2011 SP Kat przepadek mienia

Wydawnictwo

Szkoły Policji w Katowicach

2011

SZKOŁA POLICJI W KATOWICACH

Przepadek mienia

Opracowanie:

podinsp. dr Jerzy Gąsiorowski

podinsp. mgr Piotr Górnik

ZAKŁAD SŁUŻBY KRYMINALNEJ

Wszelkie prawa zastrzeżone – Szkoła Policji w Katowicach 2011

Książki nie wolno reprodukować (adaptować) ani w całości, ani w części, niezależnie od zastosowanej techniki
(druk, fotografia, komputer, kserograf, fonografia itd.), bez pisemnej zgody Wydawcy.

Druk i oprawa: Szkoła Policji w Katowicach

Spis treści

WSTĘP ....................................................................................................................... 5

Rozdział 1. Przepadek w polskiej procedurze karnej ............................................... 6

1.1.

Wprowadzenie ................................................................................................... 6

1.2.

Przepadek przedmiotów (art. 44 k.k.) ................................................................ 8

1.3.

Przepadek korzyści majątkowych (art. 45 k.k.) ............................................... 11

Rozdział 2. Odpowiedzialność karna podmiotów zbiorowych ............................... 17

2.1. Zasady odpowiedzialności podmiotów zbiorowych ......................................... 17

2.2. Zabezpieczenie majątkowe w ustawie o odpowiedzialności podmiotów

zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary ................................................... 24

2.2.1. Wniosek o zabezpieczenie mienia podmiotu zbiorowego ............................. 25

2.2.2. Przedmiot zabezpieczenia .............................................................................. 27

2.2.3. Zabezpieczenie wykonania kary pieniężnej ................................................... 27

2.2.4. Zabezpieczenie przepadku .............................................................................. 29

2.2.5. Upadek zabezpieczenia majątkowego ............................................................ 32

2.2.6. Zaskarżalność zabezpieczenia majątkowego ................................................. 33

Rozdział 3. Zabezpieczanie i przepadek mienia w latach 2004-2008 w badaniach

aktowych ..................................................................................................................... 36

3.1. Zakres przedmiotowy badań .............................................................................. 36

3.2. Kwalifikacja prawna analizowanych spraw karnych ........................................ 38

3.3. Analiza ilościowa spraw .................................................................................... 39

3.4. Straty ................................................................................................................. 41

3.5. Sprawcy przestępstw ......................................................................................... 45

3.6. Zabezpieczenie majątkowe i przepadek ............................................................ 50

3.7. Wnioski .............................................................................................................. 54

BIBLIOGRAFIA......................................................................................................... 56

WSTĘP

Jednym z istotnych elementów walki z przestępczością jest instytucja zabezpieczenia

majątkowego i przepadku. Są to środki przymusu procesowego szczególnie dotkliwe,

gdyż polegają na pozbawieniu podejrzanego (oskarżonego) swobody dysponowania

oznaczonymi wartościami majątkowymi, w posiadanie których wszedł on w sposób

przestępny. Zastosowanie tych środków powoduje pozbawianie sprawcy korzyści

z przestępstwa, a poza tym w istotny sposób wspiera efektywność kary pozbawienia

wolności i powoduje, że przestępstwo przestaje być opłacalne nawet wtedy, gdy sprawca

z góry założył, że karę pozbawienia wolności odbędzie (przy założeniu, że przestępstwo

przysporzyło mu znacznie więcej korzyści, niż gdyby pracował legalnie).

Instytucje te stosowane są w powszechnej procedurze karnej, jak też w przypadku

tzw. „przestępczości

przedsiębiorstw”.

Pociągnięcie

podmiotu

zbiorowego

do odpowiedzialności związanej z osiągnięciem przez niego korzyści z popełnionego

przestępstwa związane jest jednak z problemami natury zarówno materialnoprawnej,

jak i procesowej, co powoduje, że instytucje te nie są powszechnie stosowane.

Wychodząc zatem z założenia, że znajomość wymienionych instytucji prawnych,

jak i zagadnień związanych z procedurą ich stosowania jest niezbędna każdemu

policjantowi, którego zadaniem jest wykryć sprawcę przestępstwa, zebrać materiał

dowodowy oraz pozbawić go „owoców” przestępczej działalności, w niniejszym

opracowaniu omówiono te zagadnienia. W rozdziale pierwszym przedstawiono instytucję

przepadku w zakresie prawnomaterialnym, rozdział drugi z kolei poświęcono stosowaniu

tej instytucji w stosunku do podmiotów zbiorowych. W rozdziale trzecim zaprezentowano

wyniki badań aktowych w zakresie stosowania zabezpieczenia (przepadku) majątkowego

przez organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości, przeprowadzone w Sądzie Okręgowym

w Katowicach. Badaniami objęto sprawy podlegające jego jurysdykcji za lata 2004-2008

w kategorii przestępstw przeciwko mieniu. Wyniki tych badań obrazują trudności

(pozaprocesowe) z jakimi spotykają się policjanci w trakcie realizacji zadań służbowych

w tym zakresie i jak się wydaje, pozwolą zwrócić uwagę na istotne zagadnienia związane

z prawidłową realizacją procesu karnego.

Rozdział 1. Przepadek w polskiej procedurze karnej

1.1. Wprowadzenie

Kodeks karny

przewiduje szereg środków karnych, które mogą być orzekane wobec

sprawcy przestępstwa. Wśród nich wyróżniamy m.in. przepadek

, który nastąpić może

jedynie w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego

orzeczenia sądu

. Termin ten stanowi wspólną nazwę dla dwóch instytucji

prawnokarnych zwanych: przepadkiem przedmiotów (art. 44 k.k.) oraz przepadkiem

korzyści majątkowych pochodzących z przestępstwa (art. 45 k.k.). Ma on na celu

walkę z opłacalnością i dochodowością działalności przestępczej, m.in. ma zagwarantować

nieopłacalność działań przestępczych.

Przepadek ma służyć realizacji funkcji:

prewencyjnej: poprzez uświadomienie zarówno w aspekcie prewencji ogólnej,

jak i indywidualnej, nieopłacalności wkraczania na drogę przestępstwa,

jak również poprzez utrudnienie lub uniemożliwienie kontynuowania

działalności przestępczej ze względu na pozbawienie sprawcy przedmiotów,

które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa;

represyjnej: wiążącej się z wymierną dolegliwością dla sprawcy czynu

karalnego bądź innych osób;

kompensacyjnej: dążącej do naprawienia szkody podmiotowi pokrzywdzonemu

w następstwie popełnionego czynu karalnego;

wychowawczej: gdy zamiast orzeczenia przepadku przedmiotów, z uwagi

na jego niewspółmierność do wagi popełnionego czynu zabronionego, sąd może

orzec nawiązkę na rzecz Skarbu Państwa

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. z 2007 r. Nr 78, poz. 483, z późn. zm.).

Art. 39 pkt 4 k.k.

Art. 46 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 88, poz. 553,

z późn. zm.).

J. Raglewski, Materialnoprawna regulacja przepadku w polskim prawie karnym, Kraków 2005, s. 36-40.

Kodeksowa nazwa środka karnego nie mówi, co może być objęte przepadkiem.

Jednakże na podstawie przepisów art. 44 i 45 k.k. możemy wywnioskować, że może

on dotyczyć:

przedmiotów (art. 44 § 1, 2 i 6 k.k.),

równowartości przedmiotów (art. 44 § 4 k.k.),

korzyści majątkowej (art. 45 § 1 k.k.),

równowartości korzyści majątkowej (art. 45 § 1 k.k.),

udziału we własności przedmiotów (art. 44 § 7 k.k.),

równowartości udziału we własności przedmiotów (art. 44 § 7 k.k.),

udziału we własności korzyści majątkowej (art. 45 § 5 k.k.),

równowartości udziału we własności korzyści majątkowej (art. 45 § 5 k.k.).

Omawiany środek karny może być stosowany kumulatywnie bądź samoistnie. W tym

drugim przypadku orzekanie może być zastosowane przy odstąpieniu od wymierzenia

kary, jeżeli cele zostaną przez ten środek karny spełnione (art. 59 k.k.)

oraz przy nadzwyczajnym złagodzeniu kary, w przypadku gdy występek zagrożony

jest alternatywnie karami grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności

(art. 60 § 7 k.k.).

Przepadek może być również orzekany tytułem środka zabezpieczającego

o charakterze administracyjnym, jeśli sprawca dopuścił się czynu zabronionego

w stanie niepoczytalności (art. 99 § 1 k.k.) lub w przypadku, gdy społeczna

szkodliwość czynu jest znikoma, jak też przy warunkowym umorzeniu postępowania

albo gdy zachodzi okoliczność wyłączająca ukaranie sprawcy czynu zabronionego

(art. 100 k.k.). Ponadto przepisy dotyczące przepadku przedmiotów znajdują się

również w kilkudziesięciu ustawach zawierających przepisy karne, np. w Ustawie

z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych

czy też w Ustawie

z dnia 13 października 1995 r. – Prawo łowieckie

Art. 121 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2006 r. Nr 90,

poz. 631, z późn. zm.).

Art. 54 ustawy z dnia 13 października 1995 r. – Prawo łowieckie (t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066,

z późn. zm.).

Przepadkowi podlegają przedmioty zarówno materialne jak i niematerialne.

Wśród

przedmiotów

materialnych

wyróżniamy

rzeczy

rozumieniu

cywilnoprawnym, jak również przedmioty materialne niebędące rzeczami

1.2. Przepadek przedmiotów (art. 44 k.k.)

Zgodnie z art. 44 k.k. przepadkowi podlegają przedmioty pochodzące bezpośrednio

z przestępstwa, służące do popełnienia przestępstwa lub do tego przeznaczone

oraz których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przesyłanie, przenoszenie lub przewóz

stanowi przestępstwo.

Przepadek określony w art. 44 § 1 k.k. ma charakter obligatoryjny i dotyczy

przepadku przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa, a więc

przedmiotów, wobec których wystarczającym warunkiem dla ich uzyskania jest

realizacja znamion przestępstwa. Należy zaznaczyć, że zgodnie z art. 44 § 5 k.k.

orzekanie przepadku uwarunkowane jest brakiem konieczności zwrotu przedmiotu

pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi. Przepadkiem mogą być

objęte zarówno ruchomości, jak i nieruchomości. Nie jest możliwe orzeczenie

przepadku przedmiotów, które nie znalazły się we władztwie w wyniku realizacji

znamion przestępstwa. W takiej sytuacji należy je zakwalifikować jako pochodzące

pośrednio z przestępstwa i przepadek następować będzie w trybie art. 45 k.k.

W sytuacji gdy przedmiot pochodzący bezpośrednio z przestępstwa nie jest już

we władaniu sprawcy, sąd może orzec przepadek równowartości tego przedmiotu.

Art. 44 § 2 k.k. określa drugą postać przepadku przedmiotów, które służyły

lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa. Przedmiotem służącym

do popełnienia przestępstwa jest każda rzecz, niekoniecznie wytworzona w celu

przestępczym, której użycie umożliwia lub co najmniej ułatwia sprawcy realizację

zamierzonego czynu przestępnego albo jego poszczególnych stadiów

. Podlegające

przepadkowi przedmioty nie muszą być wytworzone przez człowieka, może to być

J. Raglewski, Materialnoprawna…, s. 21-24.

Wyrok SN z 11 czerwca 1984 r., RNw 4/84, OSNKW 1984, z. 11-12, poz. 113.

np. kamień, zwierzę. Przepadkowi na podstawie ww. artykułu może podlegać bardzo

szeroki zakres przedmiotów. Chodzi tutaj o przedmioty:

specjalnie wytworzone bądź przystosowane do popełnienia przestępstwa

(np. przyrządy do nielegalnej produkcji alkoholu, narkotyków, podrobione

pieczątki służące do fałszowania dokumentów);

służące zazwyczaj celom zgodnym z prawem, które jednak zostały

wykorzystane w działalności przestępczej (np. urządzenie kserograficzne,

za pomocą którego sfałszowano dokument; nóż; siekiera; śrubokręt które to

przedmioty służyły sprawcy do spowodowania uszczerbku na zdrowiu

innej osoby)

Użyte w art. 44 § 2 k.k. określenia wskazują, że chodzi o narzędzia popełnienia

przestępstwa umyślnego, nie można więc orzec przepadku w razie skazania

za przestępstwo nieumyślne. Jednocześnie przepadek narzędzi odnosi się do każdej

z form stadialnych popełnienia przestępstwa. Należy zaznaczyć, że przepadek

przedmiotów, o których mowa w § 2, może być orzeczony tylko wówczas,

gdy stanowią one własność sprawcy. Jeżeli ktoś inny jest ich właścicielem, orzeczenie

przepadku możliwe jest wyłącznie w przypadkach wskazanych w ustawie,

jak np. możliwość orzeczenia przepadku przedmiotów bez względu na to, kto jest ich

właścicielem przy przestępstwie paserstwa (art. 293 § 2 k.k.) czy też fałszowania

pieniędzy (art. 316 k.k.). W razie orzeczenia przepadku przedmiotów niebędących

własnością sprawcy, właścicielowi przysługuje roszczenie odszkodowawcze

do sprawcy.

Art. 44 § 3 k.k. przewiduje możliwość orzeczenia nawiązki na rzecz Skarbu

Państwa, jeżeli orzeczenie przepadku przedmiotów, które służyły lub były

przeznaczone do popełnienia przestępstwa, byłoby niewspółmierne do wagi

popełnionego czynu. Z uwagi na to, że nie określono kryteriów, jakie winny być

uwzględnione przy dokonywaniu ustaleń co do współmierności przepadku do wagi

popełnionego czynu, przydatna będzie w tym zakresie ocena:

stopnia wykorzystania określonych przedmiotów w popełnieniu przestępstwa;

społecznej szkodliwości czynu;

J. Raglewski, Materialnoprawna…, s. 137.

wyniku porównania wartości przedmiotu z korzyścią, jaką przyniosło lub miało

sprawcy przynieść popełnione przestępstwo

Przepis art. 44 § 4 k.k. przewiduje możliwość orzeczenia przepadku równowartości

przedmiotów w sytuacji, gdy orzeczenie przepadku określonego w § 1 lub 2 nie jest

możliwe. Regulacja ta znajduje zastosowanie w sytuacji niemożności orzeczenia

przepadku przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa oraz tych,

które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa. Mając na uwadze

fakt, że ustawodawca nie wskazał przyczyn braku możliwości przepadku

przedmiotów, możemy je podzielić je na dwie kategorie:

o charakterze prawnym, do której zaliczymy m.in. konieczność zwrotu

przedmiotu pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi;

o charakterze faktycznym, do której zaliczymy m.in. zniszczenie, zgubienie

czy też ukrycie przedmiotu zagrożonemu przepadkowi.

Dla orzeczenia przepadku równowartości przedmiotów nie ma znaczenia przyczyna

niemożności orzeczenia przepadku. Ponadto w celu orzeczenia przepadku

równowartości przedmiotów należy ustalić ich równowartość i w tym zakresie

większość doktryny stoi na stanowisku, że należy ją określić w stosunku do czasu

popełnienia czynu zabronionego

Orzeczenie przepadku przedmiotów nie może nastąpić kosztem praw podmiotu

innego niż sprawca przestępstwa. Dlatego art. 44 § 5 k.k. przewiduje zakaz orzekania

przepadku przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa oraz służących

lub przeznaczonych do popełnienia przestępstwa, wprowadzając obowiązek ich

zwrotu pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi. Przewidywany jest

obligatoryjny zwrot niezależnie od tego, czy podmiot, na rzecz którego ma on nastąpić,

jest właścicielem przedmiotów, czy też przysługuje mu inne prawo w stosunku

do nich (np. najem, dzierżawa). W razie zaistnienia wątpliwości co do własności

określonych przedmiotów zagrożonych przepadkiem, winny być one złożone

do depozytu sądowego celem dokonania stosownych ustaleń w tym zakresie

J. Raglewski, Materialnoprawna…, s. 201.

Tamże, s. 214-215.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 1990 r., V KRN 326/89, OSNPG 1990, poz. 68.

Art. 44 § 6 k.k. dotyczy przepadku przedmiotów, orzekanych w wypadkach

skazania za przestępstwo polegające na naruszeniu zakazu wytwarzania, posiadania,

obrotu, przesyłania, przenoszenia lub przewozu określonych przedmiotów. Sąd może,

a w wypadkach przewidzianych w ustawie ma obowiązek, orzec przepadek

przedmiotów, które objęte są powyższymi zakazami. Przesłanką orzeczenia przepadku

przedmiotów jest skazanie za przestępstwo polegające na naruszeniu zakazu

wytwarzania, posiadania, obrotu, przesyłania, przenoszenia lub przewozu określonych

przedmiotów. Przepadkowi, co do zasady, podlegać mogą tylko przedmioty będące

własnością sprawcy. Wynika to z tego, że stosowanie tej sankcji karnej nie powinno

wiązać się z negatywnymi konsekwencjami dla osób trzecich

Orzekanie przepadku przedmiotów niestanowiących własności sprawcy,

zgodnie z art. 44 § 7 k.k., jest dopuszczalne jedynie w wypadkach, gdy przepis

ustawowy wyraźnie to przewiduje, np. przy przestępstwie paserstwa (art. 293 § 2 k.k.)

czy też fałszowania pieniędzy (art. 316 k.k.). Również w razie współwłasności orzeka

się przepadek udziału należącego do sprawcy lub przepadek równowartości

tego udziału. Należy zaznaczyć, że przepadek udziału nie znajduje zastosowania

w sytuacjach, gdy przepis dopuszcza orzeczenie przepadku przedmiotów, niezależnie

od tego czyją stanowią własność.

Orzeczenie przepadku wywiera również skutek w sferze prawa cywilnego.

Zgodnie z art. 44 § 8 k.k. przedmioty objęte przepadkiem, z chwilą uprawomocnienia

się wyroku sądowego, przechodzą na własność Skarbu Państwa. Wówczas sprawca

przestępstwa albo inne osoby pozbawiane są prawa własności. Wykonanie

orzeczonego przepadku uregulowane jest w przepisach k.k.w.

1.3. Przepadek korzyści majątkowych (art. 45 k.k.)

Omawiany artykuł zawiera regulację majątkowego środka penalnego zwanego

przepadkiem korzyści majątkowych pochodzących z przestępstwa. Przy wyjaśnieniu

terminu korzyść majątkowa należy przyjąć szeroką wykładnię, oznaczającą korzyść

Wyrok Sądu Najwyższego z 27 czerwca 1976 r., V KR 73/76, OSNPG 1977, z. 4, poz. 25.

Art. 187-195b ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557,

z późn. zm.).

zaspokajającą w pierwszym rzędzie potrzebę materialną, której osiągnięcie zmienia

stan majątkowy sprawcy lub tej osoby, której ją przysparza, a taka zmiana nie jest

uzasadniona uprawnieniami przysługującymi sprawcy imiennie, wynikającymi

ze stosunku prawnego istniejącego między nim a osobą fizyczną lub prawną

pokrzywdzoną jego działaniem

. Przez korzyść majątkową należy rozumieć więc

każde przysporzenie majątku albo uniknięcie strat lub obciążeń majątku

Art. 45 § 1 k.k. ma zastosowanie, jeżeli sprawca osiągnął z popełnienia

przestępstwa, chociażby pośrednio, korzyść majątkową niepodlegającą przepadkowi

przedmiotów wymienionych w art. 44 § 1 lub § 6 k.k. (przedmioty pochodzące

bezpośrednio z przestępstwa oraz przedmioty pochodzące z przestępstw polegających

na naruszeniu zakazu wytwarzania, posiadania, obrotu, przesyłania, przenoszenia

lub przewozu określonych przedmiotów). Obejmuje on więc przepadkiem korzyści

majątkowe pochodzące bezpośrednio, jak i pośrednio z przestępstwa. Pierwsze z nich

dotyczą korzyści pochodzących z danego przestępstwa, a drugie składników

majątkowych uzyskanych w następstwie przetworzenia korzyści pochodzących

bezpośrednio z popełnienia przestępstwa. Przepadku nie orzeka się, gdy korzyść

majątkowa pochodząca z przestępstwa podlega zwrotowi pokrzywdzonemu lub innym

podmiotom. Mając na uwadze fakt, że artykuł nie wskazuje sytuacji, kiedy sąd

ma orzec przepadek korzyści majątkowej, czy też jej równowartości, należy

stwierdzić, że zależy to wyłącznie od niego.

Przepisy art. 45 § 2-4 k.k. przerzucają ciężar dowodu w ramach regulacji

przepadku korzyści majątkowych. Istota konstrukcji prawnokarnych polega

na wykorzystaniu instytucji domniemań prawnych do ustalania przestępnej

proweniencji określonych składników majątkowych.

Z pierwszego z nich (art. 45 § 2 k.k.) wynika, że mienie, które sprawca objął

we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł w czasie popełnienia

przestępstwa lub po jego popełnieniu, do chwili wydania chociażby nieprawomocnego

wyroku, stanowi korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa. Przepis

ma zastosowanie w razie skazania za przestępstwo, z którego popełnienia sprawca

osiągnął, chociażby pośrednio, korzyść majątkową znacznej wartości. Przy określeniu,

J. Raglewski, Materialnoprawna…, s. 31.

Uchwała Izby Karnej Sądu Najwyższego z 30 stycznia 1980 r., VII KZP 41/78, OSNKW 1980, nr 3, poz. 24.

czy korzyść majątkowa jest znacznej wartości, posiłkowo można posłużyć się zawartą

w art. 115 § 5 k.k. ustawową definicją znacznej wartości mienia. Powyższe

domniemanie obejmuje okres od czasu popełnienia przestępstwa do chwili wydania

chociażby nieprawomocnego wyroku. Obalenie ww. domniemania może nastąpić

w toku postępowania karnego do czasu jego prawomocnego zakończenia, poprzez

przedstawienie przez sprawcę przestępstwa lub inną zainteresowaną osobę dowodu

przeciwnego. W sytuacji gdy sprawca udowodni, że zagrożone przepadkiem korzyści

majątkowe nie stanowią owoców przestępstwa, niedopuszczalne będzie orzeczenie

ich przepadku. Zaznaczyć należy, że w celu obalenia domniemania prawnego sprawca

nie może powołać się wyłącznie na domniemanie zgodności posiadania z prawem,

wynikające z art. 341 k.c.

Wynika to z tego, że przepis karny wymaga

przeprowadzenia dowodu.

Domniemanie prawne przewidziane zostało również w art. 45 § 3 k.k. i ma ono

przeciwdziałać sytuacji transferu przez sprawcę składników majątkowych na inne

podmioty, w celu zapobieżenia orzeczenia ich przepadku. Zgodnie z nim, jeżeli

okoliczności sprawy wskazują na duże prawdopodobieństwo, że sprawca, o którym

mowa w art. 45 § 2 k.k., przeniósł na osobę fizyczną, prawną lub jednostkę

organizacyjną niemającą osobowości prawnej, faktycznie lub pod jakimkolwiek

tytułem prawnym, mienie stanowiące korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa,

uważa się, że rzeczy będące w samoistnym posiadaniu tej osoby lub jednostki

oraz przysługujące jej prawa majątkowe należą do sprawcy, chyba że zainteresowana

osoba lub jednostka organizacyjna przedstawi dowód zgodnego z prawem

ich uzyskania.

Zastosowanie instytucji z przepisu art. 45 § 3 k.k. warunkowane jest ustaleniem

w postępowaniu karnym odpowiedniej przesłanki domniemania. Sprowadza się ona

do stwierdzenia dwóch elementów, które muszą wystąpić łącznie:

okoliczności sprawy winny wskazywać na duże prawdopodobieństwo,

że sprawca, o którym mowa w § 2, przeniósł na osobę fizyczną, prawną

lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej mienie stanowiące

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 1964 r. Nr 16 poz. 93 z późn. zm.).

korzyść majątkową uzyskaną (bezpośrednio lub pośrednio) z popełnienia

przestępstwa;

podmiot, na rzecz którego sprawca przeniósł owe składniki majątkowe

jest samoistnym posiadaczem rzeczy oraz przysługują mu określone prawa

majątkowe. Z kolei wniosek domniemania sprowadza się do stwierdzenia

przynależności do sprawcy przestępstwa owych rzeczy i praw majątkowych

Przeniesienie mienia (obejmujące zarówno przeniesienie własności, jak i posiadania)

przez sprawcę przestępstwa na podmiot trzeci:

może być dokonane na podstawie tytułu prawnego (zarówno odpłatnego,

jak i nieodpłatnego); lub

może mieć postać jedynie przeniesienia faktycznego.

Stosowanie art. 45 § 3 k.k. nie jest uwarunkowane celem, w jakim sprawca

przestępstwa przeniósł na inny podmiot składniki majątkowe. W szczególności nie jest

wymagane wykazanie, iż uczynił to, aby w ten sposób utrudnić orzeczenie

ich przepadku.

Krąg podmiotów, na rzecz których dokonanie przez sprawcę przeniesienia

składników majątkowych objęte jest domniemaniem z art. 45 § 3 k.k. jest szeroki.

Chodzi zarówno o osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne

niemające osobowości prawnej (np. osobowe spółki handlowe: spółka jawna, spółka

komandytowa, spółka komandytowo-akcyjna, spółka partnerska, spółki kapitałowe

w organizacji). Regulacja z art. 45 § 3 k.k. dotyczy zarówno ruchomości,

jak i nieruchomości, które są w samoistnym posiadaniu osoby lub jednostki

organizacyjnej, na rzecz której sprawca przestępstwa dokonał transferu.

Poza zakresem pozostają rzeczy będące w posiadaniu zależnym (art. 336 k.c.)

oraz dzierżeniu (art. 338 k.c.). Z tego punktu widzenia istotne znaczenie ma przepis

art. 339 k.c., przewidujący na rzecz osoby, która faktycznie rzeczą włada

domniemanie samoistności posiadania

Obalenie domniemania przewidzianego w art. 45 § 3 k.k. może nastąpić

poprzez przedstawienie przez podmiot, na który sprawca przestępstwa przeniósł

J. Raglewski, Materialnoprawna…, s. 125.

Tamże, s. 127-128.

składnik majątkowy, dowodu „zgodnego z prawem jego uzyskania”. Zakres

przedmiotowy odnosi się do dwóch sytuacji:

dowodu zgodnego z prawem uzyskania danych składników majątkowych

przez sprawcę (obalający również domniemanie z art. 45 § 2);

dowodu braku wiedzy podmiotu trzeciego o tym, że nabyte przez niego

od sprawcy składniki majątkowe pochodzą z przestępstwa

Art. 45 § 4 k.k. wskazuje trzy dodatkowe sytuacje, w których stosuje się domniemanie

przewidziane w poprzednich przepisach. Są to:

1. dokonanie zajęcia stosownie do przepisu art. 292 § 2 k.p.k.;

2. zabezpieczenie grożącego przepadku korzyści;

3. egzekucja przepadku korzyści pochodzących z przestępstwa.

Warto tutaj nadmienić o treści art. 29a § 2 k.k.w., który przewiduje, że „osoba

fizyczna, w stosunku do której działa domniemanie ustanowione w art. 45 § 4 Kodeksu

karnego, może wnosić o wyłączenie z jego zakresu przedmiotów majątkowych,

których łączna wartość według oszacowania organu egzekucyjnego nie przekracza

przeciętnego sześciomiesięcznego dochodu tej osoby; wniosek o wyłączenie zgłasza

się do tego organu”

Art. 45 § 4 k.k. przewiduje możliwość wystąpienia przez podmiot, na który

sprawca przestępstwa przeniósł mienie, z powództwem przeciwko Skarbowi Państwa

o obalenie domniemania wynikającego z art. 45 § 3 k.k. Można go wytoczyć w każdej

fazie postępowania karnego (postępowanie przygotowawcze, jurysdykcyjne

bądź wykonawcze). W przypadku uczynienia tego w dwóch pierwszych stadiach

procesu, jego wniesienie powoduje taki skutek, iż przejście na własność Skarbu

Państwa objętej przepadkiem korzyści majątkowej lub jej równowartości może

nastąpić dopiero z chwilą uprawomocnienia się wyroku oddalającego powództwo

(art. 45 § 6). Jeżeli wytoczono go w postępowaniu wykonawczym, wówczas do czasu

prawomocnego

rozstrzygnięcia

sprawy

postępowanie

egzekucyjne

ulega

zawieszeniu

Tamże, s. 129.

J. Potulski, Kodeks karny. Komentarz do zmian wprowadzonych ustawą z dnia 13 czerwca 2003 r. o zmianie

ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, System Informacji Prawnej LEX 2004, [baza danych
online], LEX/el. 2004, [dostępny:15.08.2010 r.]

J. Raglewski, Materialnoprawna…, s. 131.

Art. 45 § 5 k.k. reguluje przepadek korzyści majątkowej pochodzącej

z popełnienia przestępstwa w sytuacji, gdy stanowi ona jedynie współwłasność

sprawcy. Konstrukcja prawna jest identyczna jak przewidziana w art. 44 § 7 k.k.,

która omówiona została wcześniej.

Natomiast przepis art. 45 § 6 k.k. wskazuje, że objęta przepadkiem korzyść

majątkowa lub jej równowartość przechodzi na własność Skarbu Państwa z chwilą

uprawomocnienia się wyroku, a w wypadku, o którym mowa w § 4 (osoba

lub jednostka, której dotyczy domniemanie ustanowione w § 3, może wystąpić

z powództwem przeciwko Skarbowi Państwa o obalenie tego domniemania), z chwilą

uprawomocnienia się wyroku oddalającego powództwo przeciwko Skarbowi Państwa.

Rozdział 2. Odpowiedzialność karna podmiotów zbiorowych

2.1. Zasady odpowiedzialności podmiotów zbiorowych

Polskie prawo karne, obok odpowiedzialności karnej osób fizycznych za popełnione

przestępstwo, przewiduje również pociągnięcie do odpowiedzialności karnej podmioty

zbiorowe za czyny zabronione pod groźbą kary

. Podmioty zbiorowe

odpowiedzialność tę ponoszą w myśl przepisów Ustawy z dnia 28 października 2002

r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary

(UOPZ)

. Procedura ta, tak w zakresie pociągnięcia do odpowiedzialności karnej

podmiotów zbiorowych, jak i stosowania środka przymusu procesowego w postaci

zabezpieczenia majątkowego na poczet ewentualnej kary pieniężnej lub przepadku,

charakteryzuje się wieloma odmiennościami w stosunku do powszechnej procedury

karno-procesowej.

Ustawa ta określiła (art. 1) zasady odpowiedzialności podmiotów zbiorowych

za czyny zabronione pod groźbą kary jako przestępstwa lub przestępstwa skarbowe,

zasady postępowania w przedmiocie takiej odpowiedzialności oraz zdefiniowała

(art. 2) pojęcie podmiotu zbiorowego. W myśl UOPZ podmiotem zbiorowym

„(…) jest osoba prawna oraz jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej,

której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną, z wyłączeniem Skarbu Państwa,

jednostek samorządu terytorialnego i ich związków”, jak też: „(…) spółka handlowa

z udziałem Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego

lub związku takich

Zaznaczyć należy, że tradycyjne ujęcie podstaw odpowiedzialności karnej, związane wyłącznie z karaniem

osób fizycznych (zgodnie z zasadą societas delinquere non potest), od dawna nie korespondowało z praktyczną
potrzebą włączenia przedsiębiorstw do kręgu podmiotów odpowiedzialnych za czyny karalne. J. Makarewicz
już ponad sto lat temu stwierdził, że: „Pytanie, jakie stawia się teorii prawa, nie brzmi: czy odpowiedzialność
karna osób prawnych jest możliwa, ale czy jest ona obecnie niezbędna oraz jak prawidłowo skonstruować jej
podstawy i naukowo uzasadnić”. Myśl tę rozwinął i najtrafniej oddał istotę problemu R. Schmitt w połowie
XX w. stwierdzając, że „problem odpowiedzialności przedsiębiorstw za popełniane przy wykonywaniu
ich działalności przestępstwa będzie rozwiązany dopiero wtedy, gdy taka potrzeba stanie się paląca” –
cyt. za O. Górniok, Przestępczość gospodarcza i jej zwalczanie, Warszawa 1994, s. 149. Konieczność istnienia
takiej regulacji na gruncie prawa polskiego przesądzona została z chwilą akcesji Polski do Unii Europejskiej.
Obowiązek wynikał wprost z Konwencji o ochronie interesów finansowych Wspólnot Europejskich z dnia
26.07.1995 r., która została ustanowiona na podstawie: art. K. 3 Traktatu o Unii Europejskiej (Dz.Urz. WE C
316 z 27.11.1995 r.) oraz I (Dz.Urz. C 151 z 20.05.1997 r.) i II (Dz.Urz. C 221 z 19.07.1997 r.) Protokołu
do Konwencji.

Dz.U. z 27.11.2002 r., nr 197, poz. 1661 z późn. zm. Ustawa weszła w życie w dniu 27.11.2003 r.

jednostek, spółka kapitałowa w organizacji, podmiot w stanie likwidacji

oraz przedsiębiorca niebędący osobą fizyczną, a także zagraniczna jednostka

organizacyjna”

Aby podmiot zbiorowy podlegał odpowiedzialności karnej z UOPZ, winien

charakteryzować się, tak jak każda inna osoba prawna, posiadaniem struktury

organizacyjnej, działaniem za pośrednictwem organów, posiadaniem zdolności

prawnej i procesowej oraz upadłościowej i naprawczej, posiadaniem własnego

majątku i odpowiadaniem tym majątkiem za zobowiązania oraz szkody wyrządzone

czynem niedozwolonym

. Zatem wszelkie podmioty zbiorowe nie posiadające tych

cech, a więc działające nielegalnie, które są „autorami” przestępstw gospodarczych,

nie podlegają odpowiedzialności karnej z przedmiotowej ustawy.

Przyjęty model odpowiedzialności quasi-karnej podmiotów zbiorowych

pozwala stwierdzić, że zarówno formalnie, jak i faktycznie, podmiot zbiorowy nie jest

w istocie sprawcą przestępstwa, lecz wyłącznie podmiotem równolegle i posiłkowo

odpowiedzialnym za przestępstwo popełnione przez osobę fizyczną

. Wynika to

z treści art. 3 UOPZ, w którym określono w sposób precyzyjny zasady ponoszenia

odpowiedzialności przez podmioty zbiorowe. Zatem podmiot ten podlega

odpowiedzialności za czyn zabroniony, którym jest zachowanie osoby fizycznej:

1. działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego w ramach

uprawnienia lub obowiązku do jego reprezentowania, podejmowania w jego

imieniu decyzji lub wykonywania kontroli wewnętrznej albo przy

przekroczeniu tego uprawnienia lub niedopełnieniu tego obowiązku;

2. dopuszczonej do działania w wyniku przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia

obowiązków przez ww. osobę;

3. działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego, za zgodą

lub wiedzą osoby, o której mowa w pkt. 1.

Ustawodawca w zakres pojęciowy podmiotu zbiorowego zaliczył osoby prawne w rozumieniu art. 33 k.c.

[ustawa z 23.04.1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.)].

Podmiotowość prawna osób prawnych jest cechą normatywną, a więc w pełni zależną od prawodawcy, który

reguluje te kwestie w szczególnych ustawach ustrojowych. Jednostki organizacyjne nieposiadające wszystkich
wymienionych atrybutów znamiennych dla osoby prawnej uważane są za tzw. „ułomne” osoby prawne.

R. Zabłocki, Podstawy odpowiedzialności karnej za przestępstwa gospodarcze, Warszawa 2004, s. 145.

Warunkiem poniesienia omawianej odpowiedzialności z UOPZ jest takie zachowanie,

choćby jednej z ww. osób fizycznych, które przyniosło lub mogło przynieść

podmiotowi zbiorowemu korzyść tak majątkową, jak i niemajątkową.

Nie są to jednak wszystkie niezbędne warunki poniesienia odpowiedzialności

karnej przez podmiot zbiorowy. Aby tak się stało muszą być spełnione dodatkowe

(art. 4 UOPZ) przesłanki, tj. działalność przestępcza ww. osób na rzecz podmiotu

zbiorowego musi być potwierdzona:

prawomocnym wyrokiem skazującym tę osobę;

wyrokiem warunkowo umarzającym wobec niej postępowanie karne

albo postępowanie w sprawie o przestępstwo skarbowe;

orzeczeniem o udzielenie tej osobie zezwolenia na dobrowolne poddanie się

odpowiedzialności;

orzeczeniem sądu o umorzeniu przeciwko niej postępowania z powodu

okoliczności wyłączającej ukaranie sprawcy,

albo jeżeli do popełnienia czynu zabronionego doszło w następstwie co najmniej braku

należytej staranności w wyborze osoby fizycznej, o której mowa w art. 3 pkt 2 lub 3,

lub co najmniej braku należytego nadzoru nad tą osobą ze strony organu

lub przedstawiciela podmiotu zbiorowego (art. 5 UOPZ).

Jak z powyższego wynika, podmioty zbiorowe nie ponoszą odpowiedzialności

za własne działania, lecz odpowiadają za działania osób fizycznych określonych

w art. 3 ustawy

. Istotny dla poniesienia odpowiedzialności przez podmiot zbiorowy

jest fakt, że odpowiedzialność ta związana jest ze swoistą „winą w wyborze”,

gdyż aby podmiot zbiorowy odpowiedzialności podlegał, należy mu wykazać

co najmniej brak należytej staranności w wyborze osoby fizycznej lub należytego

nadzoru nad tą osobą, jak też odniesienie przez niego korzyści lub samą tylko możność

przyniesienia korzyści, chociażby niemajątkowej, na skutek zachowania takiej osoby

fizycznej. Zaznaczyć należy, że poniesienie odpowiedzialności przez podmiot

zbiorowy na zasadach określonych w niniejszej ustawie albo jej brak, nie wyłącza

Wyrok WSA I SA/Gd 565/07 w Gdańsku (LEX nr 2880). Ponadto: regulacje UOPZ w przedmiocie

poniesienia odpowiedzialności przez podmiot zbiorowy zawierają „sankcje o charakterze represyjnym, które
nie mają charakteru pierwotnego i samoistnego, a wtórne i pochodne”, mimo to „(…) konstytucyjne standardy
odnoszone do prawa karnego (represyjnego) mają zastosowanie także do odpowiedzialności podmiotów
zbiorowych” uzasadnienie wyroku TK z 3.11.2004 r., K-18/03, OTK-A004, Nr 10, poz. 103.

odpowiedzialności

cywilnej

wyrządzoną

szkodę,

odpowiedzialności

administracyjnej ani indywidualnej odpowiedzialności prawnej sprawcy czynu

zabronionego (art. 6 UOPZ).

Katalog przestępstw, za które podmiot zbiorowy ponosi odpowiedzialność

karną określono w treści art. 16 UOPZ. Przestępstwa te ustawa enumeratywnie

wymienia, z podziałem na przestępstwa o charakterze gospodarczym spenalizowane

w Kodeksie karnym, jak i innych ustawach (art. 16 ust. 1) oraz w Kodeksie karnym

skarbowym

(art. 16 ust. 2). Tak więc UOPZ ma zastosowanie do ujętych w k.k.

i innych ustawach przestępstw przeciwko obrotowi gospodarczemu, przeciwko

obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi, łapownictwu i płatnej protekcji,

przeciwko ochronie informacji, wiarygodności dokumentów, przeciwko mieniu,

wolności seksualnej i obyczajności, środowisku, porządkowi publicznemu,

jak również do przestępstw o charakterze terrorystycznym lub określonych w art. 165a

k.k., jak też do przestępstw ujętych w przepisach karnych z następujących ustaw

szczególnych: Ustawy z 16.04.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji

, Ustawy

z 4.02.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych

, Ustawy z 29.07.2005 r.

o przeciwdziałaniu narkomani

, Ustawy z 6.09.2001 r. – Prawo farmaceutyczne

Ustawy z 20.03.2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych

Podmiot zbiorowy podlega również odpowiedzialności w przypadku

popełnienia przez osobę, o której mowa wyżej, przestępstwa skarbowego: przeciwko

obowiązkom podatkowym i rozliczeniom z tytułu dotacji lub subwencji, przeciwko

obowiązkom celnym oraz zasadom obrotu z zagranicą towarami i usługami,

jak i przeciwko obrotowi dewizowemu oraz przeciwko organizacji gier hazardowych.

Odpowiedzialność karną ponoszoną przez podmiot zbiorowy można podzielić

na obligatoryjną i fakultatywną.

Ustawa z 10.09.1999 r. Kodeks Karny Skarbowy (t.j. Dz.U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765, z późn. zm.).

Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503, z późn. zm.

Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904, z późn. zm.

Dz.U. Nr 179, poz. 1485, z późn. zm.

Dz.U. z 2004 r. Nr 53, poz. 533, z późn. zm.

Dz.U. Nr 62, poz. 504.

W pierwszym przypadku (art. 7 ust. 1) sąd ma obowiązek orzec karę pieniężną

w wysokości od 1.000 do 20.000.000 zł wobec podmiotu zbiorowego

. Kwota ta

w ramach kary pieniężnej nie może być jednak wyższa niż 10% przychodu

osiągniętego w roku obrotowym, w którym popełniono czyn zabroniony będący

podstawą odpowiedzialności podmiotu zbiorowego

. Ponadto (art. 8 ust. 1) sąd

ma obowiązek orzec przepadek:

1. przedmiotów pochodzących chociażby pośrednio z czynu zabronionego

lub które służyły bądź były przeznaczone do popełnienia czynu zabronionego;

2. korzyści majątkowej pochodzącej chociażby pośrednio z czynu zabronionego;

3. równowartości przedmiotów lub korzyści majątkowej pochodzących chociażby

pośrednio z czynu zabronionego.

Jeżeli przedmiot, korzyść majątkowa lub ich równowartość podlega zwrotowi innemu

uprawnionemu podmiotowi, przepadku się nie orzeka.

Odnośnie odpowiedzialności fakultatywnej (art. 9 ust. 1), wobec podmiotu

zbiorowego sąd może orzec:

1. zakaz promocji lub reklamy prowadzonej działalności, wytwarzanych

lub sprzedawanych wyrobów, świadczonych usług lub udzielanych świadczeń;

2. zakaz korzystania z dotacji, subwencji lub innych form wsparcia finansowego

środkami publicznymi;

3. zakaz korzystania z pomocy organizacji międzynarodowych, których RP

jest członkiem;

4. zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne;

5. zakaz prowadzenia określonej działalności podstawowej lub ubocznej;

6. podanie wyroku do publicznej wiadomości,

przy czym zakazy ujęte w pkt. 1-5 mogą być orzeczone na okres od 1 roku do lat 5

(orzeka się je w latach).

Kara pieniężna, tak zresztą jak i UOPZ, była pewnym novum w polskim prawie. Pierwotny zapis art. 7 UOPZ

został zakwestionowany przez Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 3.11.2004 r. (Wyrok TK z 3.11.2004
r., K 18/03, OTK-A, Nr 10, poz. 103).

Przychód ten określa się na podstawie sporządzonego przez podmiot zbiorowy sprawozdania finansowego

albo w oparciu o podsumowanie zapisów w księgach podatkowych, o których mowa w art. 3 pkt 4 ustawy
z 29.08.1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60, z późn. zm.).

Ustawodawca przyjął przy tym słuszną zasadę (ust. 3), że zakazów tych

nie należy orzekać, jeżeli ich orzeczenie mogłoby doprowadzić do upadłości

albo likwidacji podmiotu zbiorowego lub zwolnień, o których mowa w art. 1 Ustawy

z dnia 13.03.2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków

pracy z przyczyn niedotyczących pracowników

Aby podmiot zbiorowy mógł ponieść odpowiedzialność za czyny zabronione

pod groźbą kary musi zostać wszczęte postępowanie, w trakcie którego (art. 22)

zastosowanie mają odpowiednie przepisy Kodeksu postępowania karnego

przy czym zgodnie z art. 22 zd. II UOPZ, nie mają zastosowania przepisy k.p.k.

o oskarżycielu prywatnym, powodzie cywilnym, przedstawicielu społecznym,

postępowaniu przygotowawczym, postępowaniach szczególnych oraz o postępowaniu

karnym w sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych.

Postępowanie wszczyna się na wniosek prokuratora lub pokrzywdzonego

(art. 27 ust. 1), a gdy podstawą odpowiedzialności podmiotu zbiorowego jest czyn

zabroniony uznany przez

ustawę za czyn nieuczciwej konkurencji (ust. 2) również

na wniosek Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

O „winie” i odpowiedzialności podmiotów zbiorowych (art. 24 ust. 1)

rozstrzyga w pierwszej instancji sąd rejonowy, w którego okręgu popełniono czyn

zabroniony, natomiast gdy czyn taki popełniono w okręgu kilku sądów, na polskim

statku wodnym lub powietrznym albo za granicą sąd rejonowy, w którego okręgu

znajduje się siedziba podmiotu zbiorowego, a w przypadku zagranicznej jednostki

organizacyjnej siedziba jej przedstawiciela w RP. Środki odwoławcze (ust. 2)

od wyroków oraz orzeczeń i zarządzeń zamykających drogę do wydania wyroku

rozpoznaje sąd okręgowy właściwy wg przepisów k.p.k., a środki odwoławcze

od pozostałych postanowień, zarządzeń i czynności

sąd rejonowy w innym

równorzędnym składzie. Od wyroku sądu pierwszej instancji wnioskodawcy

i podmiotowi zbiorowemu przysługuje apelacja (art. 39), natomiast kasacja (art. 40)

może być wniesiona jedynie przez Prokuratora Generalnego lub Rzecznika

Praw Obywatelskich.

Dz.U. Nr 90, poz. 844, z późn. zm.

Ustawa z 6.06.1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. nr 89, poz. 555 z późn. zm.).

Wniosek o wszczęcie postępowania złożony przez pokrzywdzonego (art. 28)

powinien być sporządzony i podpisany przez osobę uprawnioną do obrony

wg przepisów o ustroju adwokatury lub osobę uprawnioną do świadczenia pomocy

prawnej wg przepisów o radcach prawnych, i powinien zawierać wszelkie niezbędne

dla tego typu dokumentu wymogi (art. 29), tj.: oznaczenie wnioskodawcy i podmiotu

zbiorowego oraz ich adresy dla doręczeń, dokładne określenie czynu zabronionego

stanowiącego podstawę odpowiedzialności podmiotu zbiorowego (z opisem

okoliczności, o których mowa w art. 3 i 5), wskazanie prawomocnego wyroku

lub innego orzeczenia (art. 4), wraz z oznaczeniem sądu lub organu, który wydał

to orzeczenie, wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy, uzasadnienie

oraz wykaz dowodów, których przeprowadzenia na rozprawie głównej domaga się

wnioskodawca.

Z wnioskiem (art. 30) przesyła się sądowi odpis orzeczenia, o którym mowa

w art. 4 wraz z uzasadnieniem (jeżeli je sporządzono). Wniosek podlega wstępnej

kontroli sądu (art. 31), przy czym zastosowanie mają przepisy k.p.k. o wstępnej

kontroli oskarżenia. Udział stron w posiedzeniu nie jest obowiązkowy.

W przypadku,

gdy wniosek w tej samej sprawie złożyli prokurator i pokrzywdzony (art. 32),

rozpoznaniu

podlega

wniosek

prokuratora,

przy

czym

dopuszczeniu

pokrzywdzonego do udziału w postępowaniu obok prokuratora orzeka sąd,

chyba że sprzeciwia się temu interes wymiaru sprawiedliwości.

Postępowanie dowodowe w postępowaniu przed sądem realizowane jest

zgodnie z procedurą, przy czym, jak stanowi treść art. 23 UOPZ, ciężar dowodu

spoczywa na tym, kto dowód zgłasza. Dowody dopuszczane są na wniosek stron

(art. 35), a w uzasadnionych wypadkach także z urzędu. Na rozprawie głównej można

także odczytywać protokoły przesłuchań świadków, oskarżonych i obwinionych,

a także zawiadomienia o przestępstwie sporządzone w postępowaniu prowadzonym

na podstawie odrębnych przepisów (art. 37), jak też protokoły oględzin, przeszukania

i zatrzymania rzeczy, opinie biegłych, instytutów, zakładów lub instytucji

oraz wszelkie dokumenty urzędowe złożone w postępowaniu prowadzonym

na podstawie odrębnych przepisów. Zagadnienia faktyczne i prawne w granicach

wniosku rozstrzyga samodzielnie sąd, przy czym orzeczenia, o których mowa w art. 4

UOPZ są wiążące.

Biorącym w postępowaniu udział stronom i pozostałym uczestnikom

przysługują wszystkie prawa i obowiązki wynikające z k.p.k. i UOPZ. Tak więc

w imieniu podmiotu zbiorowego (art. 33 ust. 1) w postępowaniu występuje osoba

wchodząca w skład organu uprawnionego do reprezentowania tego podmiotu. Osoba

ta ma prawo składania wyjaśnień (do każdego dowodu przeprowadzonego

na rozprawie), może jednak bez podania powodów odmówić odpowiedzi

na poszczególne pytania lub odmówić składania wyjaśnień (ust. 3).

Ponadto w postępowaniu może występować ustanowiony obrońca spośród

radców prawnych lub adwokatów (ust. 2), jednak nie może to być osoba, która

„przyczyniła się” do ponoszenia przez podmiot zbiorowy odpowiedzialności karnej.

W sytuacji, gdyby jednak osobę taką wyznaczono, podmiot zbiorowy na wezwanie

sądu zobowiązany jest do wyznaczenia, w terminie 30 dni, innej osoby, która będzie

występowała w postępowaniu w jego imieniu (ust. 5). Podyktowane to jest zakazem

wynikającym z ust. 4 tego przepisu. W razie niewyznaczenia w terminie innej osoby,

o której mowa w ust. 5, albo gdy nie działają organy uprawnione do reprezentowania

podmiotu zbiorowego, sąd wyznacza temu podmiotowi obrońcę z urzędu, spośród

osób wymienionych w ust. 2.

W rozprawie (art. 34 ust. 1) mogą wziąć także udział: wnioskodawca,

pokrzywdzony dopuszczony do udziału w postępowaniu obok prokuratora,

przedstawiciel podmiotu zbiorowego i jego obrońca, przy czym nieusprawiedliwione

niestawiennictwo strony nie wstrzymuje rozpoznania sprawy.

2.2. Zabezpieczenie majątkowe w ustawie o odpowiedzialności podmiotów

zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary

Pociągnięcie podmiotu zbiorowego do odpowiedzialności związanej z osiągnięciem

przez niego korzyści z popełnionego przestępstwa, związane jest zarówno

z problemami natury materialnoprawnej, jak i procesowej, ale także znajduje wyraz w

procedurze zmierzającej do zabezpieczenia mienia podmiotu zbiorowego na poczet

ewentualnej kary pieniężnej lub przepadku.

Przebieg postępowania zabezpieczającego na gruncie rozwiązań UOPZ

charakteryzuje się wieloma odmiennościami w stosunku do stosowania środka

przymusu procesowego w postaci zabezpieczenia majątkowego w powszechnym

procesie karnym, tak jak odpowiedzialność podmiotów zbiorowych ukształtowana

jest inaczej niż odpowiedzialność karna, którą ponoszą sprawcy przestępstw. W UOPZ

tylko jeden przepis odnosi się wprost do orzekania o zabezpieczeniu mienia

podmiotów zbiorowych, dlatego też przy praktycznym zastosowaniu regulacji z art. 26

UOPZ występuje wiele problemów natury prawnej. Muszą być przede wszystkim

spełnione niezbędne przesłanki, do których zaliczyć należy obok występujących

przy dokonaniu zabezpieczenia majątkowego w powszechnym procesie karnym

uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa również realizację celu, jakim

jest „zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania”. Dopuszczalne jest zatem

zabezpieczenie majątkowe nie tylko w ramach toczącego się postępowania

w przedmiocie odpowiedzialności podmiotu zbiorowego, ale także przed jego

wszczęciem. Podyktowane jest to koniecznością zagwarantowania wykonalności

orzeczenia jeszcze przed procedowaniem odpowiedzialności podmiotu zbiorowego

przez sąd.

2.2.1. Wniosek o zabezpieczenie mienia podmiotu zbiorowego

Cechą postępowania uregulowanego w omawianej ustawie jest jego skargowość.

Pokrzywdzony lub prokurator, niezależnie od możliwości złożenia wniosku

o zabezpieczenie mienia podmiotu zbiorowego przed wszczęciem postępowania,

legitymowany jest do żądania zastosowania tego środka przymusu procesowego także

w toku postępowania w przedmiocie odpowiedzialności podmiotu zbiorowego. Zatem

sąd może zastosować środek przymusu procesowego na wniosek, który musi zawierać

określoną treść, oraz przybrać prawem przewidzianą formę. Wniosek taki, jako pismo

procesowe, musi odpowiadać wymogom wskazanym w art. 119 k.p.k. w zw. z art. 22

UOPZ. Tak więc wniosek o wydanie postanowienia o zabezpieczeniu majątkowym

powinien zawierać te elementy, które konieczne są do złożenia wniosku

o wszczęcie postępowania w przedmiocie pociągnięcia podmiotu zbiorowego

do odpowiedzialności. Jest to konsekwencją wymogu wykazania przez żądającego

zabezpieczenia przesłanek do zastosowania środka przymusu procesowego. Zatem,

obok dokładnego określenia czynu stanowiącego podstawę odpowiedzialności

podmiotu zbiorowego (z uwzględnieniem okoliczności, o których mowa w art. 3 i 5

UOPZ), wskazania prawomocnego wyroku lub innego orzeczenia z art. 4 UOPZ

i oznaczenia sądu lub organu, który to orzeczenie wydał, do takiego wniosku należy

dołączyć odpis tego wyroku lub orzeczenia wraz z uzasadnieniem, które z uwagi

na jego charakter

powinno być obligatoryjnie dołączone, albowiem zachodzi

przesłanka z art. 119 § 1 pkt 3 k.p.k. (skoro sąd ma zastosować środek przymusu

procesowego,

to zasadność sięgnięcia po niego musi być wykazana

przez wnoszącego o to)

. Żądanie zabezpieczenia musi także wskazywać na sposób

zabezpieczenia, jak również na jego wysokość. To z kolei powinno uwzględniać

dyrektywy wymiaru kary pieniężnej i przepadku.

Przedstawiony sądowi materiał powinien być wystarczający do podjęcia decyzji

co do zastosowania omawianego środka przymusu procesowego. Każdy z wniesionych

wniosków o zastosowanie środka przymusu procesowego podlega ocenie pod kątem

spełnienia przesłanek do dokonania zabezpieczenia oraz zasadności jego stosowania

na mieniu podmiotu zbiorowego. W przypadku spełnienia materialnoprawnej

przesłanki dokonania zabezpieczenia mienia podmiotu zbiorowego dokonuje się oceny

żądania pod kątem sposobu zabezpieczenia, przedmiotu zabezpieczenia

oraz wnoszonej wysokości zabezpieczenia majątkowego

Sądem właściwym do wydania postanowienia o zabezpieczeniu majątkowym

jest sąd rejonowy (art. 24 UOPZ), w okręgu którego popełniono czyn zabroniony.

Przy ustalaniu miejsca popełnienia czynu zabronionego zastosowanie mają przepisy

P. Starzyński, Postępowanie zabezpieczające w polskim procesie karnym, Warszawa 2007, s. 207; także:

A. Antoniak, Zabezpieczenie na mieniu podmiotu zbiorowego, „Prokuratura i Prawo” 2005, nr 10, s. 152.

W przypadku złożenia wniosków o zabezpieczenie mienia podmiotu zbiorowego w trybie art. 26 UOPZ przez

kilka podmiotów sąd orzeka w ich przedmiocie wg kolejności ich wpływu, niezależnie od tego, czy wraz
z którymkolwiek żądaniem wydania zabezpieczenia majątkowego złożono również wniosek o wszczęcie
postępowania. Jeżeli wnioski zostały złożone jednocześnie, to sąd będzie oceniał je „równolegle”, biorąc
pod uwagę zasady obowiązujące przy stosowaniu zabezpieczenia majątkowego.

k.k. tworzące tzw. zasadę wszędobylstwa

. Tak więc w sytuacji, gdy czyn taki

popełniono w okręgu właściwości kilku sądów, na polskim statku wodnym

lub powietrznym albo za granicą, właściwym sądem jest sąd, w którego okręgu

znajduje się siedziba podmiotu zbiorowego, a gdy podmiot zbiorowy jest zagraniczną

jednostką organizacyjną, to właściwy jest sąd rejonowy, w okręgu którego siedzibę

ma jej przedstawiciel w RP (art. 24 ust. 1)

2.2.2. Przedmiot zabezpieczenia

Jak już wyżej zasygnalizowano, ocena żądania dokonania zabezpieczenia mienia

podmiotu zbiorowego dotyczy przedmiotu zabezpieczenia, sposobu zabezpieczenia

oraz wysokości zabezpieczenia majątkowego.

Przedmiot zabezpieczenia majątkowego stosowanego wobec podmiotu

zbiorowego ma specyficzny charakter. Wynika to z sankcji orzekanych w stosunku

do niego

. UOPZ, jako odpowiednik grzywny przewidzianej w k.k., przewiduje karę

pieniężną

. Tak więc zabezpieczenie majątkowe na mieniu podmiotu zbiorowego

może dotyczyć:

grożącej kary pieniężnej; lub

przepadku,

przy czym regulacje dotyczące ich orzekania bezpośrednio wpływają na postępowanie

zabezpieczające wyznaczając między innymi wysokość zabezpieczenia majątkowego.

2.2.3. Zabezpieczenie wykonania kary pieniężnej

Sąd może orzec wobec podmiotu zbiorowego karę pieniężną w wysokości od 1 000

do 20 000 000 zł. Chcąc wypełnić ciążący na podmiocie zbiorowym obowiązek

P. Starzyński, op. cit., s. 213.

Przy ustalaniu siedziby podmiotu zbiorowego należy kierować się regulacjami o charakterze umownym,

przepisami statutowymi, ustawowymi albo, w razie braku takich unormowań we wskazanych aktach
prawnych, regułami określonymi w przepisach k.c.

Do katalogu sankcji ustawodawca zaliczył kilka postaci przepadku oraz szereg zakazów.

P. Starzyński, op. cit., s. 220; także: J. Giezek, G. Łabuda, System sankcji w ustawie o odpowiedzialności

podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, „Prokuratura i Prawo” 2004, nr 11-12, s. 82.

jej uregulowania można zastosować środek przymusu procesowego w postaci

zabezpieczenia mienia podmiotu zbiorowego, przy czym wnioskodawca zmuszony

jest wówczas uwzględnić prognozowaną wysokość kary pieniężnej, którą orzeknie

sąd. Przy jej określeniu należy kierować się okolicznościami wpływającymi na jej

wymiar, określonymi w przepisach dotyczących zasad wymierzania kary pieniężnej,

a więc zgodnie z dyrektywą zawartą w art. 10 UOPZ

, zgodnie z którą uwzględnia się

w szczególności: wagę nieprawidłowości w wyborze lub nadzorze osób (o których

mowa w art. 5), rozmiar korzyści uzyskanej lub możliwej do uzyskania przez podmiot

zbiorowy, jego sytuację majątkową, społeczne następstwa ukarania

, jak również

wpływ ukarania na dalsze funkcjonowanie podmiotu zbiorowego.

Instytucję fakultatywnego odstąpienia od orzeczenia kary pieniężnej normuje

art. 12 UOPZ, w myśl którego sąd może w szczególnie uzasadnionych wypadkach,

gdy czyn zabroniony stanowiący podstawę odpowiedzialności podmiotu zbiorowego

nie przyniósł temu podmiotowi korzyści poprzestać na orzeczeniu przepadku,

zakazu lub podania wyroku do publicznej wiadomości, przy czym nie może tego

uczynić w sytuacji:

gdy podlegający przepadkowi przedmiot (art. 8 ust. 2), korzyść majątkowa

lub ich równowartość podlega zwrotowi innemu uprawnionemu podmiotowi;

gdy podmiot zbiorowy został ukarany prawomocnym orzeczeniem o nałożeniu

na podmiot zbiorowy odpowiedzialności posiłkowej za karę grzywny orzeczoną

za przestępstwo skarbowe wobec osoby fizycznej (art. 11 pkt 1), o której mowa

w art. 3 (ustawodawca rozwiązaniem tym uniknął podwójnego ukarania

podmiotu zbiorowego, który w związku ze

skazaniem w powszechnym procesie

karnym lub postępowaniu karnym skarbowym osoby fizycznej poniósł już

konsekwencje karne).

Zasady (dyrektywy) sędziowskiego wymiaru kary pieniężnej w sprawach dotyczących podmiotów zbiorowych

przedstawił M. Filar w Komentarzu do ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny
zabronione pod groźbą kary, red.: M. Filar, Z. Kwaśniewski i D. Kala, Toruń 2003, s. 90.

Konieczność uwzględniania społecznych następstw ukarania powinna być rozpatrywana zarówno z punktu

widzenia społecznego poczucia sprawiedliwości, jak i z uwagi na negatywne skutki społeczne, jakie może
wywołać orzeczenie w stosunku do podmiotu zbiorowego kary pieniężnej (wysoka kara pieniężna może
w swych skutkach dotknąć osoby nieodpowiadające w żaden sposób za przestępstwo będące podstawą
ukarania podmiotu zbiorowego).

W przypadku recydywy (art. 13) ustawodawca przewidział fakultatywne

nadzwyczajne zaostrzenie kary pieniężnej, która może być orzeczona w wysokości

do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. Przepis ten ma

zastosowanie tylko w sytuacji, gdy czyn zabroniony stanowiący podstawę

odpowiedzialności podmiotu zbiorowego zostanie ponownie popełniony przed

upływem 5 lat od uprzedniego orzeczenia kary pieniężnej.

O przedawnieniu orzekania kary pieniężnej mówi art. 14 UOPZ, w myśl

którego kary pieniężnej nie orzeka się wobec podmiotu zbiorowego, jeżeli od dnia

wydania orzeczenia potwierdzonego prawomocnym wyrokiem skazującym osobę

(art. 3 ustawy), wyrokiem warunkowo umarzającym wobec niej postępowanie karne

albo postępowanie w sprawie o przestępstwo skarbowe, orzeczeniem o udzielenie tej

osobie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności albo orzeczeniem

sądu o umorzeniu przeciwko niej postępowania z powodu okoliczności wyłączającej

ukaranie sprawcy upłynęło 10 lat.

Przedawnienie orzekania kary pieniężnej następuje, gdy od uprawomocnienia

się wyroku stwierdzającego odpowiedzialność podmiotu zbiorowego za czyn

zabroniony pod groźbą kary upłynęło 10 lat.

2.2.4. Zabezpieczenie przepadku

Przedmiotem zabezpieczenia na mieniu podmiotu zbiorowego może być również

przepadek, który wg art. 8 ust. 1 UOPZ obejmuje przepadek:

przedmiotów pochodzących chociażby pośrednio z czynu zabronionego

lub które służyły lub były przeznaczone do popełnienia czynu zabronionego;

korzyści majątkowej pochodzącej chociażby pośrednio z czynu zabronionego;

równowartości przedmiotów lub korzyści majątkowej pochodzących chociażby

pośrednio z czynu zabronionego.

Jeżeli przedmiot, korzyść majątkowa lub ich równowartość podlega zwrotowi innemu

uprawnionemu podmiotowi, to przepadku nie orzeka się, o czym stanowi art. 8

ust. 2 UOPZ.

Przy podejmowaniu decyzji o zastosowaniu środka przymusu procesowego

w postaci zabezpieczenia na mieniu podmiotu zbiorowego wykonalności przepadku

należy kierować się zasadami dotyczącymi jego orzekania, do których należy

omawiana już regulacja art. 11 pkt 1 (uprzednie ukaranie), art. 12 (fakultatywnego

odstąpienia od orzeczenia przepadku), art. 14

(przedawnienie orzekania przepadku)

i 15 (przedawnienie wykonania przepadku) tej ustawy. Postępowanie takie jest

niezbędne, bowiem przepadek orzekany wobec podmiotu zbiorowego może mieć

charakter szczególnie represyjny, gdyż ustawodawca nie przewidział przepisu

odpowiadającego zasadzie wyrażonej w art. 44 § 3 k.k. przewidującej w razie

niewspółmierności orzeczenia przepadku do wagi popełnionego czynu odstąpienie

od jego orzeczenia

Sędziowska dyrektywa wymiaru kary z art. 10 UOPZ nie obejmuje przepadku,

jednakże, tak jak przy orzekaniu kary pieniężnej, tak i przy orzekaniu przepadku,

zastosowanie ma art. 11 UOPZ. Zatem, określając wysokość zabezpieczenia

majątkowego na poczet przepadku, należy uwzględnić, a nie zaliczyć (takim pojęciem

posługuje się ustawodawca), prawomocne orzeczenie o nałożeniu na podmiot

zbiorowy odpowiedzialności posiłkowej za ściągnięcie równowartości pieniężnej

przepadku przedmiotów, orzeczone wobec osoby fizycznej, o której mowa w art. 3,

za przestępstwo skarbowe

. Przy stosowaniu środka przymusu procesowego

zabezpieczającego wykonalność przepadku korzyści majątkowej lub jej

równowartości, należy, zgodnie z regulacją art. 11 ust. 2 UOPZ, uwzględnić

prawomocne orzeczenie wydane na podstawie art. 52 k.k. lub art. 24 § 5 k.k.s.,

nakładające na podmiot zbiorowy obowiązek zwrotu korzyści majątkowej osiągniętej

w wyniku przestępstwa osoby fizycznej, o której mowa w art. 3.

Zasygnalizowane trudności przy wykazaniu przesłanek do zabezpieczenia

mienia podmiotu zbiorowego grożącego mu przepadku w trybie art. 26 UOPZ

przed wszczęciem postępowania w przedmiocie jego odpowiedzialności, w pełni

odnoszą się do żądania zastosowania środka przymusu procesowego celem

P. Starzyński, op. cit., s. 227.

P. Starzyński, op. cit., s. 227-228.

zabezpieczenia wykonalności grożącego podmiotowi zbiorowemu przepadku

w trakcie toczącego się postępowania.

Zabezpieczenie mienia podmiotu zbiorowego następuje według zasad

określonych w art. 292 k.p.k., z uwagi na subsydiarne zastosowanie przepisów

powszechnej procedury karnej. Tak więc w myśl tego przepisu, sposób zabezpieczenia

winien przebiegać zgodnie z art. 747 Kodeksu postępowania cywilnego

tzn. przez zajęcie: ruchomości, wierzytelności i innych praw majątkowych oraz przez

ustanowienie zakazu zbywania i obciążania nieruchomości podmiotu zbiorowego.

Zakaz ten podlega ujawnieniu w księdze wieczystej, a w przypadku jej braku,

zbiorze złożonych dokumentów. W miarę potrzeby może być ustanowiony zarząd

nieruchomości lub przedsiębiorstwa podmiotu zbiorowego.

Takie określenie sposobu zabezpieczenia mienia podmiotów zbiorowych

w większym stopniu niż w powszechnym procesie karnym wpływa na tryb, w którym

następuje wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu majątkowym. Odesłanie

w art. 292 k.p.k. do przepisów k.p.c. w zakresie sposobu zabezpieczenia jest również

odesłaniem do art. 743 § 1 k.p.c., który nakazuje do wykonania postanowień

o zabezpieczeniu majątkowym stosować odpowiednio przepisy o postępowaniu

egzekucyjnym, jeżeli postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia podlega wykonaniu

w drodze egzekucji. Jeżeli postanowienie z uwagi na swą treść podlega wykonaniu

w inny sposób, to zgodnie z art. 743 § 2 k.p.c. należy odpowiednio stosować przepisy

dotyczące tego sposobu

Brak odesłania do przepisów Kodeksu karnego wykonawczego

w zakresie

wykonania orzeczeń o zastosowaniu środka przymusu procesowego w postaci

zabezpieczenia majątkowego przyjmuje się w doktrynie za przeoczenie, dlatego też

uznaje się, że do wykonania postanowień o zabezpieczeniu mienia podmiotu

zbiorowego mają zastosowanie regulacje prawne, które obowiązują w przypadku

Ustawa z 17.111964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.).

Zdaniem W. Grzeszczyka stosowanie rozwiązań cywilnoprawnych w zakresie sposobu zabezpieczenia nie

przesądza jeszcze o trybie dokonywania zabezpieczenia majątkowego - patrz: W. Grzeszczyk, Wątpliwości
proceduralne związane ze stosowaniem ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny
zabronione pod groźbą kary, „Prokuratura i Prawo” 2004, nr 1. Twierdzenie takie stoi w opozycji w stosunku
do podniesionej tezy o konieczności stosowania przepisów k.p.c. w zakresie dotyczącym sposobów
zabezpieczenia majątkowego.

Ustawa z 6.06.1997 r. - Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557 z późn. zm.).

wykonywania orzeczeń o zabezpieczeniu majątkowym w powszechnym procesie

karnym

. Ma więc zastosowanie art. 25 § 2 k.k.w., jak też przepis art. 26 k.k.w.,

traktujący o zastosowaniu do tytułów egzekucyjnych przepisów art. 776-795 k.p.c.

2.2.5. Upadek zabezpieczenia majątkowego

Upadek zabezpieczenia mienia podmiotu zbiorowego następuje stosownie do art. 294

k.p.k. Powyższe regulacje dotyczą upadku zabezpieczenia majątkowego w ramach

toczącego się postępowania przeciwko podmiotowi zbiorowemu, natomiast w UOPZ

brak jest regulacji, które

przewidywałyby upadek środka przymusu procesowego,

zastosowanego przed wszczęciem postępowania w sprawie odpowiedzialności

podmiotu zbiorowego. Brak takiej regulacji nie

przesądza jednak o niemożności

zastosowania tych procedur, bowiem to na sądzie orzekającym o zabezpieczeniu

spoczywa obowiązek każdorazowego uchylenia swego postanowienia, gdy środek

przymusu procesowego jest zbyt dolegliwy dla podmiotu, wobec którego

go zastosowano, a brak jest przesłanek do uznania, że wniosek o pociągnięcie go

do odpowiedzialności zostanie złożony. Obowiązek taki można wyprowadzić z zasady

proporcjonalności stosowania środków przymusu procesowego oraz konieczności

poszanowania praw podmiotowych podmiotów zbiorowych

Zabezpieczenie majątkowe upada w sytuacji, gdy sąd nie orzeknie

prawomocnie kary pieniężnej lub przepadku, lub gdy sąd postanowieniem odmawia

wszczęcia postępowania w sprawie odpowiedzialności podmiotu zbiorowego

P. Starzyński, op. cit., s. 229.

Brak uchylenia przez sąd zabezpieczenia majątkowego na mieniu podmiotu zbiorowego może rodzić

obowiązek odszkodowawczy Skarbu Państwa stosownie do regulacji art. 77 ust. 1 Konstytucji RP,
do powstania którego wystarczy bezprawność działania władzy publiczne.

P. Starzyński, op. cit., s. 232; także: D. Kala, Komentarz do ustawy o odpowiedzialności podmiotów

zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, red.: M. Filar, Z. Kwaśniewski i D. Kala, Toruń 2003,
s. 148; A. Antoniak, op. cit., s. 155.

2.2.6. Zaskarżalność zabezpieczenia majątkowego

W porównaniu z regulacjami powszechnego procesu karnego, nieco odmiennie

przedstawia

się zagadnienie zaskarżalności postanowienia w przedmiocie

zabezpieczenia majątkowego wydawanego na podstawie przepisów UOPZ. Wynika to

z możliwości zastosowania środka przymusu procesowego w trybie przewidzianym

w art. 26 UOPZ oraz określenia właściwego sądu do rozpoznania zażalenia w ramach

tzw. instancji poziomej.

Postanowienie sądu co do zabezpieczenia, stosownie do treści art. 293 § 2 k.p.k.

zd. pierwsze w zw. z art. 22 UOPZ, zaskarżalne jest na zasadach ogólnych, a zatem

na takie postanowienie przysługuje zażalenie. W przypadku wydania postanowienia

na wniosek złożony przed wszczęciem postępowania, legitymowanymi do wniesienia

zażalenia są wnioskodawca i podmiot zbiorowy, na mieniu którego dokonano

zabezpieczenia. Podmioty te wprawdzie nie posiadają statusu strony, gdyż postępowanie

jeszcze się nie toczy, lecz uprawnienie do wniesienia środka odwoławczego wynika

z art. 459 § 3 k.p.k., gdyż orzeczenie sądu bezpośrednio ich dotyczy. Natomiast

w przypadku, gdy wniosek o zabezpieczenie złożony został

w trakcie postępowania,

to uprawnionymi do zaskarżania postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia

majątkowego są strony tegoż postępowania, jak też podmioty, których to

postanowienie

bezpośrednio dotyczy. Osobą, której postanowienie „bezpośrednio dotyczy”, jest tylko

taka osoba, która nie jest stroną, a do której odnosi się wprost ta decyzja procesowa

Niewątpliwie postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym bezpośrednio odnosi się

do podmiotu zbiorowego, w stosunku do którego zastosowano środek przymusu

procesowego.

Jeśli chodzi o legitymizację wnioskodawcy do wniesienia środka

odwoławczego, to prawo do zaskarżenia postanowienia sądu służy mu w stosunku

do każdego orzeczenia sądu, a zatem i w stosunku do postanowienia

co do zabezpieczenia majątkowego. Należy zatem przyjąć, że wnioskujący

o zabezpieczenie mienia podmiotu zbiorowego, jako uczestnik postępowania

zabezpieczającego, który nie posiada jeszcze statusu strony, jest uprawnionym

Postanowienie SN z 18.07.2004 r., IV KZ-63/00, OSNKW 2000, Nr 7-8, poz. 70.

do zaskarżenia

orzeczenia

sądu

wydanego

wskutek

wniesionego

przez niego wniosku.

W sytuacji, gdy sąd wydaje postanowienia ustosunkowując się do wniesionego

wniosku w trybie art. 26 UOPZ, lecz orzeczenie to zapada już po wszczęciu

postępowania, to wnioskujący o zabezpieczenie, niebędący stroną tegoż postępowania,

nie może zaskarżyć decyzji sądu. Utracił on swą legitymację do wniesienia środka

odwoławczego z chwilą wszczęcia postępowania w przedmiocie odpowiedzialności

podmiotu zbiorowego, w którym nie występuje w charakterze strony. Natomiast strona

postępowania, która nie była wnioskodawcą o dokonanie zabezpieczenia majątkowego

przed wszczęciem postępowania, może wnieść zażalenie na postanowienie sądu

co do zabezpieczenia.

Zażalenie na ogólnych zasadach, a zatem stosownie do przepisu art. 463 § 2

k.p.k., powinno zostać przekazane do rozpatrzenia w ciągu 48 godzin.

Pociągnięcie do odpowiedzialności podmiotów zbiorowych w praktyce stwarza

jednak istotne utrudnienia. Świadczy o tym liczba przeprowadzonych w Polsce

postępowań w kwestii odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione

pod groźbą kary na przestrzeni ostatnich lat.

Przykładowo w 2007 r. organy prokuratury zarejestrowały w repertoriach

„Opz” 83 sprawy, a w pierwszej połowie 2009 r. 43 sprawy. Natomiast liczba

skierowanych do sądu wniosków o wszczęcie postępowania w analogicznym okresie

wyniosła: w 2007 r. 45 wniosków, a w pierwszej połowie 2009 r. 18 wniosków.

Liczba spraw zakończonych przed sądem przedstawiała się następująco: w 2007 r.

19, w pierwszej połowie 2009 r. 15, przy czym liczba uwzględnionych przez sąd

wniosków prokuratora wyniosła: w 2007 r. 17, a w pierwszej połowie 2009 r. 14

Jeżeli chodzi o liczbę wniosków kierowanych przez jednostki prokuratury

do sądu o wydanie postanowienia o zabezpieczeniu na mieniu podmiotu zbiorowego

Dane dostępne na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości - Wydziału Statystyki Prokuratur

apelacyjnych, okręgowych i rejonowych [www.pk.gov.pl/index.php?0,813 (dostęp na dzień: 20.12.210 r.)],
druk: MS-P1k SPRAWOZDANIE z działalności powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury
dotyczące ewidencji spraw, czynności procesowych prokuratora w sprawach karnych oraz wnoszonych
i rozpoznawanych w tych sprawach środków odwoławczych, Dział 3.4. Sprawy z zakresu odpowiedzialności
podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary.

w trybie art. 26 UOPZ, to w analogicznym okresie czasu kształtowały się odpowiednio

na poziomie: w 2007 r. 6 wniosków, a w pierwszej połowie 2009 r. 3 wnioski.

W latach 2004-2009 powszechne jednostki organizacyjne prokuratury

skierowały do sądów 168 wniosków o wszczęcie postępowania w przedmiocie

odpowiedzialności podmiotu zbiorowego

. W 77 sprawach zapadły orzeczenia

stwierdzające odpowiedzialność podmiotu zbiorowego, w pozostałych sprawach

postępowanie zostało umorzone albo wnioski prokuratora nie zostały

jeszcze rozpoznane.

Z nielicznymi wyjątkami Sądy orzekały tylko kary pieniężne, a ich wysokość

wynosiła od 1 000 do 20 000 zł. W 20 sprawach obok kary pieniężnej orzeczono

również przepadek korzyści majątkowej pochodzącej z czynu zabronionego.

Pismo z Biura Prokuratora Generalnego: L.dz. PG-VII-IP-8/10 z dnia 20.04.2010 r.

Rozdział 3. Zabezpieczanie i przepadek mienia w latach 2004-2008
w badaniach aktowych

3.1. Zakres przedmiotowy badań

Zabezpieczenie majątkowe jest jednym ze środków przymusu procesowego

polegającym na pozbawieniu podejrzanego (oskarżonego) swobody dysponowania

oznaczonymi wartościami majątkowymi, w posiadanie których wszedł w sposób

przestępny. Jego zastosowanie w procesie karnym nie jest jednak proste i poprzedzone

jest szeregiem czynności organów procesowych. Dlatego też, aby w pełni rozpoznać

w aspekcie praktycznym mechanizm przebiegu i stosowania zabezpieczenia

(przepadku) majątkowego, badaniom poddano akta spraw karnych zakończonych

prawomocnym wyrokiem, toczących się przed Sądem Okręgowym w Katowicach.

Przedmiotowym badaniom poddano akta spraw karnych podlegające

jurysdykcji SO w I instancji, jak i spraw karnych orzekanych w wybranych miastach

na terenie woj. śląskiego, a w SO rozpatrywanych w II instancji, za lata 2004-2008

i w wybranych kategoriach przestępstw przeciwko mieniu

sensu largo. Ponadto:

przedmiotem

każdej

badanej

sprawy

karnej

były

indywidualne

lub zorganizowane przedsięwzięcia sprawców przestępstw, w kategoriach

takich jak:

 przestępstwa gospodarcze;

 przestępstwa przeciwko mieniu (tzw. pospolite, z uwzględnieniem

przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu, których celem było osiągnięcie

korzyści majątkowej);

 przestępstwa narkotykowe,

w których dokonywano zabezpieczenia i orzekano przepadek mienia

lub można było to uczynić;

Na potrzeby opracowania przyjęto definicję mienia zaproponowaną przez B. Michalskiego: „Mieniem jest

każda rzecz przedstawiająca wartość materialną możliwą do przeliczenia na pieniądze i posiadająca wartość
użytkową, przez co może być przedmiotem obrotu gospodarczego” patrz: B. Michalski, Przestępstwa
przeciwko mieniu. Rozdział XXXV kodeksu karnego. Komentarz, Warszawa 1999, s. 22.

podmiotami pokrzywdzonymi były osoby fizyczne, jak i osoby prawne

(instytucje, przedsiębiorstwa, banki komercyjne bez względu na ich formy

organizacyjno-prawne, jak i kapitał).

Dla

pełnego zobrazowania omawianego zjawiska (stosowania instytucji

zabezpieczenia i przepadku mienia w stosunku do lat poprzednich) pod względem

statystycznym analizie poddano

także akta spraw aktualnie toczących się przed sądem,

jak też dane dotyczące sprawców przestępstw, gdyż ich wiek, wykształcenie

i zatrudnienie (źródło utrzymania) mają istotny wpływ zarówno na stan ich posiadania,

jak i na przysporzone sobie zyski (korzyści majątkowe) kosztem poniesionych przez

pokrzywdzonych (osoby prawne i fizyczne) strat. Co więcej dane te mają istotny

wpływ na decyzję o podjęciu ze strony organów ścigania działań mających na celu

dokonanie

zabezpieczenia składników majątkowych sprawców na poczet

ewentualnych kar i środków karnych.

Kryteriom tym odpowiadało 607 spraw karnych, które były rozpatrywane

przez SO w Katowicach w latach od 2004 do 2008 r. włącznie, i które były dostępne

w okresie prowadzenia przedmiotowych badań, tj. znajdowały się w zasobach

archiwalnych lub też w Wydziałach Karnych SO (V, XVI, XXI – zaznaczyć należy,

iż wydział ten został utworzony w 2005 r. wobec czego w przypadku tego wydziału

nie występują dane za 2004 r.). Inne zarejestrowane sprawy o tego typu przestępstwa

z różnych przyczyn były niedostępne: część z nich przekazano do sądów rejonowych

w poszczególnych miastach celem rozpatrzenia według właściwości rzeczowej,

część przekazano do prokuratur celem uzupełnienia itd.

Objęte badaniami akta spraw karnych rozpatrywane były przez SO

w Katowicach zarówno w I instancji, jak i w II instancji, a uprzednio orzekane

w sądach rejonowych miast na terenie woj. śląskiego. Ponadto przeprowadzono

analizę 9 spraw karnych przekazanych do SO w Katowicach celem rozpatrzenia

z innych jednostek organizacyjnych, takich jak: Chrzanów, Kraków, Olkusz

(woj. małopolskie), Gdynia (woj. pomorskie), Opole (woj. opolskie), Rzeszów

(woj. podkarpackie) i Wrocław (woj. dolnośląskie).

3.2. Kwalifikacja prawna analizowanych spraw karnych

W analizowanych sprawach wśród przestępstw gospodarczych, rozumianych jako

„czyny karalne godzące lub zagrażające ponadindywidualnym dobrom w sferze życia

gospodarczego, polegające na naruszeniu zaufania, związanego z pozycją sprawcy

lub instytucją życia gospodarczego, grożące utratą zaufania społecznego do systemu

gospodarczego lub jego podstawowych instytucji”

(która treściowo odpowiada

katalogowi przestępstw gospodarczych,

ujętemu w załączniku do Zaleceń Rady

Europy z dnia 25.06.1981 r. No. R 81/12) wystąpiły m.in. przestępstwa określone

w art. 228 k.k., 231 k.k., 270 k.k., 286 k.k., 297 k.k.

W tej kategorii przestępstw rozpatrywane były ponadto sprawy karne z zakresu

przestępstw spenalizowanych w innych aktach prawnych, np. w ustawie z dnia 10

września 1999 r. - Kodeks karny skarbowy

;

Wśród przestępstw przeciwko mieniu, a więc czynów karalnych

ukierunkowanych

osiągnięcie korzyści majątkowej

poprzez wejście

przez sprawców w sposób nielegalny (również z użyciem siły lub groźby karalnej)

w posiadanie cudzego mienia ruchomego, z uwzględnieniem przestępstw przeciwko

życiu i zdrowiu, których celem było osiągnięcie korzyści majątkowej, w badanych

sprawach karnych występowały m.in. przestępstwa określone w art. 148 k.k.

oraz art. 278- 281 k.k.

W kategorii przestępstw narkotykowych polegających na: „nielegalnej

produkcji i wyrobie narkotyków, handlem nimi oraz wprowadzaniem do obrotu”

występowały przestępstwa ujęte w Ustawie z dnia 24 kwietnia 1997 r.

o przeciwdziałaniu narkomanii

, a następnie w Ustawie z dnia 29 lipca 2005 r.

o przeciwdziałaniu narkomanii

, przy czym zastosowanie tu miały niejednokrotnie

przepisy Kodeksu karnego w zakresie udziału w zorganizowanej grupie lub związku

mających na celu popełnienie przestępstwa (art. 258 k.k.).

O. Górniok, op.cit., s. 57-58.

t.j. Dz.U. z 2007 r. nr 111, poz. 765 z późn. zm.

M. Jędrzejko, K. Piórkowska, Leksykon narkomanii, Pułtusk 2004, s. 154.

Dz.U. nr 75, poz. 468 z późn. zm.

Dz.U. z 2005 r., nr 179, poz. 1485 z późn. zm.

wielu przypadkach działalność przestępcza, tak indywidualna,

jak i zorganizowana, nie ograniczała się wyłącznie do jednej kategorii, a przeplatała się

z przestępstwami innych kategorii, np. popełnianie przestępstw pospolitych oraz

narkotykowych, czy przestępstw gospodarczych i/lub pospolitych oraz narkotykowych.

3.3. Analiza ilościowa spraw

Łącznie w Wydziałach Karnych V, XVI i XXI SO w Katowicach dokonano analizy

607 spraw karnych, w tym 598 z terenu woj. śląskiego, z czego na odpowiedni

okres przypadło:

2004 r. – 115 spraw karnych (co stanowi 19,23% spraw);

2005 r. – 128 spraw (21,40%);

2006 r. – 102 spraw (17,06%);

2007 r. – 122 sprawy (20,40%);

2008 r. – 131 spraw (21,91%),

jak też 9 spraw karnych (1,48%) rozpatrywanych przez SO w Katowicach,

a przekazanych przez inne jednostki organizacyjne

. Sposób zakończenia spraw

w poszczególnych wydziałach prezentuje tabela nr 1:

Tabela nr 1

Sposób zakończenia spraw w poszczególnych Wydziałach: V, XVI, XXI SO w Katowicach

Łączna ilość spraw

Prawomocnie zakończone

W toku

Inny sposób

zakończenia

Wydz.

X
V

X
X

X
V

X
X

X
V

X
X

X
V

X
X

Rok

Razem

2004 115 2

113 -

1 1 1

2005 128 1

123 1

- 2

2 1

2006 102

- 2

1 1

2007 122 2

119 1

1 - -

2008 131 4

114 3

35 14 1 - 9 6

Razem

598 9 272 179 156 567 5 265 161 146 20 3 1 14 8 11

1 5 7

607

572

a – sprawy z terenu woj. śląskiego,

b – sprawy rozpatrywane z jednostek organizacyjnych spoza woj. śląskiego.

W ramach niniejszego opracowania, ze zrozumiałych względów, nie umieszczono wykazu sygnatur akt

poddanych analizie spraw karnych (znajduje się on w posiadaniu autorów), dlatego też wyniki analizy
przedstawiono w formie opisowej i tabelarycznej.

Jak z powyższych danych wynika, na łączną liczbę 607 zbadanych spraw,

572 (94,23%) zostały zakończone prawomocnym wyrokiem, natomiast 22 (3,62%)

nadal (tj. w okresie prowadzonych badań aktowych) toczyły się przed sądem,

a 12 (1,98%) zostało zakończonych w inny sposób, przykładowo: poprzez umorzenie

(np. ze względu

na zgon sprawcy), uniewinnienie wobec oskarżonych

albo zawieszenie postępowania (np. ze względu na stan zdrowia oskarżonego).

Wśród analizowanych spraw 9 pochodziło z innych jednostek organizacyjnych

przesłanych do SO w Katowicach celem rozpatrzenia, z czego 5 zakończono

prawomocnym wyrokiem, 3 były w toku, a 1 zakończono w inny sposób.

Jak uprzednio zasygnalizowano, Sąd Okręgowy w Katowicach rozpatrywał

sprawy karne kierowane tam zgodnie z właściwością rzeczową w I instancji

oraz sprawy rozpatrywane w ramach odwołania (II instancja) przez sądy rejonowe

z podległych terytorialnie różnych miast. Ich liczbę przedstawia tabela nr 2.

Tabela nr 2

Ilość spraw w poszczególnych miastach woj. śląskiego

L.p.

Miasto

2004

2005

2006

2007

2008

Razem

Będzin

Bielsko-Biała

Bytom

Chorzów

Cieszyn

Częstochowa

Dąbrowa Górnicza

Gliwice

Jaworzno

Katowice

260

Mikołów

Mysłowice

Pszczyna

Ruda Śląska

Rybnik

Sosnowiec

Siemianowice Śląskie

Świętochłowice

Tychy

Tarnowskie Góry

Łącznie:

115

128

102

122

131

598

Jak z powyższej z tabeli wynika, największą liczbę realizowanych spraw odnotowano

w Katowicach (260), Sosnowcu (53) Chorzowie (49) i Bytomiu (46). W pozostałych

miastach liczba ta wahała się w granicach od 1 (Cieszyn) do 30

(Siemianowice Śląskie).

Odnośnie 9 spraw karnych przekazanych do SO w Katowicach celem

rozpatrzenia przez inne jednostki organizacyjne, ich strukturę obrazuje tabela nr 3.

Tabela nr 3

Ilość spraw z innych miast Polski rozpatrywanych przez SO Katowice

L.p.

Miasto

2004

2005

2006

2007

2008

Razem

Chrzanów

Gdynia

Kraków

Olkusz

Opole

Rzeszów

Wrocław

Łącznie:

3.4. Straty

Z analizy akt spraw karnych wynika, iż straty, jakie spowodowali sprawcy

przestępstw, jak też osiągnięte przez nich korzyści majątkowe z przestępczej

działalności, w analizowanym okresie były znaczne.

W tabeli nr 4 uwzględniono straty spowodowane przez sprawców

w poszczególnych latach (z podziałem na poszczególne wydziały). Łączna wielkość

strat wyniosła 232 420 731 zł. Skuteczność sprawców przestępstw w poszczególnych

Sprawa nr V-K-103/05;

Sprawa nr V-K-249/04;

Sprawa nr XVI-K-151/04;

Sprawa nr XXI-K-78/08;

Sprawa nr XXI-K-235/07;

Sprawa nr XVI-K-119/08;

Sprawa nr XVI-K-130/08;

Sprawa nr XVI-K-20/07;

Sprawa nr XVI-K-156/08;

latach była zróżnicowana i straty wahały się od 2 866 872 zł (2006 r.)

do 116 043 229 zł (2007 r.).

Tabela nr 4

Straty łącznie

Rok

Straty

Wydz. V

Wydz. XVI

Wydz. XXI

Łącznie

2004

7 558 396

2 619 345

10 177 741

2005

581 257

1 663 328

3 794 689

6 039 274

2006

904 380

1 409 344

553 148

2 866 872

2007

111 598 466

290 477

4 154 286

116 043 229

2008

3 251 002

75 622 359

18 420 254

97 293 615

Razem:

123 893 501

81 604 853

26 922 377

232 420 731

W tabeli nr 5 uwzględniono natomiast wysokość korzyści majątkowych osiągniętych

przez sprawców przy dokonywaniu przestępstw narkotykowych.

Tabela nr 5

Łączna korzyść majątkowa

Rok

Korzyść majątkowa

Wydz. V

Wydz. XVI

Wydz. XXI

Łącznie

2004

37 226

1 790

39 016

2005

4 715

13 096

11 189

29 000

2006

63 583

113 468

30 704

207 755

2007

22 871

2 480

4 520

29 871

2008

32 097

619 806

31 931

683 834

Razem:

160 492

750 640

78 344

989 476

Łączna wielkość osiągniętych korzyści majątkowych wyniosła 989 476 zł.

Tak jak i przy stratach, ich wielkość także jest zróżnicowana i waha się od 29 000 zł

(2005 r.) do 683 834 zł (2008 r.).

W kolejnej tabeli (nr 6) zaprezentowano natomiast straty oraz uzyskane

korzyści majątkowe z podziałem na poszczególne kategorie przestępstw.

Tabela nr 6

Łączne straty i korzyść majątkowa wg kategorii przestępstw

Straty

Korzyść majątkowa

Rok

Wydz. V

Wydz. XVI

Wydz. XXI

Łącznie

Wydz. V

Wydz.

XVI

Wydz.

XXI

Łącznie

Przestępstwa gospodarcze

2004

7 148 041

2 589 141

9 737 182

2005

461 554

1 061 839

3 579 543

5 102 936

2006

891 296

210 183

5 134

1 206 613

2007

111 513 100

212 481

3 906 724

115 632 305

2008

2 860 118

73 460 659

18 088 243

94 409 020

Razem 122 874 109

77 534 303

25 579 644

226 977 532

Przestępstwa przeciwko mieniu

2004

410 355

30 204

440 559

2005

119 703

601 489,7

215 146

936 338,7

2006

13 084

1 199 181

548 014

1 760 279

2007

85 366

77 996

247 562

410 924

2008

390 884

2 161 700

332 011

2 884 595

Razem

1 019 392

4 070 570

1 342 733

5 089 962

Przestępstwa narkotykowe

2004

37 226

1 790

39 016

2005

4 715

13 096

11 189

29 000

2006

63 583

113 468

30 704

207 755

2007

22 871

2 480

4 520

29 871

2008

32 097

619 806

31 931

683 834

Razem

160 492

750 640

78 344

989 476

Razem

123 893 501

81 604 853

26 922 377

232 420 731

160 492

750 640

78 344

989 476

Jak z przedstawionych danych wynika, w przypadku przestępstw gospodarczych

sprawcy spowodowali straty w ilości 226 977 532 zł, natomiast przestępstw

kryminalnych – 5 089 962 zł, co łącznie dało kwotę 232 420 731 zł. W przypadku

przestępstw narkotykowych osiągnięta przez sprawców korzyść majątkowa wyniosła

989 476 zł.

Przedmiotem wykonawczym, na którym sprawcy realizowali swoje zachowania

przestępcze były m.in.:

pieniądze, jako szczególna postać rzeczy (będące równocześnie szczególnym

przedmiotem cywilnoprawnej umowy o kredyt, dotację itd.);

ich substytut czyli przedmioty posiadające wartość użytkową i materialną

dające się wyrazić w pieniądzu (np. sprzęt RTV, Hi-Fi, AGD, wyposażenie

mieszkań czy samochody, dzieła sztuki, alkohol, papierosy itd.), ale na równi

z pieniędzmi przez sprawców pożądane (i wyłudzane);

dokumenty w tym dokumenty tożsamości (dowody osobiste, paszporty),

którymi sprawcy posługiwali się aby zrealizować przestępczy mechanizm

oraz dokumenty stanowiące podstawę zawarcia umowy handlowej (czeki,

faktury, rachunki, oświadczenia) i kredytowej (wnioski, zaświadczenia).

Sprawca realizując swe przestępcze działania na dokumentach przypisuje

zawartym w nich danym takie cechy dodatnie, których w rzeczywistości

podmioty ubiegające się o kredyt czy poręczyciele nie posiadają, a które

w następstwie ich przedłożenia w instytucji finansowej wpływają na pozytywną

decyzję kredytową, handlową itd.;

narkotyki i substancje psychotropowe, którymi sprawcy handlowali w celu

osiągnięcia korzyści materialnej.

W świetle materiału badawczego można stwierdzić, iż forma własności podmiotów

pokrzywdzonych, tak osób fizycznych, jak i prawnych, dla większości sprawców

mających podjąć decyzję o popełnieniu przestępstwa była obojętna. Wyboru podmiotu

dokonywano raczej przypadkowo (co nie znaczy, że w trakcie przygotowania

przestępstwa nie zwracano uwagi na stan majątkowy ofiary, łatwość w dokonaniu

czynu zabronionego itd.), co jednoznacznie wynika z treści składanych przez te osoby

wyjaśnień w trakcie prowadzonych postępowań przygotowawczych i sądowych.

W przypadku instytucji finansowych, jak banki czy instytucje udzielające

dotacji, subsydiów itd., przy typowaniu podmiotu brano pod uwagę bardziej

dostępność kredytów, dotacji lub subsydiów oraz mniejszy w porównaniu

do wymogów innych banków lub instytucji stopień sformalizowania procedur

(kredytowych, dotacyjnych itd.), a więc ilość i jakość niezbędnych do przedłożenia

dokumentów. Ten element co warto podkreślić był szczególnie pożądany

przez sprawców, którzy przy realizacji przestępstw wykorzystać chcieli posiadaną

przez siebie czy też dostępną im bazę techniczną niezbędną przy fałszowaniu

dokumentów.

3.5. Sprawcy przestępstw

Przed zaprezentowaniem danych odnośnie zabezpieczonego mienia i jego

przepadku, dokonać należy charakterystyki sprawców, gdyż ich dane, jak wiek,

wykształcenie i źródło utrzymania obok uzyskanych w wyniku przestępstw korzyści

majątkowych mają istotny wpływ na posiadany przez nich stan majątkowy, a zatem

i ewentualną decyzję co do dokonania zabezpieczenia składników majątkowych

sprawców na poczet ewentualnych kar i środków karnych.

Z ustaleń wynika, że w przestępczej działalności uczestniczyło łącznie 1 566

osób, w tym 1 359 mężczyzn (co stanowi 86,78% populacji) i 207 kobiet (13,22%).

Wiek sprawców zaprezentowano w tabeli nr 7.

Tabela nr 7

Wiek sprawców przestępstw

Płeć

do 20

21-30

31-40

41-50

51-60

61-70

pow. 70

Razem

Mężczyźni

192

491

318

212

127

1 359

Kobiety

207

Łącznie

198

555

380

253

156

1 566

Jak z powyższego zestawienia wynika, w chwili podjęcia się przestępczej działalności,

najliczniejszą grupę wśród sprawców stanowili ludzie młodzi: 555 osób w przedziale

wiekowym od 21 do 30 lat (co stanowiło 35,44% populacji), następnie 380 osób

w przedziale od 31 do 40 lat (24,27%) i 253 osoby w przedziale od 41 do 50 lat

(16,16%). Na uwagę zasługuje fakt, iż w przestępczej działalności brały także udział

osoby w przedziale wiekowym do 20 lat – łącznie 198 osób (12,64%), oraz osoby

w podeszłym wieku – powyżej 70 lat – 6 osób (0,38%).

Tabela nr 8 prezentuje dane dotyczące wykształcenia sprawców przestępstw.

Z zestawienia wynika, iż najliczniejszą grupę sprawców przestępstw stanowią ludzie

o wykształceniu zawodowym (544 przypadki – 34,74%) i średnim (518 przypadków –

33,08%). Wyższe wykształcenie posiadało 149 osób (9,51%).

Tabela nr 8

Wykształcenie sprawców przestępstw

Płeć

Podstawowe

(Gimnazjum)

Zawodowe

Średnie

(Liceum)

Wyższe

Razem

Mężczyźni

323

502

418

116

1 359

Kobiety

100

207

Łącznie

355

544

518

149

1 566

W tabeli nr 9 zaprezentowano źródło utrzymania sprawców analizowanych

przestępstw. Z materiałów wynika, iż najliczniejsza grupa (423 osoby – 27,01%)

na przestrzeni lat 2004-2008 utrzymywała się z pracy umysłowej lub fizycznej

zatrudniając się w prywatnych przedsiębiorstwach. Utrzymanie z pracy dorywczej

(prace sezonowe, zbieranie złomu itd.) zadeklarowało 308 osób (19,67%).

Właścicielami lub współwłaścicielami przedsiębiorstw prywatnych było 110 osób

(7,02%).

Brak zatrudnienia, a jednocześnie jakiegokolwiek dochodu, zadeklarowało

286 osób (18,26%), przy czym osoby te nie ujawniały źródeł utrzymania, natomiast

101 osób (6,45%) deklarowało, że jest na utrzymaniu rodziny.

Tabela nr 9

Źródło utrzymania sprawców przestępstw

Źródło utrzymania

Ogółem

Mężczyźni

Kobiety

Przedsiębiorstwa państwowe /

instytucje państwowe / samorządowe

Właściciel / współwłaściciel firmy

prywatnej

110

Pracownik firmy prywatnej

423

353

Emerytura / renta

Zasiłek dla bezrobotnych

Praca dorywcza

308

301

Nie pracuje

286

255

Na utrzymaniu rodziny

101

Uczeń / student

Renta socjalna / zapomogi

Łącznie:

1 566

1 359

207

Reasumując należy stwierdzić, iż stałym źródłem dochodów wykazały się 701 osoby

(44,76%), przy czym:

83 osoby (5,30%) zatrudnione były w przedsiębiorstwach i instytucjach

państwowych (samorządowych);

110 osób (7,02%) było właścicielami własnych przedsiębiorstw, zazwyczaj

niewielkich o profilu handlowo-usługowym, z reguły o lokalnym zasięgu;

pracownikami umysłowymi i fizycznymi różnych firm prywatnych było

423 sprawców (27,01%), z czego większość – 22,54% stanowili mężczyźni

(70 kobiet – 4,47%);

utrzymaniem w oparciu o emeryturę lub rentę wykazało się 85 (12,50%) osób.

W pozostałych przypadkach źródło utrzymania sprawców było zróżnicowane i zależne

od statusu społecznego, płci, możliwości zatrudnienia itd.

Z zebranych materiałów wynika, iż na łączną liczbę 1 566 sprawców, tylko 385

osób (co stanowi 24,58%) zadeklarowało posiadanie majątku ruchomego

oraz nieruchomego, natomiast 1 181 osób (75,42%) deklarowało brak posiadania

jakiegokolwiek majątku. Strukturę tego zagadnienia przedstawia tabela nr 10.

Tabela nr 10

Majątek posiadany przez sprawców

Rok

Sprawcy

Majątek posiada

Brak majątku

2004

171

144

2005

299

243

2006

295

222

2007

277

213

2008

524

165

359

Łącznie

1 566

385

1 181

Odnośnie posiadania przez 385 sprawców majątku ruchomego i nieruchomego,

dane te uzyskano w trakcie składanych przez nich wyjaśnień (lub przesłuchań

w charakterze świadka przed postawieniem zarzutów). Z uzyskanych w ten sposób

informacji ustalano, iż osoby te posiadały: pojazdy mechaniczne różnych marek

i różnej wartości (np. w sprawach sygn. akt: XVI-K-232/07, XVI-K-265/07),

nieruchomości jak np. mieszkania, domy jednorodzinne czy działki rekreacyjne,

a ponadto własność przedsiębiorstw i lokali rozrywkowych (np. sygn. akt: K-XVI-

29/05) oraz lokaty bankowe (kapitałowe).

Niejednokrotnie także sprawcy deklarowali posiadanie majątku o znikomej

wartości. Zazwyczaj były to osoby utrzymujące się z emerytur lub rent, a ich jedynym

majątkiem były pozyskane z tych źródeł pieniądze zdeponowane na koncie

bankowym, ewentualnie pojazdy mechaniczne nie stanowiące większej wartości.

W przypadku powyższych danych posiadany (deklarowany) majątek został

zazwyczaj potwierdzony czynnościami procesowo-operacyjnymi organów ścigania

w odpowiednich instytucjach.

Bywały jednak sytuacje, gdy organy ścigania wobec braku deklaracji

o posiadaniu majątku ze strony osób podejrzanych (oskarżonych) działań takich

nie podejmowały, mimo iż przestępcza działalność tych osób jednoznacznie

wskazywała na jego posiadanie. Przykładowo w sprawie sygn. akt: XVI-K-174/07

sprawca, w chwili gdy podjęto wobec niego czynności procesowe, zadeklarował brak

posiadania jakiegokolwiek majątku, wobec czego nie podjęto działań ustalających

ewentualne składniki majątkowe tego mężczyzny, chociaż podmioty pokrzywdzone

jego przestępczą działalnością tego się domagały. Brak reakcji ze strony organów

ścigania spowodował, iż pokrzywdzeni wynajęli firmę detektywistyczną, która ustaliła

składniki majątkowe sprawcy: lokal firmowy, mieszkanie, gospodarstwo rolne (6 h)

o wartości 300 000 zł, zajazd o wartości około 450 000 zł, hurtownię węgla (2,14 h)

ze zmagazynowanym węglem, działkę o powierzchni 6,67 h oraz 6 innych działek

rolnych i budowlanych. Podjęte po uzyskaniu tej informacji czynności okazały się

jednak spóźnione – jak bowiem ustalono, wobec tego sprawcy prowadzono

jednocześnie inne postępowanie karne o przestępstwa tej samej kategorii, w którym

majątek ten został już zabezpieczony.

Reasumując stwierdzić należy, iż wśród sprawców przestępstw dominują

mężczyźni w wieku od 21 do 50 lat o wykształceniu zawodowym i średnim

[odpowiednio: 544 (34,74%) i 518 (33,08%) osób], utrzymujący się z pracy stałej (423

– 27,01%), zatrudnieni w prywatnych przedsiębiorstwach oraz utrzymujący się z prac

dorywczych (308 osób – 19,67%), w większości – 1 181 osób (75,42%) deklarujący

brak posiadania jakiegokolwiek majątku.

Przyjąć należy, iż taki stan rzeczy spowodował, że w omawianym okresie

często stosowano wobec podejrzanych środki zapobiegawcze. Z ustaleń wynika,

iż środki te zastosowano wobec 1 185 osób (75,67%) na łączną liczbę 1 566

sprawców. Strukturę stosowania środków zapobiegawczych przedstawiono w tabeli

nr 11.

Tabela nr 11

Stosowanie środków zapobiegawczych wobec sprawców

Rok

Sprawcy

Areszt

Dozór policyjny,

zakaz opuszczania

kraju itd.

Poręczenie

majątkowe

2004

171

2005

299

116

2006

295

2007

277

2008

524

181

154

Łącznie

1 566

499

379

307

Zaznaczyć jednak należy, że poszczególne środki zapobiegawcze zastosowane wobec

1 185 osób stosowano niejednokrotnie łącznie lub zamiennie w stosunku do jednej

osoby. Tak więc:

areszt zastosowano wobec 499 sprawców (31,86%), przy czym był on

niejednokrotnie zamieniany na dozór (zazwyczaj po uprzednim wpłaceniu

poręczenia majątkowego);

dozór policyjny i zakaz opuszczania kraju – łącznie z oddaniem paszportu –

zastosowano w stosunku do 379 osób (24,20%) (niejednokrotnie

wraz z poręczeniem majątkowym);

poręczenie majątkowe zastosowano wobec 307 osób (19,60%).

Z analizy wynika, iż stosowanie aresztu przez sądy w omawianym okresie czasu

utrzymane było na jednolitym poziomie i oscylowało w przedziale od 91 do 116.

Odmiennie natomiast przedstawiała się ilość stosowanych dozorów itd. – od 24

do 181, natomiast poręczenia majątkowe stosowano w przedziale od 15 do 154.

3.6. Zabezpieczenie majątkowe i przepadek

Z dokonanych ustaleń wynika, iż organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości

na przestrzeni omawianego czasu stosowały wobec sprawców analizowanych

przestępstw środek zabezpieczający w postaci zabezpieczenia majątkowego na poczet

ewentualnego przepadku przedmiotów (art. 44 k.k.), jak też przepadku korzyści

osiągniętych z popełnienia przestępstw (art. 45 k.k.). W tym celu niejednokrotnie

stosowano tymczasowe zajęcie mienia oraz/lub poręczenia majątkowe.

Jak dowodzą wyniki ustaleń, poręczenie majątkowe często było stosowane –

obok lub zamiast zabezpieczenia – przez organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości.

Podjęcie decyzji w tym zakresie przez odpowiednie organy podyktowane było

wieloma czynnikami, jak np. uniemożliwieniem opuszczenia kraju przed

zakończeniem sprawy sądowej, jak też zamożnością (a właściwie jej brakiem

w przypadku większości sprawców). Tak więc środek ten stosowany był łącznie w 87

sprawach karnych (14,33%), w stosunku do 307 sprawców, na łączną kwotę

13 282 500 zł. Obrazuje to tabela nr 12.

Tabela nr 12

Poręczenia majątkowe

Rok

Liczba

spraw

Ilość osób

Kwota poręczeń

majątkowych

Wartość poręczeń

w formie przedmiotów

Zwrot poręczeń

majątkowych

2004

454 000

2005

614 000

45 000

2006

887 800

35 000

2007

6 448 500

930 000

3 745 000

2008

154

3 918 200

30 000

28 000

Łącznie

307

12 322 500

960 000

4 135 000

Kwota pierwotna

13 282 500

4 135 000

Kwota ostateczna

8 187 500

Na łączną kwotę 13 282 500 zł wydano postanowienia o zastosowaniu poręczeń

majątkowych w formie gotówki w wysokości 12 322 500 zł oraz w formie hipoteki

(930 000 zł) i depozytu wartościowego w kwocie 30 000 zł. W wyniku złożonych

przez sprawców (o statusie podejrzanego/oskarżonego) zażaleń decyzją sądu

wysokość poręczeń została zmniejszona o kwotę 4 135 000 zł (np. z kwoty 2 500 000 zł

na 1 500 000 zł, a następnie na kwotę 500 000 zł, a w jednym przypadku kwota

30 000 zł w całości została zwrócona). Ostatecznie do depozytu sądowego wpłynęło

8 187 500 zł poręczeń majątkowych.

Reasumując, w oparciu o dane z poszczególnych lat, należy stwierdzić,

iż na przestrzeni lat 2004-2008 widoczna jest wyraźna tendencja wzrostowa

stosowania tego środka zabezpieczającego.

Sąd, stosując się do ustawowych wymogów, orzekał: przepadek przedmiotów

na zasadzie art. 44 k.k., przepadek korzyści majątkowej z art. 45 k.k., przepadek

z art. 299 § 7 k.k. i art. 316 k.k. oraz przepadek osiągniętych korzyści – art. 33

z ustawy Kodeks karny skarbowy.

Z ustaleń wynika, iż sądy w stosunku do skazanych za lata 2004-2008

zastosowały łącznie przepadek w 193 sprawach karnych. Skalę tę prezentuje tabela

nr 13. Zaznaczyć należy jednocześnie, że różnica miedzy ogólną liczbą spraw a sumą

liczb przy poszczególnych kategoriach przepadków wynika z faktu, że niejednokrotnie

w jednej sprawie stosowano różne

instytucje prawne (np. przepadek przedmiotów

na podstawie art. 44 k.k. i dokumentów na podstawie art. 316 k.k.).

Tabela nr 13

Przepadek przedmiotów w latach 2004-2008

Rok

Liczba

spraw

Przepadek

Zabezpieczenie

mienia

Liczba spraw

(kwota)

Przedmioty

Art. 316 k.k.

Art. 299

§ 7 k.k.

Liczba spraw

(kwota)

Art. 44 § 1 k.k.

Art. 44 § 2 k.k.

Art. 44

§ 4 k.k. Liczba

spraw

Doku-

menty

ilość

spraw

liczba

przepadku

ilość

spraw

liczba

przepadku

2004

144

2005

(3 450 zł)

2006

(8 345 zł)

(375 200 zł)

2007

(37 028 zł)

100

(313 000 zł)

2008

(1 187 480 zł)

(36 526 zł)

Razem

193

(1 236 303 zł)

115

127

105

323

(724 526 zł)

Analizując dane zawarte w tabeli stwierdzić należy, iż na przestrzeni lat 2005-2008

wystąpiła tendencja wzrostowa w zabezpieczeniu mienia. W latach 2005-2007 wzrost

ten nie był zbyt dynamiczny:

między 2005 a 2006 r. o wielkość równą 1,42;

w latach 2006-2007 r. o 3,44;

natomiast gwałtowny wzrost (w stosunku do lat poprzednich) – aż o wielkość

równą 31,07 – odnotowano na przestrzeni lat 2007-2008 r.

W sposób złożony kształtuje się natomiast liczba zasądzanych przez sąd przepadków

mienia w postaci przedmiotów.

W przypadku przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa (art. 44

§ 1 k.k.) liczba spraw, w których zastosowano przepadek, nie była wysoka. Różnica

między liczbą spraw a liczbą przepadków wynika z faktu, iż w poszczególnych

sprawach występowało niejednokrotnie po kilku sprawców i wobec każdego z nich

stosowano przepadek wielu przedmiotów. Podobnie przedstawia się sprawa

z przepadkiem przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia

przestępstwa (art. 44 § 2 k.k.).

Jak wynika z poczynionych ustaleń, sąd tylko w jednym przypadku (2005 r.)

zastosował przepadek równowartości przedmiotów (w wysokości 1 450 zł)

pochodzących bezpośrednio z przestępstwa.

Z zebranych danych wynika również, iż w 105 sprawach karnych – w myśl

art. 316 k.k. – przepadkowi uległo łącznie 323 dokumentów w postaci: 298 czeków

(w tym 1 euroczek), 12 weksli (w tym 2 deklaracje wekslowe), 5 banknotów, 8 kart

plastikowych z paskiem magnetycznym. Przepadek stosowany był również

w 8 sprawach w myśl art. 299 § 7 k.k.

W tabeli nr 14 przedstawiono natomiast dane dotyczące przepadku korzyści

majątkowych pochodzących z przestępstw w latach 2004-2008.

Sygn. akt: XXI-K-98/05.

Tabela nr 14

Przepadek korzyści majątkowych pochodzących z przestępstw w latach 2004-2008

Rok

Liczba

spraw

Przepadek korzyści majątkowych pochodzących z przestępstw

Art. 45 k.k.

Art. 46 k.k.

Art. 72 k.k.

ustawy

o przeciwdziałaniu

narkomanii

Art. 33 k.k.s

ilość

spraw

liczba

przepadku

(+ nawiązka)

2004

480 zł

886 7433 zł

8 960 zł

(1 500 zł)

2005

222 601 zł

1 280 476 zł

87 549 zł

438

(12 200 zł)

2006

178 375 zł

991 153 zł

22 865 zł

(7 300 zł)

2 106 292 zł

2007

116 366 zł

1 761 817 zł

253 380 zł

(2 300 zł)

2008

718 666 zł

3 456 395 zł 1 992 962 zł

(735 zł)

Razem

223

1 236 488 zł 8 376 584 zł 2 365 716 zł

656

(24 035 zł)

2 106 292 zł

Zgodnie z art. 45 § 1 k.k. sąd orzekał przepadek korzyści majątkowej (niepodlegającej

przepadkowi przedmiotów wymienionych w art. 44 § 1) albo jej równowartości.

Kwoty te, w zależności od kategorii spraw, były jednak zróżnicowane. Zauważyć

należy, że częściej stosowano przepis art. 46 k.k. orzekając na rzecz pokrzywdzonych

podmiotów obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody w całości albo w części,

a niejednokrotnie także i nawiązkę w celu zadośćuczynienia za naruszone dobra.

Przy orzekaniu zastosowanie miał także przepis art. 72 § 2 k.k. odnośnie zobowiązania

skazanych – w przypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary –

do naprawienia szkody.

W przypadku przestępstw narkotykowych sąd stosował przepis art. 70 ustawy

o przeciwdziałaniu narkomanii, zgodnie z którym orzekano przepadek korzyści

majątkowej osiąganej przez sprawców tych przestępstw, jednak w większości

W kwocie tej, w sprawie sygn. akt: XXI-K-14/05, orzeczono obowiązek naprawienia szkody majątkowej

w wysokości 1 223 720 zł.

przypadków nie były to kwoty znaczne. Wynikało to z faktu, iż sprawcy w większości

przypadków osiągali nieznaczne (często też znikome) korzyści majątkowe.

Zastosowanie miała także ustawa Kodeks karny skarbowy, zgodnie z którą

przepadkowi (art. 33) ulegała korzyść majątkowa osiągana przez sprawców

z popełniania przestępstw skarbowych. W tabeli zaznaczono jedynie przepadki

orzeczone, nie sygnalizując kilku spraw karnych, w których nie zapadł jeszcze

(na dzień analizy akt) prawomocny wyrok.

3.7. Wnioski

Z zebranego materiału wynika, iż instytucja przepadku była i nadal jest stosowana

zarówno przez organy ścigania, jak i wymiaru sprawiedliwości. Należy jednak

zauważyć, że kwoty odzyskane nie są proporcjonalne do poniesionych strat pomimo

tego, iż zakres przedmiotowy przestępstw obejmuje różne ich typy, tak w kategoriach

przestępstw gospodarczych, pospolitych, jak i narkotykowych.

Przyczyn tego stanu wymienić można kilka. Do głównych zaliczyć należy

pauperyzację społeczeństwa. Stan majątkowy sprawców w omawianym okresie

w znacznym zakresie był znikomy, co automatycznie ograniczało zastosowanie tych

instytucji

. W przypadku przestępstw narkotykowych, ze względu na minimalne zyski

osiągnięte przez sprawców sąd stosował odpowiednie przepisy ustaw

o przeciwdziałaniu narkomanii orzekając przepadek korzyści majątkowej osiąganej

przez sprawców tych przestępstw, jednak w większości przypadków również nie były

to kwoty znaczne.

Znacznie lepsze wyniki pod względem kwot zabezpieczenia mienia

oraz przepadku korzyści majątkowych osiągano w przypadku przestępstw ściganych

z ustawy Kodeks karny skarbowy, jednak były to przypadki jednostkowe.

Istotną przyczyną braku stosowania zabezpieczenia i przepadku było

dobrowolne poddanie się karze (art. 335 k.p.k.), co powodowało, że sąd w tych

przypadkach stosował inne środki karne, zazwyczaj mniej dokuczliwe finansowo

dla sprawcy (który często zobowiązywał się do naprawienia szkody itd.).

Wielu sprawców zostało przez sąd zwolnionych z kosztów sądowych.

Istotne znaczenie przypisać należy również – przynajmniej w pierwszym

okresie czasu (tj. pierwsza połowa dekady, a w ramach prowadzonych badań – lata

2004-2005) – mniejszej, w porównaniu do późniejszych lat, kreatywności organów

ścigania w podejmowaniu działań zmierzających do ujawnienia oraz zabezpieczenia

mienia, chociaż były takie możliwości, co wynika z analizy akt.

Reasumując przyjąć należy, że w omawianym okresie organy ścigania

intensyfikowały, tak w zakresie czynności procesowych, jak i operacyjno-

-rozpoznawczych, działania umożliwiające im prawidłowe wykonywanie czynności

w zakresie

zabezpieczenia

składników

majątkowych

osób

podejrzanych

i/lub oskarżonych o przestępczą działalność. Działania te pozwoliły sądom skuteczniej

realizować nałożone na nie ustawowe obowiązki związane z ustaleniem winy

oraz orzeczeniem kary wobec sprawców przestępstw.

BIBLIOGRAFIA

1. Antoniak A., Zabezpieczenie na mieniu podmiotu zbiorowego, „Prokuratura

i Prawo” 2005, nr 10.

2. Filar M., Komentarz do ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych

za czyny zabronione pod groźbą kary, red.: M. Filar, Z. Kwaśniewski i D. Kala,

Toruń 2003.

3. Gąsiorowski J., Górnik P.: Odpowiedzialność karna podmiotów zbiorowych

za czyny zabronione pod groźbą kary, w: Unia Europejska – Wspólny Rynek

także

dla

przestępców.

Zabezpieczenie

mienia

oraz

dowodów

w postępowaniach karnych w sprawach finansowych, red.: P. Górnik, J. Kaleta,

T. Miłkowski, J. Słobosz, M. Wróbel, Katowice 2010.

4. Gąsiorowski J., Górnik P.: Przepadek w polskiej procedurze karnej, w: Unia

Europejska – Wspólny Rynek także dla przestępców. Zabezpieczenie mienia

oraz dowodów w postępowaniach karnych w sprawach finansowych,

red.: P. Górnik, J. Kaleta, T. Miłkowski, J. Słobosz, M. Wróbel, Katowice 2010.

5. Gąsiorowski J., Górnik P.: Zabezpieczenie i przepadek mienia w latach 2004-

-2008 w badaniach aktowych, w: Unia Europejska – Wspólny Rynek także dla

przestępców. Zabezpieczenie mienia oraz dowodów w postępowaniach karnych

w sprawach finansowych, red.: P. Górnik, J. Kaleta, T. Miłkowski, J. Słobosz,

M. Wróbel, Katowice 2010.

6. Giezek J., Łabuda G., System sankcji w ustawie o odpowiedzialności

podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, „Prokuratura

i Prawo” 2004, nr 11-12.

7. Górniok O., Przestępczość gospodarcza i jej zwalczanie, Warszawa 1994.

8. Grzeszczyk W., Wątpliwości proceduralne związane ze stosowaniem ustawy

o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą

kary, „Prokuratura i Prawo” 2004, nr 1.

9. Jędrzejko M., Piórkowska K., Leksykon narkomanii, Pułtusk 2004.

10. Kala D., Komentarz do ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych

za czyny zabronione pod groźbą kary, red.: M. Filar, Z. Kwaśniewski i D. Kala,

Toruń 2003.

11. Michalski B., Przestępstwa przeciwko mieniu. Rozdział XXXV kodeksu

karnego. Komentarz, Warszawa 1999.

12. Pismo z Biura Prokuratora Generalnego: L.dz. PG-VII-IP-8/10 z dnia

20.04.2010 r.

13. Potulski J., Kodeks karny. Komentarz do zmian wprowadzonych ustawą z dnia

13 czerwca 2003 r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych

ustaw, System Informacji Prawnej LEX 2004, [online], LEX/el. 2004,

[dostępny:15.08.2010 r.]

14. Raglewski J., Materialnoprawna regulacja przepadku w polskim prawie

karnym, Kraków 2005.

15. Starzyński P., Postępowanie zabezpieczające w polskim procesie karnym,

Warszawa 2007.

16. Zabłocki R., Podstawy odpowiedzialności karnej za przestępstwa gospodarcze,

Warszawa 2004.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
2011 SP Kat podejmowanie interwencji
2011 SP Kat zabójstwo w afekcie
2011 SP Kat polscy kibice chuligani
2011 SP Kat odblokowywanie obiektów
2011 SP Kat wydolnosc w samoobronie
2009 SP Kat zdarzenia nadzwyczajne
2007 SP Kat prawo karne procesowe
2009 SP Kat zwalczanie przemocy w rodzinie
2009 SP Kat Straże Gminne
2010 SP Kat prawo cywilne cz III
2010 SP Kat Dzielnicowy i ofiary przemocy
2012 SP Kat Narkotykiid 27722
2010 SP Kat wybrane przestępstwa i wykroczenia cz I
2010 SP Kat prawo cywilne cz Iid 27078

więcej podobnych podstron