednostka posiada pewne stałe nienaruszalne prawa:

- polityczne

- indywidualne

- i najważniejsze wolność osobistą, prawo do sądów przysięgłych, wolność

przedsiębiorczości, nienaruszalność własności i wolność prasy.

Tam gdzie istnieje wolność słowa są i inne wolności, tam gdzie go nie ma, nie może ich być.

Nie ma takiego systemu politycznego, który mógłby gwarantować wszystkie wolności, a

najgorszym jest monarchia absolutystyczna i tyrania. Idealny ustrój według Konstanta to

monarchia konstytucyjna. Jednak dla wolności jednostki mniej groźna jest monarchia

absolutystyczna niż rewolucja, ponieważ monarchia pozwala człowiekowi na milczenie, a

uzurpacja nawet na to nie pozwala, gdyż zmusza społeczeństwo do deklarowania swojego

poparcia dla niej.

Rządy Liberałów w XIX wieku (wiek liberalizmu)

Francja – dynamiczny rozwój gospodarczy. Paryż był centrum finansowym i kulturalnym

świata, narastające w bardzo szybkim tempie konflikty społeczne, które spowodowały wzrost

znaczenia socjalistów. Toczono walkę z kościołem, który był zdecydowanie

monarchistyczny, laicyzacja szkolnictwa, blokowanie rozwoju prywatnego szkolnictwa

katolickiego. Rozdział państwa i kościoła, zwłaszcza majątkowy, zlikwidowano klasztory,

konfiskowano kościoły, utrudniano Zycie społeczności katolickiej.

Niemcy – liberałowie byli znacznie słabsi niż we Francji, jednak mimo to stanowili jeden z

filarów polityki Bismarcka, inicjatorzy walki z kościołem (Kulturkampf), ograniczano

wpływy kościoła katolickiego na Zycie i politykę państwa. Politykę walki z kościołem

prowadzili głównie konserwatyści.

Stany Zjednoczone – liberalizm jest wpisany w konstytucje kraju i zawsze był z nim

związany. Amerykanie byli praktykantami liberalizmu a nie teoretykami.

Liberalizm w XX wieku

System parlamentarny, który był łączony z liberalizmem prawie w żadnym kraju nie

funkcjonował poprawnie. Kryzys gospodarczy lat 30 dodatkowo podważył słuszność systemu

wolnorynkowego.

H. Kelsen (1881-1973) prawnik, prof. uniwersytetu w Wiedniu z pochodzenia Żyd, był

autorem między innymi takich prac jak:

- „Socjalizm i państwo”

- „O istocie i wolności demokracji”

Bronił on pluralizmu politycznego, oraz krytykował komunizm jak i nazizm, które to

ideologie według niego nie mają żadnych podstaw. W ich fundamentach leży historyczny

mistycyzm.

J. Dewey (1869-1952) prawdziwy człowiek sukcesu, znany psycholog, pedagog i politolog,

autor takich prac jak:

- „Szkoła a społeczeństwo”

- „Demokracja i wychowanie”

- „Wolność i kultura”

- „Stary i nowy indywidualizm”

Bronił indywidualizmu, gdyż według niego tylko indywidualizacja jednostki pozwala na

wydobycie z niej wszystkich wartości. Rozwojowi jednostki sprzyja pluralistyczny system

demokracji. Postulował on znaczny interwencjonizm państwowy w gospodarkę, bardzo ostro

krytykował on komunizm.

Liberalizm po II wojnie światowej

Życie polityczne było zdominowane przez partie socjaldemokratyczne, zimna wojna

stworzyła szanse na odnowę liberalizmu, który był przeciwieństwem komunizmu i był w

stanie z nim walczyć (liberalizm wałczący).

K. Popper (1902-1994) znany filozof i logik, urodzony w Wiedniu, przed II wojną światową

osiadł w Londynie, autor takich prac jak:

- „Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie”

- „Nędza historyzmu”

Historyzm – szczególne ujęcie nauk społecznych przewidujące przyszłość.

Między innymi z tego powodu Marks został uznany przez niego za proroka, doprowadził on

historyzm do absurdu, historyzm zawsze zmierza do totalitaryzmu. Niemalże na każdym

kroku Popper krytykował marksizm i komunizm.

Totalitaryzmowi przeciwstawiał on społeczeństwo otwarte, którego jednak on konkretnie nie

sprecyzował. Jego poglądy wywarły ogromny wpływ na rozwój opozycji w bloku

komunistycznym.

Podział liberalizmu w USA

- liberalizm socjalny (utożsamiany jest z partią demokratyczną) którego ideałem jest państwo

dobrobytu, bez konfliktów społecznych. Uznaje silną ingerencje państwa w gospodarkę i

życie społeczne. Własność niesie ze sobą obowiązki (im więcej masz tym więcej powinieneś

dać).

- liberalizm konserwatywny (utożsamiany z partią republikańską) krytykował on na każdym

kroku państwo socjalne, gdyż według niego gwarancje rozleniwiają ludzi i blokują rozwój.

F.A. von Hayek (1899-1992) urodzony w Austrii, uważał się za obywatela brytyjskiego, ale w

gruncie rzeczy był obywatelem świata. Znany na całym świecie, długowieczny ekonomista i

filozof, uczestniczył w Kolokwium Lippmana, które z jego inicjatywy kontynuowało

działalność w duchu odrodzenia liberalizmu klasycznego jako Stowarzyszenie Mont-Pelerin.

Autor takich prac jak:

- „Konstytucja wolności”

- „Droga do zniewolenia”

- „Prawo, prawodawstwo i wolność”

Sprzeciwiał się on gospodarce planowej, gdyż według niego była ona w oczywisty sposób

niemożliwa, postęp jest źródłem chaosu. A siłę społeczeństwa tworzy wolność (polityczna,

wewnętrzna i wolność działania). Atakował on zaciekle idee sprawiedliwości społecznej,

którą uważał za niemoralną. Działanie państwa na takiej zasadzie musi prowadzić do jego

zniszczenia i utraty poczucia bezpieczeństwa.

Republika (z czego się składa):

- zasada sprawiedliwości - przyjaźń

- zgoda - uczciwość

- solidarność - przyzwoitość

- godność - wolność

- patriotyzm

M. Friedman (1912-2006) profesor ekonomii Uniwersytetu Chicago, bezkompromisowy

rzecznik klasycznego liberalizmu ekonomicznego, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie

ekonomii w 1976 roku. Autor takich prac jak:

- „Kapitalizm i wolność”

- „Wolny wybór”

Uważał on iż warunkiem wolności politycznej jest wolność gospodarcza. Każda forma

interwencji państwa w życie gospodarcze ogranicza wolność gospodarczą, a w konsekwencji

zniewala politycznie. Skrajna prywatyzacji jest najlepsza, nawet prywatyzacji szkolnictwa.

Likwidacja obowiązkowych ubezpieczeń zdrowotnych. Koncepcja bonów oświatowych.

Większość problemów gospodarczych jest spowodowana wadliwą polityką pieniężną na ogół

wywołaną inflacją, której źródłem SA politycy i parlamentarzyści.

Politycy zawsze mają zdolność do inflacji, dzięki której mogą przekupić społeczeństwo.

Zwolennik idei Banku Centralnego, niezależnego od rządów. Friedman uważał, że egoizm

jest najlepszą cecha człowieka, prawdziwą dźwignią postępu.

Konserwatyzm

- może oznaczać postawę życiową przejawiającą się w niechęci do zmian

- jako postawa polityczna broni zastanego stanu rzeczy bez względu na to jaki on jest

- ideologia polityczna

Konserwatyzm – z pisma francuskiego „Konserwatysta” (François René de Chateaubriand -

wydawca): było to pismo o charakterze zachowawczym, z czasem sama nazwa pisma zaczęła

oznaczać kierunek polityczny

Okres od pierwszej połowy XIX wieku do Wiosny Ludów: w tym okresie k. przeżywał

rozkwit i celem było przywrócenie porządków sprzed rewolucji francuskiej. Gdy okazało się

to niemożliwe to pojawił się nurt pragmatyczny, godzący rzeczywistość z ideami.

Za ojca duchowego konserwatyzmu uznawany jest E. Burke (1727 – 1797) – duży wpływ na

jego poglądy wywarła rewolucja francuska, początkowo odnosił się do niej życzliwie, ale po

wydarzeniach związanych z terrorem jakobinów, zmienił zdanie, „Rozważanie nad rewolucją

we Francji” uznawane jest za manifest konserwatywny: w swym dziele potępiał rewolucję,

uważał, że jest to wojna przeciwko naturze. Rewolucja to pożar, który niszczy dawne

instytucje, ale nic nowego nie buduje. Trzeba gasić ten pożar – jeśli w innym państwie

wybuchnie rewolucja to inne państwa mają prawo ją stłumić, gdyż istnieje ryzyko

rozprzestrzenienia się jej na inne państwa. Potępiał rewolucję francuską, ale rewolucję

angielską uznawał za wyjątek – afirmował ustrój angielski. Uważał, że państwo jest spółką

handlową tworzoną do doraźnych celów. Wysuwał teorię preskrypcji. Wychodził z założenia,

że ład społeczeństwa jest oparty na prawie Boga, jednak nie wszystkie prawa pochodzą od

Boga, tylko od woli ludzi. Do Boga należy czas i dokonuje on weryfikacji normy – gdy

norma przetrwa weryfikację czasu, to oznacza, że jest popierana przez Boga. Takie instytucje

to monarchia i Kościół. Bardzo gwałtownie krytykował demokrację. Idea demokracji była dla

niego niemoralna, gdyż jest bezwstydna – całe społeczeństwo ponosi odpowiedzialność za

decyzje rządu, nie ma odpowiedzialności za czyny. Uważał, że wybory są fikcją. Demokracja

uznaje równość praw, ale jest to niemoralne, gdyż nie wszyscy są równi. Krytykował też

absolutyzm królewski, ponieważ dopatrywał się podobieństwa między demokracją a

absolutyzmem (w obu brak odpowiedzialności politycznej). Krytykował dyktaturę wojskową.

Uważał, że wojskowi nie są w stanie rządzić i doprowadzi to do katastrofy. Jego

konserwatyzm uznawany był za pragmatyczny, ponieważ uważał, że świat się rozwija, a

przemiany ustroju są nieuniknione. Dopuszczał nawet bunt przeciwko władzy.

W innym kierunku poszedł konserwatyzm francuski, zwany ultramontanizmem. Za

czołowego teoretyka uznawany jest J. de Maistre (1753 - 1821). Był raczej liberałem ale po

rewolucji francuskiej zwrócił się ku konserwatyzmowi. Jego dzieła to: „O papieżu”,

„Wieczory w St. Petersburgu”. Uznawał on, że źródła prawa pochodzą od Boga, a Bóg chce

by ludzie tworzyli prawa. Tylko monarcha może stanowić prawa, gdyż jest on wyrazicielem

woli Boga. Tylko papież może konsekrować monarchę i tylko on może publicznie go oceniać,

papież nie jest jednak zwierzchnikiem monarchy, ale moralnym autorytetem. Uważał, że

człowiek jest z natury zły i dlatego tak trudno nim rządzić, w człowieku tkwi duch

zniszczenia, a źródłem zła człowieka są jego namiętności i egoistyczne popędy. Człowiek

sam w sobie prawa nie uznaje, respektowanie prawa można wymusić tylko siłą. Zadaniem

monarchy jest zatem wzbudzanie strachu w poddanych, a żeby to robił musi sprawować

władzę absolutną. Ludzie muszą się bać też Boga – najgorsze nieszczęście dla ludzi to

odrzucenie Boga.

L. de Bonald (1754 - 1840). Krytyk umowy społecznej i Rousseau. Uważał, że podstawą

państwa są tradycja, język, władza i religia. Te podstawy dane są od Boga i wszystkie muszą

istnieć, gdy jednej zabraknie to państwo upadnie.

K. de von Haller (1768 - 1854) „Odbudowa wiedzy o państwie”. Stworzył ideę państwa

patrymonialnego. W tym państwie władca ma taką władzę nad państwem, jak ojciec nad

rodziną. Monarcha musi przestrzegać przywilejów, natomiast poddani nie mają żadnych

praw. Wywyższał społeczeństwo stanowe. Odrzucał prawa dynastyczne. Władzę monarszą

powinien sprawować ten, kto jest najlepszy. Nie odrzucał republiki, ale uznawał za gorszy

system niż monarchię.

F.Stahl (1802 - 1861). Uznawał, że państwa powstały z woli bożej i są tworem boskim. Prawa

może stanowić monarcha, ale w żadnym wypadku poddani.

XIX wiek: Hegel – konserwatyści zapożyczyli od niego naukę o państwie. „Zasady filozofii

prawa” – ucieleśnieniem wolności było dla niego państwo, bo tylko państwo zapewnia

porządek. Podporządkowując się państwu jednostka jest rzeczywiście wolna. Wierzył w

postęp, który nie dokonywał się ewolucyjnie, ale poprzez rewolucyjne skoki. Wg Hegla na

świecie trwa ciągła walka przeciwieństw („wszystko jest uwarunkowane poprzez swoje

zaprzeczenia”).

W pierwszej połowie XIX w. konserwatyzm rozwija się prężnie. Po Wiośnie Ludów

konserwatyzm podupada, jego znaczenie jest dużo mniejsze. Czynniki działające na

niekorzyść k. to powstawanie nowych, młodych państw i procesy laicyzacji.

B. Disraeli (1804 - 1881) – pochodzenia żydowskiego, niekoronowany przywódca partii

konserwatywnej, premier 1874 – 1880. Jego hasło: wszystko zmienić, ale tak, żeby pozostało

bez zmian. W 1867 r. w Anglii przeprowadzono reformę wyborczą z jego inicjatywy, prawo

wyborcze otrzymali wszyscy obywatele, którzy mają własny dom. Wprowadził publiczny

system zdrowia. Zajmował się też twórczością literacką. Wg niego światem rządzą Żydzi –

sugerował istnienie tajnego rządu żydowskiego. Było w tym trochę prawdy, Żydzi bowiem

opanowali cały finansowy rynek europejski, a największe, najbardziej znaczące banki były

kierowane przez Żydów.

„socjaliści z katedry” – Niemcy lata 70., po zjednoczeniu Niemiec nastąpił znaczny wzrost

wpływów tego kraju, konserwatyści byli w kryzysie, ponieważ byli podzieleni na

protestantów i katolików, trudne było też wyodrębnienie dynastii, bardzo dynamicznie

rozwijała się gospodarka, rodziły się problemy społeczne wobec których myśl konserwatywna

była bezradna, grupa konserwatystów postanowiła połączyć idee konserwatywne z niektórymi

ideami socjalistycznymi, nie zdobyli jednak popularności, chociaż pod silnym ich wpływem

pozostawał Otto von Bismarck, najwybitniejszy ich przedstawiciel

L. von Stein (1815 - 1890). Głosił ideę monarchii socjalnej. Uważał, że istnieje ewolucyjny

rozwój społeczny. Dostrzegał również istnienie problemów społecznych – ich rozwiązaniem

był interwencjonizm państwowy.

XX w. – nie był korzystny dla konserwatyzmu, I wojna światowa doprowadziła do załamania

postaw i światopoglądów. Upadło wiele monarchii i wiele straciło na znaczeniu. Nasiliła się

laicyzacja życia, osłabła pozycja duchowieństwa oraz nastąpił upadek pozycji społecznej

arystokracji. Konserwatyści koncentrowali się na krytyce realnego świata, źródeł zła

doszukiwali się w liberalizmie. Część konserwatystów uległa fascynacji faszyzmem,

nazizmem itp., długo natomiast lekceważyli komunizm.

T. S. Eliot (1888 - 1965) – pisarz, poeta, 1948 – literacka Nagroda Nobla, pisał eseje i

dramaty, „Morderstwo w katedrze” – dramat oparty na faktach. Krytykował demokrację

parlamentarną za utratę więzi z tradycją, zerwanie więzi społecznych oraz uznawanie zysku

za jedyne kryterium dobra i zła. Uznawał, że system edukacyjny jest wadliwy, gdyż narzuca

wzory postępowania obce tradycyjnej kulturze, rozwija nadmierny indywidualizm i nie

przedstawia wzorców moralnych. Dlatego trzeba przywrócić ład moralny poprzez nawrócenie

do tradycyjnych wartości chrześcijańskich, a to z kolei musi być poprzedzone odrzuceniem

kultury liberalnej.

Lata 20. w Niemczech – grupa zwana rewolucyjnymi konserwatystami, C. Schmutt (1888 -

1985) – odrzucali ustrój republiki weimarskiej, odrzucali tez ideę cesarstwa, uważając

monarchię za system przestarzały. Odrzucali tradycję dziewiętnastowiecznego

konserwatyzmu, uważając ją za zbyt mieszczańską. Uprawiali kult siły fizycznej,

bohaterstwa, odnosząc się do średniowiecza. Fascynowali się komunizmem, a szczególnie

dyktaturą ZSRR. Głosili kryzys tradycyjnych społeczeństw europejskich. Chcieli odbudowy

ale na nowych podstawach. Odrzucali demokrację parlamentarną jako system spełniający

wolę ogłupiałych mas. Idealny system wg nich to dyktatura, taki system jak w bolszewickiej

Rosji. Prowadzili radykalną demagogię społeczną: krytykowali społeczeństwo burżuazyjne,

ponieważ opiera się ono na wyzysku. Pragnęli ustroju sprawiedliwości, który nazywali

narodowym socjalizmem. Pragnęli przeobrazić Niemcy w III Rzeszę. Po wojnie przestali

uważać za głównego przeciwnika liberalizm, teraz głównym przeciwnikiem stał się

komunizm. Powoli zaczęli ewoluować w stronę liberalizmu.

Lata 80. w USA – neokonserwatyści, skupieni wokół R. Reagana. Główni przedstawiciele:

W. Rostow, D. Bell, I. Kristal. Zakładali wrogość wobec ZSRR i komunizmu. Idee to: brak

odwołania do wyznania, co oznacza, że łączy protestantów, katolików, żydów i innych.

Celem jest obrona ładu moralnego. Państwo nie może pozwolić na całkowitą wolność słowa

(niezgoda na propagowanie agresji, rozwiązłości seksualnej, homoseksualizmu, czy teorii

ewolucji). W USA nastąpiła destabilizacja ładu moralnego. Lata 90. – spadek wpływów

neokonserwatystów, wzrosły one po zamachach w 2001 r. Stali się intelektualnym zapleczem

dla Busha. Wg redaktora „Commentary” Normana Podhoretza trwa nowa wojna światowa z

islamofaszyzmem, którego celem jest zniszczenie obecnego porządku świata, z którym

Europa sama sobie nie poradzi, dlatego USA są zmuszone interweniować.

Konserwatyzm ma problemy z określeniem tożsamości – nie można już odwoływać się do

monarchii, a religia nie odgrywa już takiej roli. Coraz trudniej zdefiniować się jako

konserwatysta.

Wspólne cechy konserwatyzmu:

1. religia jako fundament ładu moralnego i społecznego

2. konieczność przestrzegania tradycji

3. przekonanie, że gwałtowne przewroty są zawsze złe (wyjątek stanowią odłamy głoszące

rewolucję moralną), rozwój społeczeństwa powinien dokonywać się drogą powolnej

rewolucji

4. solidaryzm społeczny – interes społeczeństwa jako całości jest ważniejszy od interesu

jednostki czy grupy społeczeństwa

5. własność społeczna jest fundamentem ładu społecznego (afirmacja własności społecznej),

korzystanie z własności tylko w ramach zasad moralnych

6. dążenie do silnego państwa – nie musi być ujednolicone pod względem narodowościowym,

suwerenność państwa może być naruszona, jeśli inne państwo zagraża ładowi

7. praworządność – poszanowanie praw obywateli przez władzę państwową, ale też

poszanowanie przez obywateli obowiązujących praw

8. idea rządów elity – niechęć do parlamentaryzmu

Socjalizm

Uwagi wstępne

W XIX wieku pojawiło się pojęcie socjalizm, lecz jeśli przyjrzeć się temu bliżej, to myśl

socjalistyczna istniała od zawsze. W III w. p.n.e. w Indiach król Asika wymyślił sobie idee

państwa sprawiedliwego, bez przemocy, obejmujące wszystkie istoty. Platon był autorem idei

społeczeństwa sprawiedliwego rządzonego przez filozofów. Św. Tomasz z Akwinu był

autorem idei państwa podzielonego na stanu, które opiekowały się sobą nawzajem. Ruch

cystersów pragnął przebudować społeczeństwo w duchu ascezy i wyrzeczeniu się własności

prywatnej a ruch tajpingów w Chinach chciał zbudować coś na kształt socjalizmu.

Takich przykładów jest znacznie więcej i wszystkie z nich dowodzą tego, że socjalizm jest

stałym elementem kultury, który nigdy nie zniknie, gdyż myśl o społeczeństwie bez wyzysku

istnieje od zawsze.

Uwarunkowania rozwoju myśli socjalistycznej w XIX wieku

- rozwój przemysłu fabrycznego, powstanie dużych skupisk robotniczych (wyzysk, bieda i

bunty robotnicze)

- brak jakichkolwiek perspektyw na zmianę tej sytuacji (spowodowany nieudolności i bardzo

często zachłannością przedsiębiorców, którzy nie dbali o swoich pracowników)

- brak zainteresowania państwa położeniem robotników (nie posiadali oni praw wyborczych

więc nie było potrzeby liczenia się z ich głosem)

- kryzys nadprodukcji

- w środowisku przedsiębiorców panowało przekonanie o tym, że zarobki pracowników

powinny być jak najniższe

- T. Malthus (pierwszy człowiek, który stworzył podwaliny demografii i zauważył, że ludność

świata wzrasta a bogactwo stoi na tym samym poziomie

- panowało przekonanie, że robotnicy SA leniwi i tylko pod groźbą głodu będą pracować

Rozwój inteligencji

- wynikał z zapotrzebowania na pracowników o wysokich kwalifikacjach

- rozwój szkolnictwa wyższego

- bardzo ambitna, dysponująca ogromem wiedzy lecz słaba ekonomicznie klasa

- z jej szeregów wywodzili się twórcy myśli socjalistycznej, ku socjalizmowi skłaniała się

młoda inteligencja

- „kto nie był socjalistą za młodu, ten na starość będzie łajdakiem”

Socjaliści wykazywali ogromne zainteresowanie robotnikami fabrycznymi i wokół nich

zwrócili swoją działalność. Dostrzegali oni w nich siłę i potencjał, który może obalić w

społeczeństwie to co jest znienawidzone.

Socjalista (socjalis – łac. społeczny) – używane w połowie XIX wieku zamiennie z pojęciem

komunista (komunis – łac. wspólny, powszechny) określenie człowieka, który dąży do

poprawy położenia robotników fabrycznych, socjaliści byli uważani za niebezpiecznych

wichrzycieli.

*** Owen – początkowo przedsiębiorca, a nie socjalista w 1800 r. przejął zespół fabryk w

Szkocji, doszedł do wniosku, że robotnicy źle pracują, ponieważ mają małe zarobki i

pierwsze, co trzeba zrobić, to podnieść ich wydajność poprzez troskę o pracownika, która leży

w interesie pracodawcy. Zmuszono go do rezygnacji ze stanowiska i wtedy stał się socjalistą.

Etapy socjalizmu:

- socjalizm utopijny

- socjalizm naukowy Karola Marksa

Myśl socjalistyczna w XIX w. miała charakter wielonurtowy

C.H. de Saint-Simon (1760-1825) wywodził się z rodziny arystokratycznej, był hrabią, ale

zrzekł się tytułu i poświęcił pracy społecznej. Do głównych jego dzieł należą

- „O systemie industrialnym”

- „Katechizm industrialistów”

- „Nowe chrześcijaństwo”

Według Saint-Simona świat znajduje się w fazie wielkiego przełomu, kształtuje się nowe

społeczeństwo, które nazwał „industrią” – jego celem jest maksymalizacja produkcji,

społeczeństwo skonstruowane jest na kształt warsztatu.

„Od każdego według możliwości, każdemu według potrzeb”

Nowym społeczeństwem rządzić będą naukowcy (w 300 osobowym parlamencie zasiadać

będą naukowcy z różnych dziedzin). Całkowite oddanie własności prywatnej kontroli ze

strony państwa i ograniczenie prawa dziedziczenia. Do powstania nowego społeczeństwa

dojdzie przez moralne odnowienie. Saint-Simon był monarchistą.

Ch. Fourier (1772-1837) myśliciel francuski, twórca jednej z głównych odmian socjalizmu

utopijnego zwanego furieryzmem do jego głównych prac należą:

- „Nowy świat industrialny i zrzeszeniowy”

Za źródło wyzysku istniejącego w społeczeństwie uważał on wymianę towarowo-pieniężną, a

źródłem wszelkiego zła jest pieniądz, ponieważ można go gromadzić. Społeczeństwo

powinno być podzielone na wspólnoty nazwane falangami (wspólne osiedla, nazwane

falansterami, charakter rzemieślniczo-rolniczy) wszystko co potrzebne im do życia

wytwarzali by sami i wymieniali między sobą. Człowiek powinien przenosić się z jednego

stanowiska na drugie, aby się nie znudzić i zdobyć nowe doświadczenie. Głosił on likwidacje

małżeństwa, ponieważ rodzina wyzwala w dzieciach indywidualizm, co jest niebezpieczne,

opowiadał się za wolnymi związkami i wychowywaniem dzieci przez wszystkich członków

społeczeństwa.

*** Owen (1771-1858) angielski socjalista utopijny, działacz polityczny i społeczny, pionier

ruchu spółdzielczego, zwolennik filozofii oświecenia i ekonomii politycznej D. Ricarda. Do

jego głównych i zarazem najważniejszych dzieł należy:

- „Nowy obraz społeczeństwa, czyli rozprawy o kształtowaniu charakteru”

Krytykował on sysem fabryczny, potępiał wczesne zatrudnianie dzieci, które prowadziło do

degeneracji pod względem fizycznym. Źródłem zła jest własność prywatna, gdyż rodzi ona

konkurencje oraz wymiana towarowo-pieniężna. Zmiany społeczne zachodza po przez

wychowywanie młodego pokolenia. Głosił on idee budowania wiosek owenowskikch, w

których panować miała wspólnota własności, i które miały być samowystarczalne. Był

zwolennikiem zniesienia małżeństwa i wspólnego wychowywania dzieci, po przez które

tępiony byłby indywidualizm. Był wrogiem ulic (drobiazgowo planował on swoje wioski) w

zamian proponował budowę placów i blokowisk, pragnął wprowadzić jednakowy ubiór dla

wszystkich.

Rozwój ideologii socjalistycznej w XIX wiecznej Europie

Karol Heinrich Marks (1818-1883) urodził się w Trewirze, jego ojciec był adwokatem,

pochodził z rodziny zniemczonych Żydów, ukończył studia prawnicze i filozoficzne, podczas

studiów znany był z umiłowania hulaszczego życia. Po ukończeniu studiów podjął prace w

liberalnej gazecie reńskiej, po jej zamknięciu i zakazie jej wydawania wyjechał do Genewy, a

potem do Brukseli. Działał w środowiskach socjalistycznych na emigracji – brak sukcesów,

gdzie zaprzyjaźnił się z Engelsem. W 1848 r. powrócił do Niemiec gdzie wydawał nową

Gazetę Reńską o profilu socjalistycznym. W końcu ostatecznie wyemigrował do Londynu,

gdzie nie znalazł stałego źródła utrzymania i był wspierany finansowo przez Engelsa, który

był fabrykantem i poświęcał się pracy naukowej. Po pewnym czasie jego sytuacja się

poprawiła gdyż jego publikacje zaczęły przynosić dochody. W 1864 roku członek I

międzynarodówki.

Twórczość

- I okres „młodość Marksa do 1850 r.” pozostawał pod silnym wpływem Hegla, od którego z

czasem się wyzwolił. Do jego dzieł należą:

„Przyczynek do Heglowskiej filozofii”

„Rękopisy ekonomii-filozoficznej”

„Tezy o Feuerbachu”

„Ideologia niemiecka”

Ukoronowaniem tego okresu był „Manifest Komunistyczny” 1848 r.

- II okres „okres londyński”

„Kapitał” tom I 1867 r. pozostałych nie ukończył, zostały one opublikowane po jego śmierci

przez Engelsa.

Za jego życia popularność zdobył tylko „Kapitał”, zaś w okresie komunistycznym jego dzieło

było otoczone kultem. Marks często popadał w sprzeczności, często zapożyczał wiele swych

idei od Hegla i angielskich komunistów. Traktowano go jako element spisku żydowskiego,

który ma zniszczyć kulturę europejską, które według współczesnych badań nie zostały

potwierdzone.

Fryderyk Engels (1820-1895) syn właściciela fabryki włókienniczej, urodzony w Bremie w

północnej Westfalii, nie miał wykształcenia uniwersyteckiego, od najmłodszych lat pracował

u ojca. Przez pewien czas utrzymywał Marksa i jego rodzinę, był współautorem wielu z jego

prac, propagował idee marksistowskie w środowisku niemieckich socjalistów. Stwierdził, że

socjalizm dzieli się na utopijny (do Marksa) i naukowy (od Marksa), nie miał wielkiego

wpływu na poglady Marksa, sam pisał ale miał słaby dorobek. Do najważniejszych jego prac

należą:

- „Rozwój socjalizmu od utopii do nauki”

- „Pochodzenie rodzin, własności prywatnej i państwa”

- „Ludwig Feuerbach – zmierzch klasycznej filozofii niemieckiej”

Poglądy Marksa

Manifest Komunistyczny 1848, na zlecenie Związku Komunistów opublikowany w Londynie

w języku niemieckim, widoczne tu były głównie założenia poglądów Marksa, które później

rozwinął w „Kapitale”. Ostro krytykował społeczeństwo, podkreślał niedolę i wyzysk

robotników fabrycznych. Ostro krytykował nurty myśli socjalistycznej, podkreślając, że są

one utopijne. Podstawową siłą rozwoju społeczeństwa jest walka klas, według niego następuje

ona poprzez rewolucję i to jest nadrzędny cel partii komunistycznej. Dla robotników większe

znaczenie posiada solidarność klasowa niż narodowa. „Proletariusze wszystkich krajów

łączcie się”.

W jego pismach widoczna jest ostra krytyka ówczesnego społeczeństwa, twierdził, że jego

główna cechą jest ciągły wyzysk klasy robotniczej, aczkolwiek w Rosji w połowie XIX w.

sytuacja zaczęła się zmieniać pojawiło się zapotrzebowanie na wyspecjalizowanych

robotników, wzrost zarobków wywołało to zakłopotanie Marksa, który myślał, że nędza

będzie wzrastać.

Marksizm – system poglądów ekonomicznych, społeczno-politycznych, stworzonych przez

Karola Marksa i jego kontynuatorów, usiłuje objąć całokształt życia człowieka w przyrodzie,

społeczeństwie i państwie. Badacze dzielą marksizm na trzy części:

- materializm dialektyczny

- ekonomia polityczna

- materializm historyczny, czyli dziejowy

Materializm dialektyczny – można go sprowadzić do 5 tez:

- świat ma charakter materialny

- materia istnieje w przestrzeni i czasie

- nieodłączną cechą materii jest ruch, powoduje on jej rozwój

- ruch materii ma charakter dialektyczny, dokonuje się według określonych praw:

# Prawa wszechzwiązku zjawisk- wszystkie zjawiska są ze sobą związane i uzależnione od

siebie

# Prawo jednostki i walki przeciwieństw

# Prawo przechodzenia zmian ilościowych w jakościowe

# Prawo negacji negacji – wszystko ma swoją negację, a każda negacja ma swoją negację

- rzeczywistość podlega odpowiednim prawom

Ekonomia polityczna

a)teoria pracy

- człowiek jest wytworem przyrody, ale jednoczesnie jest jej przeciwieństwem i jest istotą

wyalienowaną ze świata przyrody

- jest jedna możliwość uniknięcia alienacji (człowiek musi tą przyrodę sobie

podporządkować)

- według Marksa to praca stworzyła człowieka i jest pierwotnym czynnikiem budzenia się

jego świadomości, a historia świata jest tworzeniem człowieka poprzez prace

b)teoria wartości gospodarczej

- źródłem wartości produktu jest praca, włożona w jego wytworzenie

- cały dochód społeczeństwa powstaje w wyniku pracy

- zysk przedsiębiorcy powstaje w wyniku zagarnięcia przez niego części nieopłaconej pracy

robotników (wartość dodatkowa lub nadwartość)

- Marks wychodził z założenia, że przedsiębiorca nie pracuje, na niego dochody pracują

robotnicy

c)teoria wyzysku

- Marks zastanawiał się co decyduje o tym, że ktoś jest robotnikiem, a ktoś przedsiębiorcą,

wyróżnił kapitał stały (budynki, maszyny, narzędzia i surowce) oraz zmienny (praca i ludzie)

- dla Marksa najważniejszy był kapitał, a nie pieniądze

- kapitał stały nie przynosi dochodów

- kapitalista osiąga zysk poprzez zagarnięcie części wartości wytworzonej przez robotników

- musi zagarnąć tą tzw. „wartość dodatkową”, w związku z czym nie ma możliwości

pogodzenia robotników i kapitalistów

- kapitalizm najwyższym stadium wyzysku człowieka przez człowieka ( według Marksa; był

to też wedlug niego ustrój nieefektywny, bo ciągle dochodzi do nadprodukcji i marnowana

jest praca

Materializm historyczny (dziejowy)

a)dzieje gatunku ludzkiego to proces, który podlega prawom obiektywnym, prawa te realizuje

się niezależnie od ludzkiej świadomości, zamierzeń, celów

b)człowiek jest w stanie poznać obiektywne prawa rządzące dziejami ludzkimi (cztery prawa

dialektyki przeniesione na grunt społ.)

- rozwój ludzki ma charakter postępowy, od niższych form organizacji życia zbiorowego do

form wyższych

- w dziejach ludzkości istotną rolę odgrywają stosunki ekonomiczne

c)państwo jest środkiem przemocy, mającym na celu trzymanie w ryzach ludność. Państwo

powołuje grupa dominująca ekonomicznie

Teoria ustroju społecznego

# Każdy ustrój społeczny składa się z dwóch elementów:

a)baza ; stosunki ekonomiczne i gospodarcze

b)nadbudowa; wszystko pozostałe (poglądy polityczne, prawne i filozoficzne)

Nadbudowa jest ściśle podporządkowana bazie, gdy zmienia się baza, zmienia się również

cała nadbudowa.

# Całe dzieje ludzkości Karol Marks podzielił na ustroje (formacje społeczno-gospodarcze)

a)wspólnota pierwotna (obejmująca czasy najdawniejsze, kiedy własność i praca miały

charakter wspólny)

b)niewolnictwo (dominowała własność indywidualna i praca przymusowa)

c)feudalizm (dominowała własność indywidualna i praca poddańcza)

d)kapitalizm (dominowała własność zindywidualizowana i praca najemna)

e)socjalizm (apogeum rozwoju ludzkości, do którego w sposób nieunikniony zmierza

znienawidzony przez komunistów kapitalizm)

# Dlaczego kapitalizm zmierza do socjalizmu?

a)kapitalizm wprowadził podział na klasy posiadające i nie posiadające

b)racją bytu kapitalistów jest wyzysk klasy pracującej, ich zachłanność ciągle wzrasta i

następuje coraz większy wyzysk pracujących, zanikną wielkie klasy pośrednie i wynikiem

tego pozostanie tylko klasa posiadająca i nędzna grupa robotników, efektem tego będzie

rewolucja proletariatu i środki produkcji przejdą na klasę robotniczą (zmieni się baza,

nadbudowa, wszystko). Powstanie społeczeństwo bezklasowe, nie będzie wyzysku, zanikną

patologie, państwo upadnie, ludzie zaczną rządzić się samo, a praca stanie się neutralną,

potrzebą człowieka, bo zrozumie, że tylko przez nią będzie mógł się realizować.

Według Marksa rewolucja rozpocznie się w najbardziej rozwiniętych państwach świaa. Aby

rewolucja miała być skuteczna musiała objąć cały świat. Fazą wstępna przyszłego rozwoju

socjalistycznego miała być dyktatura proletariatu, nie ukrywał, że byłaby ona dyktaturą partii

reprezentującej robotników. W tej fazie nastąpiłoby zniesienie pozostałości kapitalizmu oraz

wprowadzono by publiczną wartość środków produkcji. Zniesiono by pieniądz, który zostałby

zastąpiony przez coś, czym można by było inwestować. W fazie wyższej przewidywał

likwidację państwa, przejście do demokracji bezpośredniej, a w tym nowym ustroju praca

sanie się naturalną potrzebą człowieka.

Lenin I fazę nazwał socjalizmem, a II komunizmem. Celem istnienia obozu socjalistów było

to właśnie przejście.

Róża Luksemburg (1871-1919) urodzona w Zamościu w spolonizowanej rodzinie

żydowskiej, wychowana w kulturze polskiej, uczęszczała do szkoły rosyjskiej. W 1893

organizatorka SDPL, zbiegła nielegalnie do Niemiec ppo uwolnieniu z więzienia. Działaczka

Socjaldemokracji Niemiec, współtwórczyni Partii Komunistycznej. W 1919 r. zamordowana

przez bojówkę niemiecką. Główne prace to:

- „Rozwój przemysłowy Polski”

- „Akumulacja kapitału”

- „Kryzys socjaldemokracji”

Postać na wskroś kontrowersyjna, od 1968 r. rozpoczął się jej renesans, podczas wydarzeń

marcowych uznana przez część młodzieży za patronkę.

Potępiała nacjonalizm, który uważała za patologie, zjawisko skrajnie negatywne. Każdy ruch

narodowowyzwoleńczy uważała za przejaw nacjonalizmu. Nie cierpiała Rosjan, przeciwna

walce Polaków o niepodległość, uważało ona ją za niepotrzebną, ponieważ i tak wszystkie

państwa upadną, po za tym ziemie zaborcze są powiązane z państwami-zaborcami i ich

odłączenie spowoduje obniżenie poziomu gospodarczego i ekonomicznego.

Uważała, że ludzie kierują się ekonomią, często występowała w obronie praw języka

polskiego w Niemczech (obrona dzieci polskich we Wrześni), nie cierpiała Niemców, Żydów

i nie przepadała za Francuzami. Krytykowała Bernsteina, przedstawicielka lewego skrzydła,

nie cierpiała Lenina i bolszewików, ponieważ zatracili oni związek z klasą robotniczą.

Potępiała rewolucję październikową, ze względu na brutalność bolszewików, była przeciwna

rewizji marksizmu (ortodoksyjna marksistka). Uważała, że rozwój kapitalizmu prowadzi do

rewolucji (która wybuchnie w krajach słabo rozwiniętych). Wyzysk krajów peryferyjnych

przez kraje usytuowane centralnie prędzej czy później doprowadzi do rewolucji.

W.J. Lenin (1870-1924) syn inspektora szkolnego, kierował szkolnictwem w ramach guberni,

z pochodzenia Tatar (Kałmuk), matka najprawdopodobniej pochodzenia żydowskiego,

dziadek był lekarzem. Posługiwał się biegle językiem niemieckim, znał kulturę Niemiec,

studia prawnicze w Sybirsku, z których to został wydalony za udział w demonstracji

studenckiej. 1891 r. ukończył prestiżowy Uniwersytet w Petersburgu, 1897 r. skazany na

pobyt na Syberii za nielegalną działalność polityczną w kółkach socjalistycznych.

1900 r. wyjechał na emigrację (do 1917 głównie w Szwajcarii ale także w innych krajach).

1903 rozłam SDPR na frakcje mienszewików (rewizjonistyczna)i bolszewików (ortodoksyjna,

radykalna).

1905-1907 r. rewolucja w Rosji, bolszewicy nie odegrali większej roli. Po rewolucji nastąpiła

stopniowa legalizacja życia politycznego. Lenin i bolszewicy nie zalegalizowali swojej

działalności, mieli przedstawicieli w Dumie, wydawali legalna prasę i walczyli z caratem. W

1914 r. Rosja wdała się w wojnę, która wskutek klęski całkowicie skompromitowała carat i

państwo rosyjskie. W 1917 r. wybuchła rewolucja, która obaliła carat i przejęła władze w

Dumie. Za pośrednictwem socjalistów szwajcarskich nawiązano kontakt z Leninem, aby mógł

przedostać się do Rosji, w której to pomogli mu Niemcy. Po przyjeździe do Rosji Lenin

ogłosił konieczność rewolucji socjalistycznej (rewolucja październikowa 1918 r.). aż do 1924

roku czyli do dnia swojej śmierci Lenin był dyktatorem Rosji.

Jego główne prace (żenująco słabe, głównie artykuły prasowe) to:

- „Rozwój kapitalizmu w Rosji”

- „Materializm a empiriokrytycyzm”

- „Imperializm jako najwyższe stadium kapitalizmu”

- „Państwo a rewolucja”

Europa Zachodnia wkroczyła w najwyższą face kapitalizmu (imperializm) poprzez podboje

kolonialne zyski osiągnięte kapitalizmem pozwalają na jakiś czas odsunąć rewolucję

socjalistyczną. W Rosji wybuchnie rewolucja socjalistyczna, która rozprzestrzeni się na cały

świat. Rosja stałą się krajem o zaawansowanym rozwoju kapitalizmu (zdaniem Lenina) a

ponieważ w kraju o wysokim poziomie rozwoju kapitalizmu możliwa jest rewolucja to Rosja

jest takim krajem. Był zwolennikiem centralizmu demokratycznego, który to dopuszczał

dyskusje w partii sprawującej władzę, ale uważał za niemożliwe tworzenie frakcji (było to

równoznaczne z przestępstwem i karane wyrzuceniem z partii). Stworzył koncepcje

socjalizmu jako etapu przejściowego pomiędzy kapitalizmem a komunizmem. Koncepcja

państwa dyktatury proletariatu (władza nie dzielona z nikim, a oparta na sile mas). Proletariat

nie może sprawować władzy, musi to zrobić awangarda proletariatu (komuniści).

Powstanie masowych partii socjaldemokratycznych – lata 90-te XIX wieku

- socjaliści stworzyli wzór partii masowej

- robotnicy mieli więcej czasu, mniej pracowali, więcej zarabiali oraz powsiadali możliwość

udziału w życiu politycznym

- reprezentacją związków zawodowych była socjaldemokracja (ich działacze wywodzili się z

ruchów związkowych – byli zapleczem finansowym)

- 1889 r. pierwszy socjalista wszedł do rządu (Aleksander Millerand)

- do I wojny światowej byli skazani na role opozycji

- ordynacje preferowały wyborców konserwatywnych (cenzus majątkowy, ludność wiejska

uległa wobec duchownych)

- przełom po I wojnie światowej – osłabienie monarchii, duchowieństwa, arystokracji, którzy

preferowali konserwatystów, kryzys gospodarczy w latach 30-tych podważył wiarę w wolny

rynek

- Anglia i Francja – socjaldemokracja odgrywała ogromną rolę, ale nie przekroczyła ram

parlamentarnych

- Włochy i Niemcy – wpływ socjalizmu spowodował rozwój nacjonalizmu

- po II wojnie światowej – eksplozja tendencji socjalistycznych, Rosja eksportowała

rewolucję do krajów wyzwalanych przez siebie

- popularność w krajach uboższych („komunizm jest jak wesz – lubi biedę”) – Chiny, Korea

Północna, Kambodża, kraje Afryki

- katastrofa gospodarcza w latach 80-tych spowodowała zanik „czerwonej fali”

Przemiany w ruchu socjalistycznym

Socjaliści:

- skłonność do traktowania swoich przekonań jako prawdy objawionej

- symbioza z innymi ideologiami

- bardzo ważna była przynależność klasowa

- 1914 r. ugrupowania socjalistyczne popierają swoje rządy (było to związane z tendencjami

nacjonalistycznymi)

- stopniowo wchłaniał pewne elementy innych ideologii, np. w Chinach socjalizm +

konfucjanizm = maoizm

- dyktatury komunistyczne ewoluowały w kierunku totalitaryzmu

ZSRR w okresie rządów Stalina

Chiny w okresie rządów Mao

Kraje Europy Wschodniej do lat 50’

- cechy totalitaryzmu komunistycznego:

# totalne podporządkowanie życia prywatnego i publicznego władzy państwowej

# zmonopolizowanie całej władzy przez diagnostyczny ośrodek partyjno-państwowy

# wymuszanie podporządkowania społecznego zbrodniczymi metodami (skrytobójstwa,

mordy)

# jednak nie był to ruch ideologicznie zbrodniczy, marksizm nie nawoływał do ludobójstwa

# miał charakter utopijny (utopia zawiera w sobie elementy totalitaryzmu, a totalitaryzm

zagrożony jest ludobójstwem)

Lew Trocki (1879-1940) wieloletni działacz socjaldemokracji, początkowo mienszewik,

potem bolszewik, brał udział w rewolucji październikowej, pretendował do władzy po

Leninie, przeciwnik Stalina. Po 1923 r. stopniowo odsuwany od władzy, w 1929 r. zmuszony

do wyjazdu z kraju od 1929 r. spędzał życie na emigracji, chronił się przed zamachami.

Ostatecznie osiedlił się w Meksyku, gdzie został zamordowany przez specjalnie

wyszkolonego przez ZSRR zabójcę. Do głównych jego prac należą:

- „Prawda o Rosji Sowieckiej”

- „Historia rewolucji rosyjskiej”

- „Zdradzona rewolucja”

- „Czym jest ZSRR i dokąd zmierza”

Bardzo ostro krytykował ZSRR. Dokładnie ukazywał działanie aparatu terroru, rządy w

ZSRR sprawuje nowa burżuazja biurokratyczna, ZSRR nie jest państwem robotniczych

chłopów. Nawoływał do nowej rewolucji robotniczej i obalenia władzy bolszewików. Miała

po tym zostać przywrócona funkcja Rady Delegatów, przewidywał ograniczenie systemu

partyjnego wyłącznie do partii robotniczej. Miała nastąpić rewolucja obejmująca cały świat.

Karl Kautsky (1854-1938) działacz niemiecki pochodzenia czeskiego, założyciel i redaktor

„Nowego ciosu”. Do głównych i zarazem najważniejszych jego prac należy:

- „Materialistyczne pojmowanie dziejów”

Początkowo był marksistą, po rewolucji bolszewickiej stał się krytykiem bolszewizmu,

Lenina oraz całego ZSRR, uważał, że dyktatura bolszewicka hamuje postęp. Stworzył idee

państwa jako instytucji ponadklasowej.

Hendrich de Man (1885-1953) teoretyk socjaldemokracji belgijskiej, podważał marksistowską

teorie walki klas, twierdził iż nie jest motorem postępu a zjawiskiem patologicznym.

Deklaracji Frankfurcka

1951 r. obradował Kongres Międzynarodówki Socjalistycznej, który uchwalił deklarację

„Cele i zadania socjalizmu demokratycznego”. Stał się podstawą całego ruchu

socjalistycznego, ostro krytykował system kapitalistyczny ponieważ:

- prawa własności stawia ponad prawami człowieka

- uniemożliwia większości społeczeństwa wpłwy na kierowanie życiem gospodarczym

- powoduje wzrost nierówności społecznych

Ostro krytykował komunizm radziecki, ponieważ:

- podstawą ich rządu jest terroryzm

- wykorzystuje na masową skale prace niewolniczą

- społeczeństwo dzieli się na klasy, a między klasami isnieją ostre konflikty

- ideologia jest narzędziem w rękach radzieckiego imperializmu

Cele:

- priorytet demokracji politycznej nad socjalizmem

- odrzucenie przemocy i dyktatury w walce z kapitalizmem

- poszanowanie praw człowieka z deklaracji ONZ

- ponadklasowość ruchu socjalistycznego (już nierobotniczy)

- zrezygnowanie z marksizmu jako oficjalnej doktryny, dopuszczano wielo nurtowość

- budowa socjalizmu drogą ewolucji, poprzez wyrównywanie nierówności społecznych

- nierówności społeczne mogą mieć charakter religijny, narodowościowy

- zrezygnowanie z uspołecznienia całej gospodarki

- dopuszczano istnienie prywatnej przedsiębiorczości

1959 r. program SPD na zjeździe w Bad Godesberg

Zawierał:

- ostrą krytykę komunizmu

- krytykę kapitalizmu złagodzono

- korzenie socjalizmu tkwią w etyce chrześcijańskiej

Cele:

- ochrona własności prywatnej jest jednym z głównych celów partii, o ile nie przeszkadza

sprawiedliwości społecznej oraz zaprowadzeniu ładu

- ujarzmienie potęgi wielkich przedsiębiorstw

- ważniejsze jest to, aby pracownicy mogli wywierać wpływ na prace przedsiębiorstwa

- ważniejsza od własności jest własność ekonomicznego zarządzania

SPD ogłosiła się partią ogólnonarodową

Założenia ideowe socjaldemokracji:

- pluralizm światopoglądowy

- odrzucenie rewolucji i dyktatury proletariatu

- założenie o zanikaniu walki klas we współczesnym społeczeństwie

- postulat kontroli państwa nad życiem gospodarczym, ale bez likwidacji własności prywatnej

- pluralizm polityczny

- ponadklasowość państwa

- odejście od partii klasowej w kierunku partii świata pracy

J.M. Keynes (1883-1946) teoretyk ekonomii politycznej, nie był socjaldemokratą, ale wywarł

wpływ na socjaldemokrację. Ekonomista na Uniwersytecie w Cambridge, przedsiębiorca,

polityk, w okresie II wojny światowej kierował gospodarką Wielkiej Brytanii. Do jego

najważniejszych prac należy:

- „Ogólna teoria zatrudnienia procentu i pieniądza”

Konieczność kierowania życiem gospodarczym przez państwo, walka z bezrobociem poprzez

pobudzanie popytu, pobudzanie popytu, poprzez wpompowywanie pieniądza w rynek nawet

kosztem wzrostu inflacji. Postulował urzędową regulację cen i płac, zwolennik wysokich

podatków i inwestycji państwowych. W latach 50 i 60 cieszył się dużą popularnością w USA

i Europie jednak oznaki kryzysu które pojawiły się w latach 70 spowodowały nawrót do

gospodarki wolnorynkowej.

Katolicka myśl społeczna

Wielowymiarowość pojęcia kościół:

- dokumenty

- ogół duchowieństwa, wszystkie ich wypowiedzi

- wszyscy wierni

1987 encyklika „Sollicituda reu socialis” Jan Paweł II

Katolicka nauka społeczna jest dokładnym sformułowaniem wyników pogłębionej refleksji

nad złożoną rzeczywistością ludzkiej egzystencji w społeczeństwie i w kontekście

międzynarodowym, przeprowadzonym w świetle wiary i tradycji kościelnej. Jej

podstawowym celem jest wyjaśnienie ej rzeczywistości poprzez badanie jej zgodności czy

niezgodności z nauką ewangelii o człowieku i jego powołaniu doczesnym a zarazem

transcendentnym. Zmierza zatem do ukierunkowania chrześcijańskiego postępowania.

Podstawy katolickiej nauki społecznej:

a)nauka głoszona przez papieża

- encykliki

- listy apostolskie, adhortacje, dokumenty niższej wagi,

- wypowiedzi publiczne

Części nauki społecznej:

- rozpoznanie aktualnej sytuacji świata

- ocena moralna tej sytuacji

- wskazanie koniecznych reform społecznych z punktu widzenia potrzeb moralnych

Sytuacja kościoła pod koniec XVIII w.

- papież – władca świecki, bardzo mocno uwikłany w meandry polityki

- kościół ściśle związany ze współczesnym społeczeństwem, gdzie dominowała arystokracja

- kościół dysponował ogromnymi posiadłościami

- kandydaci do najwyższych tytułów nie posiadali aspektów intelektualnych i moralnych

- ponad 60% biskupów było niewierzących, uwikłanych w liczne skandale

- niższe duchowieństwo (plebejskiego pochodzenia) było lekceważone i biedne, wywodziło

się z niego wielu przywódców rewolucji

- kościół nie dopuszczał innego ustroju poza monarchią, zakazywano lichwę, pieniądz

traktowano jako zło konieczne, tendencje społeczne były odmienne

- wśród elit intelektualnych szerzyły się tendencje ateistyczne i deizm

- likwidacja zakonów i przejmowanie ich dóbr przez państwa

- prześladowania duchowieństwa, zastępowanie chrześcijaństwa bliżej nie określonym kultem

istoty wyższej

- likwidacja państwa kościelnego, podporządkowanie papieża cesarstwu (Napoleon)

- po klęsce Napoleona, przywrócono państwo kościelne, restauracja

- państwo kościelne – wzór konserwatywny

- 1970 r. upadek świeckiej władzy papieża, władza papieża ograniczyła się do Watykanu,

papież ogłosił się więźniem Watykanu, sytuacja prawna Watykanu była niejasna

- odsuwanie kościoła od życia społecznego, szkolnictwa i kultury

- coraz większe znaczenie zyskiwały parlamenty, w nich mieli przewagę wrogowie kościoła

- ugrupowania liberalne wprowadziły antykościelną politykę, socjaliści wrodzy wobec

kościoła, duża część ruchów nacjonalistycznych miała charakter antykatolicki

- zacofanie gospodarcze krajów katolickich w Europie (kościół hamuje postęp)

- państwa katolickie odgrywały słabą role w życiu ówczesnego świata

- katolik to człowiek ciemny, leniwy, zacofany i posłuszny księżom

- wśród duchowieństwa postawy obrażania się na rzeczywistość, niedostrzeganie przemian

społecznych, za przyczynę szerzącego się na świecie zła uważali doktrynę liberalizmu i

masonerię. Bunt przeciw władzy uważany za przejaw liberalizmu był potępiany

- wśród duchowieństwa następowały przemiany

Pius IX (pontyfikat 1846-1878)

Początkowa opinia liberała, potem skrajny konserwatysta, przeciwdziałał jednoczeniu się

Włoch, zakres władzy papieża ograniczał się tylko do Rzymu, a w 1970 r. już do samego

Watykanu (ogłosił się więźniem Watykanu i nie uznał zjednoczenia Włoch). Stworzył dogmat

o nieomylności papieża w sprawach wiary i moralności, zakazał udziału katolików w

wyborach parlamentarnych.

Leon XII (pontyfikat rewolucyjny 1878-1903)

Wszechstronnie wykształcony intelektualista, zwolennik zaangażowania kościoła w życie

polityczne, był autorem blisko 60 encyklik poświęconych postawie katolików wobec

współczesnych problemów politycznych. W 1879 r. powstałą encyklika „Aeterni Paris” a w

1891 encyklika „Rerum novarum”. Uznał św. Tomasza z Akwinu za najważniejszego

myśliciela katolickiego, tomizm stał się oficjalną filozofią kościoła (i to właśnie z tej myśli

wywodzi się katolicka nauka społeczna). Św. Tomasz z Akwinu znajdował się przez pewien

czas w dziale ksiąg zakazanych, do upowszechnienia jego dzieł przyczynił się zakon

dominikanów i jezuici.

Św. Tomasz z Akwinu (ok. 1224-1274) wywodził się z Włoch, z rodziny arystokratycznej,

wbrew woli rodziców wstąpił do zakonu dominikanów, życie poświęcił pracy naukowej i

wykładał na uniwersytetach („suma teologiczna”). Był zafascynowany starożytną filozofią,

głównie Arystotelesem. Był teologiem, stworzył 5 dowodów na istnienie Boga, ważną rolę w

jego twórczości odgrywały zagadnienia społeczno-polityczne.

Założenia doktryny kościelnej:

- człowiek stanowi cząstkę porządku świata zarówno materialnego jak i duchowego

- porządek świata to odwieczne prawo boże

- część jest zawsze podporządkowana całości, dobro jednostkowe jest zawarte w dobrze

całego społeczeństwa jakkolwiek są od siebie odrębne i samodzielne

- dobro moralne oparte na prawie bożym stoi wyżej od dobra ludzkiego

- porządek nadprzyrodzony stoi ponad przyrodzonym

Nauka społeczna:

- św. Tomasz podporządkował „Politykę” Arystotelesa dla potrzeb chrześcijańsko-

społecznych

- punkt wyjścia dla tych rozważań stanowi nauka o prawie

- rodzaje prawa:

a) prawo wieczne – ustanowione przez Boga zasady rządzące światem

b) prawo naturalne – prawo wiecznie odciśnięte w ludzkich umysłach

c) prawo ludzkie – prawo naturalne zastosowane w życiu społecznym

Prawo naturalne jest niezmienne i możliwe do poznania droga rozumu, a słuszność prawa

ludzkiego wyraża się w podporządkowaniu prawu naturalnemu. Prawo ludzkie może się

zmieniać w miarę poznawania prawa naturalnego.

Relacja pomiędzy jednostką a państwem:

- państwo jest konieczne, ponieważ człowiek żyje i musi żyć we wspólnocie

- człowiek nie może działać przeciwko państwu, ponieważ działa przeciwko sobie

- jednostka ma prawo do autonomii

- hierarchia jest zjawiskiem naturalnym (porządek państwa)

- na czele państwa stoi suwerenny władca

- władca jest od nikogo niezależny, nie pochodzi z wyborów, obowiązkiem władcy jest

przestrzeganie prawa naturalnego, jeżeli go nie przestrzega może nastąpić bunt poddanych i

usunięcie go z tronu

- rewolucja jest złem koniecznym, ostateczną siła, obalenie władcy doprowadzi do obsadzenia

jeszcze gorszego

Władza państwowa a duchowa:

- władcy podlegają kościołowi (prawo boskie ponad prawem ludzkim)

- papież jest zwierzchnikiem wszelkiej władzy, inni władcy są poddanymi kościoła

Kwestie społeczno-gospodarcze:

- uznawał wymianę towarowo-pieniężną za niezbędną

- akceptował zysk pieniężny (zysk kupiecki)

- oficjalnie potępiał lichwę – dłużnik powinien wynagrodzić wierzyciela za poniesioną stratę

Potępiał koncentrowanie się na dobrach moralnych, ale dochód człowieka powinien

odpowiadać stanowisku w społeczeństwie

F.R. Lamennais (1782-1854) niewierzący, w pewnym momencie życia nawrócił się i przyjęła

święcenia kapłańskie, założyciel pisma „Avenir”. Jego poglądy zostały potępione przez

papieża Grzegorza XVI w 1832 r., nastąpiła likwidacja pisma i konflikt Lamennaia z

papieżem (porzucił on kapłaństwo i odszedł od kościoła)

Uważał za konieczne akceptacje republiki oraz czynny udział katolików w życiu publicznym.

Zwolennik wolności wyboru dla jednostki, także w stosunku do religii (główna podstawa

konfliktu z papieżem, który był zdania, że światopogląd ma narzucać obywatelowi państwo).

Krytykował liberalizm ekonomiczny, ponieważ usprawiedliwia on wyzysk słabszych ludzi

przez silniejszych. Głosił idee ochrony świata pracy przez ustawodawstwo państwowe oraz

rozbudzania solidaryzmu społecznego dla wspólnego dobra. Idea płacy rodzinnej (utrzymanie

nie tylko pracownika ale całej jego rodziny na godziwym poziomie.

Szkoła Pokoju Społecznego

- założyciel Frederik le Play

- ukształtowana we Francji w połowie XIX w.

- główny cel to pokój społeczny, a warunkami takiego pokoju są:

# religia

# własność

# rodzina

# praca

- niechętnie odnosili się do wielkiej własności

- afirmacja drobnej własności rodzinnej

- zdrowa rodzina podstawą pokoju społecznego (a podstawą rodziny są miłość i religia)

- dostrzegała liczne problemy społeczne (trudne położenie robotników)

- pracodawca ma być ojcem pracowników, ich patronem, który dbałby o ich potrzeby

- interwencja państwa, gdy nie można rozwiązać konfliktu w dziedzinie społeczno-

gospodarczej jest dopuszczalna

- warunkiem powodzenia każdej reformy jest przywrócenie moralności, a podstawą

moralności jest oczywiście wiara

Patronalizm chrześcijański – ukształtował się w Belgii na Katolickim Uniwersytecie Louvain,

głównym jego przedstawicielem był Ch. Perin (1815-1905).

Założenia:

- u podstaw życia gospodarczego i społecznego leżą zasady moralne (miłosierdzie,

pracowitość i wyrzeczenie)

- główną zasadą było wyrzeczenie; aby osiągnąć sukces w jakiejś dziedzinie trzeba się czegoś

wyrzec (efektywna praca, oszczędność)

- niechętnie odnosił się do interwencji państwa w życie gospodarcze

- podstawą powinien być patronat pracodawców nad pracownikami

- tam gdzie jest wybujały egoizm, niemożność wyrzeczenia się, indywidualizm tam jest też

oczywiście zło społeczne

Reformatorzy chrześcijańsko-społeczni – wyróżniano cztery szkoły: niemiecką, austriacką,

francuską i włoską. Największe jednak znaczenie odgrywała szkoła niemiecka, której

przedstawicielem był biskup Moguncji W.E. von Kettler.

Podstawowe poglądy:

- krytyka liberalizmu i socjalizmu

- eksponowano trudną sytuacje robotników najemnych

- nie opowiadali się za patronalizmem, domagali się natomiast od Kościoła otwartego

popierania związków zawodowych

- popierali interwencje państwa w stosunkach pomiędzy pracownikami a pracodawcami

- przebudowa ustroju na zasadach korporacyjnych

Demokracja Chrześcijańska – głównym jej twórcą był profesor Uniwersytetu w Pizie G.

Toniolo (1845-1918) jej podstawowe założenia to:

- walka pomiędzy chrześcijaństwem a pogaństwem (cała historia Europy)

- w średniowieczu zwyciężyło chrześcijaństwo, w Odrodzeniu nawrót pogaństwa itd.

- upadek ładu moralnego źródłem neopogaństwa

- przyczyną upadku ładu moralnego jest upadek hierarchii na skutek atomizacji społeczeństwa

(wybujały indywidualizm, którego efektem jest demokracja parlamentarna, całkowicie

burząca hierarchie i ład moralny)

- demokrację można zachować pod warunkiem stworzenia demokracji, która stworzyła by

hierarchie i ład moralny

- podstawą demokracji chrześcijańskiej miała być władza ludu, wolność i równość

- główna idea demokracji chrześcijańskiej to:

„Jest to porządek społeczny, w którym wszystkie siły społeczne, prawne, ekonomiczne w

pełni swego rozwoju ekonomicznego współdziałają proporcjonalnie dla dobra wspólnego, aby

osiągnąć ostateczny cel, przeważającą korzyść dla klas niższych”

Zjazdy w 1884-1891 tzw. Unia Fryburska

program przedstawiony papieżowi Leonowi XIII

Główne idee:

- wprowadzenie ustroju społecznego, który brałby w obronę godność człowieka

- krytyka istniejących stosunków społecznych (ich podstawą jest bezwzględna żądza zysku)

- ustawodawstwo w obronie pracy najemnej w skali międzynarodowej

- podstawa dla nawiązania encykliki Leona XII z 1891 r. „Encyklika w sprawie robotniczej”

(„Rerum novarum”)

Analiza sytuacji istniejącej we współczesnym świecie

- koncentracja produkcji spowodowana rozwojem przemysły fabrycznego, towarzyszy im

rozwój pracy najemnej i skupienie bogactw w rękach nielicznych posiadaczy (procesom tym

towarzyszy upadek moralności społecznej)

- przyczyny niedoli mas pracujących: brak ochrony prawnej, usunięcie wpływu religii na utrój

(przestał być moralny), monopol nielicznych grup kapitalistów na rynku pracy, zjawisko

lichwy (uzależnienie od pracodawcy), walka klas (zjawisko patologiczne, zwracające się

przeciwko pracownikom)

- zmiana sytuacji mas pracujących nie wiedzie przez podział dóbr

- położenie mas pracujących może poprawić godziwa praca, która zapewnia środki na

utrzymanie godziwego życia, rodziny oraz umożliwia odkładanie oszczędności

- z godziwych płac korzyści odniosą również przedsiębiorcy (nastąpi złagodzenie walki płac,

jeżeli pracownik stanie się zamożniejszy nastąpi wzrost siły nabywczej, a tym samym wzrost

popytu)

- własność jest prawem naturalnym wynikającym z dekalogu i jest podstawa rodziny

- walka klas zjawiskiem negatywnym

- pracownicy powinni rzetelnie wykonywać swoje obowiązki

- pracodawcy powinni przekazać nadwyżkę pracownikom

- dopuszczanie interwencji państwa w życie społeczno-gospodarcze

- zasada pomocniczości (państwo nie może ograniczać praw jednostki, każdy powinien

rozwiązywać sam swoje problemy, państwo powinno wkroczyć dopiero gdy jednostka nie

może sobie sama poradzić) główne cele:

# ochrona własności i pracowników

# przeciwdziałanie bezrobociu i strajkom

# wprowadzenie zakazu pracy w niedziele i święta

# ustawowa długość dnia pracy

# ustawowy wiek pracy

# specjalna ochrona pracy kobiet

# wymuszenie słusznej płacy dla pracowników

# ochrona życia i zdrowia

- konieczność rozwoju związków zawodowych (katoliccy robotnicy powinni tworzyć własne

związki zawodowe) zakaz wstępowania do związków o charakterze klasowym

Znaczenie encykliki

- wywołała opór dużej części duchowieństwa

- papieża oskarżono o socjalizm

- niektórzy biskupi nie dopuścili do ogłoszenia encykliki w swoich diecezjach

- rozwój katolickich związków zawodowych

- 1909 r. Międzynarodowy Sekretariat Chrześcijańskich Związków Zawodowych

- konflikty ze związkami klasowymi

- 1912 r. Pius X pozwolił na przystępowanie katolików do związków zawodowych

niekoniecznie katolickich

- 1893 r. ruch społeczny o nazwie „Sillon” odwołujący się do encykliki

Sillon

- źródłem władzy jest społeczeństwo

- stworzenie społeczeństwa bezklasowego

- głosił afirmację republiki (walka o sprawiedliwość społeczną)

- 1919 r. potępiony przez papieża Piusa X i ostatecznie rozwiązany

Popolari

- potępiali istniejące stosunki społeczne

- w kierunku systemu republikańskiego

- sprzeciw wobec ingerencji Kościoła w życie polityczne (zajęcie się moralnością)

- nieufność (rozgromieni przez faszystów)

Czynniki, które wpłynęły na sytuacje kościoła:

- I i II wojna światowa spowodowały demoralizację i osłabienie więzi społecznych

- systemy totalitarne (bolszewizm i nazizm ) były antykatolickie

- silne ruchy migracyjne, na skale, której nie znała Europa (czynniki polityczne,

ekonomiczne) spowodowało to zmniejszenie roli tradycji i wpływu na społeczeństwo

- rozwój mas mediów, czynników pływających bardziej na świadomość społeczeństwa niż

kościół

- przemiany obyczajowe (rewolucja seksualna lat 60’) upowszechnienie pigułki

antykoncepcyjnej potępionej przez kościół

- proces laicyzacji życia, zmniejszenie roli religii i przesuwanie jej do sfery prywatnej

- indyferentyzm religijny

Sukcesy kościoła:

- zmniejszenie dystansu cywilizacyjnego pomiędzy krajami katolickimi a krajami

protestanckimi (Opus Dei wspierała rozwój gospodarczy i wykształcenie kadry w

przedsiębiorstwach)

- wzrost roli papieża (jego autorytet) uniwersalny charakter stolicy apostolskiej

Unia Mechelińska:

- od 1920 r. odbywały się w Belgii w miejscowości Mechelin

- inicjatorem zjazdów był kardynał B.J. Mercie

- kodeks społeczny, kodeks moralności politycznej i kodeks moralności międzynarodowej

- zjazdy inteligencji katolickiej

J. Maritain (1883-1972) filozof francuski, najwybitniejszy myśliciel katolicki XX wieku, do

jego głównych prac zalicza się:

- „Religia i kultura”

- „Humanizm integracyjny”

Przeciwnik bezpośredniej ingerencji kościoła w życie polityczne (autorytet moralności),

krytyka poglądów Rousseau – koncepcja umowy społecznej pozbawiła państwo fundamentu

prawdy i moralności. Ustrój personalistyczny, nawiązujący do filozofii św. Tomasza z

Akwinu (system korporacyjny). Odrzucił system partyjny, parlament miał być

przedstawicielem organizacji korporacyjnych, krytyka systemu totalitarnego (zwolennik

autonomii jednostki oraz państwa)

1931 r. encyklika „Quadragesimo Anno” Piusa XI

O odnowie ustroju społecznego i dostosowaniu go do prawa ewangelickiego

Główne idee:

- płaca rodzinna (zasada encykliki „Rerum novarum”)

- odnowa systemu społeczno-gospodarczego na zasadach:

# pomocniczej roli państwa w gospodarce

# solidaryzmu społecznego

# korporacjonizmu chrześcijańskiego – rozbudowany samorząd obejmujący zarówno

pracowników jak i pracodawców

# potępienie korporacjonizmu faszystowskiego, ponieważ nie był on organem samorządowym

ale administracji państwowej

# potępienie gospodarki wolnorynkowej, która prowadzi do zubożenia i proletaryzacji

pracowników najemnych

- większa ingerencja państwa niż w encyklice „Rerum novarum”

Korporacjonizm chrześcijański istniał w Austrii w latach 30’, w Portugali za rządów Salazara

oraz w Hiszpanii generała Franco.

1937 r. „Mit brennender Sorge” Pius XI

- potępianie nazizmu za propagowanie neopogaństwa

- nie podjęto kwestii żydowskiej

1937 „Dirini redemptoris”

- skierowania przeciwko komunizmowi (ideologii bezbożnej)

- potępienie tych, którzy tę ideologie propagują

Pius XII odwoływał się do encykliki „Rerum novarum” i „Quadragesimo Anno”

1946 „Quemadmadum” Pius XII

- konieczność opieki nad młodzieżą zdemoralizowaną przez wydarzenia wojenne

- wadliwe stosunki społeczne, które powodują izolację młodzieży, brak rozwoju społecznego,

brak wykształcenia, co razem prowadzi do chuligaństwa

Jan XXIII (pontyfikat 1958-1963) nazywany proboszczem świata, dobrze czuł się w telewizji,

jego pontyfikat nazywany jest przez wielu „czasem przełomu”, był to okres dużego ożywienia

intelektualnego w Kościele i wydawania licznych dokumentów o charakterze społecznym

Encyklika „Matel et magistra”

- punkt wyjścia do poglądów Jana XXIII

- omówienie innych encyklik po, których nastąpiły liczne przemiany społeczne:

# znaczny postęp techniczny

# poprawa położenia socjalnego ludzi pracy

# demokratyzacja życia w wielu krajach

# upadek kolonializmu

# wzrost współpracy międzynarodowej

- widoczna jest tendencja do wzrostu własności prywatnej, totalne uspołecznienie jest

niezdrowe i niemoralne, ale najbardziej zdrowa własność prywatna to tzw. drobna własność

rodzinna

- organizacja płacy w przedsiębiorstwie musi zapewnić poszanowanie godności ludzkiej,

wysokość płac musi uwzględniać kryterium dobra społecznego, a nie tylko czynniki

ekonomiczne, pracownicy powinni mieć udział w zarządzaniu przedsiębiorstwem

- aktywna polityka społeczna prowadzona przez państwo

- głównym problemem społecznym SA dysproporcje w rozwoju pomiędzy sektorami

gospodarczymi, regionami i państwami

- w pracy dla dobra społeczeństwa katolicy mogą współpracować z ludźmi o zupełnie innej

koncepcji życia

- wszyscy ludzie bez względu na przywiązanie do wiary maja prawo do wolności

„Pokój na ziemi”

- wybór konkretnej formy władzy zależy od ludzi

- każda jednostka bez względu na przekonania religijne posiada prawa które musi

respektować państwo, czy też inna jednostka ludzka, są to:

# prawo do życia i zachowania poziomu zaspokojenia potrzeb godnego człowieka

# prawo do zaspokojenia potrzeb moralnych i kulturowych

# oddawanie czci Bogu zgodnie ze słusznymi nakazami sumienia

# wolność wyboru stanu życiowego

# prawo inicjatywny gospodarczej

# wolność zgromadzeń i stowarzyszeń

# prawo do emigracji i imigracji

# prawo do porządku społeczno-prawnego

# prawo do ochrony swych praw

- postęp techniczny stworzył możliwość i konieczność do jedności międzynarodowej,

państwo utraciło charakter społeczności doskonałej (konieczność powstania władzy

międzynarodowej, ograniczającej suwerenność państwa) wszystkie narody mają prawo do

wolności.

Jan XXIII zapoczątkował obrady II soboru watykańskiego w 1962 r. ale nie dotrwał do końca

soboru, po jego śmierci kontynuował go Paweł VI

II sobór (zwolennicy reform w Kościele i konserwatyści)

1965 „Kaudium et spes” konstytucja:

- świat znajduje się w okresie globalizacji, przemian niespotykanych w przeszłości, znaki

Boże; dążenie do wolności, równości, udziału w większej wspólnocie, udziału w dorobku

kultury

- państwo przestało być tworem idealnym, nie posiada w pełni zewnętrznej i wewnętrznej

suwerenności

- nierówności mają charakter drastyczny i skandaliczny (rozwiązać to może postęp materialny

i duchowy) człowiek musi się rozwijać, przyczyniać się do postępu, który doprowadzi nas do

pełnego człowieczeństwa poprzez rozwój kultury, której warunkiem jest wolność i autonomia

- ideałem ustroju państwowego jest taki, w którym ludzie biorą udział na zasadzie równości

- własność prywatna jest przedłużeniem wolności społecznej (nie może służyć wyłącznie

właścicielowi lecz całej ludzkości)

- praca jest nakazem Bożym, ma pierwszeństwo przed kapitałem, poprzez pracę następuje

uduchowienie materii, celem pracy nie mogą być tylko zdobycze materialne, ale także

poszerzenie ducha ludzkiego

- prawo do zrzeszania się, prawo do udziału w decyzjach społeczno-gospodarczych na

poziomie ogólnopaństwowym

- pracodawcy musza pracownikom zapewnić godne warunki życia i umożliwić wypoczynek i

rozwój duchowy

- zezwolenie katolikom na przynależność do związków zawodowych

- katolik nie powinien być bierny, działalność społeczna jest misją powierzoną człowiekowi

przez Boga

Paweł VI

Encyklika 1967 r. „Populorum Progressio” encyklika o popieraniu rozwoju ludów

Najważniejsze tezy:

- nadmierny rozwój niektórych narodów i zbyt słaby innych prowadzi do powstania

przerostów i niedorostów

- konieczny jest rozwój integralny, który przyczynia się do rozwoju każdego człowieka i

całego człowieka

- rozwój ludzkości to nie tylko wzrost gospodarczy, to także humanizacja życia i

poszukiwanie nowego człowieka

- celem rozwoju gospodarczego jest zmniejszenie dysproporcji gospodarczych oraz usunięcie

dyskryminacji grup społecznych, narodowościowych czy religijnych, wyzwolenie ludzi z

zależności niewolniczej

- świat współczesny to świat niesprawiedliwości społecznej, która woła o pomstę do nieba

- zbrojeniom towarzyszy głód i nędza

- obowiązkiem krajów bogatych jest pomoc państwom biednym (wymiana gospodarcza

pomiędzy krajami bogatymi i biednymi nie może opierać się na zasadzie wolnej konkurencji,

musi uwzględniać sprawiedliwość społeczną)

- w sytuacji naruszania praw osobowych przez państwo, ludność ma prawo do zbrojnej

rewolucji (ostateczność po wyczerpaniu innych dostępnych metod)

- potępiono doktryny, których podstawy stanowi filozofia materialistyczna i ateistyczna

(marksizm)

- potępiono humanizm ekskluzywny (ideologia stawiająca człowieka jako ostateczną miarę

wartości) „człowiek nie urzeczywistnia siebie jeśli nie wyrośnie ponad siebie”

1971 r. „Octogesima adveniens”

List apostolski skierowany do kardynała Morrisa Roya

Główne tezy:

- nie jest możliwe wypracowanie jednolitego programu reform dla całego świata, ponieważ

świat jest zbyt zróżnicowany (odrębny program reform dla każdego kraju, dostosowany do

lokalnej specyfiki)

- postawa wobec marksizmu:

# fundamentalna sprzeczność pomiędzy marksizmem i katolicyzmem jest całkowicie nie

możliwa do pogodzenia

# podstawą marksizmu jest walka klas (forma dyskryminacji jednych przez drugich)

# dialektyka gwałtu intelektualnego

# konieczność współpracy na gruncie społecznym nawet z chrześcijanami

- potępiono międzynarodowe koncerny (zrzeszenia kapitałów), które są niezależne od państw

- problemem jest powstawanie dzielnic nędzy wokół wielkich miast

- zjawiskiem absolutnie oczywistym jest udział obywateli w podejmowaniu decyzji

politycznych (Participatio – uczestnictwo)

Jan Paweł II (pontyfika 1978-2005) kontynuator reform Jana XXIII i Pawła VI, przez wielu

uważany za konserwatystę

Encyklika 1979 „Redemptor Hominis”

Encyklika teologiczna zawierająca akcenty społeczne

Główne tezy:

- dysproporcje w rozwoju świata wywołują poczucie niesprawiedliwości

- w krajach Europy Zachodniej i Ameryki Północnej człowiek przestał być celem życia

społecznego, celem stała się nieograniczona konsumpcja

- w kulturze konsumpcyjnej człowiek staje się niewolnikiem produkcji, konsumpcji

- brak troski na przyszłość i koncentracja na obecnej konsumpcji

- człowiek traci wolność wyborczą i polityczną z powodu konsumpcji

- konsekwencją konsumpcjonizmu jest totalitaryzm

1980 encyklika „Divus In Misericordia”

Uwaga poświęcona marksizmowi

Główne tezy:

- życie cechuje lęk i niepewność jutra, i to właśnie ę jakże trudną sytuacje wykorzystują

ideologie, które każą zabijać

- sprawiedliwość można osiągnąć poprzez miłosierdzie, które oznacza przebaczenie tym,

którzy zostali skrzywdzeni oraz wyrównanie krzywd tym którzy krzywdzili

1981 encyklika „Laborem Escercens”

Poświęcenie pracy ludzkiej

Główne tezy:

- praca jest darem od Boga, a człowiek został powołany do pracy

- praca nie jest karą Boga, ale darem danym od Boga

- praca jest źródłem utrzymania rodziny i warunkiem jej założenia

- kształtuje człowieka, doskonali go

- praca jest uczestnictwem w dziele Stwórcy, ale każdej pracy towarzyszy cierpienie

- praca jest rzeczą świętą

- cierpienie związane z pracą to naśladowanie Chrystusa, uczestnictwo w drodze krzyżowej

- prawo do pracy mają wszyscy nawet upośledzeni

- tam gdzie praca tam i kapitał, który jest instrumentem wobec pracy i odgrywa wyłącznie

role służebną względem niej

- potępiono ideologie, które nie troszczyły się o dobro człowieka

- kapitał nie może zwracać się przeciwko pracy

- potępienie idei komunistycznej

- zachowanie własności prywatnej, własność społeczna jest zwykłym mitem, ponieważ

zawsze jest ktoś kto ją będzie posiadał

- kobieta ma prawo do aktywności zawodowej, ale ta aktywność musi być AK

zorganizowana, żeby umożliwić prowadzenie rodziny

- kobieta ma prawo zrezygnować z aktywności zawodowej i poświęcić się życiu rodzinnemu

Związki zawodowe

- katolicy mają prawo do ich organizowania, ale nie powinny się one zajmować polityką

- nie mają charakteru organizacji politycznych

1987 encyklika „Solicitudo Rei Socialis”

Przeczucie zbliżającej się wolności i nawiązanie do encykliki Pawła VI

Główne tezy:

- pesymistyczna wizja współczesnego świata

- pogorszenie się warunków życia ludzi

- powiększanie podziałów i dysproporcji na świecie, który jest powiązany więzami

współzależności

- lekarstwem na problemy jest solidarność (mocna i trwała rzecz do angażowania się w imię

dobra wspólnego na rzecz wszystkich i wszystkiego, bowiem wszyscy jesteśmy

odpowiedzialni za wszystkich)

- zmiana hierarchii wartości

1) wartości duchowe

2) wartości materialne całkowicie podporządkowane duchowym

- nauczanie społeczne kościoła nie jest doktryną trzeciej drogi (czyli pomiędzy marksizmem a

komunizmem)

- prawo inicjatywy gospodarczej ważne dla społeczeństwa i jednostki (silna krytyka państwa

opiekuńczego)

1987 adhortacja apostolska „Christlfideles Laici”

„świeccy przyjaciele Chrystusa”

Główne tezy:

- tendencja do zobojętnienia religijnego i ateizacji we współczesnym świecie

- procesowi ateizacji towarzyszy wzrost zagrożenia godności ludzkiej przez różne postacie

przemocy (politycznej, ideologicznej, ekonomicznej i środków masowego przekazu)

- konieczność zaangażowania katolików w życie polityczne

- polityka to działalność społeczna, gospodarcza i prawodawcza, która w sposób organiczny

służy wzrostowi dobra wspólnego

- celem polityka powinna być promocja sprawiedliwości

- cechy polityka chrześcijańskiego to; dążenie do wolności, sprawiedliwości i solidarności

1991 encyklika „Centesimus Annus”

„stulecie” nazywana encykliką rozrachunkową z komunizmem, droga dla krajów Europy

Środkowej, konsekwencje związane z upadkiem komunizmu.

Główne tezy:

- przyczyny upadku komunizmu:

# niesprawny system gospodarczy, pozbawiony wolności i przedsiębiorczości

# pustka duchowa wytworzona przez skrajnie materialistyczny system, zniszczył sam siebie,

nie było żadnych cech, które by go spajały

- komunizm został przezwyciężony jako system, ale nie został pokonany całkowicie,

ponieważ nadal tkwi w ludzkiej świadomości

# błędna wizja człowieka (człowiek pozbawiony pierwiastka boskiego, posiadający tylko

potrzeby materialne a nie duchowe)

- mitologizacja polityki (traktowana jako świecka religia)

- konieczne jest spotkanie pomiędzy kościołem a ruchem robotniczym, gdyż musi sobie on

przyswoić katolicka naukę społeczną

Krytyka kapitalizmu:

- nie posiada poprawnej koncepcji człowieka (człowiek to konsument, który zaspokaja swoje

potrzeby materialne) powoduje to nadmierną rolę zysków i zaniedbywanie czynników

moralnych, nadmierną rolę konsumpcji we współczesnym świecie

- porównał konsumpcjonizm do komunizmu (człowiek się nie liczy, liczy się konsumpcja)

- nie ma trzeciej drogi pomiędzy socjalizmem a kapitalizmem (gdyż jest to utopia)

Propozycje ustrojowe:

- opowiedział się za demokracją oparta na prawie i wartościach religijnych

- nacisk na rozwój kultury (zacofanie krajów postkomunistycznych bierze się właśnie z

niedorozwoju ich kultury)

- ingerencja państwa w życie gospodarcze, ale w granicach zasad subsydialności (ingeruje

tylko wtedy kiedy nie ma innego wyjścia)

- krytyka krajów o wysokim poziomie dobrobytu (kraje Europy Zachodniej) przesadny wzrost

energii i publicznych struktur

- należy popierać przedsiębiorczość indywidualną

1993 encyklika „Veritatis Splendor”

„Chwała prawdy”, poświęcona prawdzie

Główne tezy:

- fundamentem funkcjonowania państwa musi być prawda

- cechy prawdy w życiu społeczno-politycznym:

# jawność życia publicznego

# poszanowanie praw przeciwników politycznych

# niezawisłe sądownictwo

# rzetelne gospodarowanie środkami publicznymi

# moralność w dążeniu do władzy

- przestroga przed relatywizmem etycznym, demokracja musi mieć moralny punkt

odniesienia, są nimi trwałe wartości, którymi są tylko wartości religijne; jeżeli demokracja nie

posiada trwałych wartości może przeobrazić się w jawny czy zakamuflowany totalitaryzm

2006 „Deus Caritas Est”

„Bóg jest miłością”, dokończone przez Benedykta XVI, pograniczne pomiędzy pontyfikatem

Jana Pawła II a Benedykta XVI, rola dobroczynności i miłosierdzia w życiu społecznym

Główne tezy:

- dobroczynność jest nieodłączną cechą chrześcijańskiej nauki o społeczeństwie

- celem katolickiej nauki społecznej jest panowanie Caritas (miłości)

- podkreślanie miłosierdzia, dobroczynności i dążenia do nich

- kościół nie może i nie chce zastępować państwa

- kościół nie może jednak pozostawać na marginesie w walce o sprawiedliwość

- katolicka nauka społeczna nie może być narzędziem władzy

- „chcę mieć udział w oczyszczaniu rozumu i nieść pomoc, aby to, co sprawiedliwe mogło

być tu i teraz rozpoznawane, a następnie realizowane”

- dążenie do państwa opierającego się na miłości („państwo, które nie kierowałoby się

sprawiedliwością zredukowałoby się do bandy złodziei”)

Podsumowanie

a)jedyna myśl społeczna, którą współcześnie się rozwija

b)katolicka nauka społeczna składa się z trzech elementów

- rozpoznanie aktualnej sytuacji świata (Leon XIII – kwestia robotnicza, Jan XXIII –

dysproporcje poszczególnych krajów, Jan Paweł II – konsumpcyjny tryb życia i postęp

naukowo-techniczny)

- ocena moralna (postęp moralny jest niedostateczny, postęp naukowo-techniczny go

wyprzedził, jest to główną przyczyną zła, przyczyną problemów współczesnego świata)

- wskazanie reform (aprobacja wolnej przedsiębiorczości, nieufna postawa wobec

interwencjonizmu państwowego, niechęć do wolnego rynku i nieskrępowanej

przedsiębiorczości, ważniejsze są wskazania moralne niż te o charakterze ekonomicznym)

Nacjonalizm.

Nacjonalizm niemiecki

-pojawił się w okresie kryzysu

sytuacja tego kraju na początku XIX w. nie była dobra

-rozbicie

-dziedzicami krajów wchodzących w skład Rzeszy – Habsburgowie, których bardziej

pochłaniały np. sprawy Węgier

-ciągłe walki katolików z protestantami

-zacofanie gospodarcze

-1806 – Napoleonowi podporządkowali się prawie wszyscy władcy Niemiec z wyjątkiem

króla Prus; Niemcy były pod protektoratem francuskim

1807-08 – szczyt upadku Niemiec – klęska wojskowa, głód

J. G. Fichte (1762-1814) – filozof, naukowiec, popularny w Niemczech, mi. in. zapożyczał od

niego Hegel. Od jego poglądów wywodzi swój początek niemiecki nacjonalizm

- cykl wykładów, które były mową do narodu niemieckiego

-pojęcie „Naród Niemiecki” – nowe i trudne do zdefiniowania, gdyż nie było jedności

Niemców

zajmował się oświatą- postulował wprowadzenie jednolitego szkolnictwa na obszarze całych

Niemiec (miało to prowadzić do wszechstronnego rozwoju, a szkoła powinna być

przesiąknięta ideą narodową)

-uznał zjednoczenie Niemiec za nieuniknione i konieczne, jest obowiązkiem Niemców, którzy

powinni nieść kulturę całemu światu

Niemcy powinni rządzić całym światem, bo są najlepsi

H. von Freitschke (1834-1896) – pruski historyk, poseł do Reichstagu, pisał prace naukowe i

publicystykę polityczną

-opowiadał się za kultem przemocy i siły militarnej

-atakował Austrię, obarczając ją winą za rozbicie Niemiec

-dobrze wypowiadał się nt. Zakonu Krzyżackiego (wówczas w Niemczech panowała moda

krzyżacka)

-postulował by do Niemiec przyłączyć Alzacje i Lotaryngię

-krytyczny w stosunku do katolików

-Polaków uważał za zdrajców i leniwych ludzi („polnische Wirtschaft” – nieład)

Organizacja Związek Wszechniemiecki (1894) – ruch społeczny w celu wychowania

społeczeństwa niemieckiego

Cele:

-uświadomienie Niemcom misji cywilizacyjnej i rasowej wyższości

-odżydzenie Niemiec

-germanizacja mniejszości narodowych

-zaspokojenie głodu ziemi przez kolonizację; stworzenie ogólnoświatowego imperium

kolonialnego

H. Lenz, H. Delbrück – historycy

-uważali, że nowym wcieleniem Rzymu są Niemcy, Kartaginą zaś Anglia (Rzym pokonał

Kartaginę)

P. de Lagarde

-uważał, iż należy odrzucić chrześcijaństwo i zastąpić je tradycyjna religia germańska

H. Class

-miał obsesje żydowską – uważał, że to oni odpowiadają za psucie moralne Niemiec

-postulował pozbawienie Żydów praw

T. Mann

-głosił wyższość Niemiec nad innymi

-twierdził, że Niemcy z natury mnie interesują się polityka, która jest trudna, zaś trudnią się

muzyką – najwyższą formą kultury

G. Kossima (1858-1931) – archeolog

-na podstawie wykopalisk stwierdził, że Niemcy od zawsze powinni panować

-wg niego Germanie przetrwali okres zlodowacenia (pradawnym znakiem germańskim –

swastyka

po I wojnie – kryzys gospodarczy, moralny i ideologiczny w Niemczech; sprzyjające warunki

do rodzenia się nacjonalizmu; upokorzenie; zdaniem Niemców klęska była niesprawiedliwa;

choć zostali pokonani nadal dysponowali dużym potencjałem gospodarczym

-lata 30. XX w. – powrót nacjonalizmu w postaci nazizmu

A. Hitler „Mein Kampf”

-dzieło dopracowane przez jego sekretarzy

-II tomy – I tom w 1925 a II w 1927 ujrzał światło dzienne

-1928- przygotowany rękopis „Zweites Buch” – jednak nie został on opublikowany

-nie mógł wszystkiego napisać, ponieważ radykalizm mógł niektórych zniechęcić

czy nazizm nacjonalizmem?

-nazizm wykraczał poza granice nacjonalizmu, jego cele miały charakter globalny

(zapanowanie nad światem) co wykraczało poza granice państwa narodowego

-był nieprzychylny dla niektórych Niemców (np. Niemców-Żydów) oraz przeciw tym, którzy

byli niewłaściwi rasowo (np. do SS przyjmowani nie tylko Niemców, ale wszystkich tych,

którzy spełniali kryteria rasowe)

-w praktyce więc nazizm wychodził poza normy nacjonalizmu, ale „Mein Kampf” –

nacjonalistyczna

„Mein Kampf”- podsumowaniem niemieckiego nacjonalizmu

-skrajny antysemityzm – eliminacja Żydów (choć nie mówiono dosłownie o czystkach)

-oskarżał Żydów o zanieczyszczanie niemieckich duszy (uważano, że istnieją tylko dwa

szlachetne zawody – wojownika i rolnika, zaś oni sprawili, że Niemcy zaczęli zajmować się

przemysłem)

-konieczne zdobycie przestrzeni życiowej (Lebensraum)

-postulowanie ekspansji na wsch. Kosztem Rosji (gł. Chodziło o Ukrainę) – w niemieckim

nacjonalizmie stawiano głównie na ekspansję zamorską

-Hitler uważał Anglie za sojusznika i fascynował się nią

-idea sojuszu z Anglia gł. W „Zweites Buch”- szczerze liczył na sojusz, nawet kiedy w wojnie

Anglia była przeciwko Niemcom; nie dopuścił do pokonania armii ang. Pod Bunkierką

-idea ta nie cieszyła się popularności w NSDAP; nawet Gebbels był anglofobem

Nacjonalizm rosyjski (panslawizm) XIX/XX w.

Sytuacja Rosji w tym okresie:

-rozległa terytorialnie

-niedemokratyczna (carski despotyzm)

-zacofanie

-gł. wiejskie tereny, mimo to żywność nie wystarczała na sprzedaż, jedynie na własny użytek

-w miastach rozwój przemysłu, ale położenie robotników – fatalne

-Rosjanie – silne kompleksy wobec Zachodu (częściowo rekompensowane siła militarną,

choć i ta została nadwyrężona, np. po przegranej z Japonia w 1904 r.)

Panslawizm

-ruch wyzwoleńczy, głoszący konieczność wyzwolenia wszystkich ludów słowiańskich (sami

Rosjanie też ciemiężyli in. ludy słowiańskie)

-był gł. przeciwko Turcji i Autro-Węgrom

-wyznaczał Rosji rolę dziejową

-głosił, iż w naturalny sposób wszyscy Słowianie powinni przyjąć kulturę rosyjska i

panowanie

-wrogość wobec kultury zach. – zgniły zachód, kultura zach. Uważana za zdegenerowaną,

gdyż odeszła od natury

-tylko Rosjanie zachowali pierwotna czystość moralna, nieskażona cywilizacją

-o ich wyższości świadczy też wierność prawosławiu – najstarszego odłamu chrześcijaństwa

-antysemityzm (żydzi – elementem rozkładowym, degenerującym krew i niszczącym

tradycyjne wartości)

-elementy antypolskie (solidarność z chłopami, ale wrogość do szlachty i duchowieństwa)

-ogromna ilość zwolenników na Bałkanach, w Czechach; idea skutecznie używana do celów

imperialnych

N. Danilewski (1822-1885) – autor pojęcia zgniły zachód, według niego kultura zachodu

zdegenerowana, przeciwstawiał jej kulturę Ros.

-„Rosja a Europa” – biblia panslawizmu

M. Katkow (1818-1887) – redaktor „Wiadomości moskiewskich”; początkowo liberał,

później nacjonalista; podczas powstania styczniowego mobilizował ludność przeciwko

powstańcom

-początkowo dwór carski niechętny panslawizmowi, gdyż ród Romanowów częściowo

niemiecki

-po obaleniu caratu – nie upadła idea panslawizmu; bolszewicy przejmowali jej elementy

Nacjonalizm czeski

T. Garrigue Masaryk (1850-1937) – ur. W rodzinie plebejskiej, jego matka była służącą na

dworze ziemiańskim, ojciec woźnicą; prawdopodobnie nieślubny syn właściciela dworu, gdyż

to on opłacał jego wykształcenie; posiadał duże zdolności intelektualne; studia filozoficzne w

Wiedniu i Lipsku; później prof. W Wiedniu i Pradze; wiele podróżował; podczas jednej z

podróży do USA zakochał się w Amerykance niemieckiego pochodzenia; żeby

wyeksponować miłość do niej i pokazać, że jest za emancypacja kobiet po ślubie przyjął jej

nazwisko; nigdy nie określił się jako nacjonalista

-Czechy w tym czasie były pod władzą Habsburgów; brak autonomii i własnej inteligencji; gł.

ludność chłopska; szlachta i mieszczaństwo – zniemczone

-w Pradze odkrył swoja czeska tożsamość

-nie odpowiadało mu ówczesne życie polit. w Czechach; dominował prymitywny nacjonalizm

przeciwko Niemcom

-pojawił się spór o rękopisy – czescy nacjonaliści musieli się do czegoś odwołać (ze względu

na brak imponującej gosp. czy historii – powiązanie z Niemcami) dlatego ogromna rolę

przypisywano „Pieśni Króla Wacława”- odkrył ją historyk czeski; był to zabytek XIII w., a

więc dowód na to, że ich kraj posiadał najstarsza kulturę

-Masaryk udowodnił, że rękopisy te podrobione; twierdził, że robi to przez szacunek do

Czechów- nie można ich karmić fałszem; przez pewien czas był obłożony klątwą, potem zaś

darzono go dużym autorytetem

-wojnę spędził gł. w USA, gdzie prowadził działalność dyplomatyczną

-doprowadził do utworzenia Czechosłowacji

-reprezentował ją na konferencji pokojowej w Paryżu

-w latach 1918-1935 był prezydentem, dyktatorem – rządził siłą autorytetu i umiejętnym

manewrowaniem siłami polit.(nawet gdy pojawiły się problemy z Polakami na Zaolziu,

potrafił zaskarbić sobie ich sympatię)

-prace filozof., hist., publicist.

-potępiał stanowczo wszelkie formy nacjonalizmu, choć praktycznie stworzył formę

czeskiego nacjonalizmu

-1893-1907 –okres jego największej twórczości „Kwesta Czeska” i „Jan Hus”

-uważał, że narody stworzone są przez opatrzność i każdemu z nich boska opatrzność poleciła

zrealizować jakiś cel w dziejach ludzkości (szczególna rola przypada Czechom, bo jako

pierwsi podjęli reformę chrześcijaństwa – husytyzm i stworzyli najlepszy kościół

chrześcijański – Bracia Czescy)

-afirmował reformację, uważał ją za kontynuację dzieła Jana Husa i Braci Czeskich

-wrogi wobec katolicyzmu – jego zdaniem całe zło w Europie wynika z Kościoła katolickiego

-w czasach swojego panowania utrudniał działalność katolikom, np. wprowadzając

obowiązek kremacji

-był za walką z Niemcami, choć wielokrotnie deklarował propozycje porozumienia, ale w

takiej formie, że Niemcy nie mogli się na to zgodzić

-uważał, że najgorsza rzeczą w polityce jest posługiwania się nierealnymi obietnicami; nawet

jeśli prawda jest przykra to należy ja zaakceptować

-początkowo był pod wpływem marksizmu, później całkowicie od niego odszedł, twierdząc,

że Marks miał fałszywy pogląd na życie, a źródłem biedy są sami ludzie

-szanował integralność wszystkich narodów; nie chciał ekspansji, choć był za ideą narodu

czechosłowackiego

-jego stosunek do Polaków był lekceważący- uważał ich za konserwatystów ogarniętych

antyrosyjska fobią (w czasie wojny polsko-rosyjskiej sprzyjał Armii Czerwonej; uważał

Polskę za państwo sezonowe)

Nacjonalizm ukraiński (państwa słabego)

Ukraina w XIX w.:

-fatalne położenie, brak własnego państwa, pod panowaniem rosyjskim, austriackim,

węgierskim, rumuńskim

-głównie ludność chłopska, panowały zależności feudalne

brak własnej inteligencji i mieszczaństwa; rolę mieszczaństwa odgrywali głównie żydzi

(handel, rzemiosło), szlachta i inteligencja – gł. pochodzenia polskiego, węgierskiego lub

rumuńskiego

-wykształceni Ukraińcy przyjmowali obce kultury

-namiastką inteligencji byli duchowni, ale oni również ulegali asymilacji

-duże upośledzenie społ. – ciężkie położenie materialne, bieda spowodowana tym, że jest to

gł. teren rolniczy, ale bez sprzyjających warunków dla rolnictwa (klimat stepowy, wiatr

stepowy)

-problemy z woda i przeludnienie wsi spowodowały głód i silna emigracje do USA i

Kanady(wyjeżdżali najbardziej wartościowi)

-konflikty na tle podziałów religijnych

-alkoholizm

II poł. XIX w.:

-stopniowe uwalnianie chłopów z zależności pańszczyźnianej

-wadliwa struktura własności ziemskiej – skrajne rozdrobnieni; znaczna cześć w posiadaniu

bogatych (gł. Pol., Ros., Rum., Węg.)

-gospodarstwa ukraińskie – niewystarczające, dlatego chłopi musieli podejmować prace

pańszczyźniane (płacono im zbożem). Pozwalało to przeżyć, ale uniemożliwiało poprawę

swojej sytuacji

-proces wytwarzania własnej narodowej inteligencji - powolny

T. Szewczenko (1814-1861), poeta, malarz; stworzył naród ukraiński; pochodził z rodziny

pańszczyźnianych chłopów, ur. na Kujawszczyźnie; jego właścicielem był polski szlachcic;

posiadał duże zdolności; był uważany za dziwaka; posiadał jedynie wykształcenie zdobyte w

wiejskiej szkole, w której później musiał zastąpić nauczyciela; został wzięty na dwór

(pracował w służbie dworskiej); wykazywał skłonności artystyczne, gdy jego pan to

zauważył, zaczął je tępić (stało się to powodem fanatycznej nienawiści do Polaków); wykupił

go Niemiec, który rozpoznał w Szewczence talent; na jego polecenie przegotowywał obrazy,

które sprzedawano; osiedlili się w Petersburgu, kiedy wydało się, ze jest chłopem

pańszczyźnianym środowisko artystyczne wykupiło go; to jednak nie zmniejszyło jego

niechęci do petersburskich artystów; podkreślał, że nie czuje się Rosjaninem; nie istniało

jeszcze jednak pojęcie Ukrainy; ostatecznie osiedlił się w Kijowie, tam rozwijał swoja

twórczość malarsko i literacką)

-1840 r. –pierwszy zbiór wierszy w języku ukraińskim

_”Kobzar”

-dominowała liryka miłosna; zakochiwał się często i nieszczęśliwie, ale także powieści i

poematy, gł. w języku ros.

-ojciec języka literackiego Ukrainy (dialekt połtawski)

-pisał o dawnej tradycji kozackiej (Kozaków Zaporowskich), o wojnach polsko-kozackich z

XVII i XVIII w.; pojawiały się w tym akcenty antypolskie i antyżydowskie

-budził skandale, np. poprzez poemat o buncie chłopów ukraińskich przeciw konfederatom

barskim – szczytowy opis niechęci do Pol.

-nie lubił także Rosjan, nie mógł jednak tego za bardzo okazywać

-pod koniec życia był uważany nawet za polakofila – wynikało to z przeżyć i niechęci do

dworu carskiego

-zaangażował się w działalność liberalnego Bractwa Cyryla i Metodego (został

zdekonspirowany, osądzony i przymusowo wcielony do wojska; dostał sądowy zakaz

malowania i pisania którego nie przestrzegał)

* Wpływ na nacjonalizm ukraiński Szewczenki:

-apoteoza kozaczyzny – widział w kozakach obrońców ludu ukraińskiego, co było raczej

przesadne (woleli rabować, i składali się z wielonarodowego środowiska)

-tendencje antypolskie (antypolonizm)

-akcenty antyżydowskie (gł. zarzutem to, że są sprzymierzeńcami Polaków)

-fanatycznie nie lubił unitów (grekokatolików) – paradoksalnie jego twórczość była

najbardziej popularna wśród potomków unitów

-odrodzenie narodowe Ukraińców – powolne i represjonowane przez Rosjan, przede

wszystkim w Galicji Wsch.(tam wyłącznie ludność wyznania grekokatolickiego)

-pierwsze przejawy odrodzenia narodowego – wśród księży (lata 40. XIX w. w Seminarium

Grekokatol. we Lwowie- początkowo działalność kulturowa potem również polityczna)

-1848-1849- pierwsze narodowe wystąpienia ukraińskie

-pojawiła się Głóna Rada Ruska we Lwowie – przedstawicielstwo ludności ruskiej

-od II poł XIX w. – duży rozwój publikacji w jęz. Ruskim ( w części rosyjskiej było to

zabronione)

Różne tendencje w Galicji Wsch.:

-moskalofile (uważali, że ludność ruska – elementem narodu rosyjskiego)

-narodowcy (głosili odrębność narodową tej ludności; początkowo słabsi, jednak coraz

bardziej zyskiwali na sile, ponieważ:

*sprowadzono M. Hruszewskiego na Uniwersytet we Lwowie (wybitny historyk)

*osadzenie w 1900 na stanowisku metropolity we Lwowie A. Szeptyckiego

M. Hruszczewski (1866-1934), historyk i polityk, pochodził z rodziny przesiąkniętej kultura

polska; wywarł duży wpływ na nacjonalizm ukraiński; był profesorem; ostatnie lata życia

spędził w ZSRR

-10-tomowa „Historia Ukrainy, Rusi” – pierwsza syntetyczna historia Ukrainy (stworzył

pewne ujęcie tej historii, które stało się wyznacznikiem)

-uznał naród za kategorie niezmienną, zawsze istniał i będzie

-upowszechnił pojęcia: Ukraińcy i Ukraina

-stwierdził, że Ukraina już dawno istniała, a Ruś Kijowska była pierwszym państwem

ukraińskim, a jako, że nie obejmowała całości terenu dawnej Ukrainy, jest elementem nie

tylko jej tradycji

A. Szeptycki (1865-1944) pochodził z rodziny o tradycjach ruskich, ale spolonizowanych; był

praktykiem nacjonalizmy ukraińskiego; jego trzech wcześniejszych przodków było

metropolitami grekokatolickimi; A. Fredro był jego dziadkiem; prowadził dość wesoły tryb

życia; wstąpił do wojska, jednak przeżył przełom i dlatego postanowił zostać duchownym;

odkrył swoja ukraińska tożsamość

-doprowadził do ukrainizacji metropolii grekokatol. we Lwowie

był nazywany niekoronowanym królem Ukrainy

wywierał wpływ gł. na polska ludność chłopska

-z czasem Galicja stawała się silnym ośrodkiem życia ukraińskiego

-przed I wojna światową nie mieli swojego uniwersytetu (Uniwersytet we Lwowie był polski)

-zaczęła rozwijać się: spółdzielczość gosp.(kształcąca się inteligencja ukraińska nie mogła

znaleźć zatrudnienia w urzędach państwowych), szkolnictwo, piśmiennictwo

-po rewolucji z 1905 r. nieco poprawiły się warunki w części rosyjskiej Ukrainy: zniesiono

zakaz druku, formowało się szkolnictwo

-zaczął się dość dynamiczny rozwój czego społeczność polska nie dostrzegła

-1917 r. – proklamowanie Ukraińskiej Republiki Ludowej we Lwowie(brak wiekszego

znaczenia politycznego; pierwsza próba ogłoszenia niepodległości)

-paźdź. 1918 – kolejna próba zdobycia niepodległości w Galicji Wsch. – Zachodnioukraińska

Rep. Ludowa (proklamowana przez Zgromadzenie Ludowe we Lwowie)

-list. 1918 – stworzono oddziały armii ukraińskiej – zajęły Lwów i dużą cz. Galicji; co

doprowadziło do wojny (oddziały ukraińskie odsunięto do miasta; okazało się, ze ludność nie

jest w stanie pokonać sił ukraińskich i potrzebne było wsparcie; latem 1919 ruszyła polska

ofensywa, trwająca [ponad miesiąc; ostatecznie przegrana ukraińska; ok. 150 tys. Ludzi w

armii ukraińskiej; miało to ogromny wpływ na późniejsze stosunki pol.-ukraiń.)

-różne interpretacje tego wydarzenia:

*ze strony polskiej – kult Orląt Lwowskich- gł. młodych obrońców Lwowa; zbuntowanych

Ukraińców uważano za zdrajców; wykazywano brutalność i bandytyzm z ich strony; (w

rzeczywistości było nieco inaczej, bo kiedy walczono to walczono, ale potrafiono się także

wspólnie bawić)

*ze strony ukraińskiej – sytuacja odwrotna

*obie strony zawarły umowy w sprawie jeńców

*głód, branie zakładników, zemsty

Okres międzywojenny – gł. kształtowanie się nacjonalizmu ukraińskiego

-ziemie nadal podzielone (ros., rum., czechosłow., pol.)

-położenie ludności – najlepsze w Czechosłowacji (dobre warunki ekonomiczne, kultura,

szkolnictwo, uniwersytet ukraiński w Pradze)

-w Rosji – Socjalistyczna Ukraińska Republika Radziecka – teoretycznie autonomia; była

rządzona przez ukraińskich komunistów; dominowała kultura w duchu radzieckim; w okresie

stalinowskim zmiana położenia: kolektywizacji rolnictwa, załamanie gosp., głód,

industrializacja i napływ Rosjan, rusyfikacja.

-w Rumunii - cz. Usiłowała ich rumunizować, cz. Podjęła próby tworzenia narodu

huculskiego

-w Polsce – kształtowanie się nacjonalizmu ukraińskiego

Położenie ludności ukraińskiej w II Rzeczpospolitej

-wg Polaków: uważali Ukraińców za mniejszość narodową, drażnili Polaków; pojawił się

problem z Galicja, zmieniono jej nazwę na Małopolskę; oficjalnie nazywano ich nie

Ukraińcami a Rusinami; wprowadzono ustawę o szkolnictwie, która ustanawiała szkolnictwo

dwujęzykowe – pol. i ukraiń.- co wykorzystano w procesie polonizacji

wg Ukraińców: uważali określanie ich jako mniejszość narodowa lub ludność polską za

obraźliwe; uważali, że znajdują się pod okupacją polską

-1929-1923- akcja zasłużonego osadnictwa wojskowego na terenie Galicji i Wołynia –

zasłużonym żołnierzom (ok. 8 tys. W dużym rozproszeniu) przyznawano tam działki –

wywołało to wrogość wśród tamtejszych mieszkańców, dlatego władze musiały się z tego

wycofać; osadnik wojskowy oddawał wiec w dzierżawę tę ziemie a sam wracał do

poprzedniego miejsca zamieszkania

-pogorszenie poziomu życia; choć i tak położenie ludności ukraiń. W II RP lepsze niż pod

okupacją rosyjską (ziemia na własność, silna reprezentacja posłów – UNDO - w Sejmie)

-UNDO miało oparcie w środowisku duchowieństwa grekokatolickiego; reprezentowali

umiarkowany nacjonalizm, tzn. dążyli do niepodległości, ale deklarowali lojalność wobec II

RP)

-zaostrzeżenie stosunków w latach 30. bo:

*na Ukrainie radzieckiej: kolektywizacja, wielki głód (pochłonął od 2 do 7 mln ludzi), a

Ukraini w RP czuli się bezsilni, że nie mogą im pomóc

*pogorszenie sytuacja w II RP sowodowane kryzysem światowym; spadek cen artykułów

rolnych, podczas gdy podatki wciąż te same -> niektórych doprowadziło to do ruiny, ale nie

mieli gdzie odejść, bo niedostatecznie rozwinięty przemysł

-1920 – utworzenie Ukraińska Wojskowa Organizacja (UWO) – kontynuacja walki o

niepodległość (zamachy terrorystyczne); początkowo krytykowana i izolowana, aż do czasu

gdy nie napłynęła nowa, bardziej radykalna młodzież

-ok. 1929 – OUN Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów – kontynuowała działalność

terrorystyczna UWO (tylko dla celów propagandowych oraz prowadziła działalność

wychowawczą (gł. cel); kilkakrotnie rozbijana, ale się odradzała

-na poglądy i ideologie OUN duży wpływ - D. Doncow – ur. na Ukrainie rosyjskojęzycznej,

chodził do rosyjskiej szkoły i posługiwał się tym językiem

*był rusofobem

*pocz. Związany z ruchem socjalistycznym; odszedł gdy zraził się do rosyjskich

socjaldemokratów

*podczas I wojnie św. – związany z Niemcami; popierał sojusz z Polska

*po I wojnie św. osiedlił się na Wołyniu; był uważany za polonofila (nie do końca słusznie)

*”Nacjonalizm” (1926) – zamierzał stworzyć ukraiń. wersję nacjonalizmu

-odwoływał się w niej do Nietschego i innych teoretyków nacjonalizmu zachodniego

-nacjonalizm ukraiń. – miał odwoływać się do tradycji zach.

-wróg komunizmu oraz poglądów Marksa i Lenina

-nacjonalizm woluntarystyczny – opiera się na woli, emocjach, nie na rozumie

-zasady nacjonalizmu woluntarystycznego:

1) agresywność (konieczność walki)

2) romantyzm (dobro narodu ważniejsze od dobra materialnego)

3) dogmatyzm (prawdy narodowe nie podlegają dyskusji)

4) fanatyzm

5) amoralność (silniejszy ma rację)

6) iluzjonizm (jeżeli wymaga tego interes narodu legenda jest ważniejsza od prawdy)

-był religijnie obojętny

-krytykował intelektualistów ukraińskich za oderwanie od rzeczywistości

-antysemityzm

-brak tendencji antypolskich

-jego wpływ na OUN:

*kierownictwo OUN odnosiło się do niego krytycznie; nie uważano go za ideologa, ale za

amoralnego ze względu na niechęć do chrześcijaństwa, zarzucano mu polanofilstwo

*miał pośredni wpływ – jego książka cieszyła się popularnością i była inspiracją do

wstępowania do OUN

-OUN – wydawanie nielegalnych czasopism, na łamach których kształtowała się ich ideologia

-czołowymi ideologami OUN byli:

J. Wassyjan – działacz OUN; studiował w Pradze, po powrocie został aresztowany

-„Główne zasady nacjonalizmu”, „Ideologiczne podstawy ukraińskiego nacjonalizmu”

-wyróżniał nacjonalizm rozumowy i nacjonalizm woluntarystyczny; oba były dla niego

skrajne, dlatego za obowiązek uważał zachowanie umiaru:

* brak powiązania z konkretna religią, ale dla niego religia ważna

* za silę napędową historii uważał człowieka jako jednostka; dobro społ. Może się

dokonywać tylko przez zniewolenie jednostki (sprzeczność miedzy interesem społ. A

jednostki; jednostka może realizować się tylko w społ. dlatego powinna być zdolna do

poświęcenia własnego dobra na rzecz dobra społ, tzw. „misterium ofiary”

* najgłębszą i najtrwalsza wspólnota – naród

* naród ma prawo żądać od jednostki ofiary

* ofiara musi być świadoma i celowa

-celem ukraiń. nacjonalistów – rewolucja narodowa w celu uzyskania niepodległości

J. Stećko

-uważał, że życie człowieka jest ciągłą walką; jeśli człowiek nie walczy to znaczy, że nie żyje

-walka ta - w różnych celach, ale tylko walka narodowa ma charakter pozytywny; w imię

indywidualnych interesów traktowana jest jako zdrada wspólnoty

-nie identyfikował się z żadną religią, ale podkreślał związek nacjonalizmu z religią

-uważał naród za wartość absolutną; każdy nacjonalista uznaje prawo innych narodów do

życia

-podstawą narodu – rodzina (wpływ konserwatyzmu)

-1929 – „10 przykazań do Polaków” – pierwsza wersja radykalna; nawiązywała do Doncowa,;

później złagodzona i oficjalnie wydana w 1935 lub 36 roku

*przesiąknięcie szlachetczyzną (przekonanie o wyższości, niemożność zrozumienia

odrębności Ukrainy)

*przekonanie o wtórności kultury pol. wobec zach.

*przeludnienie i brak żyznych ziem

sojusz pol.-żyd. Przeciw Ukraińcom

-OUN – skłonna do współpracy z Niemcami, choć ci raczej tym nie zainteresowani (co

prawda podjęli z nimi współpracę w 1939 r., ale odnosili się do nich lekceważąco)

-podział OUN

1) banderowcy (zachowanie autonomii podczas współpracy; powołali UPA przeciw Pol.,

Niem., komunistom; w 1943 – zorganizowali akcję depolonizacyjną na Wołyniu – czystka

etniczna; Pol. stawili opór; złagodzili swój stosunek do Pol. dopiero po II woj. św., bo wtedy

gł. przeciwnikiem byli radzieccy komuniści

2) mielnikowcy (za współpraca z Niemcami; stworzyli SSGalicjen)

ANTYSEMITYZM

- tylko w nacjonalizmie frankijskiej Hiszpanii brak elementów antysemityzmu

- niechęć do Żydów od średniowiecz – antyjudaizm (skierowany nie przeciw Żydom, ale

przeciw ich religii)

-ANTYJUDAIZM:

*motywowany religijnie (oskarżani o zabójstwo Jezusa)

*wywołany przez przesądy i wierzenia (np. przekonanie, że Żydzi trują chrześcijan podczas

epidemii ospy; rzeczywiście umierało ich mniej ale to ze względów tradycji) religijnej)

*sami Żydzi – tendencje do izolacji – mieli swoje sposoby na problemy, np. okupywali się,

np. podatek – pogłówne, jedyny jaki udawało się ściągnąć panującym

upośledzeni pod względem prawnym – brak praw polit.; nie było im wolno zajmować się

zaszczytnymi zajęciami (uprawa roli, wojsko)

*pozwalano im zajmować się zajęciami „brudnymi” – handel i obrót gotówką (udzielanie

pożyczek)

-w czasach nowożytnych – tendencje do równouprawnienia Żydów – gł. z powodów gosp.,

ale spotykało się to z oporem ludu (po raz pierwszy wprowadzone oficjalnie przez

Konstytuantę w czasie Wielkiej Rewolucji Francuskiej)

- po rewolucji francuskiej – literatura przeciwko Żydom:

A. de Barruel (1741-1820) pierwotnie jezuita; podczas rewolucji prześladowany

- „Pamiętniki do historii jakobinizmu” – historia rewolucji francuskiej, ale gł. uwagę zwracał

narządy jakobinów

*starał się wyjaśnić przyczynę rewolucji i rządu jakobinów – uważał, że za rewolucja kryje

się spisek masonerii (nie było to prawda, bo podczas dyktatury jakobinów – masoneria

prześladowana)

* wątek antyżydowski – drugoplanowy; uważał, że Żydzi odegrali dużą rolę, że przed

rewolucja przenikali do kościoła katolickiego rozsadzali go od środka i kompromitowali

* Żydzi inspirowali prześladowania kościoła, dlatego stwierdził, że rewolucja była tylko

elementem większego planu zmierzającego do obalenia chrześcijan

- wątek żydowski pojawiał się także wśród ultramontanów – sprzeciwiali się

równouprawnieniu Żydów- uważali ich za przeklętych i że nienawidzą chrześcijan

-uważano, że ich równouprawnienie wyzwoli wśród nich najniższe instynkty

- II poł. XIX w. – równouprawnienie Żydów – faktyczne w Europie (z wyj. Rosji i Rumunii,

choć i tam z czasem zaczęło się pojawiać)

- wśród Żydów tendencje asymilacyjne, związane ze spadkiem religijności

- równouprawnienie zaczęło wywoływać opór i powstanie antysemityzmu (twórcą tego

pojęcia niemiecki publicysta W. Marr)

- z inicjatywy W. Marra – Liga Antysemicka (1879), której celem – odżydzenie Niemiec;

podobne organizacje powstawały w całej Europie

Różnice między antyjudaizmem a antysemityzmem:

-antysemityzm nie odwoływał się do elementów religijnych

-propagował wrogość do Żydów jako ludzi

-początkowo był charakterystyczny dla konserwatyzmu

-celem nacjonalizmu: wchłanianie obcych ludów, powiększanie własnego narodu; w

antysemityzmie: sprzeciw wobec asymilacji Żydów

-uważano Żydów za element narodowego rozkładu, międzynarodową mafię, dążącą do

zniszczenia tradycyjnych wartości

-„Protokoły Mędrców Syjonu” – oficjalnie zdobyte przez rosyjski wywiad protokoły rzekomo

tajnego rządu żydowskiego zawierające plany zniszczenia chrześcijan