W

prawdzie pewne dzia³ania na

rzecz ochrony œrodowiska by³y

podejmowane z pobudek kulto-

wych, estetycznych i ekono-

micznych ju¿ od czasów staro¿ytnych [1], to

dopiero s³ynny raport komisji powo³anej przez

sekretarza generalnego ONZ U Than-

ta (1969), prace ”Klubu Rzymskiego” (1972)

i raport komisji powo³anej przez prezydenta

Jimmy Cartera ”The Global 2000” (1982)

uœwiadomi³y œwiatowej spo³ecznoœci ogrom

dokonanych przez ludzi zniszczeñ i dalszych

zagro¿eñ dla przyrody i jej zasobów, a w kon-

sekwencji, dla przysz³oœci ludzkoœci.

Raport U Thanta [2] zwróci³ uwagê na rabun-

kow¹ eksploatacjê ziemi (w szczególnoœci,

zmniejszanie siê zasobów ziemi uprawnej

w wyniku rozwoju kopalnictwa odkrywkowe-

go, urbanizacji i uprzemys³owienia oraz ich ni-

szczenie w wyniku zasolenia, zatrucia pesty-

cydami i stosowania monokultury, nadmierny

wyr¹b lasów), rabunkow¹ eksploatacjê mórz

(w szczególnoœci 16-krotny wzrost po³owów

w stosunku do ubieg³ego wieku), niszczenie

przyrody o¿ywionej (w szczególnoœci wyginiê-

cie z winy cz³owieka ok. 150 gatunków ptaków

i innych zwierz¹t oraz zagro¿enie dla kilku

tysiêcy gatunków), spadek zasobów wód

s³odkich w wyniku osuszania bagien, regula-

cji rzek, masowego poboru dla celów przemy-

s³owych i komunalnych, nadmiern¹ emisjê

dwutlenku wêgla, dwutlenku siarki i innych

zwi¹zków odpowiedzialnych za kwaœne de-

szcze i efekt cieplarniany oraz na narastaj¹cy

problem œmieci i odpadów przemys³owych.

W I Raporcie dla Klubu Rzymskiego [3] na

podstawie analizy matematycznych modeli

wzajemnych zale¿noœci i oddzia³ywañ piêciu

czynników uznanych za zasadnicze dla przy-

sz³oœci ludzkoœci _ przyrost ludnoœci, produk-

cja ¿ywnoœci, uprzemys³owienie, stan zaso-

bów naturalnych, zanieczyszczenie œrodowi-

ska _ sformu³owano wniosek o nieuchronno-

œci za³amania rozwoju przed up³ywem 100

lat w przypadku kontynuacji dotychczaso-

wych trendów (gwa³towny spadek iloœci pro-

duktów spo¿ywczych i gwa³towny wzrost licz-

by zgonów w wyniku wzrastaj¹cego zatrucia

i dewastacji œrodowiska ok. 2050 r.). Ponad-

to, postulowano ustanowienie w skali œwiato-

wej stanu trwa³ej równowagi ekonomicznej

i ekologicznej, jako œrodka zaradczego.

Podobnie pesymistyczne wnioski wynikaj¹

ze wspomnianego raportu ”The Global 2000”

[4] opracowanego przez Radê do Spraw Ja-

koœci Œrodowiska i Departament Stanu USA,

ELEKTRONIKA A ŒRODOWISKO

KONCEPCJA ZRÓWNOWA¯ONEGO ROZWOJU

r

RÓ¯NE

32

przewiduj¹cego wyczerpanie aktualnych

w 1976 r. rezerw wielu surowców mineral-

nych na pocz¹tku XXI-go wieku.

Obok tych alarmistycznych i pesymistycznych

prognoz na uwagê techników zas³uguj¹ ana-

lizy o wydŸwiêku optymistycznym, np. opraco-

wanie zespo³u Hermana Kahna [5]. Jego au-

torzy przewiduj¹ stabilizacjê wzrostu ludnoœci

i wzrostu gospodarczego, dynamiczny roz-

wój technologii pozwalaj¹cych na siêgniêcie do

zasobów naturalnych, których eksploatacja

jest obecnie niemo¿liwa lub nieop³acalna.

Prognozuj¹ oni, i¿ dalszy postêp naukowy

i technologiczny umo¿liwi odzyskiwanie wiêk-

szoœci zasobów naturalnych z odpadów pro-

dukcyjnych i konsumpcyjnych. Podobnie opty-

mistyczny pogl¹d przedstawi³ E. W. Zimmer-

mann [6] stwierdzaj¹c, i¿ zasoby s¹ wytworem

ludzkiej wiedzy, której rozwój prowadzi do

wzrostu zasobów. Jeœli zatem przyj¹æ, i¿ roz-

wój ludzkiej wiedzy jest nieskoñczony, to za-

soby, którymi ludzkoœæ bêdzie dysponowa³a s¹

równie¿ nieskoñczone.

W ostatnich dekadach spo³ecznoœæ miêdzyna-

rodowa poczyni³a wielkie wysi³ki na rzecz po-

godzenia rozwoju gospodarczego z ochron¹

œrodowiska. Dzia³ania legislacyjne, organiza-

cyjne i edukacyjne podjête zw³aszcza w USA,

wielu krajach europejskich i Japonii jak równie¿

w skali miêdzynarodowej sprawi³y, i¿ elemen-

ty ochrony œrodowiska staj¹ siê trwa³ymi ele-

mentami gospodarki, a zw³aszcza dzia³alnoœci

przemys³owej [7, 8]. Wspó³czeœnie dominuje

pogl¹d o koniecznoœci jeszcze g³êbszego prze-

wartoœciowania zasad, na których opiera siê

gospodarka œwiatowa tak, aby dostosowaæ

jej rozwój do uwarunkowañ ekologicznych.

Pogl¹d ten znalaz³ wyraz w koncepcji ”zrówno-

wa¿onego rozwoju”, tj. rozwoju gospodarcze-

go, który zaspokaja potrzeby obecne, nie stwa-

rzaj¹c zagro¿enia dla mo¿liwoœci zaspokojenia

potrzeb przysz³ych pokoleñ. Koncepcja ta zo-

sta³a rozwiniêta w ”Deklaracji z Rio”, jednym

z dokumentów przyjêtych podczas Konferen-

cji ONZ ”Œrodowisko i Rozwój” w Rio de Jane-

iro w 1992 r. Na uwagê zas³uguj¹ równie¿ po-

stulaty przeprowadzenia ”nastêpnej rewolucji

przemys³owej” polegaj¹cej na wprowadzeniu

gospodarki o cyklu zamkniêtym, w którym na

wzór obiegu materii w przyrodzie zu¿yte pro-

dukty stawa³yby siê ”pokarmem” dla nowych

produktów [9] oraz szerszego stosowania za-

sad in¿ynierii ekologicznej [10]. W przeciwieñ-

stwie do in¿ynierii œrodowiska, wywodz¹cej

siê z in¿ynierii sanitarnej, in¿ynieria ekologicz-

na (zwana te¿ ekotechnologi¹) stosuje podej-

œcie systemowe do zachowania przyrody i za-

sobów nieodnawialnych polegaj¹ce na wyko-

rzystaniu si³ natury, a zw³aszcza naturalnych

mechanizmów samoregulacji.

”Zrównowa¿ony rozwój” wi¹¿e siê z konieczno-

œci¹ rozwi¹zania zasadniczych problemów œro-

dowiskowych, ekonomicznych, etycznych i spo-

³ecznych. Stanowi zatem olbrzymie wyzwanie

Radioelektronik Audio-HiFi-Video 2/2003

Koniecznoœæ przestawienia œwiatowej gospodarki na

zasady ”zrównowa¿onego rozwoju” stanowi wielkie

wyzwanie dla wszystkich. Szczególn¹ rolê w tym

procesie odgrywa elektronika - podstawa obecnej

rewolucji informatycznej i telekomunikacyjnej. Wbrew

potocznej opinii o ”czystoœci” elektroniki, przemys³

elektroniczny stosuje technologie i materia³y

szkodliwe dla zdrowia i œrodowiska, zaœ szybko

narastaj¹ca iloœæ zu¿ytego sprzêtu stanowi powa¿ne

zagro¿enie. Konieczne g³êbokie, wrêcz rewolucyjne

zmiany w dziedzinach projektowania, technologii

produkcji i zagospodarowania odpadów elektronicznych

stanowi¹ wielkie wyzwanie zw³aszcza dla nauki,

dydaktyki i przemys³u. Stwarzaj¹ równie¿ szanse

zarówno poprawy warunków œrodowiskowych oraz

zdrowotnych dla nas i przysz³ych pokoleñ, jak

i doraŸnych korzyœci w postaci licznych miejsc pracy

w powstaj¹cym przemyœle, zapewniaj¹cym przed³u¿enie

u¿ytkowania sprzêtu oraz recykling materia³ów

i podzespo³ów. W cyklu artyku³ów ”Elektronika

a œrodowisko” spróbujemy przeprowadziæ bilans

zagro¿eñ oraz korzyœci dla œrodowiska i zdrowia

stwarzanych przez elektronikê. Sformu³ujemy te¿

wyzwania i zadania stoj¹ce przed elektronikami.

dla wszystkich. Wymagaæ to bêdzie wielkiego

wysi³ku badawczego, edukacyjnego i zmian

w dziedzinie prawa. Zagadnienia ochrony œro-

dowiska s¹ dobrze okreœlone i powinny byæ

przyswojone jako wa¿ne dodatkowe uwarun-

kowania dzia³alnoœci in¿ynierów i techników.

Rola elektroniki

Na obecnym etapie trwaj¹cej od prze³omu XIX

i XX wieku rewolucji przemys³owej szczególn¹

rolê odgrywa elektronika - podstawa rewolucji

informatycznej i telekomunikacyjnej, tote¿ na

elektronice (elektronikach) spoczywa du¿a od-

powiedzialnoœæ za losy œwiata. W powszech-

nym mniemaniu elektronika stanowi wielkie

dobrodziejstwo ludzkoœci. Prowadzone ostatnio

w szerokim zakresie badania wykazuj¹ jed-

nak, ¿e na etapach produkcji oraz u¿ytkowania

podzespo³ów i urz¹dzeñ wystêpuj¹ powa¿ne

zagro¿enia dla zdrowia i œrodowiska. Iloœæ zu-

¿ytego sprzêtu elektrycznego i elektronicznego

stwarzaj¹cego dalsze zagro¿enia na wysypi-

skach roœnie w tempie kilka razy szybszym

ni¿ iloœæ odpadów komunalnych. Ponadto, do-

œwiadczenia wielu krajów wykazuj¹, ¿e zago-

spodarowanie zu¿ytych urz¹dzeñ elektrycz-

nych i elektronicznych jest zwykle energoch³on-

ne, powoduje zagro¿enie dla zdrowia pracow-

ników i zanieczyszczenie œrodowiska, zaœ op³a-

calne jest obecnie odzyskiwanie tylko nie-

których podzespo³ów i materia³ów.

Te czynniki sprawiaj¹, i¿ konieczna staje siê

kompleksowa ocena wp³ywu produktów elek-

tronicznych na œrodowisko w pe³nym cyklu ich

”¿ycia” tj. od etapu pozyskiwania surowców do

zagospodarowania odpadów _ LCA (Life

Cycle Assessment). Wyniki analiz LCA bêd¹

stanowi³y podstawê dla zaprojektowania no-

wych technologii i nowych produktów, przyja-

znych dla œrodowiska (i cz³owieka). Metody

i narzêdzia do analiz oraz projektowania tech-

nologii i urz¹dzeñ przyjaznych dla œrodowiska

_ DfE (Design for Environment) s¹ obecnie

w pocz¹tkowej fazie rozwoju, niemniej jednak

w wielu oœrodkach osi¹gniêto ju¿ znacz¹ce

rezultaty.

Analiza wyników licznych projektów w dzie-

dzinie demonta¿u oraz recyklingu sprzêtu elek-

trycznego i elektronicznego wykazuje, ¿e odzy-

skiwanie materia³ów i podzespo³ów jest praco-

ch³onne w zakresie zarówno badañ podsta-

wowych i tworzenia nowych technologii, eduka-

cji, jak te¿ praktycznej realizacji. Oznacza to

mo¿liwoœæ stworzenia licznych miejsc pracy

w tych sektorach. Wa¿n¹ rolê, jak siê wydaje,

bêdzie odgrywa³o doœwiadczenie, co pozwoli na

wyrównanie szans na zatrudnienie osobom

starszym, maj¹cym gorsz¹ sytuacjê na rynku

pracy w skali œwiatowej [11].

Ju¿ obecnie, nie czekaj¹c na ostateczny kszta³t

dyrektyw Unii Europejskiej i krajowych uregu-

lowañ dotycz¹cych zasad projektowania, ogra-

niczeñ w stosowaniu substancji niebezpiecz-

nych i toksycznych oraz zasad zagospodaro-

wania zu¿ytego sprzêtu elektronicznego i elek-

trycznego mo¿emy, a nawet powinniœmy w³¹-

czyæ siê do dzia³añ na rzecz wyeliminowania

gospodarki rabunkowej i zachowania œrodowi-

ska w stanie umo¿liwiaj¹cym godn¹ egzysten-

cjê przysz³ym pokoleniom. Od nas zale¿y, czy

pogodzimy siê ze sformu³owan¹ w ”Granicach

wzrostu” [3] myœl¹ i¿ ”technika znacznie zwiêk-

szy³a i rozszerzy³a si³y fizyczne cz³owieka, ale

w niewielkim tylko stopniu _ lub wcale _ pomno-

33

Radioelektronik Audio-HiFi-Video 2/2003

Piotr Górecki

WZMACNIACZE OPERACYJNE

Podstawy, aplikacje, zastosowania

Wydawnictwo BTC. Warszawa 2002, str. 252

W ostatnich latach, w wielu zastosowaniach obser-

wuje siê powrót do techniki analogowej, której za-

lety znowu zaczyna siê doceniaæ. Podstawowym

elementem w tej technice jest wzmacniacz opera-

cyjny. Bardzo wiêc na czasie ukazuje siê ksi¹¿ka,

w której w sposób wyczerpuj¹cy omówiono zasa-

dy dzia³ania, parametry i zastosowania wzmac-

niaczy operacyjnych. Ksi¹¿ka jest przeznaczona dla

praktyków, materia³ teoretyczny ograniczono do

niezbêdnego minimum.

Pierwsze rozdzia³y poœwiêcono podstawom dzia-

³ania i najprostszym aplikacjom wzmacniaczy ope-

racyjnych, wraz z podstawowymi wskazówkami

praktycznymi. Ta czêœæ ksi¹¿ki mo¿e, w zamyœle

Autora, byæ traktowana jako oddzielna ca³oœæ prze-

znaczona dla pocz¹tkuj¹cych, którzy stosuj¹ popu-

larne wzmacniacze. W drugiej czêœci znajdujemy

bardziej szczegó³owe omówienie parametrów i ich

znaczenia praktycznego. Ten materia³ jest potrzeb-

ny tak¿e tym, którzy prócz najpopularniejszych,

tañszych wzmacniaczy stosuj¹ równie¿ bardziej

wyspecjalizowane, o bardzo dobrych parametrach.

W nastêpnym, najobszerniejszym rozdziale

omówiono wiele wybranych zastosowañ wzmacnia-

czy. Podano podstawowe zasady projektowania,

a tak¿e typowe wartoœci elementów stosowanych

Przegl¹d wydawnictw

w poszczególnych uk³adach. Jako zastosowanie

szczególnie wa¿ne potraktowano filtry aktywne,

poœwiêcaj¹c im oddzieln¹ czêœæ ksi¹¿ki. Wiadomo,

¿e du¿ym problemem w technice analogowej s¹

szumy. Autor bardzo szczegó³owo zajmuje siê tym

zagadnieniem, omawiaj¹c ró¿ne rodzaje szumów,

parametry szumowe uk³adów, a tak¿e zastosowa-

nie w praktyce elementów o ma³ych szumach.

Ksi¹¿kê zamykaj¹ krótkie informacje o wzmacnia-

czach ze sprzê¿eniem pr¹dowym oraz o tzw. dia-

mentowych tranzystorach i wzmacniaczach trans-

konduktancyjnych.

Na koñcu ksi¹¿ki zabrak³o mi wykazu literatury,

który u³atwi³by bardziej dociekliwym Czytelnikom do-

tarcie do obszerniejszych lub bardziej specjali-

stycznych publikacji z tej tematyki.

Ksi¹¿ka jest bogato ilustrowana, co z pewnoœci¹

znacznie u³atwi Czytelnikom przyswojenie materia-

³u. Zastosowano konwencjê powo³ywania siê na ry-

sunki w tekœcie, bez zamieszczania podpisów.

Osobiœcie wolê jednak rysunki opatrzone trady-

cyjnie podpisami, gdy¿ wtedy, nawet tylko przegl¹-

daj¹c ksi¹¿kê, uzyskuje siê w ³atwy sposób sporo

informacji.

Wielk¹ zalet¹ ksi¹¿ki jest ujêcie materia³u w sposób

zrozumia³y i przystêpny. Autor, znany popularyza-

tor elektroniki, posiad³ bowiem umiejêtnoœæ pisania

³atwo o rzeczach nie³atwych.

Ksi¹¿ka jest przeznaczona dla wszystkich elek-

troników zainteresowanych technik¹ analogo-

w¹. Mo¿e byæ bardzo po¿ytecznym materia³em

¿y³a jego zdolnoœæ rozumowania im¹droœæ”, czy

te¿ przyjmiemy jako motto naszego dzia³ania

parafrazê s³ynnej sentencji profesora AGH W.

Goetla, autora pojêcia ”sozologia” [12] i orêdow-

nika twórczego zaanga¿owania techników w ra-

towanie œrodowiska: ”co technika popsu³a, to

elektronika pomo¿e naprawiæ”.

n

Tomasz Buczkowski

L I T E R A T U R A

[1] P. ¯ukowski: Podstawowe problemy wspó³czesnej

techniki i ochrony œrodowiska, PWN, Warszawa, 1987.

[2] U Thant: Cz³owiek i jego œrodowisko, Raport Sekr.

Gen. ONZ z dnia 26 maja 1969, Biuletyn Polskiego

Komitetu d/s UNESCO, nr specjalny, Warszawa, 1970.

[3] D.H. Meadows i in.: Granice wzrostu, PWE,

Warszawa, 1973.

[4] The Global 2000. Report to the President ”Entering

the Twenty-First Century”, New York, 1982.

[5] H. Kahn, W. Brown, L. Hertel: The next 200 years: A

scenario for America and the world, New York, 1976.

[6] E. W. Zimmermann: World resources and industries,

Harper, New York, 1951 (por. J. Dembowski, Zarys ogól-

nej teorii zasobów naturalnych, PWN, 1989).

[7] A. Budnikowski: Ochrona œrodowiska jako problem

globalny, PWE, 1998.

[8] J. Ciechanowicz: Miêdzynarodowe prawo ochrony

œrodowiska, PWN, 1999.

[9] W. McDonough, M. Braungart: The NEXT Industrial

Revolution, The Atlantic Monthly; October 1998; Volume

282, No. 4.

[10] W. J. Mitsch, Ecological Engineering: A New

Paradigm for Engineers and Ecologists, w: P. C. Schulze

(ed.), Engineering within ecological constraints, National

Academy Press, Washington, 1996.

[11] Organization of Economic Cooperation and

Development, The labour market and older workers,

OECD, 1995.

[12] W. Goetel: Ochrona przyrody a technika, PWN,

Kraków, 1969.

pomocniczym dla studentów wy¿szych uczelni

technicznych, uzupe³niaj¹cym zdobyte na wyk³a-

dach wiadomoœci teoretyczne o cenne informa-

cje praktyczne niezbêdne w przysz³ej pracy za-

wodowej.

Ksi¹¿ka bêdzie z pewnoœci¹ u¿ytkowana przez

elektroników w codziennej pracy, by³aby zatem

nara¿ona na szybkie zniszczenie. Dlatego dobrym

pomys³em jest zaopatrzenie jej w bardzo solidn¹,

tward¹ ok³adkê.

Informacje o zakupie: Wydawnictwo BTC,

http://www.btc.pl

(mn

)