higienistka stomatologiczna 322[03] o1 01 u (2)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Agnieszka Mąkosa

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
322[03].O1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr Katarzyna Zarębska
lekarz dentysta Alicja Jędrzejczyk

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Agnieszka Mąkosa

Konsultacja:
mgr Ewa Kawczyńska-Kiełbasa

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[03].O1.01
„Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu higienistka
stomatologiczna.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Prawna ochrona pracy
4.1.1.

Materiał nauczania

4.1.2.

Pytania sprawdzające

4.1.3.

wiczenia

4.1.4.

Sprawdzian postępów

7
7
9
9

4.2.

Higiena pracy
4.2.1.

Materiał nauczania

4.2.2.

Pytania sprawdzające

4.2.3.

wiczenia

4.2.4.

Sprawdzian postępów

12
12
16
16
18

4.3.

Grupyfikacja czynników szkodliwych w środowisku pracy
4.3.1.

Materiał nauczania

4.3.2.

Pytania sprawdzające

4.3.3.

wiczenia

4.3.4.

Sprawdzian postępów

19
19
21
21
23

4.4. Zagrożenia życia i zdrowia pracowników

4.4.1

Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające
4.4.3. Ćwiczenia
4.4.4. Sprawdzian postępów

24
24
31
31
37

4.5.

Metody i środki zapobiegania czynnikom szkodliwym
4.5.1

Materiał nauczania

4.5.2

Pytania sprawdzające

4.5.3

wiczenia

4.5.4

Sprawdzian postępów

38
38
41
41
44

4.6.

Środki ochrony osobistej
4.6.1.

Materiał nauczania

4.6.2.

Pytania sprawdzające

4.6.3.

wiczenia

4.6.4.

Sprawdzian postępów

45
45
45
46
46

4.7.

Zagrożenia poza pracą: techniczne, organizacyjne i ludzkie
4.7.1.

Materiał nauczania

4.7.2.

Pytania sprawdzające

4.7.3.

wiczenia

4.7.4.

Sprawdzian postępów

47
47
49
50
52

4.8.

Pierwsza pomoc

4.8.1.

Materiał nauczania

4.8.2.

Pytania sprawdzające

4.8.3.

wiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.

Wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska w placówkach ochrony
zdrowia i placówkach żywienia
4.9.1.

Materiał nauczania

4.9.2.

Pytania sprawdzające

4.9.3.

wiczenia

4.9.4.

Sprawdzian postępów

65
65
73
73
76

Sprawdzian osiągnięć

Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w stosowaniu przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska w pracy higienistki stomatologicznej.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania
treści jednostki modułowej,

−

zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,

−

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań, pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że opanowałeś wiedzę i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej,

−

wykaz literatury.

Schemat układu jednostek modułowych

322[03].O1.01

Przestrzeganie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpożarowej,

ochrony środowiska

322[03].O1

Podstawy zawodu

322[03].O1.02

Nawiązywanie i utrzymywanie

kontaktów międzyludzkich

322[03].O1.03

Analizowanie budowy, fizjologii

i patofizjologii narządu żucia

322[03].O1.04

Udzielanie pierwszej pomocy

322[03].O1.05

Stosowanie przepisów prawa

i zasad ekonomiki w ochronie zdrowia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

korzystać z technologii informacyjnej,

−

identyfikować stanowiska pracy,

−

wykonywać prace zgodnie z zasadami bhp,

−

obsługiwać urządzenia techniczne,

−

obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,

−

pracować w grupie i indywidualnie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posłużyć się przepisami prawa dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,

−

zastosować przepisy prawa dotyczące pracownika i pracodawcy w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

rozpoznać źródła i czynniki niebezpieczne w środowisku pracy,

−

zapobiec zagrożeniom życia i zdrowia pracowników oraz pacjentów,

−

zastosować środki ochrony indywidualnej,

−

dobrać metody i środki zapobiegania czynnikom szkodliwym,

−

zastosować podstawowe zasady higieny i fizjologii pracy oraz wymagania ergonomii,

−

określić zasady normowania czasu pracy i wypoczynku,

−

zaplanować działania związane z podnoszeniem efektywności oraz poprawą warunków
pracy,

−

zastosować procedury dotyczące zasad aseptyki i antyseptyki,

−

zastosować zasady zapobiegania zakażeniom wirusem HBV, HIV, prątkiem gruźlicy oraz
innym chorobom zakaźnym,

−

zastosować zasady postępowania ze środkami chemicznymi użytkowanymi w gabinecie
stomatologicznym,

−

zabezpieczyć substancje i skażone materiały po wykonaniu zabiegów stomatologicznych,

−

zinterpretować przepisy, zasady i procedury dotyczące bezpieczeństwa w drodze do pracy
i z pracy,

−

określić przyczyny wypadków w pracy, w drodze do pracy i z pracy,

−

zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z instrukcją przeciwpożarową,

−

zastosować zasady ochrony środowiska podczas wykonywania zadań zawodowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Prawna ochrona pracy

4.1.1. Materiał nauczania

Sprawny system, umożliwiający zapewnienie bezpieczeństwa i higieny w miejscu pracy

jest jednym z niezbędnych warunków wypełnienia ustawowych obowiązków państwa
w stosunku do jednego obywatela. Nieodłącznym elementem systemu ochrony pracy jest
prawo pracy. Najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie
bezpieczeństwa i higieny pracy jest Kodeks Pracy. Instytucjami powołanymi do nadzoru
i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz zasad i przepisów higieny pracy i warunków pracy
są przede wszystkim: Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna
(PIS). Gwarancją niezawisłości tej inspekcji jest podporządkowanie jej bezpośrednio Radzie
Ochrony Pracy, działającej przy Sejmie RP. W zakresie działań Państwowej Inspekcji
Sanitarnej znajduje się natomiast kontrola higieny pracy i warunków środowiska pracy.

W miejscu pracy należy przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz

przepisów przeciwpożarowych. Obowiązek przestrzegania przepisów bhp spoczywa tak na
pracodawcy jak i na pracowniku.

Rozpoczynając działalność pracodawca jest obowiązany zawiadomić w terminie 30 dni

od dnia rozpoczęcia działalności właściwego państwowego inspektora sanitarnego
i właściwego inspektora pracy o następujących zdarzeniach:
–

o miejscu, rodzaju, zakresie prowadzonej działalności,

–

zmianie miejsca, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności, zwłaszcza zmianie
technologii lub profilu produkcji, jeżeli zmiana technologii może spowodować
zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników.

Naruszenie powyższych obowiązków stanowi wykroczenie przeciwko prawom

pracownika i zagrożone jest karą grzywny.

Podstawowe prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa

higieny pracy regulują przepisy zawarte w Kodeksie Pracy [11, rozdz. X],

a w szczególności dział dziesiąty – Bezpieczeństwo i higiena pracy.

Podstawowe obowiązki pracodawcy

Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy
w zakładzie pracy.

Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu
osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:
a)

organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

zapewnić przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz
kontrolować wykonywanie tych poleceń,

zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy,

zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie
niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy,
w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W razie, gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują swe obowiązki pracownicy
zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracownicy ci mają obowiązek:
a)

współpracować ze sobą,

wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy
wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,

ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku
wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.

Prawa i obowiązki pracownika:

1. W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy

i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo, gdy
wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom,
pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego.

2. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie spowoduje usunięcia zagrożenia

przez pracodawcę, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając
o tym niezwłocznie przełożonego.

3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia,

w tych szczególnym przypadku, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od

wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku,
gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza
zagrożenie dla innych osób.

5. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym

obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:
–

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom
sprawdzającym;

–

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń
i wskazówek przełożonych;

–

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy;

–

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków
ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich
przeznaczeniem,

–

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich;

–

niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku
albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników,
a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im
niebezpieczeństwie,

–

współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obowiązki kierującego pracą w zakładzie pracy:
–

organizować stanowiska pracy podległych pracowników zgodnie z przepisami
i zasadami bhp,

–

dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,

–

organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniające zabezpieczenie
pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami
związanymi z warunkami środowiska pracy,

–

dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenie techniczne,
o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,

–

egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy,

–

zapewnić wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami.

Do podstawowych obowiązków pracodawcy należą również prawidłowe i terminowe

wypłaty wynagrodzeń, których dokonuje się co najmniej raz w miesiącu w stałym i z góry
określonym terminie [6, s. 7].

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie instytucje nadzorują bhp?

Jaki akt prawny reguluje kwestię bezpieczeństwa i higieny pracy?

Jakich czynności i zachowań niezgodnych z przepisami bhp należy unikać w miejscu
pracy?

Czego należy przestrzegać w miejscu pracy?

Jakie są zadania pracownika i pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy?

Na kim spoczywa obowiązek przestrzegania przepisów bhp?

Jakie są obowiązki pracodawcy w zakresie bhp i przeciw pożarowej?

Do czego jest zobowiązany pracodawca rozpoczynający działalność?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ obowiązki pracownika i pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Obowiązki pracodawcy

Obowiązki pracownika

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

rozróżnić obowiązki pracownika i pracodawcy,

przeanalizować obowiązki pracownika i pracodawcy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wypełnić kartę pracy – ćwiczeń,

zaprezentować obowiązki pracownika i pracodawcy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

karta pracy – ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Przeczytaj uważnie poniższe zdania i oceń ich prawdziwość oznaczając literami

P – prawda lub F – fałsz

Karta pracy – ćwiczeń

Jeżeli pracodawca nie stwarza warunków na stanowisku pracy zgodnych z przepisami

bhp i przeciw pożarowej pracownik ma prawo do:

−

ucieczki z pracy

−

oddalenia się z miejsca zagrożenia (zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego),
jeżeli pomimo powstrzymania się od wykonywania pracy zagrożenie nadal występuje__,

−

powstrzymania się od wykonywania pracy, niezwłocznie zawiadamiając przełożonego) –
jeżeli warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy,
stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika, albo gdy
wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwom innym osobom__,

−

do pracy bez względu na brak bezpieczeństwa pracy

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować obowiązki pracodawcy i pracownika w miejscu pracy stosującego
przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy,

wypełnić kartę pracy – ćwiczeń,

przedyskutować na forum grupy swoją opinię.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

karta pracy – ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Określ obowiązki pracownika i pracodawcy stawiając znak X w odpowiednim kwadracie.

Uzasadnij wybraną odpowiedź.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Karta pracy – ćwiczeń

Tak

Nie

Czy pracodawca ma obowiązki w zakresie bhp w stosunku do
pracownika?
Jakie?..........................................................................................................

Czy pracownik rozpoczynając pracę musi być zapoznany z przepisami
bhp?
Dlaczego?...................................................................................................

Czy istnieją instytucje bezpieczeństwa i higieny pracy?
Jeśli tak, to w jakim celu?...........................................................................

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w kodeksie pracy dział dotyczący bhp,

przeanalizować powyższe pytania,

znaleźć w kodeksie pracy podpowiedzi na powyższe pytania,

wskazać dział, rozdział i artykuł w kodeksie pracy, gdzie znajdują się odpowiedzi na
powyższe pytania,

wypełnić kartę pracy – ćwiczeń,

omówić swoje propozycje na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

karta pracy,

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wskazać instytucje powołane do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa
pracy oraz zasad i przepisów higieny pracy i warunków pracy?

wskazać obowiązki pracodawcy?

wskazać prawa pracownika?

scharakteryzować jak należy wykonywać pracę zgodnie z przepisami
bhp?

wyszukać akty prawne dotyczące bhp?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Higiena pracy

4.2. Higiena pracy

4.2.1. Materiał nauczania

Słowo higiena pochodzi z języka greckiego. Jest to zapobieganie chorobom oraz ochrona

zdrowia. W procesie pracy oznacza ono tworzenie takich warunków, które zapewniają
otrzymanie produktu, procesu pracy zdrowego i bezpiecznego dla konsumenta.
Celem zabiegów higienicznych jest usunięcie wszelkich zanieczyszczeń, drobnoustrojów,
owadów i gryzoni oraz zabiegi powodujące zapobieganie powstawaniu wszelkich
zanieczyszczeń.
Nieprzestrzeganie zasad higieny jest niebezpieczne dla zdrowia konsumentów i personelu.
Zgodnie z międzynarodowym prawem higiena to wszystkie warunki i pomiary niezbędne do
zapewnienia bezpieczeństwa i odpowiednich cech produkcji na wszystkich etapach procesu
jej działania. [2, s. 15–16]

Od pracowników wymaga się więc znajomości przepisów sanitarno – higienicznych oraz

ich przestrzegania w codziennej pracy. Wynika to również z zasad etyki zawodowej. [2, s. 16]

Postanowienia kodeksu pracy zobowiązują pracodawcę do zapewnienia pracownikom

bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Bezpieczeństwo pracy to działalność
zmierzająca do ochrony pracownika przed wypadkiem. Natomiast higiena pracy obejmuje
działania chroniące pracownika przed utratą zdrowia, zwłaszcza w następstwie chorób
zawodowych. [6, s. 9]

Higienę pracy można podzielić na kilka etapów, (rys. 1).

Rys. 1. Etapy higieny pracy [2, s. 16]

Higiena

w zakładzie
pracy

Higiena

personelu

Higiena

produktów

Przykłady:
–

sprzątanie,
mycie,
dezynfekcja
pomieszczeń,
naczyń
urządzeń,

–

zwalczanie
szkodników.

Przykłady:
–

higieniczna
obróbka
nieuszkodz–
nych surowców
bez oznak
zepsucia,

–

dodatki
i opakowania
spełniające
normy
chemiczne
i mikrobiolo–
giczne.

Przykłady:
–

higiena
osobista,

–

zapobieganie
chorobom,

–

dobór
i pielęgnacja
odzieży
ochronnej,
badania
lekarskie
personelu.

Higiena

produkcji

Przykłady:
–

zachowanie
zasad higieny
pracy w
procesie pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady higieny dotyczą:
–

pomieszczeń produkcyjnych (usługowych),

–

innych pomieszczeń w zakładzie,

–

sprzętu, maszyn i urządzeń,

–

procesów produkcji,

–

produktów,

–

odpadów,

–

zatrudnionego personelu,

–

zaopatrzenia w wodę.

Organizm człowieka odgrywa dużą rolę w rozprzestrzenianiu drobnoustrojów

chorobotwórczych, dlatego ludzie powinni utrzymywać wysoki standard higieny osobistej.
Pracownicy zobowiązani są do przestrzegania następujących zasad:
1.

Posiadania aktualnej książeczki zdrowia i zgłoszenie się na badania okresowe.

Osoby chore lub podejrzane o chorobę powinny być odsunięte od pracy.

Włosy powinny być czyste, związane, zabezpieczone nakryciem głowy.

Nie powinno się dotykać podczas pracy nosa, ust i uszu – jeśli to zrobimy, powinniśmy
umyć ręce w środku myjąco – dezynfekującym.

Jedzenie, picie, żucie gumy i palenie tytoniu podczas pracy są zabronione.

Odzież ochronna powinna być czysta – nie powinno się używać agrafek czy szpilek.

Przed wyjściem do toalety, poza teren zakładu lub miejsce sprzedaży należy zdjąć odzież
i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej, np. rękawiczki jednorazowe.

Noszenie biżuterii jest zakazane.

Uczestnictwo w szkoleniach z zakresu higieny jest obowiązkowe.

Natomiast w higienie produkcji obowiązują następujące zasady:
1.

Poszczególne czynności powinny być wykonywane na wydzielonych stanowiskach pracy
przy użyciu wydzielonego sprzętu.

Procesy produkcyjne brudne muszą być prowadzone w wydzielonych pomieszczeniach
z zachowaniem izolacji od procesów czystych.

Nie wolno używać tego samego sprzętu wielokrotnie do różnych działań.

Odpadki organiczne i śmieci należy segregować zgodnie z ich rodzajem. Jak najszybciej
należy je usuwać poza teren zakładu. [7, s. 24]

Pomieszczenia, które związane są z produkcją, powinny spełniać wymagania sanitarno –
higieniczne, dotyczące:
–

właściwego rozplanowania pomieszczeń – bardzo ważne jest, aby drogi „brudne” nie
krzyżowały się z „czystymi”,

–

materiałów konstrukcyjnych, stosowanych w zakładzie,

–

wysokości pomieszczeń,

–

rodzaju powierzchni ścian i posadzek,

–

konstrukcji okien,

–

instalacji elektrycznej,

–

wentylacji,

–

oświetlenia,

–

rodzaju i temperatury wody ciepłej i zimnej,

–

pomieszczeń do usuwania odpadów,

–

ochrony środowiska,

–

dróg transportu,

–

dojazdu do lokalu,

–

utrzymania czystości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sprzątanie to podstawowy zabieg, w czasie którego usuwa się mechanicznie z powierzchni
różne zanieczyszczenia, wśród nich drobnoustroje. [2, s. 25]

Duże znaczenie w higienie pomieszczeń ma sprzątanie codzienne obejmujące czynności

porządkowe wykonane pod koniec dnia pracy i po każdej zmianie. Są to:
–

mycie powierzchni stołów, blatów,

–

mycie maszyn, urządzeń, drobnego sprzętu,

–

porządkowanie pomieszczeń i stanowisk pracy,

–

usuwanie z pomieszczeń resztek produkcyjnych,

–

mycie i dezynfekcja pojemników na odpadki,

–

mycie urządzeń sanitarnych,

–

wietrzenie pomieszczeń produkcyjnych,

–

sprzątanie pomieszczeń konsumenckich,

–

sprzątanie całego otoczenia zakładu. [2, s. 25]

Wyposażenie techniczne każdego zakładu powinno być tak zaprojektowane, aby zapewniało:
–

wysoką jakość powierzchni procesu pracy,

–

dobór odpowiednich połączeń i uszczelnień,

–

odpowiedni sposób ustawienia i mocowania do podłoża,

–

łatwość mycia.

Proces mycia i dezynfekcji ma decydujące znaczenie w higienie produkcji. Zapewnia
przyjemne i bezpieczne warunki pracy, mogące przyciągać gryzonie i inne szkodniki,
zapobiega awariom, korzystnie działa na klientów. [2, s. 28]

Skuteczne przeciwdziałanie zagrożeniom zdrowia i życia ludności, charakterystycznym

dla współczesnej cywilizacji jest możliwe jedynie przy szerokim zaangażowaniu społecznym.
Przeciwdziałanie obecnym zagrożeniom zdrowotnym wymaga, bowiem zbiorowego wysiłku,
np. w celu ochrony środowiska. Niezwykle ważne jest także, kształtowanie pożądanych
nawyków zdrowotnych w społeczeństwie. Postęp cywilizacji i wzrost dobrobytu mogą,
bowiem stać się czynnikiem działającym destruktywnie na nasze zdrowie, o czym świadczą
przykłady z wielu krajów wysoko rozwiniętych, w których pojawiają się niekorzystne zmiany
w sposobie życia mieszkańców, sprzyjające upowszechnienie się tzw. chorób
cywilizacyjnych. Do zmian takich należy np. zmniejszona aktywność ruchowa, nieprawidłowe
odżywianie, rozpowszechnienie palenia tytoniu czy nadmierne obciążenie neuropsychiczne.
Działania prowadzące do zapobiegania chorobom i wzmacniania zdrowia można podzielić na
trzy grupy:
–

kształtowanie optymalnych dla życia i rozwoju człowieka warunków środowiska
materialnego i społecznego,

–

rozwijanie kultury zdrowotnej społeczeństwa,

–

rozwijanie profilaktycznej działalności służby zdrowia.
W zapobieganiu zakażeniom bardzo duże znaczenie ma higiena trybu życia.

pojęcie

higienicznego

trybu

ycia

składają

się

różnorodne

uświadomione

i nieuświadomione zachowania człowieka, które mają wpływ na zapobieganie chorobom
i polepszanie zdrowia. Prowadzenie higienicznego trybu życia to nie tylko przestrzeganie
zbioru ścisłych reguł. Musi iść z nim w parze daleko idąca indywidualizacja, ponieważ nie ma
jednego wzoru na sposób życia. Istnieją wszakże pewne wspólne zasady postępowania
zgodnie z potrzebami zdrowia. Higieniczny tryb życia nie może być czymś uciążliwym.

Pojęciem higieny osobistej określa się całość zachowań sprzyjających utrzymaniu

i umacnianiu zdrowia, w tym także działań związanych z utrzymaniem czystości ciała,
odzieży i najbliższego otoczenia, z doborem odzieży i obuwia pod kątem ich właściwości
zdrowotnych, z higienicznym przyrządzaniem posiłków.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zachowanie czystości było i jest jednym z podstawowych wymagań higienicznych, ponieważ
uchybienia w tym zakresie stanowiły i jeszcze stanowią bardzo istotną przyczynę szerzenia się
chorób zakaźnych. Istnieje np. pojęcie chorób „brudnych rąk”, do których zalicza się dur
brzuszny, czerwonkę i inne choroby przewodu pokarmowego o podłożu zakaźnym.
Obok względów estetycznych utrzymanie czystości skóry ma istotne znaczenie higieniczne,
przyczyniające się do prawidłowego jej funkcjonowania jako powłoki ochronnej. Źle
utrzymana skóra, zwłaszcza rąk, zaniedbane włosy czy paznokcie mogą stanowić doskonałe
podłoże dla rozwoju drobnoustrojów chorobotwórczych. Wyrobienie nawyku mycia rąk już
od wczesnych lat stanowi ważny sprawdzian kultury zdrowotnej i ogólnej. Troska o skórę rąk
nakazuje stosowanie ochronnych rękawic przy wykonywaniu prac szczególnie brudzących,
wymagających moczenia rąk lub stwarzających możliwości powstawania mikrourazów. Do
ochrony rąk oraz ich pielęgnacji wskazane jest stosowanie kremów ochronnych i odżywczych.
Uchybienia w pielęgnacji rąk i stóp oraz mikrourazy, na które narażone są stopy i ręce,
stosunkowo często przyczyniają się do rozwoju zakażeń. Powstawaniu grzybicy naskórkowej
i drożdży, zwłaszcza w przestrzeniach międzypalcowych, sprzyja maceracja naskórka pod
wpływem wilgoci, np. pocenia się.
Ź

ródłem zakażenia mogą być:

–

ludzie zakaźnie chorzy i chore zwierzęta,

–

ludzie i zwierzęta będące nosicielami zarazków,

–

czasem zwłoki ludzkie lub zwierząt krótko po śmierci.

Okres zaraźliwości jest to czas, w którym zakażenie może być przenoszone na ludzi
zdrowych. W różnych chorobach zakaźnych okres ten ma różną długość.
Do grupy dróg bezpośredniego szerzenia się zakażeń należą:
–

bezpośrednia styczność z chorym lub nosicielem przy pocałunkach, podczas pielęgnacji
i leczenia chorych,

–

bezpośrednia styczność z chorym zwierzęciem (np. ukąszenia, zadrapania),

–

droga łożyskowa (wrodzone postacie chorób, np. różyczka, toksoplazmoza),

–

zakażenie własnymi pasożytami (np. jajami owsika przenoszonymi na własnych rękach
do ust).

Do grupy chorób pośredniego szerzenia zakażeń należą:
–

droga powietrzna, najczęściej kropelkowa, gdy zarazki dostają się do dróg oddechowych
wraz z kropelkami wydzielin od chorych podczas kaszlu, kichania, głośnego mówienia,

–

droga pokarmowa i wodna, przez zakażone pokarmy, przez zakażoną wodę, przy czym
dochodzi czasem do dużych epidemii o szczególnej dynamice,

–

zakażenie poprzez glebę, w której znajdują się zarazki, zwykle w postaci
przetrwalnikowej (np. tężca, jaja pasożytów wielokomórkowych),

–

przenoszenie przez stawonogi, głównie owady, ale także przez kleszcze i rzadziej
roztocze,

–

przenoszenie przez przedmioty w otoczeniu człowieka (zakażona bielizna osobista,
pościelowa, środki toaletowe, książki, zabawki dziecięce).
Czynniki obronne zakażeniom są ukierunkowane na przeciwdziałanie szkodliwej

działalności poszczególnych zarazków. Organizm może je uzyskać w sposób bierny –
w okresie niemowlęcym przeciwciała z mleka matki, później swoiste przeciwciała we
wstrzyknięciach surowicy odpornościowej oraz w sposób czynny naturalny – przechorowanie
i zakażenie bezobjawowe albo sztuczne – wytworzenie w organizmie odporności swoistej
poprzez szczepionki.

W epidemiologii ogromne znaczenie ma wiedza o różnych aspektach życia społecznego,

o rozwoju ekonomicznym, demograficznym, stanie higieny społeczeństwa, o służbie zdrowia.
Czynniki te wpływają na poszczególne ogniwa procesu epidemicznego działają hamująco na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

szerzenie się chorób zakaźnych lub ułatwiają ich rozpowszechnianie. Urbanizacja np.
i związane z nią warunki bytowania ludności ułatwiają szerzenie się niektórych zakażeń,
zwłaszcza wśród dzieci, natomiast lepsze warunki mieszkaniowe, odpowiedni stan higieny
komunalnej, higieny żywienia przyczyniają się w znacznym stopniu do ograniczenia
występowania wielu chorób głównie szerzących się w drogą pokarmową i wodną.
Zasięg chorób zakaźnych może być różny. Zachorowania pojedyncze, odosobnione, nazywa
się sporadycznymi. Jeśli choroba utrzymuje się na pewnym obszarze stale, dając podobną
liczbę zachorowań, mówi się o epidemii.
Sprawne działanie w zwalczaniu chorób zakaźnych polega na:
–

możliwie wczesnym prawidłowym rozpoznaniu choroby, wykryciu źródła lub źródeł
zakażenia i unieszkodliwianiu ich,

–

przerwaniu, a gdy to jest niemożliwe ograniczeniu dróg szerzenia się choroby,

–

ochronie ludzi z otoczenia, a niekiedy większej populacji, przed zachorowaniami.

Unieszkodliwienie źródeł zakażenia to przede wszystkim izolacja chorych oraz ich leczenie,
które obok innych pozytywnych wyników może skrócić okres zaraźliwości i w ten sposób
ograniczyć rozwój procesu epidemicznego

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co rozumiesz pod pojęciem higieny?

Co grozi w przypadku nieprzestrzegania zasad higieny?

Jakie czynniki warunkują bezpieczeństwo higieny pracy?

Jak możemy podzielić higienę pracy?

Czego dotyczą zasady higieny?

Do czego zobowiązani są pracownicy?

Jakie zasady higieny obowiązują w pracy?

Jakie wymogi powinny spełniać pomieszczenia w miejscu pracy?

Jakie znaczenie w higienie pracy ma codzienna higiena pomieszczeń produkcyjnych?

10.

Jakie są źródła zakażenia?

11.

Co zaliczamy do grupy dróg bezpośredniego szerzenia się zakażenia?

12.

Jakie są czynniki obronne zakażeniom?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyjaśnij zasady zorganizowana pracy pod względem higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

wskazać elementy przygotowania się do pracy,

rozróżnić czynniki bezpieczeństwa i higieny pracy na forum grupy,

scharakteryzować czynniki bhp.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusze papieru,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Określ znaczenie:

–

higieny w zakładzie pracy,

–

higieny personelu,

–

higieny produktów,

–

higieny produkcji.
Oraz opisz jakie warunki powinny być przestrzegane higieny w zakładzie pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

scharakteryzować poszczególne rodzaje higieny,

określić jakie znaczenie ma przestrzeganie higieny w miejscu pracy,

wskazać czym grozi nieprzestrzegania zasad higieny,

omówić swoje propozycje na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusze papieru,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Wskaż, jakie wymogi powinny spełniać pomieszczenia w miejscu pracy. Dokonaj analizy

zagrożeń, jeżeli urządzenia techniczne nie spełniają wymogów bhp.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wskazać wymogi jakie powinny spełniać pomieszczenia w miejscu pracy,

wskazać warunki, których nie powinny spełniać urządzenia,

wyjaśnić jakie niebezpieczeństwa grożą pracownikowi, gdy pomieszczenia nie spełniają
warunków bhp,

scharakteryzować wymogi bhp, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia ,

dokonać analizy, dlaczego brak higieny w pomieszczeniach grozi niebezpieczeństwu nie
tylko dla pracownika,

zaprezentować efekty wykonanej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia,

–

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcie higieny?

wskazać czynniki warunkujące bezpieczeństwo higieny pracy?

określić czego dotyczą zasady higieny?

wskazać wymogi higieny pomieszczeń w miejscu pracy?

określić jakie znaczenie ma higiena pracy?

określić źródła zakażeń?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Grupyfikacja czynników szkodliwych w środowisku pracy

4.3.1. Materiał nauczania

Warunki bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy są kształtowane przez

czynniki materialne i społeczne.
Czynniki materialne obejmują między innymi:
–

budynki i pomieszczenia zakładu pracy,

–

wyposażenie stanowisk pracy w maszyny i urządzenia produkcyjne,

–

czynniki szkodliwe i uciążliwości występujące na stanowiskach pracy,

–

zagrożenia wypadkowe,

–

ogólne zabezpieczenia techniczne: wentylacja, klimatyzacja itp.,

–

zabezpieczenia poszczególnych stanowisk pracy lub maszyn,

–

zaopatrzenie pracowników w sprzęt ochrony osobistej, np. rękawice ochronne i fartuchy
oraz potrzebne środki.

Uwarunkowania społeczne obejmują sferę organizacji pracy, płac, motywacji do
wykonywania zadań, stosunków międzyludzkich i wiele innych. [6, s. 9]

Bezpieczeństwo w zakresie pracy gwarantowane jest przede wszystkim przez odpowiedni

stan obiektów budowlanych i pomieszczeń pracy, maszyn i innych urządzeń technicznych
oraz stosowanie materiałów i procesów technologicznych, które są bezpieczne dla zdrowia
pracownika.

rodowisko pracy jest swego rodzaju środowiskiem nienaturalnym, wytworzonym przez

człowieka. Ryzyko zawodowe, związane z wykonywaną pracą wynika, więc z narażenia
pracownika na działanie czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych
występujących na stanowisku pracy.

Czynnik niebezpieczny to czynnik, którego oddziaływanie może prowadzić do urazu lub

innego istotnego natychmiastowego pogorszenia stanu zdrowia człowieka bądź do zejścia
ś

miertelnego.

Czynnik szkodliwy oznacza czynnik, którego oddziaływanie może prowadzić do

pogorszenia stanu zdrowia człowieka.

Czynnik uciążliwy nie stanowi wprawdzie zagrożenia dla życia lub zdrowia człowieka,

lecz utrudnia pracę lub przyczynia się w inny istotny sposób do obniżenia jego zdolności do
wykonywania pracy lub innej działalności bądź wpływa na zmniejszenie wydajności.
W zależności od poziomu oddziaływania lub innych warunków czynnik uciążliwy może stać
się szkodliwym,a szkodliwy – niebezpiecznym.

W procesie pracy człowiek oddziałuje bezpośrednio lub pośrednio na szeroko rozumiane

przedmioty pracy (narzędzia, maszyny, oprzyrządowanie i wyposażenie stanowisk pracy,
surowce, materiały i półfabrykaty stałe lub płynne, wyroby gotowe itp.), które w strefach
swojego naturalnego oddziaływania stanowią potencjalne źródła niebezpiecznych czynników
mechanicznych, mogących powodować zagrożenia, głównie urazami. Zagrożenie urazami
powstaje wówczas, gdy na człowieka oddziałuje lub może oddziaływać czynnik
niebezpieczny, którego źródłem mogą być wymienione wyżej przedmioty pracy lub podmioty
otoczenia. Oddziaływania te mogą prowadzić do bezpośredniego uderzenia, przecięcia,
zmiażdżenia, przebicia lub innego urazu ciała człowieka. Urazy mechaniczne ciała człowieka
mogą być również następstwem takich zdarzeń, jak poślizgnięcie się na posadzce czy upadek
z

wysokości.

Z punktu widzenia zapewnienia bezpieczeństwa człowieka w środowisku pracy

rozpoznanie zagrożeń stanowi jeden z najważniejszych elementów kształtowania warunków

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pracy. Do elementów procesu rozpoznawania zagrożeń można zaliczyć: właściwe
odczytywanie sygnałów, zrozumienie przebiegu procesów pracy, postrzeganie środowiska
pracy w oparciu o kryteria bezpieczeństwa, postrzeganie zawczasu czynników (przyczyn)
zagrożeń. Zagrożenia są grupyfikowane na kilka sposobów w zależności od zastosowanego
kryterium grupyfikacji. Obecnie preferowany jest model grupyfikacji oparty na kryterium
podziału rzeczowego. Według tego kryterium rozróżnia się:
– zagrożenia fizyczne,
– zagrożenia chemiczne,
– zagrożenia biologiczne,
– zagrożenia psychospołeczne (w tym organizacyjne).

Do grupy najprościej identyfikowalnych zagrożeń zaliczane są zagrożenia fizyczne. Ich

wczesne rozpoznanie uzależnione jest od ogólnej sprawności zmysłów człowieka a ich
identyfikacja możliwa poprzez niezbyt skomplikowany pomiar odpowiednimi przyrządami –
miernikami (obecnie zaopatrzonymi w wyświetlacze cyfrowe). Zagrożenia fizyczne to
wszystkie obce substancje i materiały, które mogą spowodować fizyczne uszkodzenia
człowieka.

Wśród tej grupy zagrożeń szczególną uwagę ze względu na powszechność występowania

możemy wymienić:
–

mikroklimat zimny i gorący,

–

hałas,

–

wibracje.
Zagrożenia chemiczne to określone i nieokreślone substancje chemiczne w postaci par

dymów, gazów płynów oraz aerozolu.

Natomiast zagrożenia biologiczne to bakterie, wirusy, grzyby i pasożyty związane z pracą

wykonywaną w działalności medycznej, gospodarce hodowlanej, zakładach mięsnych.

Poza czynnikami szkodliwymi w zakładzie pracy występują różne uciążliwości, czyli

niemierzalne negatywne uwarunkowania wynikające z charakteru wykonywanej pracy.
W zakładach pracy są to najczęściej: nadmierny wysiłek przy dźwiganiu ciężarów, praca
stojąca, długotrwałe moczenie rąk i wiele innych. Szczególnym rodzajem uciążliwości jest
praca nocna. [6, s. 10]

W Polsce dla wielu chemicznych i fizycznych czynników szkodliwych obowiązują

normatywy higieniczne. Są to:
–

najwyższe dopuszczalne stężenia chemicznych czynników szkodliwych, mierzonych
laboratoryjnie,

–

najwyższe dopuszczalne natężenia fizycznych czynników szkodliwych mierzone
sprzętem i aparaturą kontrolno pomiarową.

Obowiązujące w Polsce najwyższe stężenia i natężenia czynników szkodliwych ustalają
rozporządzenia ministra właściwego do spraw pracy wydane w porozumieniu z ministrem
zdrowia. Pracodawcy powinni znać stężenia i natężenia czynników szkodliwych na
stanowiskach pracy oraz dbać, aby nie przekroczyły obowiązujących normatywów, a także
informować pracowników o zagrożeniach. Badania i pomiary stężeń czynników szkodliwych
wykonują odpowiednie stacje sanitarno – epidemiologiczne i inne laboratoria świadczące tego
typu usługi.
Następstwem niekorzystnych warunków lub charakteru wykonywanej pracy są choroby
zawodowe. Są to schorzenia, które mają związek z wykonywaną pracą. [6, s. 10-11]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co rozumiesz pod pojęciem czynnik niebezpieczny?

Co rozumiesz pod pojęciem czynniki szkodliwe?

Co rozumiemy pod pojęciem czynnik uciążliwy?

Jakie zagrożenia zaliczamy do fizycznych?

Co wchodzi w skład zagrożeń chemicznych?

Co wchodzi w skład zagrożeń biologicznych?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zidentyfikuj czynniki gwarantujące bezpieczeństwo pracownika w zakresie bhp.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wskazać czynniki bezpieczeństwa i higieny pracy,

wskazać i omówić czynniki bezpieczeństwa i higieny pracy pracodawcy na forum grupy,

scharakteryzować czynniki bhp pracy miejscu pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusze papieru,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

W poniższym tekście wstaw brakujące słowa, tak aby zdania były prawidłowo

sformułowane.

Ryzyko zawodowe, związane z wykonywaną pracą wynika z narażenia pracownika na
działanie czynników niebezpiecznych,................................................, występujących na
stanowisku pracy.
Zagrożenie..................................., to wszystkie obce substancje i materiały, które mogą
spowodować fizyczne uszkodzenie człowieka.
Do grupy zagrożeń fizycznych zaliczamy: mikroklimat zimny i gorący ..........................,
...................... .
Zagrożenia chemiczne to określone i nieokreślone substancje ....................................
w postaci par dymów, .................................. oraz aerozolu.
Do

grupy

czynników

uciążliwych

należą:.......................................,

praca

stojąca,

........................................................ .

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wskazać brakujące słowa w tekście,

uzasadnić odpowiedzi,

omówić swoje propozycje na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

karta pracy – ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Wskaż, jakie są czynniki szkodliwe, niebezpieczne i uciążliwe w miejscu pracy. Dokonaj

analizy czynników.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wskazać czynniki szkodliwe, niebezpieczne, uciążliwe,

określić jakie zagrożenia niosą ze sobą poszczególne czynniki w miejscu pracy,

dokonać analizy poszczególnych czynników,

zaprezentować efekty pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

kartki papieru,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Wyjaśnij do czego pracodawca jest zobowiązany, gdy prowadzi działalność gospodarczą

i zatrudnia pracowników oraz co mu grozi, gdy stwarza zagrożenie wystąpienia
niebezpieczeństwa dla zdrowia i życia pracownika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wskazać

obowiązki

pracodawcy

rozpoczynającego

działalność

gospodarczą

i zatrudniającego pracowników,

określić konsekwencje dla pracodawcy, który nie przestrzega i zarazem stwarza
zagrożenie wystąpienia niebezpieczeństwa dla zdrowia i życia pracowników,

scharakteryzować efekty pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

arkusze papieru,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wskazać czynniki gwarantujące bezpieczeństwo pracownikom
w miejscu pracy?

scharakteryzować czynniki niebezpieczne?

określić czynniki uciążliwe?

określić zagrożenia chemiczne?

zdefiniować czynniki szkodliwe?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Zagrożenia życia i zdrowia pracownika

4.4.1. Materiał nauczania

Bardzo ważnym elementem w procesie pracy jest dopasowywanie warunków pracy do

pracownika – co jest jednym z kluczowych celów ergonomii. Ważnym dla wszystkich
pracowników wykonujących pracę na stanowiskach pracy, jest zapoznanie się
z koniecznymi do spełnienia warunkami, aby praca powodowała możliwie najmniejsze
szkody i negatywne komplikacje zdrowotne.

Praca to świadome i celowe działanie człowieka, zmierzające do wytworzenia

określonych wartości materialnych bądź kulturalnych.
Stanowisko robocze to przestrzeń, w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje
pracę. W przestrzeni tej znajdują się sprzęty i materiały niezbędne do produkcji, gotowe
wyroby oraz odpady. Stanowiska pracy muszą być dostosowane do rodzaju i wielkości
produkcji. Pracownik musi mieć zapewnioną swobodę ruchów i przestrzeń komunikacyjną.
Zaopatrzenie w materiały nie powinno być większe niż przewidziane na jedną zmianę.
Odpady poprodukcyjne należy sukcesywnie usuwać, zwłaszcza jeżeli zagrażają
bezpieczeństwu pracowników i jakości produkcji.
Maszyny i urządzenia muszą być sprawne technicznie i czyste, zwłaszcza w gastronomii
i przy produkcji żywności. Sprzęt należy wykorzystywać zgodnie z przeznaczeniem w sposób
zapewniający bezpieczeństwo obsługi. O uszkodzeniach i niesprawności sprzętu trzeba
informować przełożonych. Maszyny w ruchu muszą być pod stałym nadzorem, z wyjątkiem
automatów. Wirujące części maszyn muszą mieć stałe osłony, a odzież obsługujących takie
maszyny ze względów bezpieczeństwa nie może mieć luźno zwisających części, jak np. poły
fartuchów. [6, s. 43 – 44]

Pracownicy wykonujący pracę na stojąco powinni mieć możliwość odpoczynku w pozycji

siedzącej w pobliżu miejsca pracy.
W miejscu pracy występuje wiele zagrożeń związanych z wykonywaną pracą, jednak do
typowych zagrożeń w miejscu pracy zaliczamy:
–

pożar,

–

pasożyty,

–

zakażenie wirusem grypy,

–

przeciążenie układu ruchu,

–

czynniki chemiczne drażniące,

–

czynniki chemiczne alergeny – uczulenie na środki czyszczące i myjące,

–

skaleczenia, zakłucie,

–

wymuszona pozycja ciała,

–

poparzenia,

–

hałas,

–

porażenie prądem elektrycznym,

–

upadek,

–

mikroklimat,

–

tlenek węgla,

–

stres,

–

uderzenie człowieka o nieruchomy czynnik materialny.

Jednak nie zawsze da się uniknąć wypadku w pracy. Gdy wypadek nastąpi to pracownik

i pracodawca mają określone obowiązki i zadania do spełnienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pojęcie wypadku przy pracy, jakiemu uległ pracownik, definiuje ustawa z dnia

30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych ( Dz. U. Nr 199, poz. 1673).

Wypadkiem przy pracy jest zdarzenie:

–

nagłe,

–

wywołane przyczyną zewnętrzną,

–

powodujące uraz lub śmierć,

–

które nastąpiło w związku z pracą.

Wszystkie cztery powyżej wymienione elementy muszą wystąpić łącznie. Brak któregoś

z nich powoduje, iż dany wypadek nie może być zakwalifikowany jako wypadek przy pracy.
Nagłość zdarzenia ma miejsce wówczas, gdy występuje w ciągu jednej dniówki roboczej
(obowiązującego czasu pracy, godzin nadliczbowych) włączając w to drogę do pracy
i z pracy.

Przyczyną zewnętrzną będą wszelkie urazy mechaniczne, chemiczne, cieplne, siły

przyrody oraz działanie osób trzecich.
Związek zdarzenia z pracą ma miejsce wówczas, gdy zdarzenie nastąpiło:
–

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub
poleceń przełożonych,

–

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz
pracodawcy, nawet bez poleceń. Czynnością taką będzie, np. próba usunięcia awarii przez
pracownika, jeżeli w jej trakcie uległ wypadkowi,

–

w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze pomiędzy
siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku
pracy.

Ustalając związek zdarzenia z pracą trzeba pamiętać, iż nie musi być on bezpośredni, tzn.

nie musi obejmować tylko czynności bezpośrednio dotyczących świadczenia pracy. Może on
dotyczyć również, dojścia pracownika do zakładu pracy, udanie się do przełożonego spożycia
posiłku itp. Związek z pracą występuje również wówczas, gdy w czasie godzin pracy
pracownik zostanie zwolniony przez przełożonego w celu załatwienia spraw osobistych lub
wizyty u lekarza. [5, s. 28 – 29]

Z wypadkiem przy pracy został również zrównany wypadek, jakiemu uległ pracownik:

–

w czasie podróży służbowej, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem
pracownika, które nie pozostawało w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań.
Okres delegowania pracownika poza miejsce jego stałego zamieszkania podlega
szczególnej ochronie. Wypadek przy pracy będzie więc również wypadek, jakiemu uległ
pracownik podczas czynności przygotowujących do pracy w następnym dniu, tj. w trakcie
mycia, przygotowania posiłku, snu, itp. Jednakże, jeżeli w czasie swojego czasu wolnego
pracownik odwiedzi znajomych i ulegnie u nich wypadkowi, to wówczas związek z pracą
zostanie zerwany i nie będzie to wówczas wypadek przy pracy,

–

w związku z udziałem w szkoleniu w zakresie powszechnej samoobrony,

–

przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje
związkowe.

Wypadki przy pracy ustawa dzieli na:

Wypadki śmiertelne – jeżeli śmierć w wyniku wypadku nastąpiła w okresie
nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku,

Wypadki ciężkie – jeżeli w wyniku wypadku nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała:
–

utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej,

–

inne uszkodzenia ciała albo rozstrój zdrowia naruszające podstawowe funkcje
organizmu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

choroba nieuleczalna zagrażająca życiu,

–

trwała choroba psychiczna,

–

trwała, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie,

–

trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.

3. Pozostałe wypadki (w tym zbiorowe). [5 s. 29]

Pracownik może również ulec wypadkowi w drodze do pracy lub z pracy. Wypadkiem

tym jest zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, które wystąpiło w drodze do lub
z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia
rentowego, a droga do pracy lub z pracy była najkrótsza i nie została przerwana.

Za drogę do pracy lub z pracy uważa się drogę:

–

z domu do pracy lub z pracy do domu,

–

do miejsca lub z miejsca innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł
ubezpieczenia rentowego, do zwykłego miejsca wykonywania funkcji lub zadań
zawodowych albo społecznych lub z tego miejsca,

–

do miejsca albo z miejsca odbywania nauki lub studiów,

–

do miejsca lub z miejsca zwykłego spożywania posiłków. [5 s. 30]

Obowiązek udzielenia pierwszej pomocy pracownikowi, który uległ wypadkowi wynika

z Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 kwietnie 1992 r. w sprawie ustalania
okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. Forma i zakres pierwszej pomocy zależne są
od okoliczności oraz urazowych następstw wypadku. Przełożony pracownika, który uległ
wypadkowi, obowiązany jest dopilnować, by poszkodowany znalazł się pod opieką lekarza
i powiadomić rodzinę o zaistniałym wydarzeniu.[3 s.15]

W razie zaistnienia w zakładzie wypadku bezpośredni przełożony (pracownika, który

uległ wypadkowi) obowiązany jest niezwłocznie zabezpieczyć miejsce wypadku do czasu
ustalenia jego okoliczności i przyczyn. W szczególności nie należy dopuszczać do miejsca
wypadku osób niepowołanych, uruchamiać wstrzymanych maszyn i urządzeń, dokonywać
zmiany położenia urządzeń i przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają
odtworzyć jego okoliczności.

Pracodawca obowiązany jest sporządzić następującą dokumentację związaną

z wypadkiem:
–

protokół powypadkowy,

–

statystyczną kartę wypadkową,

–

wpisać wypadek do rejestru wypadków,

–

kartę wypadku w drodze do lub z pracy. [5 s. 39]

Protokół powypadkowy sporządza zespół powypadkowy powołany przez pracodawcę,

w którym stwierdza, czy dany wypadek był wypadkiem przy pracy.

Protokół powinien być sporządzony nie później niż w ciągu 14 dni od dnia uzyskania

zawiadomienia o wypadku. Jeżeli zespół przekroczy ten termin, wówczas ma obowiązek
wskazać w protokole uzasadnioną przyczyną opóźnienia. Do protokołu dołącza się wszystkie
dokumenty, na podstawie których zespół dokonał ustaleń. Członek zespołu może umieścić
w protokole zdanie odrębne. Z treścią protokołu zespół zapoznaje poszkodowanego lub
członków rodziny pracownika zmarłego na skutek wypadku. Poszkodowany lub członek
rodziny zmarłego pracownika ma prawo zgłaszać uwagi i zastrzeżenia do ustaleń zawartych
w protokole.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wzór protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy.

Tabela 1. Protokół powypadkowy [9]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co nazywamy miejscem pracy?

Jakie wyróżniamy zagrożenia w miejscu pracy?

Co rozumiemy pod pojęciem wypadku przy pracy?

Jak dzielimy wypadki w pracy?

Do czego jest zobowiązany pracodawca, gdy nastąpi wypadek?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeczytaj uważnie poniższe zdania i oceń ich prawdziwość oznaczając literami

P –prawda lub F – fałsz.

Karta pracy – ćwiczeń

–

wypadkiem nazywamy zdarzenie śmiertelne i nagłe__,

–

pracodawca powinien zapewnić odpowiednie warunki pracy zgodne z przepisami bhp__,

–

pracownik ma obowiązek spać w ciągu pracy ok. 1 godziny__,

–

protokół powypadkowy musi sporządzać pracownik__,

–

pracownik może palić tytoń w czasie pracy__,

–

pracownik w czasie pracy musi nosić ubranie ochronne__,

–

pracownik nie musi powiadamiać o wypadku przy pracy__,

–

pracodawca jest zobowiązany do zapobiegania wypadkom w pracy__.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

scharakteryzować obowiązki pracodawcy i pracownika,

wypełnić kartę pracy – ćwiczeń,

wyjaśnić poszczególne zdania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

karta pracy – ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wskaż zasady i kierunki kształtowania poczucia bezpieczeństwa i higieny pracy

w miejscu pracy pracowników. Wykorzystaj kartki koloru niebieskiego i czerwonego dla
zidentyfikowania zasad i kierunków.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wskazać zasady poczucia bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wymienić i scharakteryzować poszczególne zasady poczucia bezpieczeństwa i higieny
pracy pracowników,

wyjaśnić w jakim celu należy dobrze organizować środowisko pracy, aby było ono
bezpieczne dla pracownika,

określić jakie elementy wskazują na to, że miejsce pracy nie jest bezpieczne,

zaprezentować efekty pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

dwie kartki, jedna koloru czerwonego druga niebieskiego,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Zdefiniuj i wyjaśnij zagadnienia dotyczące wypadku przy pracy.

Karta pracy – ćwiczeń

Zagadnienia

Wyjaśnienie zagadnień

Definicja wypadku przy
pracy

Podział wypadku przy
pracy

Obowiązki pracodawcy
w przypadku zaistnienia
wypadku przy pracy

Dokumentacja
powypadkowa

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zdefiniować pojęcie wypadku przy pracy,

określić kiedy zaistnieje wypadek przy pracy,

określić jakie są obowiązki pracodawcy w przypadku zaistnienia wypadku przy pracy,

określić jaki jest podział wypadku przy pracy,

wyliczyć obowiązki pracodawcy w przypadku zaistnienia wypadku przy pracy,

wyliczyć dokumentację powypadkową.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

karta pracy – ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziałem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Pracownik w miejscu pracy skaleczył się urządzeniem technicznym. Wypełnij protokół

powypadkowy dla pracownika, który uległ wypadkowi w czasie pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Karta pracy – ćwiczeń

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wskazać rodzaj wypadku przy pracy,

sporządzić protokół powypadkowy,

dokonać analizy poprawności sporządzenia protokołu na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

karta pracy – ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować stanowisko robocze?

wyliczyć zagrożenia w miejscu pracy?

wyjaśnić pojęcie wypadku w pracy?

określić jak dzielimy wypadki?

wskazać do czego jest zobowiązany pracodawca, gdy nastąpi wypadek?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Metody i środki zapobiegania czynnikom szkodliwym

4.5.1. Materiał nauczania

Na pracowników mogą działać różne czynniki szkodliwe oraz uciążliwości związane ze

stanowiskiem pracy i niekorzystnie wpływać na stan ich zdrowia. Czynniki szkodliwe –
chemiczne, fizyczne i biologiczne – są zawsze związane ze środowiskiem pracy. Natomiast
uciążliwości wynikają z charakteru wykonywanej pracy.
Czynniki szkodliwe chemiczne stanowią największą grupę szkodliwości. Najczęściej
występują w postaci pyłów, par, gazów i dymów, które przedostają się do organizmu głównie
przez drogi oddechowe, w znacznie mniejszym stopniu przez usta i przewód pokarmowy.
Nieliczne z nich są wchłaniane przez skórę. Wchłonięte z nich są wchłaniane przez skórę.
Wchłonięte w nadmiarze mogą powodować zatrucia. [6, s. 52]
Bardzo ważnym elementem w każdej pracy jest unieszkodliwianie, czyli całkowite lub
częściowe eliminowanie szkodliwego oddziaływania środków toksycznych poprzez ich
utylizację (gospodarcze wykorzystanie odpadów) lub izolację od środowiska:
Unieszkodliwianie toksyn obejmuje:
–

selektywne gromadzenie w miejscu powstania z rozdzieleniem na te składniki, które
mogą być zagospodarowane jako surowce wtórne, oraz pozostałe, wymagające izolacji
oraz dokładne ich oznaczenie i zabezpieczenie w miejscu ich przechowywania,

–

składowanie na wysypiskach specjalnie zbudowanych i odpowiednio zlokalizowanych
z dala od ujęć wody pitnej, w podłożu o małej przepuszczalności, zabezpieczających
ś

rodowisko przed rozprzestrzenianiem się toksyn,

–

spalanie – najbardziej radykalna metoda unieszkodliwiania wszelkich substancji
i odpadów – jest zalecana zwłaszcza dla odpadów stanowiących zagrożenie
epidemiologiczne, gazowe produkty spalania zawierające szkodliwe dla środowiska
składniki muszą być przed odprowadzeniem do atmosfery oczyszczone.

Ostre zatrucia powstają wskutek krótkotrwałego działania czynnika szkodliwego o dużym

stężeniu w powietrzu. Na przykład zatrucia tlenkiem węgla powstają w czasie od kilkunastu
minut do kilku godzin jego oddziaływania, zależnie od stężenia. Natomiast zatrucia
przewlekłe to wynik narażenia osoby na czynniki szkodliwe przez dłuższy czas, liczony
w miesiącach, a nawet latach. Wiele czynników chemicznych działa na skórę drażniąco lub
uczulająco, np. żywice epoksydowe lub składniki smarów. [6, s. 52]

Do czynników szkodliwych fizycznych zalicza się niekorzystny mikroklimat – zimny

i gorący – oraz hałas i wibracje.
Hałas to zjawisko akustyczne, które w danej chwili i miejscu działa negatywnie na organizm
człowieka. Jest najczęściej występującym fizycznym czynnikiem szkodliwym, a jego źródłem
są maszyny i urządzenia, w tym wentylacyjne. Praca w nadmiernym hałasie ogranicza
zdolność myślenia, pobudza nerwowo i powoduje szybkie zmęczenie. Hałas o natężeniu
powyżej 90 dB (decybeli) może spowodować uszkodzenie słuchu. Dla porównania samochód
osobowy jadący z prędkością 100 km/h wytwarza hałas o natężeniu około 76 dB, a głośno
nastawione radio lub telewizor – 70dB.[8, s. 52]

Do szkodliwych czynników biologicznych należą bakterie, wirusy i pasożyty, które

wywołują choroby zakaźne lub zakażenia.
Całkowite wyeliminowanie chemicznych i fizycznych czynników szkodliwych z miejsca
pracy jest najczęściej nieosiągalne. Zwykle wymaga dużych nakładów finansowych
i radykalnej zmiany technologii. Na przykład benzen o silnym działaniu rakotwórczym
zastąpiono innymi, mniej toksycznymi rozpuszczalnikami. Kilka lat temu wycofano azbest
z przemysłu z powodu zagrożenia pylicą i rakiem płuc. [6, s. 53]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Każdy zakład pracy musi zadbać o to, aby występujące tam czynniki chemiczne nie

przekraczały najwyższych dopuszczalnych stężeń, a szkodliwe czynniki fizyczne, jak hałas
i wibracje, najwyższych dopuszczalnych natężeń. W Polsce najwyższe dopuszczalne stężenia
czynników chemicznych oraz najwyższe dopuszczalne natężenia czynników fizycznych
określają rozporządzenia ministra pracy. Badania stężeń i pomiary natężeń tych czynników
wykonują odpłatnie usługowe laboratoria higieny pracy oraz stacji sanitarno –
epidemiologiczne.

Utrzymanie stężeń i natężeń czynników szkodliwych w bezpiecznych granicach

umożliwiają między innymi ogólne środki techniczne: wentylacja, klimatyzacja, hermetyzacja
urządzeń, wyciszanie hałaśliwych maszyn. W razie konieczności stosuje się indywidualne
ś

rodki ochrony, jak ochronniki słuchu (wkładki do przewodu słuchowego, nauszniki)

zabezpieczające przed hałasem, okulary chroniące przed promieniowaniem ultrafioletowym.
[6, s. 53]

Do uciążliwości wynikających z charakteru wykonywanej pracy należy między innymi

nadmierny wysiłek mięśni podczas dźwigania ciężarów, praca w pozycji stojącej, praca
z długotrwałym zaangażowaniem ograniczonych grup mięśni i monotonią ruchów. Innym,
bardzo specyficznym rodzajem uciążliwości jest praca nocna. W odróżnieniu od czynników
szkodliwych uciążliwości są niemierzalne. [6, s. 53]

Do najczęściej występujących czynników szkodliwych w miejscu pracy należą:

–

niekorzystny mikroklimat,

–

znaczna wilgotność (następstwo intensywnego parowania),

–

obecność dymu i spalin z palenisk (z tlenkiem węgla),

–

ciągłe moczenie rąk w wodzie z roztworami środków myjących,

–

praca w pozycji stojącej (przy stołach produkcyjnych, zlewozmywakach i bufetach),

–

praca nocna (w lokalach rozrywkowych). [6, s. 54]

Sposoby, unikanie i likwidowanie zagrożeń przedstawia tabela 2.

Tabela 2. Identyfikacja i charakterystyka zagrożeń

Zagrożenia

Charakterystyka zagrożeń

Środki zaradcze

Pożar, wybuch

Obsługa trzonu gazowego

Przestrzeganie: instrukcji bhp
i przeciw pożarowej

Pasożyty (np.glista ludzka
itp.)

Kontakt z zanieczyszczonymi
glebami warzywami
i ziemniakami

Przestrzeganie: instrukcji bhp
i reżimu sanitarnego

Zagrożenie grypą

Kontakt z pracownikami
zatrudnionymi w oddziałach
lub pacjętami

Szczepienie ochronne,
przestrzeganie: instrukcji bhp
i reżimu sanitarnego

Przeciążenie układu ruchu

Przenoszenie dużych garnków
z posiłkami przy sporządzaniu
i wydawaniu posiłków,
produktów spożywczych:
warzyw, owoców
w skrzynkach i pojemnikach

Przestrzeganie: norm
dźwigania dla kobiet, rotacji
pracowników, instrukcji bhp,
badań lekarskich,
przeciwwskazań
zdrowotnych pracowników,
szkoleń bhp,
odpowiednia organizacja
pracy w zespole

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czynniki chemicznie
drażniące

Stosowane środki do
dezynfekcji

Stosowanie środków ochrony
osobistej (maski, rękawice)
Przestrzeganie: instrukcji
bhp,
procedur, przeciwwskazań
zdrowotnych pracowników

Czynniki chemiczne alergeny
– uczulenie na środki
czyszczące i myjące

Praca ze środkami czystości

Przestrzeganie: instrukcji
bhp,
procedur, przeciwwskazań
zdrowotnych, przeniesienie
na inne stanowisko pracy

Skaleczenie, zakłucie

Obsługa naszyn i urządzeń o
ostrych krawędziach

Przestrzeganie instrukcji
bezpiecznej pracy,
zachowanie ostrożności,
stosowanie osłon na tarcze
tnące urządzeń

Wymuszona pozycja ciała

Praca powyżej 3 godzin
w ciągu zmiany roboczej
w pozycji stojącej przy
trzonie kuchennym

Przestrzeganie rotacji
pracowników
i przeciwwskazań
zdrowotnych

Poparzenia

Obsługa: kotłów warzelnych
parowych, trzonu gazowego
kuchennego, patelni
elektrycznej, piekarników,
wyparzacza do jaj itp.
Pośpiech, nieuwaga
pracownika

Przestrzeganie instrukcji bhp
na stanowisku pracy,
zachowanie ostrożności
podczas pracy

Hałas

Obsługa: maszyny i urządzeń Przeprowadzanie okresowych

badań instalacji elektrycznej,
stosowanie tylko urządzeń ze
znakiem bezpieczeństwa
i nieuszkodzonych, używanie
urządzeń zgodnie
z przeznaczeniem i instrukcją
obsługi

Oświetlenie (niedoświetlenie,
olśnienie, kontrast)

Awaria źródeł oświetlenia,
zużycie, zabrudzenie punktów
ś

wietlnych

Przeprowadzenie okresowych
pomiarów natężenia
oświetlenia światłem
elektrycznym, stosowanie
ź

ródeł światła zgodnie

z obowiązującymi normami

Upadek na tym samym
poziomie (potknięcie się
poślizgnięcie się)

Poślizgnięcie się na śliskiej
powierzchni, brak
odpowiedniego obuwia,
nieuwaga, pośpiech

Zachowanie ostrożności przy
poruszaniu się po śliskich
i mokrych powierzchniach,
stosowanie obuwia zgodnie
z obowiązującą tabelą norm
przydziału i zużycia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Upadek na różnych
poziomach (schody)

Poślizgnięcie się na śliskiej
powierzchni, brak
odpowiedniego obuwia,
nieuwaga, pośpiech

Zachowanie ostrożności przy
poruszaniu się po schodach,
stosowanie obuwia zgodnie
z obowiązującą tabelą norm
przydziału i zużycia

Uderzenie człowieka
o nieruchomy czynnik
materialny

Nieuwaga, pośpiech,
zastosowanie sprzętu dróg
komunikacyjnych

Zachowanie ostrożności przy
wykonywaniu pracy
i poruszaniu się,
przestrzeganie instrukcji bhp

Mikroklimat

Praca w miejscu złej
klimatyzacji,

Przeprowadzenie okresowych
pomiarów mikroklimatu,
stosowanie bawełnianej
odzieży ochronnej

Tlenek węgla

Obsługa trzonu gazowego
kuchennego

Przeprowadzanie okresowych
pomiarów stężenia tlenku
węgla

Stres

Związany z odpowiednim
i dobrym wykonywaniem
danego zawodu oraz z
odpowiednim zadowoleniem
klientów itp.

Dobór osób o odpowiednich
cechach psychofizycznych
odpornych na stres

Porażenie prądem
elektrycznym

Obsługa urządzeń i sprzętu
zasilanych energią elektryczną

Przeprowadzenie okresowych
badań instalacji elektrycznej,
stosowanie tylko urządzeń ze
znakiem bezpieczeństwa
i nieuszkodzonych, używanie
urządzeń zgodnie
z przeznaczeniem i instrukcją
obsługi

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie czynniki szkodliwe są związane ze środowiskiem pracy?

Co należy do szkodliwych czynników biologicznych?

Jakie najczęściej występują czynniki szkodliwe?

W jaki sposób można unikać czynników szkodliwych?

Co może spowodować hałas powyżej 90dB (decybeli)?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ zagrożenia występujące w miejscu pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zidentyfikować zagrożenia występujące w miejscu pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

określić co grozi pracownikowi w miejscu pracy, jeśli dane zagrożenie wystąpi,

scharakteryzować poszczególne zagrożenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Uzupełnij poniższą tabelę.

Zagrożenia

Charakterystyka zagrożeń

Środki zaradcze

Mikroklimat

Porażenie prądem
elektrycznym

Upadek na tym samym
poziomie (potknięcie się
poślizgnięcie się)

Skaleczenie, zakłucie

Pożar, wybuch

Pasożyty (np.glista ludzka
itp.)

Zagrożenie grypą

Przeciążenie układu ruchu

Uderzenie człowieka
o nieruchomy czynnik
materialny

Wymuszona pozycja ciała

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować zagrożenia w miejscu pracy,

wypełnić kartę pracy – ćwiczeń,

zaprezentować efekt pracy,

dokonać oceny poprawności wykonania zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

karta pracy – ćwiczeń,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Rozwiąż krzyżówkę.

Karta pracy – ćwiczeń

Do tego czynnika szkodliwego należy gaz.

Jest on powyżej 90dB (decybeli) niebezpieczny dla zdrowia pracownika.

Jeden z trzech czynników szkodliwych.

Gdzie obsługuje się trzon gazowy.

Jeden z czynników fizycznych.

Określone normy mierzalne czynnika chemicznego.

Zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną mogącą powodować uraz lub śmierć
oraz, które nastąpiło w związku z pracą.

Mikroklimat to czynnik.

BHP w zakładzie pracy jest kształtowane przez czynniki społeczne.

10.

Zapobieganie chorobom oraz ochrona zdrowia to inaczej…..

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać uważnie poszczególne zdania,

udzielić na nie poprawnej odpowiedzi,

rozwiązać hasło krzyżówki,

przeanalizować hasło czym jest ono dla pracownika,

przedyskutować odpowiedź na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

karta pracy – ćwiczeń,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić jakie czynniki są związane ze środowiskiem pracy?

wyjaśnić co należy do szkodliwych czynników biologicznych?

określić najczęściej występujące czynniki szkodliwe?

scharakteryzować sposoby unikania czynników szkodliwych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.

Środki ochrony osobistej

4.6.1.

Materiał nauczania

Higiena osobista zapewnia człowiekowi zdrowie, estetyczny wygląd i świadczy o jego

kulturze. W zakładach pracy przestrzeganie higieny osobistej wpływa również na
bezpieczeństwo konsumentów i standard obsługi. [6, s. 87]

Zgodnie z przepisami kodeksu pracy pracodawca musi zapewnić pracownikom odzież

i ubranie robocze, jeżeli:
–

podczas pracy odzież pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,

–

jest to niezbędne ze względów technologicznych bądź sanitarnych.

W praktyce odzież roboczą stosuje się podczas czynności bardzo brudzących oraz takich,
które wymagają zabezpieczenia wyrobów przed zanieczyszczeniem. W zakładach
podstawową odzieżą roboczą są białe fartuchy płócienne lub drelichowe oraz dwuczęściowe
ubrania drelichowe. [6, s. 44]
Przede wszystkim stosuje się ją ze względów sanitarnych, gdyż chroni przed
zanieczyszczeniem pochodzącym z osobistego ubrania pracownika. Musi być swobodna
i dostosowana do temperatury typowej dla pomieszczeń pracy. Wskazane jest również
noszenie nakryć głowy – białe chustki, opaski na włosy lub płócienne czapki.
Poza odzieżą roboczą, na stanowiskach, gdzie występują niekorzystne czynniki, stosuje się
odzież ochronną. [6, s. 44]

Przydzielana pracownikom odzież robocza i ochronna jest własnością zakładu pracy

i powinna być używana zgodnie z przeznaczeniem. Bez niej pracownik nie może podejmować
pracy. W razie przedwczesnego zużycia odzieży z winy pracownika może on być obciążony
jej kosztami. Pranie i naprawa odzieży roboczej to obowiązek zakładu, ale mogą być również
zlecane pracownikowi w zamian za ekwiwalent pieniężny. [6, s. 44]
Przykładowy strój powinien zawierać:
–

biały fartuch,

–

zapaskę,

–

nakrycie głowy (czepek),

–

odpowiednie obuwie,

–

rękawice ochronne – gumowe.
Pracownik powinien wyglądać ładnie, czysto i elegancko niezależnie od kategorii

zakładu, bo atrakcyjny wygląd sprawia, że nie tylko lepiej wykonuje on swoją pracę, ale
przede wszystkim bardziej higienicznie.

4.6.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co składa się na strój pracownika?

Na co należy zwrócić uwagę w pracy?

Czy pracodawca powinien zapewnić pracownikowi odzież ochronną w pracy?

Jaki wpływ na pracę ma strój?

Jak należy być ubranym w czasie pracy?

Co grozi pracownikowi, jeśli nie nosi odpowiedniego stroju w czasie pracy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj strój pracownika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

scharakteryzować strój pracownika,

wskazać jakie znaczenie ma strój w pracy,

wskazać co grozi pracownikowi jeśli nie będzie wykonywał swojej pracy w odpowiednim
stroju,

zaprezentować swoją propozycję na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wskaż elementy i zasady mające znaczenie w miejscu pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wskazać elementy jakie mają znaczenie w pracy ,

wskazać elementy mało istotne w pracy ,

określić zasady jakich należy przestrzegać w pracy,

wskazać dlaczego należy przestrzegać zasady higieny w pracy,

określić najważniejsze zasady higieny pracy,

wskazać znaczenie stroju w pracy,

zaprezentować i dokonać analizy efektów pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

arkusz papieru,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.6.3.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wskazać elementy stroju w miejscu pracy?

wskazać elementy dobrze zorganizowanego środowiska pracy?

wskazać jaki wpływ na pracę ma odpowiedni strój?

określić czy pracodawca powinien zapewnić pracownikowi odzież
ochronną w pracy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.

Zagrożenia poza pracą: techniczne, organizacyjne i ludzkie

4.7.1. Materiał nauczania

W mnogości pożarów dostrzegamy różne przyczyny ich powstawania, są wśród nich:

wady i niewłaściwa eksploatacja urządzeń elektrycznych i ogrzewczo – kominowych, wady
urządzeń technicznych, źle rozwiązane procesy technologiczne, wreszcie działania sił
przyrody, ale najwięcej pożarów wybucha na skutek ludzkiej lekkomyślności, a mianowicie:
nieostrożności osób dorosłych.

Częstą przyczyną występowania pożaru w miejscu pracy są wady urządzeń i instalacji

elektrycznych, ogrzewczych oraz ich nieprawidłowa eksploatacja. Przykłady:
–

nieprawidłowo dobrana lub wykonana instalacja elektryczna,

–

przeciążenie instalacji elektrycznej,

–

wady i uszkodzenia instalacji jak i urządzeń,

–

nie usuwanie wad mających wpływ na awarie w instalacji elektrycznej,

–

eksploatacja prowizorycznych urządzeń elektrycznych,

–

samowolna, niefachowa naprawa instalacji i urządzeń,

–

naprawa bezpieczników drutem,

–

zewnętrzne mechaniczne uszkodzenia instalacji,

–

pozostawienie bez dozoru przenośnych urządzeń grzejnych takich jak grzałki, czajniki,
grzejniki,

–

pozostawienie bez kontroli urządzeń elektrycznych, gazowych, ustawianie ich na lub
w pobliżu materiałów palnych,

–

posługiwanie się ogniem w zamkniętych pomieszczeniach o małej wilgotności powietrza.

Inną przyczyną pożaru w pomieszczeniach pracy może być samozapalenie się

materiałów. Powstaje na skutek zachodzących procesów biochemicznych w materiale na takie
czynniki. Proces ten powoduje samoogrzewanie i w konsekwencji często prowadzi do
samozapalenia. Samozapaleniu ulegają materiały zaolejone.
Może występować jeszcze wiele innych przyczyn pożaru do tej grupy możemy zaliczyć:
–

magazynowanie materiałów palnych w pobliżu budynku,

–

stosowanie iskrzących urządzeń i obuwia w pomieszczeniach zawierających stężenia
gazów lub płynów wybuchowych,

–

nie oczyszczanie w przewidzianych terminach przewodów dymowych i spalinowych.

Zagrożenia pożarowe mogą być spowodowane przyczynami:
–

technicznymi (T),

–

organizacyjnymi (O),

–

ludzkimi (L), które najczęściej występują łącznie.

W zakładach gastronomicznych zagrożenia pożarowe są przeważnie związane ze

stosowaniem łatwopalnych materiałów do wykończenia wnętrz ( przyczyna techniczna).
Bezpośrednie przyczyny zagrożeń pożarowych to:
–

zły stan techniczny instalacji i urządzeń elektrycznych powodujący zwarcie oraz iskrzenia
(zagrożenia techniczne i ludzkie),

–

przegrzanie i spalenie instalacji elektrycznej w następstwie nadmiernego przeciążenia
obwodów podczas jednoczesnej pracy wielu urządzeń (zagrożenie techniczne
i organizacyjne),

–

tolerowanie prowizorek w instalacjach elektrycznych, zwłaszcza niewłaściwych
bezpieczników (zagrożenie techniczne i ludzkie),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

pozostawienie bez nadzoru włączonych kuchenek, podgrzewaczy i innych urządzeń
technicznych pracujących bez termoregulacji oraz maszyn i urządzeń nieprzystosowanych
do ciągłej eksploatacji (zagrożenie organizacyjne i ludzkie),

–

nieszczelność instalacji gazowej i pozostawienie bez płomienia otwartych palników
gazowych (zagrożenie techniczne i ludzkie),

–

brak

ostrożności

podczas

palenia

papierosów

lekkomyślne

postępowanie

z niedopałkami (zagrożenie ludzkie). [6, s. 96]
Najbardziej niebezpieczne jest ulatnianie się gazu i powstanie dużej koncentracji silnie

wybuchowych mieszanek gazowych. W takich sytuacjach należy natychmiast intensywnie
przewietrzyć pomieszczenie bez włączania instalacji elektrycznej. Nie wolno też sprawdzać
otwartym płomieniem szczelności instalacji gazowej. Wykonuje się to, stosując wodę
mydlaną. Palniki gazowe należy otwierać przy zapalonej lub włączonej zapalarce.
Kolejnym dużym zagrożeniem pożarowym jest zły stan techniczny instalacji elektrycznej
w pomieszczeniach i budynkach oraz nieprawidłowe użytkowanie maszyn i urządzeń
pracujących pod napięciem. Iskrzące urządzenia elektryczne należy natomiast wyłączyć, aby
nie dopuścić do zwarcia, a następnie wykryć i usunąć wadę lub usterkę. Alarmującym
sygnałem jest przegrzanie urządzeń oraz instalacji, prowadzące do spalenia izolacji. [6, s. 96]
W razie pożaru urządzeń elektrycznych pierwszą czynnością jest wyłączenie ich spod
napięcia. W akcji gaśniczej stosuje się gaśnice pianowe lub śniegowe.
Wyróżniamy następujące rodzaje pożarów:
Ze względu na rodzaj paliwa oraz sposobu jego spalania możemy wyróżnić 5 grup pożarów:
a – Pożary ciał stałych pochodzenia organicznego, przy spalaniu których obok innych zjawisk

powstaje zjawisko żarzenia, np.: drewno, papier, węgiel, tworzywa sztuczne, tkaniny,
słoma,

b – Pożary cieczy palnych i substancji stałych topiących się wskutek ciepła wytwarzającego

się przy pożarze, np.,: benzyna, alkohole, aceton, eter, oleje, lakiery, tłuszcze, parafina,
stearyna, pak, smoła, naftalen,

c – Pożary gazów, np.: metan,
d – Pożary metali, np.: magnez, sód, uran,
e – Pożary instalacji i urządzeń elektrycznych, pojazdów samochodowych.

Jak się zachować, co robić – gdy zauważymy pożar?

–

nie wpadać w panikę, tylko zachować spokój,

–

schylić się i poruszać blisko ściany, ponieważ dym i gaz trujący znajdują się pod sufitem,

–

włączyć alarm,

–

zadzwonić po Straż Pożarną (tel. 998)

Nie tylko w czasie, np. pożaru w miejscu pracy pracownik może ulec wypadkowi, ale

również może się to stać w drodze do pracy lub z pracy. Wtedy bardzo ważnym elementem
jest cała akcja powypadkowa, a przede wszystkim akcja udzielenia pierwszej pomocy
poszkodowanemu pracownikowi.
Przy gaszeniu zarodków pożaru należy podjąć następujące działania:
–

odciąć dopływ powietrza do pomieszczeń przez zamknięcie drzwi,

–

usunąć z otoczenia ogniska zapalnego wszystkie łatwopalne materiały, aby stworzyć
niepalną barierę na drodze pożaru,

–

dotrzeć do źródła ognia z dostępnymi środkami gaśniczymi,

–

stłumić pożar koncentrując się na źródle ognia, a nie na płomieniach.

Duże zakłady, w których stopień zagrożenia pożarowego jest większy, powinny być
wyposażone w wodną instalację przeciwpożarową z wężami gaśniczymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podczas pożaru w silnie zadymionych pomieszczeniach należy się czołgać lub poruszać
w zgiętej pozycji, gdyż zazwyczaj przy podłodze gromadzi się najwięcej powietrza do
oddychania. [6, s. 97]

O powodzeniu akcji gaśniczej decyduje szybkość podejmowanych działań, gdyż w ciągu

kilku minut pożar osiąga groźne rozmiary. Dlatego niezależnie od własnych działań należy
zawsze wezwać najbliższą jednostkę straży pożarnej przez telefon alarmowy umieszczony
w widocznym miejscu znanym pracownikom.
Równocześnie ze zgłoszeniem pożaru straży należy prowadzić akcję ratowniczo – gaśniczą
we własnym zakresie pod kierunkiem najstarszego funkcją pracownika.
W pierwszej kolejności:
–

ewakuuje się osoby z miejsca pożaru drogami komunikacyjnymi lub w razie potrzeby
ewakuacyjnymi,

–

wyłącza dopływ prądu i gazu do zagrożonej strefy.

Do udziału w akcji ratowniczo – gaśniczej są zobowiązani wszyscy pracownicy bez względu
na zajmowane stanowisko według poleceń osoby kierującej akcją.
O powodzeniu akcji w dużym stopniu decydują:
–

rozeznania zagrożeń pożarowych występujących w zakładzie,

–

przeprowadzone szkolenia przeciwpożarowe załogi,

–

znajomość zasad postępowania w razie pożaru,

–

dostępność i sprawność sprzętu gaśniczego,

–

umiejętność posługiwania się sprzętem gaśniczym. [6, s. 98]
Państwowa Straż pożarna (PSP) działa na mocy ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r.,

opublikowanej w Dz. U. z 2002 r., nr 147, poz. 1230. Główne zadania PSP:
–

organizacja i prowadzenie akcji ratowniczych w czasie pożarów, klęsk żywiołowych oraz
innych zagrożeń,

–

rozpoznawanie istniejących zagrożeń pożarowych,

–

nadzór nad przestrzeganiem obowiązujących w kraju przepisów przeciwpożarowych.
[6, s. 99]
Obecnie zadania PSP znacznie wykraczają poza tradycyjne gaszenie pożarów.

Uczestniczy ona w likwidacji zagrożeń i katastrof budowlanych, komunikacyjnych oraz
awarii związanych z zanieczyszczeniem środowiska. [6, s. 100]

4.7.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie są istotne zagrożenia pożarowe w zakładzie pracy?

Jakie są zadania Państwowej Straży Pożarnej?

Jakie informacje należy podać wzywając Straż Pożarną?

Jakimi przyczynami może być wywołany pożar?

Jakie są rodzaje pożarów?

Co decyduje o powodzeniu akcji ratowniczo – gaśniczej?

Jakie czynności wykonuje się przy gaszeniu pożaru w zarodku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj kodeks dla pracownika, który powinien przestrzegać zasad bezpieczeństwa

pożarowego w zakładzie pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wskazać

elementy

mające

znaczenie

przestrzeganiu

przepisów

ochrony

przeciwpożarowej,

określić najważniejsze przepisy ochrony przeciwpożarowej w miejscu pracy ,

zaprezentować efekty pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

arkusz papieru,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wskaż najważniejsze czynności zapobiegania pożarom oraz najważniejsze czynności

w chwili wybuchu pożaru.

Karta pracy – ćwiczeń

Najważniejsze czynności zapobiegania
pożarom

Najważniejsze czynności w chwili wybuchu
pożaru

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wskazać elementy mające znaczenie zapobiegania powstawaniu pożarów,

wskazać elementy mające znaczenie w chwili wybuchu pożaru,

wskazać elementy najbardziej istotne w przypadku zapobiegania pożarom,

zaprezentować i dokonać analizy efektów pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

karta pracy – ćwiczeń,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Podaj przykłady zagrożeń spowodowanych przyczynami technicznymi, organizacyjnymi

i ludzkimi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wskazać przykłady zagrożeń spowodowanych przyczynami technicznymi, organizacyjnymi
i ludzkimi,

określić dlaczego dane zagrożenie jest nazywane zagrożeniem technicznym, organizacyjnym
i ludzkim,

zaprezentować efekty pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

arkusz papieru,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Oceń poprawność stwierdzeń wpisując na końcu zdania literą P lub F (P – prawda lub

F – fałsz).

Karta pracy –ćwiczeń

Po szkoleniu przeciw pożarowej, każdy pracownik powinien wiedzieć:
–

jak długo trwa pożar __,

–

jak długo trwa akcja ratunkowa __,

–

jakie jest zagrożenia pożarowe występujące w budynku __,

–

jakie są przyczyny powstawania i rozprzestrzeniania się pożarów __,

–

jakie rodzaje pożarów występują najczęściej w zakładzie pracy __,

–

jakie są przepisy przeciwpożarowe __,

–

jakie są zasady postępowania na wypadek pożaru i zadania poszczególnych

–

pracowników __,

–

jakie znaki informacyjne informują o ewakuacji__,

–

co decyduje o szybkości akcji ratowniczej__.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zaprezentować tematykę szkolenia przeciwpożarowego, w miejscu pracy,

wskazać odpowiedzi prawdziwe i fałszywe,

zaprezentować odpowiedzi na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

karta pracy – ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 5

Wyjaśnij na czym polega organizacja ochrony przeciwpożarowej oraz jakie są obowiązki

właścicieli, użytkowników, podmiotów i zarządzających obiektami lub terenami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać akty prawne regulujące ochronę przeciwpożarową,

przeprowadzić analizę tych aktów prawnych,

przedyskutować w grupie odpowiedzi,

zaprezentować wnioski na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

przepisy, akty prawne,

–

zarządzenia wewnętrzne dotyczące ochrony przeciwpożarowej,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić jakie są istotne zagrożenia pożarowe w zakładzie pracy?

określić zadania Państwowej Straży pożarnej?

wskazać rodzaje pożarów?

określić przyczyny pożarów?

określić informacje istotne w chwili wzywania Straży Pożarnej?

wskazać czynności istotne przy gaszeniu pożaru w zarodku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Pierwsza pomoc

4.8.1. Materiał nauczania

Pierwszą pomocą nazywamy wszystkie czynności wykonywane przez osobę (osoby)

udzielającą tej pomocy do chwili przybycia pogotowia lub przetransportowania chorego do
placówki służby zdrowia. Czynności te mogą dotyczyć zabiegów wykonywanych
bezpośrednio na osobie poszkodowanej. W zakres udzielanej pierwszej pomocy wchodzi
również wezwanie pogotowia, jak i ewentualne zorganizowanie transportu chorego, o ile nie
ma możliwości lub czasu na transport osoby poszkodowanej karetką. Bardzo ważnym
czynnikiem udzielania pierwszej pomocy jest zachowanie spokoju. Spokój ten jest potrzebny
zarówno ofierze wypadku, jak i ratownikowi oraz otoczeniu. Z poszkodowanym należy
rozmawiać spokojnie i rzeczowo. Pozwala to ofierze wypadku lub zachorowania czuć się
bezpiecznie. W trakcie rozmowy należy ustalić, co chory pamięta z wypadku, co go boli, czy
chorował uprzednio na choroby przewlekłe, np. cukrzycę. Należy również ustalić, jak i kogo
z najbliższej rodziny powiadomić o zaistniałej sytuacji. [4 s.16]

Kodeks pracy nakłada na pracodawcę obowiązek zorganizowania i udzielania pierwszej

pomocy.
Ponadto zakład pracy ma obowiązek w chwili powstania wypadku w miejscu pracy:
–

zapewnić zabezpieczenie miejsca wypadku do czasu ustalenia jego okoliczności
i przyczyn,

–

niezwłocznie ustalić okoliczności i przyczyny wypadku oraz zastosować odpowiednie
ś

rodki zapobiegawcze,

–

niezwłocznie powiadomić inspektora pracy Państwowej Inspekcji Pracy i prokuratora
oraz jednostkę nadrzędną o każdym śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy
pracy.

Przed przystąpieniem do udzielania pierwszej pomocy ofierze lub ofiarom wypadku

należy szybko ocenić sytuację czyli należy:
–

ustalić przyczynę wypadku oraz ilość rannych,

–

stwierdzić, czy osobie (osobom) poszkodowanej nadal zagraża niebezpieczeństwo,

–

stwierdzić, czy ratownikowi (osobie udzielającej pierwszej pomocy) również nie grozi
niebezpieczeństwo,

–

ustalić, czy są inne osoby mogące w razie potrzeby pomóc w ratowaniu ofiary wypadku,

–

ocenić, czy istnieje możliwość wezwania fachowej pomocy medycznej (pogotowie)
i pomocy technicznej (straż pożarna, policja, pogotowie gazowe, pogotowie
energetyczne),

–

ustalić, czy dostępne są środki do udzielenia tej pomocy, np. materiały opatrunkowe,
nosze itp. [4 s. 18 – 19]
Czynności podejmowane przez ratownika muszą być szybkie i zdecydowane, ale

rozważne. Pochopne działania mogą narazić ratownika na uraz i opóźnić udzielenie pomocy.
Równolegle z oceną sytuacji i okoliczności wypadku należy ocenić stan zdrowia
poszkodowanego (poszkodowanych):

−

czy jest przytomny,

–

czy oddycha,

–

w niektórych przypadkach sprawdza się czy jest wyczuwalne tętno.

Jeżeli ofiara wypadku lub nagłego zachorowania, jest nieprzytomna, nie oddycha i /lub

tętno nie jest wyczuwalne, należy podjąć akcję reanimacyjną.
W dalszej kolejności należy ocenić, czy:
–

są jakieś zranienia będące powodem krwotoku,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

są lub mogą być jakieś złamania wymagające unieruchomienia.

Następnie, jeżeli znajdą się inne osoby mogące włączyć się w udzielanie pomocy

poszkodowanych, należy rozdzielić poszczególne czynności ratownicze:
–

zabezpieczenie miejsca wypadku,

–

wezwanie fachowej pomocy medycznej, i ewentualnej policji, straży pożarnej,

–

dostarczenie apteczki pierwszej pomocy i/lub noszy,

–

przeniesienie poszkodowanego w bezpieczne miejsce. [4 s. 19 – 20]
Podstawowym zadaniem ratownika jest ocena stanu zdrowia osoby poszkodowanej

w wyniku wypadku lub nagłego zachorowania. Najważniejszym zadaniem jest ustalenie, czy
zachowane są procesy decydujące bezpośrednio o życiu ofiary:
1.

Przytomność.

Oddech.

Drożność dróg oddechowych.

Czasami również wyczuwalne tętno.

Rys. 2. Badania tętna na tętnicy szyjnej [4, s. 20]

Rys. 3. Badanie tętna na tętnicy promieniowej – należy używać opuszków

trzech kolejnych palców [4, s. 21]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4. Sprawdzanie słuchem, czy ratowany oddycha. Równocześnie wzrokiem

obserwujemy ewentualne pojawienie się ruchów oddechowych klatki
piersiowej [4, s. 21]

Ustalenie, czy ofiara wypadku lub zachorowania jest przytomna, polega na głośnym,

wyraźnym wydaniu polecenia typu: otwórz oczy, poruszaj stopą. Równocześnie można
potrząsnąć chorą osobą, uszczypnąć ją. Brak reakcji na polecenie słowne, dotyk lub
potrząsanie pozwala stwierdzić, że chory jest nieprzytomny.
Po dokonaniu oceny przytomności układu oddechowego i ewentualnie układu krążenia
w dalszej kolejności należy zwrócić uwagę na:
–

zranienia będące źródłem krwotoku,

–

możliwość złamań kości (w tym złamania kręgosłupa),

–

inne okoliczności mogące mieć wpływ na stan zdrowia ofiary (np. zapach z ust – alkohol,
aceton).

Pełną ocenę stanu zdrowia umożliwi badanie chorego.

Badanie przeprowadzamy oburącz, badając równocześnie osobę poszkodowaną z obu jej

stron. Rozpoczynamy od głowy i szyi ofiary, przechodząc następnie do klatki piersiowej, jamy
brzusznej, kończyn górnych i dolnych.
Głowa:
–

należy dokładnie obejrzeć głowę, czy nie ma zranień,

–

delikatnie obmacując, poszukiwać miejsc obrzękniętych, bolesnych lub wgłębionych –
możliwe złamanie kości czaszki.

Twarz:
–

zwróć uwagę na kolor skóry – bladość lub zasinienie,

–

rysy twarzy u chorych we wstrząsie są wyostrzone,

–

pot – we wstrząsie skóra jest pokryta zimnym potem.

Oczy:
–

zwróć uwagę na szerokość źrenic, czy są równe w obu oczach,

–

można sprawdzić, czy źrenice reagują na światło kierując na nie np. zapaloną latarkę –
ź

renice powinny się zwęzić. Inna reakcja źrenic może świadczyć o uszkodzeniu mózgu,

–

sprawdź, czy nie ma zranień lub oparzeń spojówek. [4, s. 22-23]

Szyja:
–

należy obmacać delikatnie szyję, przejechać palcami wzdłuż kręgosłupa od góry – od
czaszki do palców, szukając miejsc bolesnych lub ewentualnych zniekształceń mogących
być objawem złamania kręgosłupa,

–

sprawdź tętno na tętnicy szyjnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tułów:
–

obserwuj ruchy klatki piersiowej przy oddychaniu, czy klatka porusza się równo po obu
stronach,

–

upewnij się, czy nie ma zranień klatki piersiowej i jamy brzusznej,

–

delikatnie obmacując klatkę piersiową i jamę brzuszną poszukaj miejsc bolesnych,
wrażliwych na dotyk,

–

obmacaj kości miednicy, ściśnij oburącz miednicę z dwóch stron i sprawdź, czy nie
powoduje to bólu,

–

czy ofiara wypadku nie oddała bezwiednie moczu lub stolca, czy nie ma krwawienia,

–

sprawdź, delikatnie przesuwając ręką wzdłuż kręgosłupa, czy nie ma miejsca szczególnie
bolesnych lub zniekształceń mogących być objawem złamania kręgosłupa.

Kończyny:
–

dotykiem sprawdź, czy nie ma miejsc szczególnie bolesnych lub zniekształceń kończyn,
ś

wiadczących o ewentualnym złamaniu,

–

poproś, aby chory poruszał palcami rąk, dłonią, stopą – niemożność wykonania ruchu
może świadczyć o uszkodzeniu kręgosłupa i rdzenia kręgowego,

–

obejrzyj kończyny, czy nie ma zranień, czy ocieplenie (temperatura) kończyn jest
prawidłowe,

–

zwróć uwagę, czy kończyny są ułożone naturalnie, czy nie ma nieprawidłowych zgięć
w stawach kończyn. [4, s. 24]

Równolegle z czynnościami ratowniczymi wykonywanymi przy udzielaniu pierwszej

pomocy należy myśleć o wezwaniu fachowej pomocy. Odszukanie telefonu i zgłoszenie
wypadku nagłego zachorowania najlepiej zlecać osobie postronnej. Poprosić ją, aby
potwierdziła fakt wezwania pogotowia. Jeżeli nie ma innych osób, mogących wezwać
pogotowie, w pierwszej kolejności należy zabezpieczyć podstawowe czynności życiowe
osoby poszkodowanej. Dopiero wtedy można wezwać pogotowie.

Wzywając telefonicznie pogotowie należy podać istotne informacje:

–

co się stało, opis wypadku, czy istnieje nadal zagrożenie,

–

ile jest osób poszkodowanych,

–

gdzie nastąpił wypadek – w miarę dokładnie określić adres lub miejsce, gdzie osoba
wzywająca będzie czekała na karetkę,

–

w miarę możliwości podać rodzaj uszkodzeń ciała ofiar wypadku,

–

określić, kto wzywa pogotowie oraz podać numer telefonu z którego dzwoni. [4, s. 25]

Bardzo ważnym elementem jest reanimacja poszkodowanej w czasie wypadku.

Reanimacją nazywamy wszystkie czynności wykonywane między innymi w ramach pierwszej
pomocy, celem przywrócenia życia przy nagłym zatrzymaniu krążenia i/lub oddychania.

Czynnikami bezpośrednio decydującymi o życiu są:

–

powietrze zawierające tlen – czynnik niezbędny do życia komórek i tkanek,

–

oddychanie – dopływ powietrza do płuc, gdzie następuje wymiana gazowa – utlenowanie
krwi,

–

krążenie – transport utlenowanej krwi do komórek i tkanek organizmu. [4, s. 34]
Bardzo ważnym elementem w ożywianiu jest sztuczne oddychanie.

Rozpoczynając sztuczne oddychanie metodą usta-usta należy:
–

ułożyć chorego na plecach na twardym podłożu (ziemia, podłoga),

–

uklęknąć koło chorego,

–

odchylić głowę chorego do tyłu i unieść brodę, aby udrożnić drogi oddechowe,

–

zacisnąć palcami płatki nosa ratowanego, aby wdmuchiwać powietrze dostawało się do
płuc i nie uciekało nosem,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

wdmuchiwać powietrze w usta ratowanego z częstotliwością około 10 – 12 wdechów na
minutę i obserwować, czy w czasie wdmuchiwania klatka piersiowa ratowanego unosi się
do góry, co świadczy o skuteczność prowadzonego sztucznego oddychania.

Dokładnie obrazują to rysunki 5, 6, 7, 8.

Rys. 5. Odchylenie głowy i uniesienie brody udrażnia drogi oddechowe [4, s. 36]

Rys. 6. Odchylenie głowy ku tyłowi, otwarcie ust, wysunięcie żuchwy ku przodowi [4, s. 36]

Rys. 7.

Sztuczne oddychanie metodą usta-usta. Należy zwrócić uwagę na odgięcie
głowy, uniesienie brody oraz zaciśnięcie płatków nosa [4, s. 37]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8. Oddychanie usta-nos: uniesiona broda i zaciśnięte usta – powietrze

wdmuchujemy przez nos poszkodowanego [4, s. 38]

Kolejnym elementem jest badanie tętna przeprowadza się na tętnicach obwodowych –

najprostsze badanie polega na uciskaniu trzema palcami rowka między ścianami około
nadgarstka. Tętno na tętnicy szyjnej badamy dwoma palcami pomiędzy wyczuwalną chrząstką
krtani, tzw. jabłkiem Adama, a wyczuwalnym na szyi mięśniem przebiegającym ukośnie od
okolicy ucha do okolicy mostka.

Brak tętna oznacza zatrzymanie akcji serca i konieczność przystąpienia do pośredniego,

zewnętrznego masażu serca, polegającego na rytmicznym uciskaniu serca przez ścianę klatki
piersiowej w celu podtrzymania krążenia i pompowania krwi do ważnych życiowo organów.
Przedstawiają to rysunki 9, 10, 11.

Rys. 9. Ucisk mostka należy wykonywać wyprostowanymi rękami, ułożonymi jedna

na drugiej z dłońmi mocno zagiętymi w stawie nadgarstkowym [4, s. 40 ]

Rys. 10. Masaż serca: ucisk wyprostowanymi rękami na mostek (kłębem dłoni) powoduje jego ugięcie na

głębokość 4-5 cm (u dorosłych) w stronę kręgosłupa; częstotliwość ucisków około 100 razy na minutę;
po każdym piątym ucisku wykonać jeden oddech (rytm 30:2) [4, s. 42]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 11. Jeżeli akcję reanimacyjną prowadzi jeden ratownik, co 30 ucisków mostka

musi wykonać dwa wdechy (rytm 30:2) [4, s. 42]

Bardzo częstym urazem występującym w miejscu pracy są złamania. Złamanie jest to

przerwanie ciągłości tkanki kostnej w wyniku znacznej siły działającej na kość. Złamanie
może być: – zupełne – kość przerwana jest na całej szerokości (proste – prosta linia złamania
lub wieloodłamowe – złamanie w wielu miejscach z kilkoma fragmentami kostnymi).

W przypadku podejrzewania uszkodzenia kręgosłupa bardzo ważnym elementem jest

odpowiednie transportowanie poszkodowanego przedstawiają to rysunki 12, 13.

Rys. 12. Trzy osoby transportujące poszkodowanego [4, s. 68]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 13. Tymczasowe unieruchomienie szyi za pomocą pliku gazet: zwinąć plik gazet, zagiąć rogi, nałożyć

gazety jak kołnierz na szyję, umocnić bandażem, taśmą lub chustką [4, s. 69]

W przypadku podejrzewania złamania kręgosłupa szyjnego należy założyć prowizoryczny

kołnierz.

W przypadku, gdy pracownik uległ wypadkowi, głównym celem podjętego postępowania

jest ustalenie, czy wypadek ten jest wypadkiem przy pracy, w drodze do lub
z pracy i jakie były jego przyczyny. Obowiązki pracodawcy z tym związane określone są
w art. 234 Kodeksu pracy oraz w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r.
w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich
dokumentowania, a także zakresu informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przy
pracy.
Do podstawowych obowiązków pracodawcy w chwili wypadku należy:
–

podjęcie niezbędnych działań eliminujących lub ograniczających zagrożenie,

–

zapewnienie udzielenia pierwszej pomocy poszkodowanemu pracownikowi,

–

zabezpieczenie miejsca wypadku,

–

zbadanie przyczyn i okoliczności wypadku,

–

sporządzenie dokumentacji wypadkowej,

–

niezwłoczne powiadomienie właściwego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym,
ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który
wywołał wyżej wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za
wypadek przy pracy[4 s.38].

Jeżeli pracodawca nie powiadomi właściwego inspektora pracy i prokuratora

o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy, wówczas będzie to stanowiło
wykroczenie przeciwko prawom pracownika (art.283 § 1 pkt 6 Kodeksu pracy) i będzie
zagrożone karą grzywny.

W przypadku stwierdzenia, iż pracownik uległ wypadkowi przy pracy lub zachorował na

chorobę zawodową, zgodnie z ustawą z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu
społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. 199, poz. 1673),
pracownikowi przysługują zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek
wyrównawczy, jednorazowe odszkodowanie, renta z tytułu niezdolności do pracy, renta
szkoleniowa, renta rodzinna, dodatek do renty rodzinnej, dodatek pielęgnacyjny, pokrycie
kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenie
w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą, odszkodowanie za podmioty
utracone lub uszkodzone wskutek wypadku przy pracy.

Jednorazowe odszkodowanie przysługuje w dwóch przypadkach:

–

doznanego stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu,

–

mierci pracownika lub rencisty wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Uszczerbek na zdrowiu określany jest procentowo przez lekarza orzecznika. Za każdy procent
uszczerbku na zdrowiu przysługuje określona kwota ogłaszana w ostatnim miesiącu każdego
kwartału w Monitorze Polskim przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej.

W przypadku śmierci pracownika lub renty, której bezpośrednią przyczyną był wypadek

przy pracy lub choroba zawodowa, jednorazowe odszkodowanie przysługuje członkom
rodziny. Ma ono formę zadośćuczynienia za szkodę jaką poniosła rodzina na skutek śmierci
pracownika.

W miejscu pracy występuje wiele zagrożeń wypadkowych, których następstwem mogą

być urazy, oparzenia, porażenia prądem itp., mające konsekwencje dla zdrowia pracownika
lub pracowników.
Niebezpieczeństwo stwarzają:
–

urządzenia elektryczne,

–

maszyny gastronomiczne z wirującymi lub obracającymi się elementami, np. krajalnice,
wilki do mielenia mięsa,

–

urządzenia parowe, jak kotły warzelne,

–

naczynia z gorącą wodą i potrawami.

Wszystkie urządzenia elektryczne muszą być użytkowane w bezpieczny sposób. Izolacja,

zerowanie i uziemienie chronią pracowników przed działaniem napięcia dotykowego.
Ruchome części maszyn i urządzeń gastronomicznych muszą być zabezpieczone osłonami,
a rozdrabniane produkty należy do nich dopychać specjalnymi popychaczami.
Urządzenia parowe muszą być eksploatowane zgodnie z instrukcjami obsługi, zwłaszcza
podczas napełniania, kontroli zaworów bezpieczeństwa i ciśnienia pary oraz otwierania
pokryw.
Duży wpływ na bezpieczeństwo pracy ma stan techniczny urządzeń. Wymagają one
regularnych przeglądów i remontów, zwłaszcza urządzenia pracujące pod ciśnieniem.
Naprawiać je mogą tylko osoby z odpowiednimi kwalifikacjami. [6, s. 101]

Częstymi urazami są również rany cięte. Rany cięte są zawsze spowodowane przez ostre

i tnące przedmioty: nóż lub szkło. Mają szczelinowy kształt i krwawią obficie na skutek
przecięcia naczyń krwionośnych. Są mniej narażone na zakażenie i szybko się goją,
pozostawiając blizny.
Rany szarpane powstają po urazach zadanych tępymi przedmiotami o nierównych brzegach.
Ze względu na zmiażdżenie naczyń krwionośnych krwawienie może być nieznaczne mimo
dużego uszkodzenia tkanek. Obumarłe tkanki są podatne na zakażenie, dlatego rany szarpane
trudniej się goją i łatwiej ropieją.
Rany należy jak najszybciej przemyć wodą utlenioną i założyć opatrunek. Małe skaleczenia,
zadrapania i otarcia naskórka zabezpiecza się opatrunkami z przylepcem. Na rany
z umiarkowanym krwawieniem nakłada się standardowy opatrunek z jałowej gazy
zakrywający całą ranę. Na jałową gazę kładzie się warstwę gazy i całość umocowuje
bandażem. Przed przystąpieniem do zakładania opatrunku należy umyć ręce.
Podczas krwotoku zasadnicze znaczenie ma szybkie zatamowanie krwi, gdyż utrata od 1,5 do
2 litrów krwi stwarza poważne zagrożenie zdrowia i życia. Krwotok tętniczy sygnalizuje
jasnoczerwony kolor krwi i strumień pulsujący z rytmem serca. Natomiast w krwotokach
ż

ylnych krew ma barwę ciemnoczerwoną oraz wypływa spokojnym i nieprzerwanym

strumieniem.
Tamowanie krwotoków polega na uniesieniu krwawiącej kończyny do góry i ręcznym
uciskaniu w miejscu wypływu krwi, najlepiej przez jałowy opatrunek osłaniający lub warstwę
gazy opatrunkowej. Później na opatrunek osłaniający kładzie się wałek ze zwiniętego bandaża
i silnie zamocowuje opaskę z bandaża. Jeżeli rana nadal krwawi, należy założyć dodatkową
warstwę gazy i założyć drugą opaskę. [6, s. 104 – 105]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kolejną grupą rodzajów wypadków w miejscu pracy mogą być oparzenia. Rozróżnia się

oparzenia termiczne, chemiczne i spowodowane energią elektryczną. W medycynie mówi się
o oparzeniach pierwszego, drugiego i trzeciego stopnia.
Oparzenia pierwszego stopnia charakteryzują się bolesnym rumieniem (zaczerwienieniem)
i obrzękiem skóry. W oparzeniach drugiego stopnia na obrzękniętej skórze tworzą się
pęcherze wypełnione płynem surowicznym (o wyglądzie wody). Przy oparzeniach trzeciego
stopnia występuje obumarcie skóry i głębszych tkanek. Rozległym oparzeniom towarzyszą
ciężkie zaburzenia ogólnoustrojowe, dlatego miarą zagrożenia jest również wielkość
oparzonej powierzchni ciała, a nie tylko stopień.
W lekkich oparzeniach termicznych szybką ulgę przynosi schłodzenie tkanek strumieniem
zimnej wody. Przy oparzeniach drugiego stopnia koniecznie trzeba założyć jałowy opatrunek.
Nie należy przy tym przekłuwać powstałych pęcherzy i stosować jakichkolwiek maści czy
opatrunków przylepcowych. Przy rozległych oparzeniach poszkodowanemu należy zapewnić
spokój, ułożyć go w pozycji leżącej na zdrowych częściach ciała i zakryć oparzenia suchą
jałową gazą. W oczekiwaniu na pomoc lekarską należy podawać mu ciepłe płyny. [6, s. 105 –
106]
Oparzenie skóry w okolicy oczu należy przemywać dużą ilością wody, zaś w przypadku
oparzenia płynami żrącymi – przemywanie kontynuować z minutowymi przerwami przez cały
czas transportowania chorego do szpitala. Jeśli oparzenie nastąpi z dala od jakiegokolwiek
ośrodka leczniczego i chorego czeka dłuższa podróż.
W przypadku oparzenia rąk i palców należy pamiętać o szybkim zdjęciu z palców
pierścionków obrączki.
Jeśli ratownik musi przebiec przez płomień, powinien zarzucić na siebie koc, płaszcz, kołdrę
i w momencie wskoczenia w ogień wstrzymać na potrzebny czas oddech. Oczywiście,
ideałem jest okrycie się materiałem niepalnym lub trudno palnym. Zawsze dobrze jest oblać
okrycie wodą. Zapaloną czy nawet tlącą się odzież trzeba natychmiast z siebie zrzucić, nie
należy próbować gaszenia jej na sobie. Można też, jeśli istnieją warunki, oblać się wodą lub
zanurzyć w wodzie. Sposoby te są szczególnie zalecane, jeśli paląca się odzież parzy ciało.
W zamoczonym ubraniu należy czekać pomocy lekarza. Oblanie czy zanurzenie oparzonego
ciała w zimnej wodzie może w wielkim stopniu złagodzić następstwa oparzenia, zaś
odkrywanie kawałków przypalonego ubrania może poważnie zwiększyć ranną powierzchnię
skóry i pogorszyć stan oparzenia.
Po ugaszeniu płomieni choremu należy zapewnić spokój i nie zdejmować z niego odzieży ani
materiału, którym duszono ogień. W wielu miejscach tkanina może przykleić się do skóry
i oderwanie jej niepotrzebnie odsłoni ranną powierzchnię. Odkryte miejsca oparzone należy
osłonić jedynie jałowymi opatrunkami. Przy oparzeniach nie wolno stosować środków silnie
koagulujących, a więc wytwarzających strup, takich jak spirytus czy tanina. Nieprzestrzeganie
podanych zaleceń może doprowadzić do powstania brzydkich, szpecących blizn, a niekiedy
przy kurczów skóry. W żadnym wypadku nie należy nakładać na oparzoną skórę olejów
i maści, gdyż ich działanie przeciwbólowe i ochronne jest wątpliwe, za to w wysokim stopniu
utrudniają one oczyszczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co nazywamy pierwszą pomocą?

Kiedy należy udzielić pierwszej pomocy?

Jakie są etapy udzielania pierwszej pomocy?

Jakie istotne informacje należy podać dzwoniąc po pogotowie ratunkowe?

Co należy wykonać w przypadku braku tętna u poszkodowanego?

Jakie są obowiązki pracodawcy w chwili powstania wypadku w miejscu pracy?

Jakie są podstawowe zadania ratownika w stosunku do osoby poszkodowanej?

Jakich czynności należy dokonać rozpoczynając sztuczne oddychanie?

Jakich czynności należy dokonać w przypadku poranienia się narzędziem ostrym
(skaleczenie)?

10.

Jakie urządzenia stwarzają niebezpieczeństwa w czasie pracy w miejscu pracy?

11.

Jakie są zasady udzielania pierwszej pomocy przy krwotokach?

12.

Jakie są zasady postępowania z oparzeniami drugiego stopnia?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Pracownik wykonując swoja pracę źle się poczuł, zasłabł i spadł z podestu. Wskaż

czynności, które należy wykonać, aby pomóc poszkodowanej osobie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wskazać poszczególne etapy udzielania pierwszej pomocy,

wskazać co należy sprawdzić, aby ocenić stan zdrowia poszkodowanego w wypadku,

wskazać jakie informacje należy podać wzywając pogotowie,

zaprezentować efekty wykonania zadania,

dokonać analizy skuteczności udzielania pierwszej pomocy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

arkusz papieru,

–

literatura z rozdziałem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj obrażenia jakich można doznać w czasie pracy oraz jak należy

wykonywać pracę, aby uniknąć tych zagrożeń.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

rozróżnić zagrożenia występujące w czasie pracy,

określić co należy robić, aby uniknąć zagrożeń,

zaprezentować na fantomie pierwszą pomoc w przypadku wybranego przez siebie
uszkodzenia ciała,

dokonać analizy, czy pierwsza pomoc jest potrzebna czy lepiej wzywać pogotowie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

fantom,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Zaprezentuj sposób udzielania pomocy osobie poparzonej w czasie pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

dokonać analizy pracy danego zawodu,

określić w jakich sytuacjach może dojść do oparzenia,

wskazać metody unikania oparzeń w czasie pracy,

opisać jak należy pomóc osobie poparzonej,

przedstawić inscenizację jak należy poparzonego ratować,

zaprezentować efekty pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

fantom,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcie pierwszej pomocy?

określić kiedy należy udzielić pierwszej pomocy?

wyliczyć etapy udzielania pierwszej pomocy?

wskazać obowiązki pracodawcy w chwili powstania wypadku w miejscu
pracy?

wskazać jakie urządzenia stwarzają niebezpieczeństwo w czasie
pracy?

określić zasady udzielania pierwszej pomocy przy krwotokach?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony

przeciwpożarowej

oraz

ochrony

środowiska

w placówkach ochrony zdrowia i placówkach żywienia

4.9.1. Materiał nauczania

Rozpatrując znaczenie bezpieczeństwa przeciwpożarowego należy najpierw zdefiniować

cały proces palenia, na który składa się kilka czynników.

Ogólnie można powiedzieć, że palenie jest łączeniem się materiału z tlenem przy

wydzielaniu ciepła i przeważnie świecenia (może występować palenie bezpłomieniowe, tzw.
tlenie się, np. hałdy węgla, stogi siana itp.). Aby nastąpił proces palenia, potrzebne są trzy
czynniki: materiał palny, tlen (powietrze), inicjator zapłonu. W tej sytuacji, jeżeli istnieje
odpowiednia ilość materiału palnego, zapewniony jest dopływ powietrza i nastąpił zapłon,
proces palenia może trwać, a w miarę rozkładania się materiału palnego na palne produkty
spalania rozszerza się aż do postaci pożaru. Odnosi się to wyłącznie do procesu nie
kontrolowanego. [1, s. 6]

Przeciwdziałanie powstania procesu palenia polega przede wszystkim na realizowaniu

odpowiednich

przedsięwzięć

organizacyjno-technicznych,

działalności

kontrolno-

prewencyjnej oraz instruktażowo-szkoleniowej.

Wszystkie stosowane środki gaśnicze przede wszystkim odcinają dopływ tlenu do źródła

ognia,
a niektóre z nich dodatkowo schładzają palący się materiał. Do powszechnie stosowanych
ś

rodków gaśniczych zaliczamy wodę, pianę gaśniczą, dwutlenek węgla, proszki gaśnicze

i inne.
Gaśnice to urządzenie (najczęściej przenośne) służące do gaszenia pożarów. Mniejsze gaśnice
stosuje się w samochodach, większe w obiektach publicznych i przemysłowych. Istnieją także
tzw. agregaty gaśnicze złożone z jednej lub więcej dużych gaśnic, umieszczonych na
dwukołowym podwoziu i zaopatrzonych we wspólną dyszę. Gaśnice mają kolor czerwony.
Jedynym wyjątkiem jest gaśnica śniegowa, która może mieć także kolor srebrny. Każda
gaśnica posiada etykietę opisującą jej przeznaczenie i sposób użycia. Prawidłowo
zamontowana gaśnica, musi być umieszczona na specjalnym zaczepie do haka na ścianie,
bądź umieszczona w objemce na podłodze.

Podstawowym środkiem gaśniczym jest woda, która z uwagi na bardzo wysokie ciepło

właściwe oraz ciepło parowania – wylana na palący się materiał wytwarza dużą ilość pary
wodnej, która odcina dopływ tlenu do ogniska pożaru. Z uwagi jednak na swoje właściwości
fizykochemiczne, woda nie nadaje się, a wręcz nie może być stosowana do gaszenia
niektórych palących się materiałów i urządzeń.

Nie wolno gasić wodą przede wszystkim:

–

materiałów wchodzących z nią w reakcje chemiczne, jak np. karbid, sód, potas, fosfor,

–

palnych produktów ropopochodnych lżejszych od wody, jak różnego rodzaju benzyny,
oleje napędowe, oleje opałowe,

–

instalacji elektrycznych pod napięciem, urządzeń lub maszyn, które nie zostały wyłączone
spod napięcia, z uwagi na to, że woda będąc dobrym przewodnikiem prądu może
spowodować porażenie elektryczne lub dalsze zwarcia. [1, s. 9]

Ze względu na zawartość środka gaśniczego dzieli się gaśnice na:
–

gaśnice proszkowe są do gaszenia pożarów z grupy A, B, i C albo B, C w zależności od
rodzaju użytego proszku. Możliwe jest także gaszenie urządzeń elektrycznych pod
napięciem, zwykle do 1000 V. Istnieją także gaśnice przeznaczone na wyższe napięcie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

gaśnice śniegowe,

–

gaśnice pianowe,

–

gaśnice halonowe,

–

gaśnice tetrowe.

Wszystkie gaśnice, po ich wyprodukowaniu, mają określony termin ważności podany na

etykiecie fabrycznej, umieszczonej na gaśnicy. Po upływie terminu ważności gaśnica powinna
być poddana przeglądowi przez instytucje lub osoby posiadające odpowiednie uprawnienia.

Do zabezpieczania przeciwpożarowego dużych powierzchni, na których znajdują się

znaczne ilości materiałów palnych, stosuje się agregaty gaśnicze. [1 s.13 – 17]

Dobór wyżej wymienionych parametrów zależy od:

–

powierzchni chronionej,

–

rodzaju chronionego materiału lub przeznaczenia obiektu,

–

obciążenia ogniowego chronionego obiektu.

Ustalenia te winny być przeprowadzone przez właściwych specjalistów z zakresu ochrony

przeciwpożarowej. Na pracodawcy ciąży obowiązek uzyskania tych informacji i ścisłego
dostosowania się do tych ustaleń.

Bardzo ważne jest, aby odpowiednio wcześnie zapobiegać występowaniu pożaru

w miejscu pracy. Do zapobiegania powstawaniu pożaru należy przestrzegać kilku zasad
i wykonywać kilka czynności.
3.

Czynności zabronione:

−

używanie ognia otwartego, palenie tytoniu w miejscach niedozwolonych,
odpowiednio oznakowanych (palenie tytoniu tylko w miejscach wyznaczonych –
palarnie),

−

podgrzewanie za pomocą otwartego ognia smoły i innych materiałów w odległości
mniejszej niż 5m od budynku,

−

palenie śmieci i odpadków w miejscu umożliwiającym zapalenie się sąsiednich
obiektów lub materiałów palnych,

−

przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0.5 m od urządzeń,

których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się powyżej 100ºC,

−

użytkowanie niesprawnych urządzeń elektrycznych, ustawianie bezpośrednio na
podłożu palnym urządzeń grzewczych.

−

stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, za wyjątkiem
materiałów trudno zapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości, co najmniej
0.05 m od żarówki,

−

instalowanie opraw oświetleniowych, wyłączników, przełączników, gniazd
wtykowych, bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli ich konstrukcja nie zabezpiecza
podłoża przed zapaleniem,

−

składowanie jakichkolwiek materiałów i przedmiotów na drogach ogólnej
komunikacji, służących ewakuacji,

−

zamykanie wyjść ewakuacyjnych oraz blokowanie dróg ewakuacyjnych w sposób
uniemożliwiający ich natychmiastowe użycie,

2. Uniemożliwianie lub ograniczanie dostępu do:

−

hydrantów, podręcznego sprzętu gaśniczego,

−

urządzeń uruchamiających i sterujących instalacjami wpływającymi na stan
bezpieczeństwa pożarowego budynku,

−

wyjścia ewakuacyjnego,

−

wyłącznika głównego prądu i tablic elektrycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Używanie i przechowywanie materiałów niebezpiecznych pożarowo w niedozwolonej
ilości.

−

ciecze palne o temperaturze zapłonu powyżej 55 stopni,

−

gazy palne,

−

ciała stałe itd.

W budynku należy:

−

umieścić w miejscach i pomieszczeniach ogólnie dostępnych wykazy telefonów
alarmowych oraz instrukcję postępowania na wypadek pożaru.

a) Zgodnie z aktualnie obowiązującymi Polskimi Normami oznakować:

−

drogi, wyjścia i kierunki ewakuacji,

−

miejsca

usytuowania

urządzeń

alarmowych

przeciwpożarowych

(ręcznych

przycisków pożarowych),

−

lokalizację przeciwpożarowego wyłącznika prądu elektrycznego,

−

miejsca, w których znajduje się podręczny sprzęt gaśniczy oraz hydranty,

b) Wykonywać okresowo następujące czynności:

−

przeprowadzić pomiary rezystancji izolacji przewodów roboczych instalacji
elektrycznej, co najmniej raz na 5 lat,

−

przeprowadzić badanie instalacji odgromowej co najmniej raz na 5 lat,

−

przegląd stanu technicznego i badanie szczelności instalacji gazowej raz w roku,

−

przegląd podręcznego sprzętu gaśniczego nie rzadziej niż raz w roku.

Sprawdzenie ciśnienia wyrzutnika środka gaśniczego (gaśnice proszkowe), waga środka

gaśniczego (gaśnice CO

). Zgodnie z instrukcją fabryczną, w określonym czasie przez

producenta dokonać legalizacji zbiornika gaśnicy i przeładować środek gaśniczy.

W każdym zakładzie pracy powinny być odpowiednie oznaczenia informacyjne, które

pomogą pracownikom w razie akcji ratowniczej lub ostrzegą przed niebezpieczeństwem.

Tabela 3. Znaki informacyjne [8]

Palenie tytoniu zabronione

Alarmowy sygnalizator
akustyczny

Zakaz używania otwartego
ognia - palenie tytoniu
zabronione

Drabina pożarowa

Zakaz gaszenia wodą

Kierunek do miejsca
rozmieszczenia sprzętu
pożarniczego lub urządzenia
ostrzegającego

Nie zastawiać

Kierunek do miejsca
rozmieszczenia sprzętu
pożarniczego lub urządzenia
ostrzegającego

Zestaw sprzętu pożarowego

Uruchamianie ręczne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Hydrant wewnętrzny

Niebezpieczeństwo pożaru -
materiały łatwopalne

Gaśnica

Materiały utleniające

Telefon do użycia w stanie
zagrożenia

Niebezpieczeństwo
wybuchu - materiały
wybuchowe

Tabela 4. Wybrane znaki ewakuacyjne [8]

Kierunek drogi ewakuacyjnej;

Wyjście ewakuacyjne;

Drzwi ewakuacyjne;

Przesunąć w celu otwarcia;

Kierunek do wyjścia drogi w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi w prawo;

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w dół
w lewo;

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w dół
w prawo;

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w górę
w lewo;

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w górę
w prawo;

Pchać aby otworzyć;

Ciągnąć aby otworzyć;

Stłuc aby uzyskać dostęp;

Klucz do wyjścia ewakuacyjnego
znajduje się;

Miejsce zbiórki do ewakuacji;

Pojemnik z maskami ucieczkowymi;

Rękaw ratowniczy;

Drabina ewakuacyjna;

Telefon alarmowy do wezwania
pierwszej pomocy;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pierwsza pomoc;

Ciągnąć;

Pchać;

Wyjście EXIT;

Emergency EXIT;

EXIT;

Droga ewakuacyjna;

Wyjście awaryjne;

Okno ewakuacyjne;

Uwaga stopień;

Pchać aby otworzyć;

Ciągnąć aby otworzyć;

Uwaga próg;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w górę w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej schodami w dół
w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej schodami w dół
w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej schodami w górę w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej schodami w górę
w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej dla niepełnosprawnych w
prawo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej dla
niepełnosprawnych w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w dół;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w górę;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w dół w prawo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w dół w lewo;

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w górę w lewo;

Uwaga niski strop;

Aby zapobiegać pożarom każdy pracownik bez względu na zajmowane stanowisko

powinien:
1)

znać zagrożenie pożarowe budynku i na stanowisku pracy oraz sposoby przeciwdziałania
możliwości powstania pożarów,

znać i przestrzegać przepisy przeciwpożarowe,

znać zasady postępowania w przypadku powstania pożaru,

orientować się w rozmieszczeniu podręcznego sprzętu gaśniczego i urządzeń
przeciwpożarowych, a także posiadać umiejętność obsługi podręcznego sprzętu
gaśniczego,

znać warunki przeprowadzenia sprawnej ewakuacji osób i mienia,

w razie powstania pożaru brać czynny udział w akcji ratowniczej – gaśniczej
i podporządkować się poleceniom kierującego akcją,

brać udział w szkoleniach przeciwpożarowych,

niezwłocznie zgłaszać usterki mogące spowodować pożar osobom odpowiedzialnym za
bezpieczeństwo pożarowe w budynku,

przestrzegać obowiązujące przepisy zawarte w instrukcji bezpieczeństwa pożarowego.

Każdy pracodawca powinien zaznajomić pracowników z przepisami przeciwpożarowymi.

Szkolenie w zakresie ochrony przeciwpożarowej ma na celu zapoznanie pracowników

z obowiązkami i zadaniami w zakresie zapobiegania powstawaniu pożaru oraz zadaniami na
wypadek powstania pożaru. Po szkoleniu każdy pracownik powinien znać:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zagrożenie pożarowe występujące w budynku,

przyczyny powstawania i rozprzestrzeniania się pożarów,

przepisy przeciwpożarowe,

miejsca rozmieszczenia, przeznaczenie oraz obsługę podręcznego sprzętu gaśniczego,

zasady postępowania na wypadek pożaru i zadania poszczególnych pracowników.
Podstawowe zasady BHP w jednym ze szpitali są następujące:

Podstawowym krokiem jest krok zapobiegawczy, którego należy przestrzegać przede
wszystkim aby nie dopuścić do powstania pożaru.
1.

Kroki zapobiegawcze.

Każdy pracownik powinien zasięgnąć informacji na temat zagrożenia pożarowego na jego
stanowisku pracy i w najbliższym otoczeniu.
Stanowisko pracy powinno być utrzymane w należytym porządku. Materiały łatwopalne nie
mogą znajdować się w pobliżu urządzeń elektrycznych, piecyków czy innych źródeł ognia.
Należy surowo przestrzegać zakazu palenia. Do wyrzucania zapałek i niedopałków
papierosów należy stosować niepalne popielniczki. Zawartość popielniczek należy wyrzucać
nie do worków na śmieci, lecz do specjalnych niepalnych przykrywanych pojemników.
Urządzenia – sprzęty do gotowania i ogrzania mogą być używane tylko i wyłącznie za
wyraźnym pozwoleniem dyrekcji szpitala.
Należy unikać otwartego ognia. Zapalanie świeczek możliwe tylko pod odpowiednim
nadzorem. Wszelkie usterki urządzeń elektrycznych, przeciwpożarowych oraz gazowych
należy niezwłocznie zgłosić przełożonemu, bądź też bezpośrednio osobie odpowiedzialnej za
ochronę przeciwpożarową.
Drogi ewakuacyjne, jak również schody, korytarze powinny być zawsze w pełni dostępne.
Drzwi automatyczne prowadzące do specjalnych pomieszczeń oraz do klatek schodowych nie
mogą być blokowane ani w żaden inny sposób unieruchamiane. Wyjścia awaryjne powinny
być w każdej chwili dostępne.
Każdy pracownik powinien znać numer telefonu alarmowego, dokładne rozmieszczenie
gaśnic oraz usytuowanie dróg ewakuacyjnych.
W każdym zakładzie pracy powinny znajdować się również apteczki pierwszej pomocy, które
powinny zawierać:

−

koc termiczny (ratunkowy) w ilości 2 sztuki,

−

aparat do sztucznego oddychania w ilości 2 sztuki,

−

chusta trójkątna w ilości 2 sztuki,

−

nożyczki w ilości 1 sztuka,

−

chusteczki higieniczne w ilości 1 opakowanie,

−

opaska dziana (bandaż) – 400 cm na 5 cm w ilości 10 sztuk,

−

opaska dziana (bandaż) – 400 cm na 10 cm w ilości 5 sztuk,

−

opaska dziana (bandaż) – 400 cm na 15 cm w ilości 2 sztuki,

−

kompres opatrunkowy – 10 cm na 10 cm w ilości 5 opakowań,

−

plaster na szpulce w ilości 2 sztuki,

−

zestaw plastrów z opatrunkiem w ilości 1 opakowanie,

−

rękawiczki jednorazowe, foliowe w ilości 2 pary,

−

agrafka w ilości 3 sztuki,

−

wata w ilości 1 opakowanie,

−

zimny kompres w ilości 1 opakowanie,

−

rękawiczki jednorazowe latex w ilości 2 pary,

−

instrukcja udzielania pierwszej pomocy w ilości 2 sztuki. [10]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Postępowanie podczas pożaru.

Każdy pracownik, który zauważy ogień niemożliwy do ugaszenia kocem poprzez odcięcie
tlenu, polanie wodą czy też zastosowanie urządzeń gaśniczych, jest zobowiązany do:

−

natychmiastowego zgłoszenia pożaru,

−

ostrzeżenia osób i współpracowników będących w niebezpieczeństwie oraz ich
ewentualnego ulokowania w bezpiecznym miejscu.

Kolejnym ważnym elementem w dziedzinie BHP jest:
3.

Zwalczanie ognia.

−

ochrona dróg oddechowych przed dymem poprzez stosowanie zwilżonych
chusteczek oraz poruszania się w dolnych partiach w pomieszczeniach o dużym
stopniu zadymienia,

−

zamknięcia palących się pomieszczeń w przypadku gdy samodzielne próby
zwalczania ognia okazują się bezskuteczne,

−

usunięcia z zagrożonego terenu materiałów, przedmiotów niebezpiecznych,
łatwopalnych
i innych grożących wybuchem, o ile się samemu nie naraża na niebezpieczeństwo,

−

pozostanie na swoim stanowisku pracy w przypadku nie brania udziału w akcji
gaśniczej,

−

zamknięcia okien w pomieszczeniach znajdujących się bezpośrednio nad ogniskiem
pożaru,

−

używanie tylko udostępnionych przez kierownictwo akcji wind, zajętych
i sterowanych ręcznie przez wyznaczonego pracownika służb technicznych.

Postępowanie podczas ewakuacji.

Po sygnałach alarmowych należy niezwłocznie:

−

poinformować współpracowników o zagrożeniu,

−

zakończyć w miarę możliwości czynności rutynowe,

−

zakończyć odwiedziny i odesłać pacjentów do łóżek.

Ze względu na to, że użytkownikami obiektów medycznych są niejednokrotnie osoby
ograniczonej zdolności poruszania się, konieczne jest zagwarantowanie w nich szczególnego
poziomu bezpieczeństwa. W sytuacji wybuchu pożaru w budynku szpitalnym konieczne jest,
podobnie jak w innych typach obiektów, natychmiastowa ewakuacja wszystkich
użytkowników strefy zagrożonej. Wykluczone jest w takich warunkach przyjęcie typowego
scenariusza ewakuacyjnego, w którym główną drogę ucieczki stanowi klatka schodowa.
Niezbędne staje się stworzenie możliwości bezpiecznej ewakuacji poziomej w obrębie jednej
kondygnacji. Rozwiązanie tego typu pociąga za sobą konieczność podziału każdej
kondygnacji szpitala na minimum dwie strefy pożarowe. Utworzone strefy pożarowe muszą
zostać wyposażone w urządzenia, które w trakcie ewakuacji nie dopuszczą do zadymienia
dróg ewakuacyjnych strefy zagrożonej oraz do przedostania się ognia lub dymu do stref
sąsiednich.
Pomieszczenia można opuszczać dopiero po sygnale do ewakuacji.
Ewakuacja następuje tylko pod przewodnictwem osoby poinformowanej o drodze i celu
ewakuacji. Należy poruszać się tylko i wyłącznie drogami wyznaczonymi przez kierownictwo
akcji, używanie niedozwolonych wind jest zabronione. Po ulokowaniu pacjentów
w bezpiecznym miejscu personel opuszcza sprawnie zagrożone pomieszczenia starając się
zabrać w miarę możliwości dokumentacje medyczną. Po ewakuacji należy sprawdzić liczbę
pacjentów i personelu. Fakt opuszczenia poszczególnych pomieszczeń należy zgłosić
kierownictwu akcji ratowniczej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Służby, które należy natychmiast powiadomić w przypadku alarmu:

−

straż pożarna,

−

pogotowie ratunkowe,

−

policja,

−

służby techniczne,

−

kierownictwo szpitala,

−

kierownictwo personelu medycznego,

−

kierownictwo personelu pomocniczego,

−

kierownictwo pozostałych służb.
Podstawowym zadaniem w działalności firmy jest eliminacja lub minimalizacja skutków

oddziaływania na środowisko, zapobieganie wypadkom przy pracy, chorobom zawodowym
i awariom. Ochrona środowiska i ochrona pracy odgrywają szczególną rolę w bieżącej
działalności oraz planach rozwojowych zakładów, ze względu na ich lokalizację oraz
specyficzny charakter i asortyment produkcji. Sprawy środowiska, bezpieczeństwa
i zdrowia pracowników traktowane są priorytetowo, a odpowiedzialność w tych obszarach jest
podstawowym obowiązkiem kierownictwa oraz pracowników na wszystkich poziomach
organizacyjnych. Korzystanie ze środowiska i działalności związane z zapewnieniem
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy realizowana jest w oparciu o ustaloną politykę.
Realizowana powinna być w każdym zakładzie pracy ciągła poprawa obejmująca ochronę
ś

rodowiska, ochronę zdrowia i bezpieczeństwo.

Ochrona środowiska ma duże znaczenie w miejscu pracy i spełnia odpowiednie zadania:

−

działanie związane z zapobieganiem awariom i wypadkom,

−

z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, bezpieczeństwa procesowego i ochrony
przeciwpożarowej,

−

organizacyjno – techniczne związane z gospodarką odpadami opartą na zasadach
międzynarodowych, w tym wdrożenie odzysku i recyklingu,

−

wyeliminowanie energetycznych źródeł emisji i wdrożenia nowego systemu zaopatrzenia
w energię cieplną.

Na nasze zdrowie każdego dnia wpływa wiele różnych czynników: środowisko, otoczenie

społeczne, tryb życia oraz nasze własne zachowanie.

Rozwój cywilizacji niesie za sobą degradacje środowiska naturalnego, zatem konieczne

jest podejmowanie działań mających na celu jego ochronę. Zasady ochrony środowiska
reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska. Ustawa ta określa
ś

rodowisko jako ogół elementów przyrodniczych, w szczególności powierzchnia ziemi,

łącznie z glebą, kopaliny, wody, powietrze, świat roślinny i zwierzęcy, a także krajobraz,
znajdujących się zarówno w stanie naturalnym, jak też przekształconych w wyniku
działalności człowieka. Często również jako element środowiska traktowane są dobra
materialne, zabytki architektury i kultury, a według niektórych koncepcji można zaliczyć
przynajmniej część środowiska pracy.
Działalność ludzka, głównie gospodarcza, powoduje pewne uciążliwości dla środowiska, jego
zagrożenia i zanieczyszczenia. Uciążliwościami tymi mogą być zjawiska fizyczne lub stany
utrudniające życie, albo dokuczliwe dla otaczającego środowiska, zwłaszcza hałas, wibracje,
zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie odpadami.

Wymienione zjawiska lub stany kwalifikuje się jako uciążliwości szkodliwe dla

rodowiska, jeżeli występują w natężeniu utrudniającym życie, także jeżeli są dokuczliwe

w stopniu powodującym zagrożenie zdrowia ludzi, uszkodzenie lub zniszczenie środowiska.
Obowiązek eliminowania lub ograniczania uciążliwości obciąża jednostki organizacyjne
i osoby fizyczne, prowadzące działalność gospodarczą. Zobowiązane są one stosować

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

technologie i rozwiązania techniczne stwarzające jak najmniejsze uciążliwości dla środowiska
oraz stosować urządzenia ochronne.

Duże znaczenie w miejscu pracy ma odpowiednie przechowywanie odpadów

i składowanie produktów oraz sortowanie odpadów. Jednym z zagrożeń wynikających ze
złego

przechowywania

sortowania

odpadów

może

być

pożar,

wypadek

w pracy oraz rozwój pasożytów, gryzoni. Dlatego tak ważne jest usunięcie odpadów
z obszarów roboczych.

Znaczna część procesu przetwarzania odpadów wiąże się ze zbyt dużą ilością czynności

niezbędnych do zagospodarowania odpadów. Dlatego należy dążyć do ograniczenia czasu
poświęconego na zagospodarowanie odpadów – przyjąć optymalną metodę ich
unieszkodliwiania. Właściwa gospodarka odpadami to redukcja ryzyka w miejscu pracy
i jednocześnie poprawa ogólnej kondycji firmy. Sprawdzoną metodą jest ich odpowiednie
segregowanie.
Inne elementy ochrony środowiska w miejscu pracy to:

−

używanie przedmiotów wielokrotne użytku,

−

unikanie opakowań z materiałów problemowych, takich jak np. PCV, ze zmiękczonych
tworzyw piankowych,

−

korzystanie w trakcie zakupu z toreb tekstylnych i siatek,

−

odstawianie do miejsc specjalnych odpadów niebezpiecznych takich jak zużyte
akumulatory, baterie, świetlówki,

−

odpowiednia utylizacja sprzętu elektronicznego, elektrycznego.

Jednym z ważnych kroków prowadzących do zminimalizowania zanieczyszczenia

rodowiska jest poszanowanie energii i wody. Nie należy korzystać z tych źródeł, jeżeli nie

jest to niezbędne. Ważne jest odpowiednie oświetlenie miejsca pracy, w tym szczególnie
efektywne wykorzystanie światła dziennego. Sprzyja temu odpowiednie ustawienie blatu
produkcyjnego przy źródle światła dziennego, np.: przy oknie.

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie czynniki składają się na proces palenia?

Co zaliczamy do powszechnie stosowanych środków gaśniczych?

Co jest podstawowym środkiem gaśniczym?

Jakich materiałów nie wolno gasić wodą?

Jakie znaki informacyjne o możliwości ewakuacji powinny znajdować się w każdym
zakładzie pracy?

Jakie znaki ostrzegawcze powinny znajdować się w zakładzie pracy?

Jakie czynniki są niezbędne, aby zapobiegać powstawaniu pożaru?

Jakie są procedury, gdy dojdzie do pożaru w zakładzie pracy?

Jakie oznaczenia literowe środków gaśniczych są stosowane?

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj poszczególne znaki informacyjne i ostrzegawcze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Karta pracy – ćwiczeń

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

rozróżnić, które znaki są informacyjne, a które ostrzegawcze,

nazwać i scharakteryzować poszczególne rysunki,

zaprezentować charakterystykę znaki,

wskazać miejsce poszczególnych znaków w każdym zakładzie pracy,

dokonać analizy, czy poszczególne znaki są niezbędne w miejscu pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

karta pracy – ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziałem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Określ czynności powodujące zapobieganie powstawaniu pożaru w miejscu pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wskazać czynności powodujące powstanie pożaru,

określić czynności zapobiegające powstawaniu pożaru,

zaprezentować efekty wykonania zadania,

dokonać analizy swojej pracy oraz zaprezentować swoje zdanie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory do pisania,

−

arkusz papieru,

−

literatura z rozdziałem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Wskaż przyczyny występowania pożarów w miejscu pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zdefiniować pojęcie pożaru,

zidentyfikować możliwe przyczyny powstawania pożaru,

ocenić możliwości unikania pożarów w miejscu pracy,

dokonać oceny poprawności wykonanego zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory do pisania,

−

arkusz papieru,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Opracuj broszurę dotyczącą przepisów bhp i ochrony przeciwpożarowej, która musi

obowiązywać pracowników.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić zasady bhp i ochrony przeciwpożarowej panujące w zakładzie pracy,

opracować broszurę bhp i przeciw pożarowej,

wskazać dlaczego należy przestrzegać zasad bhp i ochrony przeciwpożarowej w miejscu
pracy,

określić co grozi jeśli pracownicy nie będą przestrzegać danych zasad,

przedstawić efekty pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory do pisania,

−

arkusz papieru,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wskazać przyczyny pożarów w miejscu pracy?

wymienić elementy ochrony środowiska w miejscu pracy?

wskazać znaczenie oznakowania ewakuacyjnego w miejscu
pracy?

scharakteryzować znaki informacyjne i ewakuacyjne w miejscu pracy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test pisemny zawiera 20 zadań i sprawdza Twoje wiadomości z zakresu przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Wskaż tylko jedną
odpowiedź prawidłową. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć
kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu pisemnego masz 45 minut.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Obowiązkiem pracodawcy jest

prowadzenie częstych szkoleń z zakresu bhp.

zapewnienie bezpieczeństwa i higienicznych warunków pracy.

zapewnienie pracownikom wyżywienia.

zapewnienie najnowocześniejszych wyposażeń w środki techniczne.

Jeśli pracownik ulegnie wypadkowi to powinien

po skończonej pracy iść do lekarza.

dokonać sam oględzin rany – jeśli jest to mała rana.

powiadomić przełożonego o zdarzeniu i okolicznościach zajścia i wezwać lekarza.

powiadomić o zdarzeniu Państwową Inspekcję Pracy.

Maszyny i urządzenia techniczne, w które jest wyposażony zakład pracy powinny spełniać
następujące warunki
a)

powinny być najnowszej generacji.

powinny być ładne i estetyczne.

powinny być łatwe w obsłudze oraz ergonomiczne.

powinny zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz zabezpieczyć
pracownika przed urazami.

Praca z wadliwym lub niesprawnym sprzętem elektronicznym jest zagrożeniem
a)

fizycznym.

chemicznym.

biologicznym.

społecznym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wśród gaśnic rozróżnia się
a)

gaśnice różne w zależności od pożaru.

tylko gaśnice pianowe.

gaśnice pianowe, śniegowe, proszkowe, halonowe.

tylko gaśnice proszkowe.

Nie wolno gasić wodą
a)

instalacji elektrycznych pod prądem, palnych produktów ropopochodnych lżejszych
od wody oraz materiałów wchodzących z wodą w reakcje chemiczne jak karbid, sód,
potas, fosfor.

tylko urządzeń elektrycznych.

płonących samochodów oraz maszyn i urządzeń.

urządzeń gazowych.

Wypadkiem przy pracy jest
a)

zdarzenie ciężkie lub śmiertelne.

zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną powodującą uraz lub śmierć, która
nastąpiła w związku z pracą.

zdarzenie nagłe wywołane pracą, które powoduje uraz lub śmierć u pracownika.

utrata zdolności psycho – fizycznych.

Wypadki przy pracy z punktu widzenia ich skutków dzielimy na
a)

wypadki zbiorowe, indywidualne.

wypadki lekkie i ciężkie.

wypadki śmiertelne, ciężkie, pozostałe wypadki (zbiorowe).

wypadki zbiorowe, śmiertelne.

Pracodawca w razie zaistnienia wypadku
a)

sporządza: protokół powypadkowy, statystyczną kartę wypadkową oraz wpis
wypadku do rejestru wypadków.

sporządza tylko protokół powypadkowy.

zapisuje wypadek w rejestrze wypadków.

wypisuje pracownikowi kartę zgłoszenia do lekarza.

10.

W razie wypadku należy wykonać czynności udzielenia pierwszej pomocy
a)

zrobić poszkodowanemu sztuczne oddychanie.

zadzwonić szybko po karetkę lub inną pomoc.

należy najpierw zabezpieczyć miejsce wypadku, wezwać fachową pomoc, dostarczyć
apteczkę pierwszej pomocy oraz ocenić stan zdrowia poszkodowanego.

przenieść poszkodowanego w bezpieczne miejsce zapytać jak się poszkodowany
czuje i co się mu stało, czy potrzebna jest pomoc.

11.

Wzywając pogotowie ratunkowe do poszkodowanego w wypadku
a)

należy poinformować tylko co się stało.

należy poinformować tylko, ile osób zostało poszkodowanych.

należy poinformować tylko co jest przyczyną wypadku oraz co się stało.

należy poinformować co się stało, ile jest osób poszkodowanych, gdzie nastąpił
wypadek, w miarę możliwości podać rodzaj uszkodzeń ciała oraz kto informuje
pogotowie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12.

Rozpoczynając sztuczne oddychanie metodą usta – usta należy
a)

wdychać powietrze w poszkodowanego, aby przywrócić rytm tętna.

ułożyć chorego na plecach na twardym podłożu, wdmuchiwać powietrze w usta
ratowanego, oraz uciskać co jakich czas klatkę piersiową, powtarzać zabieg kilka
razy, aż poszkodowany odzyska rytm serca.

uciskać mostek, aby serce zaczęło bić bez wdychania powietrza.

wdychać powietrze w usta i uciskać co jakiś czas klatkę piersiową.

13.

Wskaż znaczenie i zadania ochrony środowiska w miejscu pracy
a)

zapobieganie awariom i wypadkom w miejscu pracy.

zapobieganie pożarom.

nie ma znaczenia.

wpływ na jakość wykonywanej pracy przez pracowników.

14.

Pracodawca prowadzący szkolenia bhp dla pracowników ma obowiązek zapewnić
pracownikom
a)

warunki lokalowe oraz wykładowców i instruktorów, wyposażenie dydaktyczne oraz
programy szkoleniowe.

warunki lokalowe.

wykładowców i szkoleniowców.

odpowiednie broszury i materiały bhp.

15.

W razie zaistnienia w zakładzie pracy wypadku bezpośredni przełożony pracownika,
który uległ wypadkowi obowiązany jest
a)

zacząć dochodzenie, kto spowodował wypadek lub co było przyczyną wypadku.

niezwłocznie zabezpieczyć miejsce wypadku do czasu ustalenia jego okoliczności
i przyczyn.

zamknąć zakład pracy.

powiadomić policję.

16.

Do czynników materialnych bhp zaliczamy
a)

budynki, maszyny, ogólne zabezpieczenie techniczne.

rodki finansowe.

odzież.

tylko urządzenia techniczne.

17.

Czynniki niebezpieczne to czynniki których
a)

oddziaływanie czasami może powodować uraz u pracownika.

działanie wpływa niebezpiecznie na psychikę pracownika w miejscu pracy.

oddziaływanie może prowadzić do urazu lub innego istotnego natychmiastowego
pogorszenia stanu zdrowia człowieka bądź do zejścia śmiertelnego.

oddziaływanie może prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia pracownika.

18.

Rozróżniamy następujące zagrożenia występujące w miejscu pracy
a)

chemiczne, biologiczne, materialne, psychospołeczne.

fizyczne, materialne, społeczne.

fizyczne, biologiczne, psychologiczne.

fizyczne, chemiczne, biologiczne, psychospołeczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19.

Jednym z zadań wskazujących na konieczność wykonania masażu serca to
a)

obserwacja ruchów klatki piersiowej i nasłuchiwanie odgłosów wydawanych przy
oddychaniu.

kontrola tętna na tętnicy szyjnej.

kontrola tętna na przegubie lewej ręki.

nasłuchiwanie czy oddycha poszkodowany.

20.

Oddychającego pracownika z wyczuwalnym tętnem jednak nieprzytomnego układamy
w pozycji
a)

na wznak.

siedzącej.

na brzuchu.

bocznej ustalonej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko……………………………………………………………………....................

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

Dołęgowski B., Janczała S.: Co każdy pracownik o ochronie przeciwpożarowej wiedzieć
powinien, Wydawnictwo Ośrodek Doradztwa i Doskonalenie Kadr, Gdańsk 1998

Konarzewska M., Zielonka B., Konarzewska – Sokołowska M.: Technologia
gastronomiczna z towaroznawstwem, część I, Wydawnictwo REA, Warszawa 2005

Skuza L.: Wypadki przy pracy od A do Z, Wydawnictwo Ośrodek Doradztwa
i Doskonalenia Kadr, Gdańsk 1998

Wojciechowski E.: Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach, Wydawnictwo Ośrodek
Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdańsk 1998

Zdziennicka – Kaczocha G.: Co każdy pracodawca wiedzieć powinien o zasadach BHP
w swoim zakładzie pracy, w świetle znowelizowanych przepisów Kodeksu Pracy.
Wydawnictwo sigma, Skierniewice 2006 (stan prawni na 1 czerwca 2006 roku)

abicki W.: Organizacja bezpieczeństwo i higiena pracy, Wydawnictwa Szkolne

i Pedagogiczne Spółka Akcyjna, Warszawa 2005

http://lipka.klub.chip.pl/praktyczne/zdrowie.htm

PN-92/N-01256/02 Znaki bezpieczeństwa. Ewakuacyjne.

http://komers-bhp.pl

10.

www.odziez-robocza.com/apteczki.html