1. SAKRAMENTY WSPÓŁCZESNE

Sakrament jest przede wszystkim wydarzeniem liturgicznym. Nie ma liturgii bez sakramentów. Nie ma
sakramentów bez Liturgii. Bez liturgii sakramenty nie miały by zakorzenienia w człowieku. Sakrament
potrzebuje liturgii Bez tego skierowania do ciała pozostałaby tylko ideologią. Sakramenty tworzą
Kościół.
Sam Kościół jest sakramentem
Chrystus jest najpiękniejszym znakiem Boga - sakramentem. Z sakramentów płynie moc Kościoła
Analiza obrzędów – słowa, gesty, ryt.
Liturgia to nie jest tylko mówienie o Bogu to także acti symbolica. To wtedy Bóg działa, konkretna
przestrzeń
Antropologiczny fundament sakramentu, codzienne doświadczenie człowieka. To co zewnętrzne
ukrywa, to co jest wewnętrzne, ale wiara potrzebuje pewnego wyrazu, człowiek się najpełniej realizuje
w relacji do innych, ciało jest znakiem wskazującym na całą ludzka osobę- cele urzeczywistniają się
osobą
„TO JEST CIAŁO MOJE”- TO JESTEM JA CAŁY. Uwypukla to związek sakramentu z
konkretnym wydarzeniem życia człowieka.
Przełomowe momenty życia (narodziny, choroba, wejście we wspólnotę małżeńską) implikują ich
religijną interpretację.
Współczesna teologia posługuje się słowem SYMBOL.
W starożytności – znak rozpoznawczy
Rozumienie symbolu przybliża nas do rozumienia sakramentu – złączenie z Chrystusem
Współcześnie teologia dzieli sakramenty na 3 grupy

-

Wtajemniczenia chrześcijańskiego (chrzest, bierzmowanie, eucharystia)

-

Sakramenty uzdrowienia (pokuta i pojednanie namaszczenie chorych)

-

Sakramenty w służbie komunii (święcenia, małżeństwo)

Chrystus prosakramentem. Wszystkie działania Boga zmierzały do komunii z człowiekiem, Bóg
wychodzi z inicjatywą przymierza, podstawowym wymiarem jest stworzenie (akt ten ciągle trwa) Cały
stworzony wszechświat jest znakiem Bożej Miłości, przymierze z Abrahamem, Mojżeszem
zapowiadane przez proroków w osobie Jezusa Jahwe działa, wiąże się z wydarzeniem, osobami. W
osobie Jezusa ta obecność osiągnęła swój szczyt Chrystus jest sakramentem obecności Boga.
a) w Jego osobie
b) w Jego działalności mesjańskiej
c) Misterium Paschalne

W osobie Jezusa Bóg objawia się cały.

MISTERION- SACTRAMENTUM - tajemnica uobecnia miejsca spotkania z Bogiem, sposób
doświadczenia z Bogiem. W sakramentach znakach wziętych z ludzkich doświadczeń spotyka nas
Chrystus i udziela Zbawienia.
W sakramentach dokonuje się osobowy związek nie ulega przedawnieniu. W sakramentach działa sam
Chrystus, celebrans jest narzędziem.
Działanie Chrystusa było wypełnieniem planu Ojca. Tego planu, który w ciągu wieków był
zapowiedziany. Chrystus zamknął te historię. Mówi się w teologii, że rzeczywistość ma następujące
wymiary, aspekty:
-

Wspomnieniowy rememoratywny, nawiązuje do faktu z historii zbawczej

-

Demonstratywny urzeczywistniający, aktualizacja danego wydarzenia, najistotniejszy z wymiarów

-

Eschatyczny- rzeczywistość dokonująca się w sakramencie jest zapoczątkowaniem ostatecznego

wypełnienia, emancypacja Zbawienia

-

Zobowiązujący, obligatoryjny – przyjęcie danego sakramentu zobowiązuje nas do konkretnej
postawy Kościół sakramentem zjednoczenia z Bogiem przez stała obecność Ducha Świętego.
Kościół zyskuje sakramentalną strukturę związek Chrystusa z Kościołem ma charakter
sakramentalny

Uwielbiony Pan jest obecny w Kościele przez swojego Ducha Kościół i Chrystus to jedno pozostając
dwoma różnymi rzeczywistościami.
Kościół nie jest Chrystusem jest Jego znakiem. Kościół jest sakramentem dzięki Duchowi Świętemu,
sakramentalny wymiar cechuje każdą działalność Kościoła.
Kościół jest miejscem sakramentów i ich podstawowym sprawującym i pierwszym podmiotem.
Sakramenty inicjacji chrześcijańskiej, inicjacja w różnych naukach więc może mieć różne znaczenie.

INICJACJA W RELIGIACH POZACHRZEŚCIJAŃSKICH

W religiach pierwotnych inicjacja to zespół rytów i pouczeń słownych, mających na celu zasadniczą
zmianę danej osoby. W dwóch płaszczyznach religijnej i społecznej po inicjacji kandydat staje się kimś
innym w znaczeniu egzystencjalnych wzmacniają poczucie, określają miejsce w danej grupie coś co
jest zakryte.
Mówi się o 3 typach inicjacji społecznej

•

DOJRZEWANIE – dopuszczanie do danej społeczności, wziąć za nią odpowiedzialność

•

Zawiera ryty dopuszczające do sekretów danej grupy

•

POWOŁANIE MISTYCZNE- -czarownicy, szamani, lekarze.

Wszystkie te typy inicjacji zawierają pewien rodzaj śmierci i naszego narodzenia.
Konieczna jest symboliczna śmierć aby zapoczątkować nowe życie. Każda religia zawiera formę
wprowadzenia nowych członków, które trwają przez określony czas.
Proces ten określa się pojęciem inicjacji religijnej. Najogólniej mówiąc inicjacja oznacza
wtajemniczenie w doktrynę religijną i włączenie we wspólnotę.
Wejście daje prawo do udziału w kulcie

•

Zapoczątkowała życie moralne

•

Zapoczątkowała Zbawienie (różnie rozumiane)

•

Przejście ze świata nie poświęconego do sacrum (transitum)

SYMBOLAMI RYTUALNEJ ŚMIERCI DUCHOWEJ – busz, las knieja, chata inicjacyjna,

obrzezanie, tatuaże, praktyki ascetyczne - zakaz mycia się, post, golenie głowy nagość, ciemność =>
zewnętrzne znaki ukazujące śmierć, leżenie na ziemi, czołganie, zanurzenie w wodzie
nowe narodzenie => nowe imię => kandydata owijano prześcieradłem tak jak niemowlaka,
przyczepiano sztuczną pępowinę, obmywanie i malowanie ciała, nowe szaty, tajemniczy język,
prowadzono za rękę, karcono, pouczano jak dzieci, tajemne wyrzeczenie się szatana i grzechu,
wyznanie wiary i przejście chrztu.

1) Opuszczenie dawnego stanu, utworzenie odrębnej grupy
2) W co wierzyć, uczono w tej wspólnocie zasad, uczono nowych form obrzędowych, nowe imię

nowe szaty, tatuaże, ryty, śmierć czegoś co w nich było naturalne, umarło to co się narodziło na
początku, nowa egzystencja w duchu

3) Po tym wracali do swojej grupy, inni

Biskup namaszcza olejem udzielając sakramentu Bierzmowania, później jest Eucharystia.

Wtedy razem z dorosłymi chrzest otrzymywały dzieci. Dzieci małe nie mogły wyznawać wiary, w
takim przypadku wystarczała wiara rodziców. Pierwsze świadectwo o chrzcie dzieci pojawiło się w III

w. Chrzest był udzielany w dwóch dniach w WIELKĄ SOBOTĘ I ZESŁANIE DUCHA
ŚWIĘTEGO.
XII / XIII wiek sakramenty inicjacji chrześcijańskiej zostały rozdzielone z powodu zastrzeżenia
Bierzmowania Biskupowi.
Dorośli Komunię Świętą przyjmowali pod dwoma postaciami
W XII wieku w Bazylice Laterańskiej praktykowano komunię niemowląt, diakon na palcu dawał
niemowlakowi krew Chrystusa.
Na przełomie XII i XIII wieku pojawiło się pytanie: CZY JEST SŁUSZNE UDZIELAĆ KOMUNII
DZIECIOM? Pytanie argumentowane było tym że nie używają w pełni rozumu.

RYTUALNE MODELE INICJACJI PO SOBORZE WATYKAŃSKIM II
W Kościele łacińskim wyróżnia się 2 modele
-

chrzest dzieci w okresie niemowlęctwa a później bierzmowanie

-

Eucharystia

Potwierdzają to księgi liturgiczne.
Konstytucja o Liturgii podaje 3 ważne daty:
-

15.V.1969 – nowy obrzęd chrztu dzieci

-

22. VIII. 1971 - obrzęd sakramentu bierzmowania

-

06. I. 1972 – obrzęd wtajemniczenia chrześcijańskiego dorosłych

Lekcjonarz zawierający czytania na chrzest
Mszał Pawła VI
Nauka SWII – podkreśla jedność sakramentów inicjacji. Rodzice mają doprowadzić dzieci do
świadomego sakramentu Eucharystii i Bierzmowania. Powrót Kościoła do starożytnej tradycji chrztu
dorosłych ale po raz pierwszy opracowano też osobny obrzęd chrztu dzieci.
Wprowadzenie teologiczno-pastoralne (PRENOTANDA) wyróżniamy w niej 2 części:

1. SAKRAMENTY WTAJEMNICZENIA CHRZEŚCIJAŃSKIEGO JAKO CAŁOŚĆ

(chrzest do innych sakramentów) ma wymiar paschalny. Kontekst paschalny – w Wielkim Poście było
bezpośrednie przygotowanie do sakramentów inicjacji.
Inicjacja - wszystko to co czyni Kościół aby doprowadzić kandydatów do sakramentów.
Inicjacja dzieci nie ochrzczonych w wieku katechizowania, powinny przyjąć trzy sakramenty
inicjacji chrześcijańskiej. W Wielką Sobotę lub Niedzielę gdyż jest to mała Pascha Wymaga się
osobistego nawrócenia dzieci.
Próby adaptacji pogańskich obrzędów. Proces inicjacji – wejście w tajemnicę Boga. Zbawienie jest
darem Boga ma znaczenie społeczne. W pogaństwie sam walczy o Zbawienie i jest to sprawa
indywidualna
Dwa fundamentalne akta inicjacji
-

wiara przyjmującego

-

sakramenty

wprowadza człowieka w nowy sposób życia

2. OMÓWIENIE CHRZTU DZIECI

Struktura nowego obrzędu
a) Obrzęd przyjęcia dzieci
b) Liturgia Słowa Bożego
c) Liturgia Sakramentu
d) Obrzędy wyjaśniające
e) Zakończenie obrzędu

Sakramentu Chrztu najlepiej udzielać w Niedzielę

Ad a) Rozpoczęcie
-

śpiew psalmu

-

procesja do zgromadzonych przy drzwiach Kościoła

-

kapłan wita zgromadzonych

-

pyta o wybrane imię dla dziecka

-

podkreśla świadomość wyboru bycia chrzestnym

-

kapłan czyni znak krzyża na czole dziecka

-

potem znak krzyża czynią rodzice i chrzestni

-

zaproszenie przez kapłana do liturgii

Ad b) Struktura jak w zwykłej Mszy Świętej
-

element mowy w obrzędach chrztu dzieci

-

specyficzny znak wiary – musi być głoszenie Słowa Bożego

-

woda źródlana Zbawienia

-

Chrzest Chrystusa

-

Polecenie udzielania chrztu

-

Znaczenie chrztu chrześcijańskiego

-

Modlitwa z egzorcyzmem i włożenie rąk

-

Dziecko obciążone wina pierwszych rodziców

Komisja Episkopatu może wprowadzić pewne zmiany w obrzędzie we Włoszech jest namaszczenie
olejem katechumenów w Polsce tego nie ma.

Ad c) Przejście do chrzcielnicy
-

modlitwa rozpoczynająca pobłogosławienie wody chrzcielnej lub modlitwa nad wodą

-

wyrzeczenie się zła

-

3 krotne polanie głowy wodą lub zanurzenie

woda jest symbolem śmierci /biblijne obrazy Potop, przejście przez Morze Czerwone/ łączą się w
jednym symbolu. Duch Święty włącza ochrzczonego w kapłaństwo, Królestwo profetyczne (wspólne
wiernych)
W formie chrzcielnej kapłan wspomina imię nowo ochrzczonego wpisane do księgi życia, wyciska nie
zatarte znamię sakramentalne - pieczęć.

Ad d) Namaszczenie krzyżmem świętym
-

zewnętrzny znak namaszczenia Duchem Świętym

-

oznacza dar Ducha Świętego

udział w funkcji mesjańskiej Jezusa:
udział w funkcji kapłańskiej – życie staje się duchową ofiarą składana razem z Ciałem i Krwią Pańską
udział w funkcji prorockiej – głoszenie słowa Bożego na gruncie rodziny i społeczeństwa
udział w funkcji królewskiej – urzeczywistnia się w sercach ochrzczonego.
Należy stawiać Boga na pierwszym miejscu. Jak mówi św. Augustyn: ”BÓG NA MIEJSCU
PIERWSZYM A WSZYTSKIE INNE SĄ NA MIEJSCU WŁAŚCIWYM”
- włożenie białej szaty- pochodzi z I wieku ma podwójne znaczenie


sama zmiana szaty



kolor szaty (biel)

biała szata- oznacza błogosławieństwo, odzyskanie utraconej chwały w raju, obraz przemiany

wewnętrznej znak nowego życia, przyobleczenie się w Chrystusa
-

świeca – symbol światła, objawia coś z tajemnicy Boga, jest szata Boga. Pojawia się około XII
wieku w Exultet – wyjaśnia śpiewany podczas Wigilii Paschalnej. Według tradycji świecę zapala
Ojciec chrzestny, odpowiedzialny jest za dar wiary przekazywany dziecku.

OBRZĘDY CHRZEŚCIJAŃSKIEGO WTAJEMNICZENIA DOROSŁYCH
1. Inicjacja – przejście ze świata świeckiego do świata, w którym jest Bóg składa się na to:


Kerygma



Słowo



Znak

Dopuszczano tylko wybranych. W chrześcijaństwie oznacza wprowadzenie człowieka w Misterium, w
którym Bóg nam się odsłania, dokonuje się w osobie Jezusa Chrystusa. Do chrztu zawsze było
potrzebne przygotowanie. Instytucja katechumenatu czyli wspólnota dorosłych osób, które w ramach
danej wspólnoty chrześcijańskiej słuchają nauczania, otwierają się na działanie Ducha świętego i
wstępują na drogę wiary
2. HISTORIA KATECHUMENATU
Podstawa obrzedów chrześcijańskiego wtajemniczenia leżą w rytualnych obmyciach w Starym
Testamencie człowiek nie mógł brać udziału w kulcie dopóki się nie obmyje. Dopiero wtedy taka osoba
mogła brać udział w kulcie.
Chrzest Jana - to co on czyni ma charakter przejściowy bo idzie ten który będzie chrzcił Duchem
Świętym.
Nowy Testament nie pokazuje jak należy się do chrztu przygotować. Udzielanie chrztu było
poprzedzone nauczaniem (nauczał Chrystus) oraz odpowiedzią ze strony człowieka czyli wiara.
Dopiero wtedy chrzest może zostać udzielony.
Dz 2,37nn – mowa Piotra po Zmartwychwstaniu na temat chrztu.
Dz 10 – nawrócenie rodziny Korneliusza.
Dorośli najpierw wysłuchali katechezy przyjęcie czyli wiara, styl życia => czasy apostolskie.
Pierwsze udokumentowane świadectwo o katechumenacie dorosłych pochodzi od św. Justyna 150 r.
W czasie przygotowań do chrztu dodawano jeszcze:


O poście



Uczono błagać o odpuszczenie grzechów



Umiejętność modlitwy

Dorośli nie przygotowują się sami pomaga cała wspólnota. Jak kandydaci poszczą to wspólnota też.
Trzy sakramenty inicjacji chrześcijańskiej
-

Chrzest

-

Bierzmowanie / dopełnienie łaski chrztu

-

Eucharystia

3. ZORGANIZOWANY KATECHUMENAT

Signatio – znak krzyża na czole
Exufflatio – tchnięcie życia
Manus impositio – włożenie, nałożenie rąk.
To się zaliczało do obrzędu inicjacji.

Istnieją o tym świadectwa Hipolit Rzymski Tradycje Apostolskie 215 r.
Wprowadza kandydata do chrztu osoba, która ręczy za niego- PORĘCZYCIEL. Przy zwiększeniu
liczby kandydatów pojawiły się większe wymagania np. rezygnacja z zawodów niezgodnych z wiarą
chrześcijańską. Katechumenat trwał 3 lata.
Oprócz kapłana, który przewodniczył mieli swój udział świeccy, którzy głosili kazania. Po tym okresie

badano kandydata. Jeżeli byli uznani na dopuszczenie do przygotowania do chrztu byli to ELECTI.
Przygotowanie bezpośrednie trwało przez Wielki Post (40 dni). Codziennie odmawiano modlitwy i
egzorcyzmy oraz włożenie rąk. Gest EFFETA – dmuchania w twarz otwiera człowieka na nowe życie
(w chrzcie dzieci tego nie ma), naznaczano kandydatów olejem czoło, uszy, nos, potem dodano piersi i
ramiona. Udzielano raz w roku w Wigilie Paschalną.
-

Święcono olej katechumenów

-

Wyznanie wiary i wyrzeczenie się zła

-

Chrzest (po trójne zanurzenie)

-

Otrzymanie białej szaty (czystość, nowe życie)

-

Bierzmowanie

-

Przyjęcie Komunii Świętej / uczestnictwo we mszy Świętej

Na chrzest osoby dorosłej musi być zgoda biskupa. Przyjmowano Komunie pod postacią chleba i wina.
313 r. to punkt zwrotny zrównanie chrześcijaństwa z religią pogańską. Chrześcijaństwo przestaje być
religią niedozwoloną, za którą się karze śmiercią.
Motyw przyjmowania chrztu był traktowany jako nieczysty np. Korzyść. Duża liczba katechumenatów
– mało nawróconych. Zwiększono wymagania w IV-VI wieku, nowe elementy przygotowawcze.
ELETI – wpisywanie imienia do księgi chrztu)
TRADITIO SYMBOLI
-

przekazywanie symbolu CREDO przeczytanie i tłumaczenie a potem świadczenie tego co przyjęli

-

przekazywano treści modlitwy pańskiej

-

rozbudowano egzaminy (SCRYTINA) były trzy tradycyjne 3,4,5 Niedziela Wielkiego Postu

4. JAK JEST WSPÓŁCZEŚNIE
Do SWII używano jednej księgi do chrztu, gdy chrzczono dorosłych zmieniono formułę, były
sprzeczności. Chciano reformy formuły dla dorosłych. Na polecenie SWII przyjęto nowy obrzęd chrztu
dorosłych. W 1972 – nowa księga rytualna. W 1988 wydano ja w języku polskim
Chrzest udzielany w jednym obrzędzie z Bierzmowaniem. Długie przygotowanie, księga ma wersję
skróconą. Przygotowanie do przyjęcia chrztu wtajemniczenia dzieli się na 4 okresy i 3 stopnie
OKRESY:

1. PREKATECHUMENATU / EWANGELIZACJI
Ogólne pojęcie o prawdach wiary. Okres ten powinien doprowadzić do świadomej decyzji bycia
chrześcijaninem. Pragnienie wypowiada się podczas specjalnego obrzędu. Pierwszy stopień –
PRZYJĘCIE DO KATECHUMENATU ma 3 elementy
a) dokonywane po za Kościołem np. dialog z kandydatem i poręczycielem, naznaczenie czoła

krzyżmem kandydata, egzorcyzmy, porównanie lub nadanie nowego imienia, sól (chroni od
zepsucia), nadanie krzyża lub medalika.

b) Liturgia Słowa Bożego w Kościele

-

można dać katechumenatom Biblię

c) Modlitwa końcowa
2. OKRES KATECHUMENATU
Trwa tyle ile trwa wiara katechumenatów oby była silna i wytrwała,

-

dokładne wprowadzenie w wiarę i liturgię Kościoła,

-

wiele celebracji – egzorcyzmy.

-

Może trwać to kilka lat, obowiązek wysłuchania Słowa w Niedzielę potem wychodza i nie biora
udziału w Eucharystii.

-

Przekazuje się symbol i Modlitwę Pańską, przekazuje się tchnienie, namaszczenie olejem

katechumenatów jeśli jest używany