Etyka społeczna

opr. Slytheringirl

1

Etyka – zagadnienia dotyczące moralności, moralność wynika z potrzeb.

Etyka – dyscyplina naukowa, wyodrębniona z filozofii (dział filozofii). Nazwa pochodzi od
greckiego ethos – obyczaj, lub ethicos – obyczajowy. Nazwę tę wprowadził Arystoteles.
Przedmiotem badań etyki jest moralność.
Etyka – nauka.
Moralność – przedmiot badań etyki.

Etykę można podzielić na:

a) Opisową (deskryptywną) – zajmuje się tylko opisem zjawisk, które obserwujemy w

rzeczywistości społecznej. Na podstawie ankiet, obserwacji, rozmów stara się odkryć,
co ludzie uważają za dobre lub złe. Nie ma tu oceny jest tylko opis. Nie ma
wskazówek jak należy postępować.

b) Normatywną (preskretywną) – ustala normy zachowania. Określa, co należy robić.

Ustala systemy etyczne. Udziela rad i wskazówek jak powinniśmy się zachowywać.
Szczególna rolę odgrywa tu pojęcie wartości. Stara się określić najwyższe dobro.

c) Metaetykę – logiczna analiza języka etyki i metodologia. Bada, czym jest słuszność

naszych działań. Zastanawia się, czym jest sama etyka., co decyduje o tym, że nasze
osądy uważamy za słuszne lub niesłuszne. Tutaj definiuje się pojęcia (dobro, zło,
słuszność itp.).

Te 3 działy składają się na etykę ogólną.

Etykę można tez podzielić na działy specjalne, zajmujące się konkretnymi sferami życia
człowieka. (Etyka medycyny, polityki, mediów itp.)

Etyka normatywna a teologia moralna

Etyka normatywna – umożliwia formowanie ocen moralnych na gruncie rozsądku. Nasz
rozum jest wskazówką, która kieruje naszymi decyzjami.

Teologia moralna – odwołuje się do objawienia i tradycji religijnej.

Theos – Bóg
Logos – nauka

Zasady moralne, którymi się posługujemy muszą być zgodne z wola Boga. Obecna jest
zasada wzajemności – traktuj innych tak, jak chcesz by ciebie traktowano. Kochaj bliźniego
swego jak siebie samego. (Nakaz Boga).

Osądy moralne – etyka normatywna zajmuje się ich badaniem.

FAKT

STANDARD MORALNY

OSĄD

MORALNY

Standardy moralne – coś dorozumianego. Są uznawane za słuszne bez konieczności
udowadniania, że takie są

Standardy moralne dzielimy na:

a) Normy moralne – konkretne oczekiwania w stosunku do określonego zachowania.

Dotyczą także sfery naszego świata wewnętrznego; naszych myśli, dążeń, motywów,
naszego postępowania. Sankcją nie jest tylko osąd opinii publicznej, ale też osąd
naszego sumienia.

Etyka społeczna

opr. Slytheringirl

2

b) Wartości – bardziej ogólne oczekiwania świadome bądź nieświadome. (Nieświadome

– zinternalizowane – bardzo mocne).
Wartości to abstrakcyjny obraz czegoś, co człowiek uważa za słuszne, warte naszego
wysiłku, pożądane. Jest to coś, co ma dla nas znaczenie.

Wartości dzielimy na:

a) Autoteliczne – stanowią cel sam w sobie. Są ważne z racji swego istnienia.
b) Instrumentalne – stanowią

Ale także na:

a) Uznawane – jesteśmy przekonani o ich słuszności.
b) Wyznawane – deklarowane słownie przed innymi; nie zawsze je wyznajemy.
c) Realizowane – te, którymi kierujemy się w rzeczywistości, w życiu.

Standardy moralne dot. spraw o poważnych konsekwencjach dla dobra ludzi, zwierząt i
otoczenia naturalnego. Nie są ustanowione i nie mogę być zmieniane przez władzę prawną.
Obowiązują a nawet ulegają wzmocnieniu pomimo ich naruszania. Powinny brać górę nad
indywidualnymi korzyściami. Przyjmują, że wszyscy ludzie są równi i maja takie same
prawa.

Kiedy człowiek dokonuje osądów moralnych odwołuje się do wartości moralnych.

J. Teichman
Etyka humanistyczna – szacunek dla ludzkiego życia.

a) Ludzkie życie jest wartością sama w sobie. Jest ono święte w sensie religijnym i

świeckim.

b) Istoty ludzkie maja pewne przyrodzone prawa.

Każdy kierunek etyczny powinien uwzględniać te dwa prawa.

Koncepcje elementarnych norm moralnych.
Istnieją pewne normy, które możemy zaobserwować niezależnie od okresu historycznego,
kultury, czy społeczeństwa. Są to:

a) Normy chroniące istotne więzi społeczne, bez których społeczeństwo nie mogłoby

istnieć. (Nakaz poszanowania życia ludzkiego, poszanowania własności prywatnej).

b) Normy określające postępowanie człowieka w typowych, powtarzających się

sytuacjach. (Obowiązek opieki rodziców nad dziećmi, obowiązek dotrzymywania
umów).

c) Zalecenia rozwijania pewnych predyspozycji osobowościowych, talentów, zdolności,

które są uznawane za cenne, wartościowe. (Cierpliwość, pracowitość, odwaga).

4 Koncepcje pluralizmu moralnego

1) Pluralizm radykalny – poglądy ludzi na temat słuszności i niesłuszności etycznych nie
dadzą się pogodzić. Pluralizm oznacza tak skrajne różnice, że społeczeństwa nie mogłyby
istnieć.
2) Pluralizm uzasadnień moralnych – zgoda na istnienie elementarnych norm moralnych.
Natomiast normy te mogą być uzasadnione w różny sposób. Morderstwo jest złe, ale mogą
być różne uzasadnienia – humanizm, obawa przed karą.
3) Pluralizm czynów – nawet, jeśli istnieją podstawowe normy moralne, to w konkretnych
sytuacjach mogą występować różnice w refleksji etycznej. Morderstwo – w afekcie, z zemsty,
dla przyjemności – różna ocena słuszności czynu.

Etyka społeczna

opr. Slytheringirl

3

4) Pluralizm samorealizacji – ludzie mają wolność wyboru wartości i stylów życia i jest
możliwe wiele tych wyborów w ramach elementarnych norm moralnych.

L. Kohlberg – Rozwój moralny człowieka

Rozwój moralny jest ściśle powiązany z rozwojem psychicznym.

3 poziomy rozwoju moralnego

1) Poziom prekonwencjonalny.

a) Posłuszeństwo i kara – posłuszeństwo wobec autorytetu. Autorytet – ten, kto ma

władzę karania. Chęć unikania kary.

b) Indywidualizm i wzajemność – uzyskanie jak największego dobra w wyniku

indywidualnej decyzji. Wymaga to uznania praw innych ludzi. Trzeba dać coś z
siebie, by coś otrzymać. Chęć zdobycia nagrody.

2) Poziom konwencjonalny.

a) Konformizm międzyludzki – moralność dobrego kolegi. Oczekiwania innych wobec

naszego postępowania. Postępować słusznie to znaczy spełniać oczekiwania
najbliższego otoczenia. Człowiek dąży do zrozumienia, czym są normy moralne.
Poznaje je i zauważa, że nie wszystkie da się ze sobą pogodzić. „Wczuj się w moją
sytuację”.

b) System społeczny – moralność jest postrzegana jako sposób odgrywania określonych

roli w systemie społecznym. Głównym motywem działania jest dążenie do utrzymania
społeczeństwa jako całości instytucji społecznych.

3) Poziom postkonwencjonalny – poziom autonomii zasad i norm moralnych.

a) Społeczny kontrakt (umowa społeczna) – pojawia się indywidualna refleksja moralna i

rosnąca niezależność od reguł, obowiązków nakładanych przez społeczeństwo. Ceni
się pewne wartości (życie, wolność) nawet wtedy, gdy nie są one chronione przez
prawo. System etyczny budujemy na podstawie własnych indywidualnych praw.
„Najwięcej dobra dla jak największej grupy osób”.

b) Uniwersalne zasady etyczne – istnieją pewne uniwersalne zasady etyczne, które

wszyscy powinniśmy respektować. Są one pierwotne względem norm prawnych i
obowiązków instytucjonalnych. Zdolność przyjmowania przez jednostkę punktu
widzenia 2 strony bez zmiany osądu moralnego. (Ukradłeś i jest to złe, ale jeśli ja bym
był w twojej sytuacji to jakbym ukradł to nie byłoby to złe).

Dylemat Jana (Hańca) – Czy może ukraść lekarstwo dla chorej żony, jeśli nie ma kasy?

Pochodzenie etyki

a) Mity – charakterystyczny dla chrześcijaństwa. Istnienie norm etycznych –

konieczność doprowadzenia naszej niedoskonałej natury do zgodności z wolą Boga.

b) Koncepcja umowy społecznej, koncepcja prawa naturalnego – koncepcja opisana

przez Greków, Tomas’a Hobbes’a. Etyka – narzędzie egoistycznej roztropności.
Egoistyczne jednostki działają konsekwentnie przy użyciu rozumu, by zdobyć jak
najwięcej. Kontaktujemy się z innymi i powstają konflikty. W celu regulacji zasad
wzajemnego oddziaływania z innymi egoistami powstały normy etyczne.

Etyka w małych społecznościach

- Samouspołecznienie – chęć życia w grupie.
- Poszanowanie dla życia ludzkiego jako wartość uniwersalna.

Etyka społeczna

opr. Slytheringirl

4

- Zasada wzajemności – funkcjonalna konieczność (cel praktyczny) zapewniająca relacje
miedztludzkie.
- Strach przed chaosem - potrzeba zachowania porządku.
- Częste występowanie w nich pewnych założeń teologicznych.

Etyka jako środek do realizacji celów.
W dużych społecznościach - moralność jako cel sam w sobie a nie środek do osiągnięcia celu.

4000 l p. n. e. – starożytny Bliski Wschód, Mezopotamia i Egipt, wynaleziono pismo.

Mezopotamia

Władca był powołany w sposób boski. Łączono władzę boską z ziemską.
Powinności władcy:

a) Wspieranie dobrobytu poddanych.
b) Zapewnienie sprawiedliwości.
c) Eliminowanie zła i niegodziwości, by silny nie mógł uciskać słabego.

Sprawiedliwość jest to rzecz uczciwa.

 Sprawiedliwość w ekonomii.
 Podstawy etyki pracy – człowiek wypełnia swoje przeznaczenie przez służbę i

wierność obowiązkom na niego nałożonych.

 Nie było zasady równości między ludźmi – klasy społeczne. Nierówność między

płciami. Prawo bardziej chroniło arystokrację i mężczyzn.

 Rodzina to naczelna komórka społeczności – ojciec głową rodziny.
 Kodeks Hammurabiego z Babilonu

Egipt

BOGOWIE

LUDZIE

ZWIERZĘTA,

OBCOKRAJOWCY

 Życie wartość nadrzędna. Szacunek dla życia ludzi i zwierząt. Zakaz okrucieństwa w

stosunku do zwierząt, ale przyzwolenie na ich jedzenie.

 Wiara w życie po śmierci i sąd za złe uczynki – najskuteczniejsza motywacja do

respektowania wartości akceptowanej społecznie.

 Zachowanie zwłok pozwala odrodzić się w przyszłym życiu.
 Fundamentem postępowania było słowo ma’at – sprawiedliwość, norma, prawda,

dobro, słuszność. Ma’at – było ustanawiane przez bogów a strzeżone przez faraonów.

 Podkreślano przestrzeganie przepisów w celu osiągnięcia sukcesu w życiu.

(Gospodarka, admininstracja).

 Podstawowa komórka to rodzina.

Ojciec – Żona lub kilka żon – Dzieci
Własność dziedziczona po linii żeńskiej. Po śmierci matki dziedziczyła córka. Wysoki
status kobiet. Małżeństwa kazirodcze – ojciec z córką po śmierci matki. W ten sposób
utrzymanie majątku.

 Przestępstwa

-

Bluźnierstwa.

-

Sprawianie bólu, cierpienia, zabicie.

-

Kradzież.

-

Masturbacja, nielegalne stosunki seksualne.

Etyka społeczna

opr. Slytheringirl

5

Wielkie tradycje etyczne czerpią założenia etyczne z religii.

Etyka:
1)

Indyjska (Hinduizm)

2)

Buddyjska

3)

Chińska (Konfucjonizm)

4)

Żydowska (Islam)

5)

Islamska (Muzułmanizm)

6)

Chrześcijańska



Katolicka (św. Tomasz z Akwinu)



Protestancka

Hinduizm

Jest to zróżnicowana religia, brak dogmatów wiary, występuje wiele szkół pod
kierownictwem Guru. Nie ma jednej osoby – założyciela religii, brak postaci wiodącej.

Założenia:

 Religia politeistyczna
 Tendencje monoteistyczne – poszukiwanie jednego, najwyższego Boga
 Etyka indyjska zajmuje się dążeniem do moralnie dobrego życia, oraz poszukiwaniem

reguł, które mogłyby to moralne życie stworzyć

 Najwyższe dobro to harmonia ładu kosmicznego i naturalnego, w którym zawiera się

życie ludzkie. (Organiczna jedność natury i człowieka).

 Dobro najwyższe można osiągnąć tylko wówczas, gdy wszyscy ludzie korzystają z

dóbr danych nam przez kosmos

 Naturalny porządek świata tworzony przez dobre czyny, postępowanie, którego celem

jest dążenie do dobra uznane jest za obligatoryjne (obowiązkowe)

 Ład społeczny i moralny określany jest pojęciem DRAHMA – jest on zbieżny z

ładem naturalnym i kosmicznym.
DRAHMA – prawa natury i prawa moralne

 Dbałość o naturę – zachowanie ładu kosmicznego, naturalnego i społecznego
 Życie zgodne z DRAHMA to życie moralne – polega ono na „zrozumieniu

podstawowego założenia: zrozumieniu naszej jedności ze światem i wszystkim, co
istnieje. Cała rzeczywistość stanowi jedność a różnorodność zjawisk obserwowanych
to tylko ułuda”. Człowiek powinien uwolnić się od iluzji różnorodności zjawisk. Moje
Ja stanowi tylko manifestację Ja Całkowitego.
Podobieństwo do chrześcijaństwa – „kochaj bliźniego swego, jak siebie samego” –
bo ty jesteś tym bliźnim.

Okresy:
1)

Etyka braministyczna (1500 – 800 l.pne)

a) Podział kastowy społeczeństwa. Każda kasta inne zadania i obowiązki.

-

bramini (kapłani) – religia i nauczanie

-

kszatrija (władcy, rycerze) – elita polityczna i militarna

-

wajśja (kupcy, rolnicy)

Etyka społeczna

opr. Slytheringirl

6

-

śuddra (słudzy)

Poza podziałem kastowym byli:

-

pariasi (nietykalni) – pod wszystkimi kastami

System kastowy wprowadził dyskryminację ze względu na urodzenie.
Vedy – uznawane za najwyższy autorytet, hymn, opisy obrzędów. Czerpano z tego
wiedzę. W Vedach wychwalano pewne wartości: prawdę, dawanie, wstrzemięźliwość,
asceza, miłość, wdzięczność, wierność, przebaczanie, uczciwość, unikanie krzywdzenia
jakichkolwiek istnień.

2) Etyka hinduistyczna

a) aśrama – cykl życia.

Życie podzielone na 4 etapy:

1) Stadium uczniowskie (1/4 życia). Obejmuje naukę pod kontrolą guru, mistrza.

Korzystanie z mądrości mistrza, dyscyplina, posłuszeństwo, wstrzemięźliwość.

2) Założenie rodziny i wypełnianie obowiązków z tym związanych.

Wykonywanie zawodu i obowiązków społecznych.

3) Stadium wycofania się z życia publicznego, z korzystania z ziemskich

przyjemności. (Przyjście na świat pierwszego wnuka). Czas spędzany z
rodziną.

4) Okres późnej starości – kontemplacja, medytacja, życie pustelnicze, ostateczne

rozstanie się ciała z doczesnymi przyjemnościami, odizolowanie się od świata
zewnętrznego i rodziny.

b) dharma – ład, porządek.

Twórcy prawa ograniczyli dharma do norm etycznych, którymi powinni kierować się
hindusi. Przełożyli to na prostszy język. Zasady są przyporządkowane do kasty i
stadium wieku, w którym żyjemy.

c) karma – przeznaczenie, los, powołanie, wynik, rezultat.

Idea karma zakłada, że każda świadoma, wolna aktywność jednostki daje rezultaty w
daleko idącej przyszłości – reinkarnacji też. Idea ponownych narodzin – reinkarnacja
– nie ma przypadkowości narodzin.
Wyznacza postępowanie hindusa na ziemi, oznacza postępowanie dążące do coraz
lepszego życia, zaprzestanie reinkarnacji.

d) puruszarta (aśrama + dharma + karma) – cel człowieka

Ostatecznym celem ludzkiego życia jest wyzwolenie, do którego dochodzimy po iluś
tam reinkarnacjach. Reinkarnacja pozwala na postęp w drodze doskonalenia się.
Wyzwolenie – dojście do trwałego przebywania z Bogiem, stan duszy indywidualnej,
izolowanej od wszystkiego, co ziemskie, całkowite wygaśnięcie indywidualności i
wchłonięcie przez Atamana. [zajebiście! Jedno przeczy drugiemu :/]

4 wartości, do których należy dążyć:
1)

Kama – nasze przyjemności, pożądania, dążenie do realizacji pragnień.

Wartości związane z życiem zmysłowym.

2)

Artha – gromadzenie dóbr materialnych, majątku, dążenie do sukcesu,

poważanie społeczne.

3)

Dharma – prawe życie, zachowywanie norm, zasad moralnych.

4)

Moksza – ostateczne wyzwolenie, mądrość życiowa, uwolnienie się od stanu

niewiedzy.

Upaniszady – późniejsze teksty hinduistyczne, które pojawiły się ok. 500 l.pne. W tych
tekstach pojawiają się 3 cnoty warte naśladowania:

-

Samokontrola

Etyka społeczna

opr. Slytheringirl

7

-

Współczucie

-

Dawanie, poświęcanie się

Etyka Mahatama Gandhiego – etyka non-violence, przełom XIX i XX wieku. Gandhi
piętnował wzorce materialistycznej kultury zachodu, hinduską organizację państwa – system
kastowy. Zapoczątkował walkę z Brytyjską dominacją, zastosował zasadę ahilsa – nie
krzywdzenie, działanie bez przemocy.
Ahilsa – charakterystyczna dla Dżninizmu – jeden z nurtów hinduizmu, wyodrębnił się ok.
500 l.pne – nie zadawanie bólu, nie krzywdzenie żadnych istnień. (Dżajnowie – wyznawcy).
Dżajnowie – nie jedzą mięsa, filtrują wodę, noszą maski, by nie skrzywdzić bakterii,
zamiatają drogę. Postawa życzliwości, współczucia w odnoszeniu się do świata.
Ahilsa + zasada trzymania się prawdy dała podstawy działania ruchu oporu non-violence,
który doprowadził do wyzwolenia Indii spod panowania Brytyjskiego.

Buddyzm

 Zainicjowany przez księcia żyjącego w południowych Indiach w VI w pne – Budda.
 II w pne buddyzm na Indie
 VIII w Chiny, Japonia, Kambodża, Srilanka, Tybet, Birma, Tajlandia, Nepal, Korea –

zaczyna tracić na znaczeniu w Indiach.

 Ponownie odradza się w Indiach w XX wieku.
 Podstawowe źródło wiedzy to kazania Buddy.

Założenia wiary:

 3 idee określające byt człowieka na ziemi:

1)

Idea nietrwałości, przemijalności, ciągłej zmiany.

2)

Idea wyrzeczenia się osobowego Ja, idea bezjaźniowości,

nieobecności Ego – egolesness.

3)

Idea cierpienia – dukkha

Określa byt człowieka na ziemi:

a) co stanowi powszechne, codzienne doświadczenie człowieka?

-

powszechnym doświadczeniem człowieka jest cierpienie.

b) skąd bierze się cierpienie?

-

źródłem cierpienia jest nasz niewiedza.

c) czy można się uwolnić od cierpienia?

-

uwolnienie się od cierpienia następuje poprzez wyzwolenie – rezygnacje z
własnych pragnień.

d) w jaki sposób się wyzwolić?

- droga wyzwolenia jest ośmioraka ścieżka wyzwolenia:
OŚMIORAKA ŚCIEZKA WYZWOLENIA

1) Właściwe poznanie, rozumienie naszej natury, egzystencji.
2) Właściwe myślenie, wolne od pragnień.
3) Właściwa mowa ogranicza się do faktów.
4) Właściwe zachowanie wolne od pobłażania sobie.
5) Właściwy styl, sposób życia wolny od krzywdzenia innych.
6) Właściwe dążenie, wysiłek, który ma rozwijać dyspozycje umysłowe.
7) Właściwe pojmowanie – bystrość, przytomność umysłu.
8) Właściwa koncentracja, medytacja.
(6-8 – dyscyplina umysłowa).

Etyka społeczna

opr. Slytheringirl

8

Nirvana – ideał szczęścia buddyjskiego, ostateczny cel drogi do oświecenia. Stan Nirvany –
stan Buddy

 Szczytowy punkt, w którym czujemy działanie Boga.
 Czysta obecność, bycie obecnym z pełna świadomością.
 Stan absencji, negacji, nieobecności – w kulturze zachodu.

Etyka społeczna i praktyczna w Buddyzmie
Kształtowanie charakteru powinno odbywać się przez kształtowanie wartości, cnót:

1) Cnoty sumienności:

-

prawdomówność

-

prawość

2) Cnoty życzliwości:

-

dobroć

-

współczucie

-

hojność

-

wdzięczność

3) Cnoty wstrzemięźliwości:

-

samokontrola

-

abstynencja

-

cierpliwość

-

czystość

-

zadowolenie

-

duchowość

-

celibat

Cechy Buddyzmu:


Budda każe czcić każdą formę życia – ludzi, zwierzęta, rośliny.



Etyka buddyjska kładzie nacisk na przysparzanie innym dobra

(utylitaryzm).



Złe uczynki ujmowane są jako działania nieumiejętne.



Wiara w reinkarnację.



Podstawowa jednostką etyki społecznej jest rodzina. Nie oznacza to

równości płci. Kobiety mają zapewnić stabilizację, piekę, mogą być mniszkami, ale stan
Buddy mogą osiągnąć tylko mężczyźni.



Budda odrzuca koncepcję kast i klas. Wszyscy ludzie są sobie równi.



Gromadzenie dóbr materialnych akceptowane przez Buddę, ale jako

sposób zapewnienia sobie bytu materialnego na ziemi. (Uczciwie, oszczędnie, bez
rozrzutności).



Krytykował nadmierne bogacenie się.



Pochwalał pomoc potrzebującym.



Podstawą dobrego funkcjonowania jest 5 nakazów powstrzymywania

się od:
1) Zabijania i krzywdzenia istot żyjących.
2) Kradzieży.
3) Przyjemności zmysłowych.
4) Kłamstwa.
5) Picia alkoholu i przyjmowania środków powodujących zachwiania lub utratę

przytomności.

Odmiany Buddyzmu:

Etyka społeczna

opr. Slytheringirl

9

-

Theravada – Hinayama – mały wóz. Najstarsza. Stan wyzwolenia dostepny

tylko dla mnichów.

-

Mahayama – wielki wóz, tendencje misyjne. Każdy może osiągnąć najwyższy

stan przez etykę ośmiorakiej ścieżki, etykę życzliwości.
Bothisatwa – człowiek, który osiąga stan oświecenia, ale pozostaje na ziemi, by pomagać
w drodze do doskonałości innym.

-

Tantayama – diamentowy wóz. Nacisk na rytuały tantyczne.

-

Zen – oparty głównie na medytacji, pochodzi z Chin. Moralność pojmowana

w kategoriach praktycznych, ignoruje się kodeksy i prawa.

Konfucjanizm

 Okres klasyczny (VIII – II w pne). – W tym okresie powstało wiele szkół, które

oddziaływały na etykę i kulturę.

 Moralność ma charakter społeczny, zbiorowość jako całość – w odróżnieniu od

Europy.

 Dao – droga, sposób.

Dao de – etyka (droga, cnota).
De – cechy naszego charakteru, zdolności, talenty. De jest kształtowane w zetknięciu z
Dao. De – fizyczne urzeczywistnienie Dao.
Kieruje nami społeczne Dao, które jest rozumiane jako społeczny układ norm i
stosunków społecznych.
Dao – obiektywnie funkcjonujące normy społeczne.

 Konfucjusz i jego Dao konwencjonalne.
 1095 pne – konfucjanizm uznany za religię państwową.
 Konfucjusz uważał, że uniwersalne normy życia społecznego powinny być

wyprowadzone ze starożytnych mądrości mędrców. Mądrość jest ujęta w Księdze
Obyczajów. Starożytna mądrość mędrców to dla Konfucjusza Dao. Z Księgi
Obyczajów czerpiemy wzorce osobowe i model roli społecznych. Wzory osobowe
władców, ministrów, ojców, synów – z nich czerpiemy normy postępowania.

 Lii – obyczaje i obrzędy. Kwintesencja kulturowego Dao. Do prawidłowej

interpretacji Lii służy żen – człowieczeństwo (intuicja interpretacyjna), obecnie
uniwersalne poczucie moralności.

 Przywiązanie do mądrości mędrców było bezkrytyczne.
 Podstawowe wzory ról czerpiemy ze stosunków rodzinnych, które wg Konfucjusza

powinny opierać się na pięciu zależnościach:

-

syna od ojca

-

żony od męża

-

młodszego brata od starszego brata

-

poddanego od władcy (uczeń – nauczyciel)

-

przyjaciela od przyjaciela

Myśliciele:

Mozi – dao utylitarystyczne (V w pne). Filozof rywalizujący z Konfucjuszem. Postawił
pytanie: czemu normy postępowania maja być wyznaczone przez starożytne obrzędy i
obyczaje? Kwestionuje autorytet przodków. Mozi proponuje użyteczność jako właściwe
rozróżnienie dobra i zła. (Utylitaryzm mniej jednostkowy niż u Mill’a)

Mencjusz – koncepcja norm wrodzonych. Radykalne odejście od Konfucjusza i Moziego.
Każdy człowiek rodzi się z genetycznymi skłonnościami do bycia moralnym i dziedziczone

Etyka społeczna

opr. Slytheringirl

10

skłonności mogą być zakłócone w społeczeństwie. Inne podejście do żen – podkreśla rolę żen,
wrodzonej intuicji do interpretacji zachowań, każdy wybór spontaniczny jest wyborem
słusznym.

Sunzi – konfucjanizm pragmatyczny. Nawiązuje do Konfucjusza – właściwa droga
postępowania to dao społeczne, stworzone przez mędrców starożytnych. Historia dowodzi, że
dao gwarantuje ludzkości przetrwanie. Zastosowanie obrzędów i obyczajów (Lii) pozwala na
kształtowanie się właściwych pragnień, różnych dla różnych ról.

Szkoła Legistów – uczniowie Sunzi’ego. Stworzyli pogląd, że wzorce zachowań mogą
pochodzić od starożytnych i współczesnych – doprowadziło to do końca epoki klasycznej.
Średniowiecze – buddyzm.

Judaizm



Wywodzi się od Abrahama (2000 p Ch). Jest on pierwsza postacią, która wierzy w

jednego Boga. Żona Abrahama – Sara – urodziła Izaaka. Bóg każe zabić Izaaka. Izaak
błogosławi Jakuba – maon dużo synów, najmłodszy Józef sprzedany do niewoli egipskiej.
W głodzie Żydzi do Egiptu i niewola egipska i potem Mojżesz – założyciel Judaizmu.
Wyprowadzenie Izraelitów do ziemi obiecanej, na górze Synaj 10 przykazań i przymierze
z Bogiem – obrzezanie. 40 lat podróżowali, Mojżesz umarł – XII w przed Chrystusem.
Powstanie Żydów przeciw Rzymianom. 2000 lat życia w diasporze – w rozproszeniu. W
XIX wieku dążą do utrzymania Izraela. Dopiero po II wojnie światowej (1948) powstaje
Izrael.



Żydzi nie uznali Jezusa i do tej pory czekają na zbawcę.



Biblia Hebrajska (Stary Testament) XI – II w pne



Teksty rabiniane I – V w ne



Talmud:

-

Tora – 5 ksiąg Mojżesza

-

Miszna (Halachy)
Halacha – teogen, szczegółowe zasady jak powinni zachowywać się
wyznawcy Judaizmu, by zbliżyć się do Boga.

Wiara:
-

jeden Bóg

-

nieśmiertelność duszy

-

życie po śmierci

-

istnienie szatana (Beriar)

-

praktyczne doskonalenie się za życia, podążać drogą bożą. Ludzie dążą do

naśladowania Boga – imitatio Dei. Człowieka obowiązuje dążenie do doskonałości.

-

Wypełnianie przykazań bożych, kwestie moralne, teologiczne, rytualne -

szabat. 630 przykazań Tory.

-

nakaz miłości bliźniego. Złota reguła Hillela – nie czyń bliźniemu, co tobie

niemiłe,

-

akceptuje się nierówności społeczne, polityczne i te ze względu na płeć.

Mężczyźni

Kobiety

Dobrzy:

- wyznają prawo boskie

Dobre:

-

idealne żony, troszczą się o

dobrobyt rodziny i męża.

-

Pracują jako zarządcy

Etyka społeczna

opr. Slytheringirl

11

gospodarstwa domowego, bystre, kobiety
interesów

Źli:

- ignorują prawo boskie

Złe:

- rozpustnice, niemoralne

-

homoseksualizm zakazany

-

mąż może udzielić żonie rozwodu

-

człowiek ma prawo do należytego zarobku i godność pracy jest akcentowana

-

ubóstwo nie jest sposobem na odkupienie, bogacenie się jest moralne

-

przymus podatkowy – akt sprawiedliwości

-

przymus dzielenia się – akt miłosierdzia

-

odmowa w podatkach – kradzież, grzech

Islam

 Arabia Saudyjska 1400 lat temu.
 Mahomet ok. 570 urodzony w Mekka. Kiedy miał 40 lat na górze Hira objawia mu

się anioł Gabriel i od tego momentu staje się prorokiem. 638 Jerozolima zdobyta przez
Islam – miliard wyznawców do dziś. (Afryka N, Jordania, Turcja, Iran, Irak, Kuwejt,
Turcja, Afganistan, Pakistan, Uzbekistan, Kazachstan, Indonezja, ostatnie 25 lat XX
wieku – Ameryka, Australia.

 Szyici (sziat – partia)
 Sunnici (sunna – tradycja) – wszystko zostało objawione i zawarte w Koranie i Sunie

przez proroka a rola Imama jest zarządzanie gmina muzułmańską.

 Imami – nastepcami Mahometa mogą być potomkowie lub przez nich mianowani.

Imami – spadkobiercy (rodzina lub wybrani przez rodzinę)

Podstawowe założenia wiary i etyki:
-

uznanie Abrahama

-

Judaiści i Chrześcijanie ludzie Księgi

-

Normy moralne w dwóch księgach:

Koran

Sunna

Posłanie, które zostało objawione
Mahometowi. Ostateczne objawienie, innego
nie będzie.
Szari’at
Szarija
Koran – 144 rozdziały (suntry)

Rozwinięcie i uzupełnienie tego, co jest w
Koranie. Opowieści o czynach, gestach,
słowach Mahometa. Prawo boskie – nakazy i
zakazy w Koranie.

Alimi – autorytety w dziedzinie prawa. Przekładanie języka Koranu na język prawa w krajach
Islamu.

5 filarów Islamu
-

wiara w 1 Boga

-

5 x dziennie modlitwa i co tydzień w meczecie

-

post w Ramadanie – od wschodu do zachodu

-

obowiązkowa jałmużna – zakat – wyznawców zachęca się do dobroczynności.

1/40 swojego dochodu.

-

raz w życiu pielgrzymka do Mekki

Etyka społeczna

opr. Slytheringirl

12



Rozum należy wykorzystywać do interpretacji objawienia. Tylko wtedy

człowiek zaczyna racjonalnie dążyć do zachowania równowagi między tym, co boskie a
nasze ziemskie.



Koran podwójny wymiar życia:

-

duchowy

-

materialny

Czyny obowiązkowe:

-

modlitwa

-

post

-

zakat

Czyny zalecane:

-

miłosierdzie

-

dobroczynność

Czyny dozwolone
Czyny odradzane – naganne, ale nie zakazane
Działania kategorycznie zakazane:

-

morderstwo

-

kradzież

-

cudzołóstwo

-

bluźnierstwo

-

picie alkoholu



Patriarchat, ojciec – rodzinny Imama, max 4 żony.



Pozycja społeczna przez wiedzę.



Dżihad – święta wojna, działania pokojowe, głoszenie kazań, nauczanie,

dążenie do oczyszczenia samego siebie.



Islam nie jest religia odkupienia.

Chrześcijaństwo:

 Jezus z Nazaretu – Bóg-człowiek
 XI w schizma.

Prawosławie

Rzymskokatolicyzm

Protestantyzm

Anglikanizm

Luteranizm

Kalwinizm

 Imitatio humani – Bóg kocha człowieka.
 Imitatio Chrysti – Bóg wciela się w ciało człowieka.
 Postępując źle mamy wyrzuty sumienia, nad złem należy się litować, ale karać nie

można.

 Człowiek moralny jest cierpliwy, godzi się ze złem, ale go nie akceptuje.
 Etyka czynów.
 Wiara w Boga i boskie pochodzenie norm moralnych.
 Pochodzenie norm moralnych jest zewnętrzne względem człowieka.
 10 przykazań, miłość bliźniego, sumienie.
 Bogacenie się – Bóg wyznaczył chrześcijanom wspólny cel – wspólne działanie dla

pomnażania dóbr ziemskich danych nam przez Boga dla dobra wspólnego.
Pomnażanie dla dobra wszystkich.

Zarzuty dla Chrześcijaństwa:

Etyka społeczna

opr. Slytheringirl

13

-

Etyka chrześcijańska jest nietolerancyjna i wzmaga nietolerancję.

-

Jest niemoralna – opiera się na systemie nagród i kar.

-

Jest represyjna

-

Utrzymuje człowieka w stanie niedojrzałości

-

Nie potrafi być stanowcza.

Personalizm katolicki św. Tomasza z Akwinu
-

etyka teologiczna – od Boga i jego nakazów

-

etyka filozoficzna – ocena moralna czynu bez odwołania się do autorytetu

Boga

-

człowiek jest jednostką wolna, autonomiczną, moralnie odpowiedzialną,

zdolna do dążenia do dobra i prawdy – godność istoty ludzkiej.

-

Personalizm katolicki – działanie na rzecz innego człowieka, nie dlatego, że

Bóg kazał, ale z pobudek filozoficznych.

Protestantyzm - protestancka etyka pracy
Luteranizm – Niemcy, USA, Skandynawia (Max Weber)
Kalwinizm – Francja, Szkocja, Szwajcaria

 Uznają biblię za jedyne źródło objawienia. Wiara w boska łaskę miłości jako

wystarczający czynnik zbawienia. Usprawiedliwienie człowieka przez łaskę i wiarę.
Kult pracy ludzkiej. Rola protestanckiej etyki pracy dla rozwoju kapitalizmu – Max
Weber. Przedsiębiorczość nastawiona na zysk – miła Bogu, a majątek uznawany za
wyraz łaski bożej przy zachowaniu ascetycznego trybu życia.

 Kalwinizm – predescynacja do zbawienia lub potępienia. To jak nam się w życiu

powodzi pokazuje czy Bóg nas przeznacza do zbawienia czy nie.

Cechy wspólne wiary:

- Istnienie jakiegoś Boga, Bogów, natury świata, któremu człowiek jest podporządkowany.
-

Człowiek nie jest w stanie za pomocą rozumu ogarnąć tajemnicy Boga, służy

temu głęboka wiara.

-

Człowiek pojmowany jako istota duchowo-materialna z elementem duchowym

jako wiodącym.

-

Człowiek jako istota przynajmniej częściowo wolna, zdolna do dokonywania

wyborów między dobrem a złem.

-

Człowiek pojmowany jako istota grzeszna, konieczność pokuty, przemiany.

-

Życie ludzkie nie kończy się wraz ze śmiercią, jest przygotowaniem do życia

wiecznego.

Kult:

-

Istnienie modlitwy osobistej i wspólnotowej.

-

Składanie ofiar.

-

Praktyki ascezy, pielgrzymek, postów, jałmużny, pokuta.

Etyka:

-

Możliwość wyboru między dobrem a złem.

-

Potrzeba przestrzegania określonego kodeksu etycznego, norm moralnych,

kodeks ma swoje źródło poza człowiekiem.

-

Przekonanie o istnieniu pewnych wartości obiektywnych, do których należy

dążyć.

Wartości:

Etyka społeczna

opr. Slytheringirl

14

-

miłość, dobro, życzliwość, pomoc wzajemna, odpowiedzialność,

poszanowanie życia i przyrody, mądrość, poszanowanie rodziny, własności, dobrego
imienia człowieka, sprawiedliwość, miłosierdzie, praca.



Za przestrzeganie norm moralnych – nagroda, za nieprzestrzeganie – kara.



Potrzeba samodoskonalenia się człowieka.



Potrzeba wybierania dobra a nie zła.

Etyka w starożytnej Grecji

Intelektualizm etyczny

Sokrates (V w pne)

Idealizm obiektywny

Platon (V – IV w pne)

Etyka złotego środka

Arystoteles (IV w pne)

Epikuryści, dowód rozkoszy, hedonizm

Epikur, stoicy (III w pne)

Sokrates – intelektualizm etyczny


Warunkiem koniecznym moralnego działania jest posiadanie wiedzy nt. tego, co jest

dobre a co złe. Celem ludzkiego działania jest szczęcie – dobro najwyższe. Szczęście
Sokrates utożsamia z cnotą.



Cnota – arete.



Cnota to dzielność etyczna, wewnętrzne, moralne usposobienie człowieka.



Szczęście i wiedza to cnoty, do których człowiek powinien dążyć.

Platon (uczeń Sokratesa)
a)

Idea – twórca idealizmu obiektywnego. Pierwotny wobec

rzeczywistego świata jest świat idei, który jest jednocześnie światem wartości
absolutnych. Idee są zhierarchizowane i na szczycie stoi idea dobra. Człowiek poznaje
świat idei dzięki posiadaniu duszy i w ten sposób idee się rozumie jako normy i wartości
regulujące życie człowieka.

b)

Teoria cnoty – z koncepcji duszy Platon wywodzi teorię cnót

oraz kategorie miłości.
Cnotą rozumnej części duszy jest wiedza.
Cnotą impulsywnej części duszy jest męstwo.
Cnotą pożądliwej części duszy jest panowanie nad sobą, samokontrola.
Cnota sprawiedliwości wprowadza harmonię miedzy wszystkie cnoty.

c)

Teoria państwa doskonałego – państwo doskonałe to państwo

składające się z 3 warstw:
-

mędrców

-

strażników

-

rzemieślników

Ludzie są w naturalny sposób przypisani do określonej warstwy.

Arystoteles (uczeń Platona)


Twórca pojęcia etyki. W przeciwieństwie do Platona uznaje tylko dobra realne,

odrzuca świat idei. Etyka złotego środka. Cnotę utożsamia z postępowaniem człowieka,
który potrafi znaleźć złoty środek między niedostatkiem a nadmiarem. Odwaga jest
poszukiwanie złotego środka między tchórzostwem a zuchwalstwem. Przeciwnik

Etyka społeczna

opr. Slytheringirl

15

intelektualizmu etycznego Sokratesa. Uważał, że cnót nie można utożsamiać z wiedzą nt.
tego, co jest dobrem a co złem. Za rzeczywista wartość uznaje szczęście jednostki.



Eudaimonia – szczęście.



Wspólną cecha wszystkich cnót stanowi umiar, rozwaga, umiejętność

znalezienia złotego środka.



Cnoty:

-

Intelektualne – mądrość, umiejętność rozumienia. Są wynikiem nauki –

uczymy się ich.

-

Etyczne – hojność, męstwo. Są wynikiem nawyku.



Rozsadek, roztropność (najbardziej dysponowane u Arystotelesa) – trwała

dyspozycja do działania oparta na rozróżnieniu, co jest dobre a co złe. Człowiek tę
umiejętność zdobywa przez doświadczenie życiowe.



Arystoteles cenił także przyjaźń w relacji miedzy jednostkami.

Epikur


Łączony z koncepcja hedonizmu.



Hedonizm – najwięcej przyjemności, najmniej cierpienia.



Hedonizm epikurejski – przyjemność to nie pozytywne doznania zmysłowe, ale brak

cierpienia. Szczęśliwy człowiek to ten, który nie cierpi. Przyjemnością jest samo życie.



Epikur głosił kult życia zgodnego z naturą, życia, w którym człowiek ogranicza swoje

potrzeby. Najwięcej przyjemności ma ten, który ma najmniej potrzeb. Dążenie do
szczęścia – ograniczenia swoich potrzeb.



Człowiek usuwa się z życia publicznego i spędza czas z rodziną i przyjaciółmi

czerpiąc przyjemność z samego bytowania.



Epikurejski ogród rozkoszy – usuwanie się z życia publicznego, życzliwość,

ograniczenie potrzeb, radość istnienia.

Stoicy
-

Zenon z Kition

-

Chryzyp

-

Seneka

-

Marek Aureliusz

Najwyższym dobrem jest cnota (arete) utożsamiana z wiedzą i szczęściem. Aby dążyć do
szczęścia człowiek powinien ograniczać, uniezależniać się od czynników zewnętrznych, które
przeszkadzają w osiągnięciu szczęścia. W życiu człowiek powinien kierować się rozsądkiem,
namysłem, podporządkować się prawom natury. To pozwala wyzwolić się przed lękiem przed
śmiercią, człowiek pogodzony z losem, człowiek o spokojnej duszy.
Wzór osobowy to mędrzec, który pochłonięty jest zdobywaniem mądrości, kształci się w
umiarze. Stosunek do rzeczywistości chłodny i opanowany. W działaniu kieruje się
rozsądkiem, poczuciem obowiązku. W kontaktach z innymi życzliwy.

W kręgu zainteresowań greckiej etyki:

Eudaimonia – szczęście to pożądanie pewnych cech, które są obiektywnie pożądane. To nie
subiektywne doznawanie szczęścia. (Jak ktoś jest bogaty, to jest szczęśliwy bez względu na
to, czy go to cieszy czy nie)

Arete – przypisywane nie tylko ludziom, ale i rzeczom. Do cnót greckich zaliczane są te
cnoty, które dla nas nie są cnotami moralnymi – poczucie humoru, umiejętność filozofowania.

Etyka społeczna

opr. Slytheringirl

16

Do podstawowych cnót należy cnota mądrości, sprawiedliwości, męstwa, odwagi,
umiarkowanie (złoty środek), cnota zbożności w stosunku do bogów.

Fundamentalne pytanie – jak żyć, by być szczęśliwym? (Co w życiu człowieka jest
najważniejsze?) Wg myślicieli były to cnoty. Szukali odpowiedzi jak powinniśmy żyć, by
życie było dobre, moralne. Istota dobrego życia było życie oparte na używaniu rozumu.
Mądrość jest cnotą. Człowiek działając racjonalnie działa na własna korzyść, ale nie jest to
tożsame z pojęciem egoizmu. Nie ma konfliktu między moim własnym interesem a interesem
publicznym.

Tylko nieliczni są w stanie zgłębić arete – tylko filozofowie dzięki rozumowi. Inni ludzie
powinni poddawać się autorytetowi filozofów. Filozofowie wyznaczają normy postępowania.
Później pojawia się potrzeba akceptacji ze strony obywateli tych zasad.

Grecy aprobowali nacjonalizm. Usprawiedliwia się niewolnictwo a także upośledzona role
kobiety. Pojęcie „człowiek” to wolny, dorosły mężczyzna.

Prawo naturalne

Stara się opierać sceptycyzmowi etycznemu – przekonywać, że nie ma żadnych obiektywnie,
odwiecznie obowiązujących podstaw moralnych. Na pytania moralne nie ma odpowiedzi – są
tylko odpowiedzi uznane, konwencje.
Nie ma obiektywnych prawd moralnych. Idea prawa naturalnego jest przeciwstawna –
przekonania moralne człowieka maja racjonalne podstawy w postaci ogólnych zasad
postępowania. Zasady odzwierciedlają nasza naturę. Prawo naturalne to zespół
podstawowych, niezbywalnych praw i norm postępowania człowieka wynikających z jego
natury. Jest to dość ogólnikowa i abstrakcyjna idea – zarzut.

Historia:

Platon – istnieje niezmienna rzeczywistość moralna, która nie wszyscy mogą poznać. (Świat
idei platońskich). Postępowanie człowieka w życiu podlega nie tylko ustalonym regułom
społecznym, prawu stanowionemu, ale też prawu niepisanemu, które jest rozumiane jako
prawo pochodzące od Bogów a nawet prawo, którego musza przestrzegać sami Bogowie.
Idea niezmiennego porządku normatywnego, który wynika z natury człowieka.

Arystoteles – dwa rodzaje prawa, dwa rodzaje sprawiedliwości.
Prawo stanowione – poprzez prawo.
Prawo naturalne – niezależne od praw stanowionych, obowiązujące wszystkich i wszędzie.
Arystoteles nie zakłada, że to, co jest naturalne jest niezmienne. Ludzie jako istoty
biologiczne podlegają pewnym zmianom, racjonalnie podejmują wybory. Natura ludzka jest
natura rozumną.

Stoicy – prawo natury ludzkiej jest prawem rozumu. Nasz rozum w ciągu życia może ulec
zepsuciu – rozróżnienie dobra i zła. Prawo naturalne – prawo zdrowego, prawego rozsądku.

Cyceron (I w pne) – prawnik żyjący w starożytnym Rzymie. „O państwie” – ujęcie prawa
naturalnego. Prawo niezmienne, wieczne, niezależne od czasu i miejsca. Oddziałuje na ludzi

Etyka społeczna

opr. Slytheringirl

17

dobrych. Wiara w ludzki rozum, jego siłę i możliwości. Dzięki rozumowi mogą tworzyć się
rządy, organizacje społeczne.
Kłóci się z tym, że prawo naturalne pochodzi od natury. Prawo naturalne pochodzi od
ludzkiego rozumu.

Tomasz z Akwinu (XIII w) – nie ma odwołania do doktryny religijnej. Naturalność i
charakter prawa naturalnego tłumaczy odwołując się do rozumu. Prawo naturalne jest
naturalne, bo jest zgodne z ludzka naturą, która jest naturą rozumną.
Dobry człowiek polega na życiu zgodnym z rozumem. Złe życie to życie wbrew rozumowi.
Prawo naturalne dzieli się na:
-

Prawo pierwotne – niezmienne.

-

Prawo wtórne – ulegające zmianom. (Arystoteles – człowiek się rozwija i się

zmienia).

Nowożytne koncepcje prawa naturalnego:

I połowa XVII wieku.
Hugo Gratius (holenderski dyplomata, prawnik) – indywidualistyczna koncepcja praw
człowieka. Świeckość prawa naturalnego, jest ono autonomiczne, niezależne od wiary w
Boga. Prawu naturalnemu podlegają nawet Bogowie i nie mogą go zmieniać.
Prawo człowieka (koncepcja indywidualistyczna) – lista uprawnień naturalnych, które są
ludziom przypisane na mocy samego faktu bycia człowiekiem. (Zespół praw jednostki –
konflikty indywidualistyczne).
Thomas Hobbes (angielski filozof, polityk, czołowy przedstawiciel umowy społecznej) –
stan naturalny – prawo naturalne – umowa społeczna.
Natura człowieka jest aspołeczna i egoistyczna. Pierwotny stan natury to stan, w którym
stosunki międzyludzkie regulowane są tylko przez wrodzone skłonności ludzi. A ponieważ z
natury jesteśmy egoistami to ten pierwotny stan natury jawi się jako stan permanentnej walki
każdego z każdym. (Zdobyć dla siebie jak najwięcej). Dobro to, co pożądane, zło to, co nas
odpycha. Reguły walki egoistów i sposoby realizacji naszych własnych korzyści określone
zostały dzięki istnieniu prawa naturalnego i umowy społecznej. Prawo naturalne to ogólna
zasada, która człowiek odkrywa dzięki rozumowi i która zabrania mu czynić tego, co go
niszczy.
Umowa społeczna – umowa, której celem jest zachowanie pokoju w społeczeństwie.
Przejście od stanu natury do stanu umowy społecznej polega na dobrowolnej zgodzie ludzi, że
poddają się woli władcy, suwerena i ograniczeniu ich wolności w celu zapewnienia sobie
bezpieczeństwa.

Słabości prawa naturalnego:
-

Natura, naturalny jest bardzo wieloznaczny. Jest to wykorzystywane przez

następców tej koncepcji. Co to dokładnie znaczy „naturalny”?

-

Nieumiejętność uzasadnienia słuszności twierdzenia o rozumnej naturze

człowieka i życiu w zgodzie z ta naturą. Dlaczego słuszne jest życie w zgodzie z naturą?

-

Abstrakcyjność idei – jest zbyt nieprecyzyjna, ogólnikowa.

Etyka społeczna

opr. Slytheringirl

18

-

Wielu wyznawców prawa naturalnego odwołuje się do błędnej jego

interpretacji. „Niesłuszne jest to, co nienaturalne” – biologizm człowieka, krytyka
homoseksualizmu, masturbacji, antykoncepcji. Seksualność nie dla przyjemności a
prokreacji. Całowanie jest niesłuszne, bo usta są do jedzenia itp.

Etyka Kant’a

Jmmanuel Kant (1724 – 1804)

Etyka autonomiczna – słuszności moralnej czynu człowiek powinien szukać w sobie
samym. Mamy wolna wolę, która można w sposób autonomiczny wykorzystywać. Nie
odwołujemy się do żadnej koncepcji dobra. Oceny czynu szukamy w sobie – autonomizm.
Wewnętrzne pochodzenie norm moralnych, nie od Boga. Moralność jest w nas samych.
Kant odrzuca pochodzenie prawa moralnego od Boga. Człowiek w myśleniu powinien
kierować się ludzkim punktem widzenia, powinniśmy się odwoływać to tego, co znamy i
doświadczamy.
Czynnikiem kształtującym nasze działania moralne jest rozum. Wybory racjonalne są
moralne. Człowiek jako istota racjonalna sam dla siebie formułuje nakazy i zakazy moralne.
Ostatecznym autorytetem, do którego odwołujemy się w ocenie moralnej jest nasz rozum.
Etyka Kanta to etyka obowiązku i powinności. Czyn jest moralnie słuszny wtedy, kiedy
dokonująca go jednostka kieruje się dobrą wolą. Liczą się intencje, słuszne motywy a nie to,
co się zadzieje. W ocenie moralnej odwołujemy się do motywacji a nie do skutków. Jedyny
motyw dobrej woli to spełnianie obowiązków dla samego obowiązku – należy je spełniać.
Jeżeli działamy nie z obowiązku a np. z pobudek egoistycznych, to czyn nie jest moralny.
Jeżeli robimy coś, bo boimy się konsekwencji nie robienia to czyn tez jest niemoralny.
Czyn jest wykonywany z obowiązku, jeśli jest zgodny z imperatywem kategorycznym.
Imperatyw kategoryczny – najwyższa, absolutnie obowiązująca zasada moralna. Prawo
moralne.

Formuła prawa powszechnego – słuszne są te zasady, które mogą być przyjęte przez
wszystkich – maksymy uogólnione. „Postępuj tylko wg takiej maksymy, którą chcesz by stała
się powszechnym prawem”.

Formuła celu samego w sobie – „Postępuj tak, byś człowieczeństwa tak w twej osobie, jak
też w osobie każdego innego używał zawsze jako tylko celu, nigdy jako środka” –
podobieństwo do etyki chrześcijańskiej.
Dzięki imperatywom człowiek odkrywa prawo naturalne, które jest niezmienne i od niego nie
ma wyjątków. Obowiązkiem człowieka jest posłuszeństwo wobec imperatywów, niezależnie
od konsekwencji.

Formalizm – jedynym godnym aspektem uwzględnienia jest strona formalna zjawisk w
odróżnieniu od strony treściwej.
Wartości moralne służą obronie tego, co powtarzalne, typowe, powszechne. Nie liczą się
fakty jednostkowe, sytuacje wyjątkowe, nie ma wyjątków od reguł, świat jest miejscem
jednakowego traktowania dla wszystkich. Etyka jest surowa i wymagająca.
Formalizm Kant’a
a)

Preskryptywizm – człowiek nie może sobie czegoś nakazać i

nakazu tego nie wykonać.

b)

Uniwersalność – raz przyjęta przez człowieka ocena

obowiązuje we wszystkich analogicznych sytuacjach.

Etyka społeczna

opr. Slytheringirl

19

c)

Poszanowanie prawa – szacunek dla prawa moralnego –

pominięcie intencji osoby działającej. Jeżeli nie spełniony obowiązek, to jest źle.

Zadaniem etyki Kanta jest budowanie świata idealnego.

2 rodzaje obowiązków:
-

Doskonałe – zachowują swoją doniosłość dla wszystkich ludzi działających i

we wszystkich działaniach.

-

Niedoskonałe (cnoty) – ludzie tworzący szersze zbiorowości nie są

samowystarczalni. Muszą korzystać z pomocy innych po to, by udoskonalać się.
Pomaganie innym – obowiązek niedoskonały – bo wszystkim pomagać się nie da.

Zarzuty:
-

Kant ujmuje człowieka w dwóch perspektywach

a)

istota fenomenalna – naturalna będąca częścią natury,

determinowana przymusowo.

b)

Istota nomenalna – nienaturalna, wolna, autonomiczna w

sprawach moralnych.

Konstrukcja świata naturalnego jest konstrukcja pozamoralną. Moralność jest
pozanaturalna. Człowiek jest wolny i determinowany przez naturę.

-

Rygoryzm, sztywne maksymy.

-

Formalizm i abstrakcjonizm. Zasady są zbyt abstrakcyjne, by w rzeczywistości

mogły nami kierować. Brak konkretnych wskazówek odnośnie tego, jak powinniśmy
postępować.

-

Niektóre zasady Kanta popadają w konflikt i nie ma wskazówek rozwiązania.

-

Człowiek powinien postępować tylko z poczucia obowiązku. Czyny dobre

wynikające z naszej natury są złe moralnie. Kant nie przyjmuje do wiadomości, że
człowiek może mieć słabą wolę i działać wbrew nakazom.

-

Nie występuje działanie złe w wyniku dobrej woli. Nie patrzenie na

konsekwencje.

Umowa społeczna

Uznanie, że wzory i zasady moralne uznane są na mocy porozumienia. Ludzie umawiają się
co do zasad obowiązujących w danej zbiorowości, by móc jakoś w niej żyć.
Umowa społeczna wyjaśnia fenomen zrzeszania się ludzi.
Teoria umowy społecznej – popularność XVII – XVIII w (oświecenie). Przed tym okresem
obowiązki ludzkie były z prawa boskiego lub naturalnego. Człowiek zajmuje miejsce w
społeczeństwie w sposób naturalny, odboski.
Zakwestionowano pozycję władcy w społeczeństwie. Brakowało zasad działania, więc ludzie
powołali rząd i przekazali władzę przedstawicielom pod warunkiem, że władza przekazana
jest w celu zapewnienia bezpieczeństwa.

Koncepcja umowy Hobbes’a – koncepcja egoistycznej, aspołecznej natury człowieka.
Pewne działania szkodzą, egoiści zdecydowali, że za ogólna zgodą stworzą zbiorowość z
normami w celu zapewnienia bezpieczeństwa.

Klasyczną szkołę umowy społecznej reprezentują:

1) J. Locke – traktował umowę społeczną jako akt ludzi wolnych i niezależnych, którzy

kierują się chęcią zapewnienia sobie bezpieczeństwa dla własności prywatnej.

Etyka społeczna

opr. Slytheringirl

20

2) J. J. Rousseau – umowa społeczna jest złem koniecznym, która gwarantuje

nienaruszalność własności, ale sankcjonuje nierówności społeczne.

Zarzuty:
-

umowa nigdy nie została zawarta. Nie ma historycznych faktów.

Wyobraziliśmy sobie, że tak to wyglądało – umowa hipotetyczna miedzy rządzącymi a
rządzonymi. Z punktu widzenia historycznego jest to wizja absurdalna – umowa nie
istniała.

-

Posłuszeństwo wobec norm ustanowionych przez rządzących, albo

konsekwencje dotrzymywania obietnic. Nigdzie nie tłumaczy się czemu powinniśmy tych
obietnic dotrzymywać.

2 odmiany teorii umowy społecznej:
-

Hobbes’owska teoria umowy społecznej – moralność jako korzyść

wzajemna. Ludzie są równi pod względem fizycznym. Umowa społeczna tłumaczy się
jako najlepszy sposób zapewnienia sobie wzajemnej korzyści.
Nie istnieją obiektywne wartości moralne, nie ma przyrodzonych powinności
wynikających z tych wartości. Istnieją tylko subiektywne preferencje jednostek. Możemy
krzywdzić słabszych i nie ma w tym nic niezrozumiałego. Nie opłaca się jednak tego
robić, bo zawsze może się znaleźć ktoś silniejszy od nas. Obawa przed tym, że inni mogą
skrzywdzić nas.
Słabsi – nie obowiązuje ich paradygmat nie krzywdzenia. Od nich nie spodziewamy się
odpowiedzi na zadane im krzywdy.
Moralność jest o tyle moralna, o ile ludzie są równi względem siebie pod względem
moralnym.
Nie krzywdzimy siebie, bo to jest dla nas niekorzystne. A słabszych to możemy, bo oni
nie oddadzą. :P

-

Kantowska umowa społeczna – moralność jako bezstronność (reprezentant

John Rawls). Przeciwstawne podejściu Hobbes’a. Nacisk na równość statusu moralnego.
Interesy wszystkich jednostek to troska wzajemna. Nie ma mowy o równości fizycznej.
Wszyscy mamy takie samo prawo, bo jesteśmy ludźmi.

Rawls – człowiek stanowi wartość jako cel sam w sobie, dlatego nie należy go krzywdzić.
Rawls rozwija naturalne pojecie sprawiedliwości.
Sprawiedliwość – branie pod uwagę potrzeb wszystkich ludzi jako istot wolnych i
równych. Zawieramy umowę społeczną, kiedy ludzie są równi – nie znamy swego miejsca
w społeczeństwie.
2 zasady sprawiedliwości:

1) Cieszmy się wolnością dającą się pogodzić z analogiczną wolnością innych.
2) Ograniczenie pierwszej zasady dopuszczalne jest tylko dla poprawy jednostek w

najcięższym położeniu.

Wolność jest nadrzędną wartością, która powinna przysługiwać wszystkim. Pomagać
należy tylko tym, którzy zajmują najgorsze pozycje, nie mają szans na zwycięstwo –
chorzy, słabi, bezdomni, bezrobotni...

Egoizm

Egoista – człowiek skupiony na sobie, dąży do tego, co dobre dla niego niezależnie od
kosztów. Inni jako środek do realizacji naszych celów.

Etyka społeczna

opr. Slytheringirl

21

Egoizm # altruizm – zasadniczym działaniem człowieka powinno być orientowanie się na
dobro innych ludzi. Bezinteresowność w stosunku do innych.

5 rodzajów egoizmu:

1) Egoizm zdroworozsądkowy – egoizm to wada moralna, ułomność. Egoista to

człowiek z silną determinacją do dążenia do własnego dobra nawet za cenę
naruszenia zasad moralnych. Człowiek nie realizuje pewnych powinności
moralnych, moje dobro jest najważniejsze.

2) Egoizm psychologiczny – egoizm to istotna cecha natury ludzkiej. Wszyscy ludzie

są egoistami, bo wszystkie nasze działania są motywowane troską o nasze własne
dobro. Egoizm nie zawsze oznacza coś złego, wszyscy to egoiści. Człowiek
działając zawsze robi to, co chciałby robić najbardziej.
Motywacja egoistyczna – ktoś ma motyw egoistyczny nie wtedy, kiedy robi
wszystko, co jego zdaniem ma przynieść mu największe dobro nawet ze szkodą dla
innych, ale wtedy, gdy robi to, czego pragnie najbardziej, niezależnie od tego czy
uważa to za najlepsza drogę do osiągnięcia najwyższego dobra i nawet wtedy, gdy
jego celem jest przyniesienie korzyści innym swoim kosztem.
Kontrargument – człowiek jest egoista, bo jego motywacja do działań jest
egoistyczna. Motywacja jest egoistyczna wtedy, gdy człowiek robi to, co chce robić
najbardziej. To, co człowiek chce robić najbardziej to, to do czego jest ostatecznie
motywowany. Człowiek jest egoistą, bo motywy skłaniające go do działań są jego
własnymi a nie cudzymi motywami.

3) Egoizm jako środek do osiągania dobra powszechnego – jeśli każdy z nas dba o

własne interesy zgodnie z własnym ich wyobrażeniem, to wszyscy na tym zyskują i
z konieczności dobrze idą interesy wszystkich ludzi. Postawa egoizmu nie
przeciwstawia się moralności. Jest najlepszym sposobem osiągnięcia tego, co jest
głównym celem moralności – dobra powszechnego.
Idea rodzi się z założeń ekonomistów. Adam Smith „Niewidzialna ręka rynku” –
każdy przedsiębiorca powinien w swoich działaniach dążyć do własnego dobra, nie
ograniczonego ani przepisami prawnymi, ani normami moralnymi, które skłaniałyby
go do ochrony innych ludzi. Najskuteczniejszy sposób osiągnięcia dobra
społecznego.
Przeciwnicy uważają, że błędem jest takie rozumowanie, że promowanie interesów
jednostki przysłuży się dobru społecznemu. Interesy różnych jednostek kolidują ze
sobą. Promowanie własnych interesów bez uwzględnienia norm prawnych i
moralnych nie może się przysłużyć dobru społecznemu.

4) Egoizm racjonalny
5) Egoizm etyczny

Ad 4) i 5)

Postawa egoistyczna jako ideał praktyczny. Promowanie własnego dobra zawsze zgadza
się z rozumem i moralnością. Dążenie do własnego dobra zawsze jest racjonalne i
słuszne. A postępowanie odwrotne jest nieracjonalne i niesłuszne.

Przeciwnicy:
Nie można przyjąć, że dążenie do własnego dobra jest zawsze racjonalne, bo
promowanie dobra innych tez takie może być. „Egoizm jest racjonalny” to aksjonat, ale
altruizm też można uznać za aksjonat.

Odnosimy założenia egoizmu racjonalnego do racjonalizmu etycznego i powstaje
racjonalizm etyczny.

Etyka społeczna

opr. Slytheringirl

22

Egoizm racjonalny – racjonalizm etyczny – egoizm etyczny.

Racjonalizm etyczny – idea głosząca, że jeśli jakaś zasada moralna ma być słuszna, to
podporządkowanie się jej musi być zgodne z rozumem. Moralne jest to, co jest
racjonalne. Jeśli słuszne są zasady moralne zgodne z naszym rozumem, a wg egoizmu
racjonalnego zachowania zgodne z rozumem to te, które promują nasze własne dobro, to
wynika z tego teza egoizmu etycznego, że zasady moralne są słuszne jeśli przestrzegając
ich dążymy do naszego własnego dobra.
Przeciwnicy argumentują, że tak określone zasady moralne nie są w stanie regulować
konfliktów etycznych powstających między jednostkami.

Egoizm etyczny dopuszcza kierowanie się tylko moimi, odrzuca moralność jako
regulator konfliktów międzyludzkich.

Osobna interpretacja egoizmu Nietzsche:

Egoizm to naturalna postawa. Wybitne jednostki mogą kierować społecznościami i robić to
dla całej rasy ludzkiej. (Ubermench)

Deontologia współczesna

Deon – obowiązek
Logos – nauka

Deontologowie przyjmują, że pojęcia obowiązku i powinności są pierwotne w stosunku do
pojęcia dobra. Zakłada się, że postępowanie człowieka jest słuszne wtedy, gdy jest słuszne z
nakazami i zakazami właściwego autorytetu – może on być zewnętrzny lub wewnętrzny.
Autorytet zewnętrzny – deontologizm heteronomiczny – Bóg, grupa społeczna, władca.
Autorytet wewnętrzny – deontologizm autonomiczny – ostatecznym prawodawcą jest
człowiek, sami tworzymy normy, prawo moralne jest w nas.

Istnieją pewne prawa absolutnie obowiązujące a z drugiej strony istnieją pewne rodzaje
zachowań złych samych w sobie, których nie wolno nam podejmować nawet jeśli przynoszą
dobre skutki.

Przeciwieństwem stanowiska deontologicznego jest teologizm – telos – ostateczny cel. Nie
istnieje jakieś zachowanie dobre lub złe same w sobie. Dobro jest rozpatrywane jako środek
do osiągnięcia różnych celów. Nie jest celem samym w sobie. Różny sposób pojmowania
dobra i słuszności moralnej

Teologizm

Deontologia

Słuszne są te działania, która maksymalizują
dobro, czyli dają dobre skutki –
konsekwencjalizm.
Dobro jest uznawane za pierwotne i
niezależne wobec słuszności moralnych. O
słuszności moralnej czynu decyduje ocena
porównawcza następstw jakie ono przynosi.

Słuszności moralnej nie należy definiować za
pomocą dobra. Dobro nie jest pierwotne
wobec słuszności. Nie ma związku między
tym, co dobre i słuszne – nieraz to, co słuszne
nie jest dobre.
Żeby działać słusznie należy powstrzymywać
się od robienia rzeczy, o których wiemy, że są

Etyka społeczna

opr. Slytheringirl

23

Słuszne są te czyny, które przynoszą
najlepsze z możliwych następstw.

Konsekwencjalizm

niesłuszne. Wymogi powstrzymywania się od
tych działań – rygory deontologiczne.

Nonkonsekwencjalizm

Cechy rygorów deontologicznych:
-

Są formułowane w sposób negatywny (zakazy), ale nie ma założenia, że

wynikające z zakazu nakazy są równoważne. „Nie kłam” nie znaczy „mów prawdę”.

-

Są wąsko ujęte i ograniczone. Rygor ma zawsze pewne granice. To co poza

granicami nie jest zakazane.

-

Są wąsko ukierunkowane – ściśle związane z decyzjami i postępowaniem

określonego podmiotu moralnego a nie całym szeregiem spodziewanych rezultatów i
następstw. Moje działanie jest niesłuszne jeśli działam wbrew zakazom. Skutki są mniej
ważne. Tylko działanie zamierzone może być niesłuszne.

Nonkonsekwencjalizm teorii deontologicznych:
-

Złe skutki danego czynu nie sprawiają, że czyn jest niesłuszny. [Zakłada się, że

kłamstwo jest niesłuszne, bo jest kłamstwem, nawet wtedy, kiedy niesie za sobą dobre
skutki. Jest niesłuszne bez względu na konsekwencje.]

-

Brak bezstronności w rozpatrywaniu interesów innych.

-

Jednostka traktowana w sposób autonomiczny – człowiek może przypisywać

większe znaczenie własnym wartościom a niżeli interesom innych. Nie liczy się interes
innych ludzi – moje zachowanie może przynieść szkodę innym.

-

Podejście deontologiczne dopuszcza jako słuszne działania, które nie są

najlepszym a nawet nie są dobrym wyborem jeśli są zgodne z rygorem deontologicznym.

Zarzuty:
-

Sam sposób określenia słuszności moralnej postępowania. Wszystkie rygory

wywodzą się z tego, że człowiek jest traktowany w sposób jednostkowy.

-

Wąskie i ograniczone ujecie rygorów. Dlaczego nie wolno kłamać, ale nie

powiedzieć wszystkiego można? – skutki mogą być tak samo złe.

-

Wewnętrzna sprzeczność rygorów deontologicznych. Rygory powinny być

absolutnie przejrzyste a są one często w konflikcie. Konflikt obowiązków. Nie kłam, nie
zabijaj – to co mam zrobić? Wydać Żydów, bo kłamać nie wolno? Wtedy oni zginą. Ale
ja ich nie zabiję, to będzie tylko konsekwencja mojego działania.

-

Wyróżnienie sytuacji katastrofalnej. Czasami deontolodzy przyznają, że można

nie przestrzegać rygorów, jeżeli ich przestrzeganie może sprowadzić katastrofalne skutki.
A co to jest katastrofalny skutek?

-

Koncepcja prawa. Posłuszeństwo prawu w sposób bardzo wąski. Przepis coś

zabrania, ale co dalej, jeśli sytuacja nie dotyczy dokładnie tego przepisu?

Obowiązki Prima Facie – obowiązki na pierwszy rzut oka

William David Ross 1920-1930 (działał)

 Krytyka wszelkich form monizmu – pogląd głoszący, że istnieje jedna, podstawowa

zasada moralna.

 Krytyka Kanta za rygory deontologiczne.
 Krytyka utylitarystów – skutki są ważne, ale nie wystarczające by oceniać słuszność

działania.

Etyka społeczna

opr. Slytheringirl

24

 Skoro istnieje wiele różnych i ważnych rzeczy, to nie sposób stworzyć listy

znaczących zasad moralnych. Mamy wiele obowiązków i w różnych sytuacjach trudno
jest powiedzieć, które są najważniejsze do spełnienia. Człowiek każdorazowo musi
rozważyć okoliczności zaistniałej sytuacji i zdecydować się co jest najlepsze,
najbardziej słuszne. Nie pomoże nam w tym żadna zasada czy zespół zasad. Każda
zasada moralna w danej sytuacji traci swoją moc. Dokonujemy wyborów słusznie
moralnych każdorazowo w danej sytuacji. Nasze decyzje wynikają z kondycji
moralnej, wrażliwości, są intuicyjne. Nie ma hierarchii obowiązków. Kiedy pojawia
się konflikt obowiązków, które są tak samo ważne, to rozwiązaniem konfliktu jest
ustalenie, który z obowiązków w danej chwili jest ważniejszy.

 Funkcjonujące w społeczeństwie zasady moralne wynikają z obowiązków prima facie.

Obowiązkom prima facie los przeciwstawia obowiązki właściwe.

 Czyn jest obowiązkiem prima facie ze względu na posiadanie pewnej właściwości,

która przemawia za dokonaniem tego czynu, podczas gdy inne właściwości tego
czynu mogą przemawiać za nie robieniem go

 Czyn stanie się obowiązkiem właściwym gdy biorąc pod uwagę wszystkie

okoliczności stwierdzimy, że powinniśmy go dokonać. Decyzja, który czyn jest
obowiązkiem właściwym jest dokonywana przez porównanie obowiązków prima
facie.

 Ludzie znają tylko obowiązki prima facie, nie znamy obowiązków właściwych.

Obowiązki właściwe są odniesione każdorazowo do sytuacji której dotyczą.

 Ross nie uznaje poglądu, że człowiek powinien posiadać jasność zasad moralnych.

Człowiek jest godny szacunku – jest wrażliwy na pewne istotne moralnie cechy
sytuacji, w jakiej każdorazowo się znajduje.

 Ross jest przekonany, że jakieś zasady moralne istnieją. Dlatego, że dzięki istnieniu

tych zasad ludzie mogą dokonywać przez całe życie spójnych wyborów moralnych.
Każdorazowo dokonujemy wyboru poprzez doświadczenie jakie zdobyliśmy
wcześniej. – Ross przeczy sam sobie. Nie ma zasad, ale są. Sytuacje są każdorazowo
różne, ale potem analogiczne.

Utylitaryzm (jako przykład teorii konsekwencjalistycznych)

Konsekwencjonalizm – niezależnie od uznanych wartości podmiot moralny powinien dążyć
do ich promowania. Promowanie uznawanych zasad.
Moralne dobro i zło ocenia się w kategorii konsekwencji czynów człowieka. W postępowaniu
liczą się skutki. Oceny skutków poprzez porównanie skutków, jakie wybrałem z tymi, jakie
odrzuciłem.
Nonkonsekwencjonalizm – istnieją niektóre wartości, które wymagają poszanowania
niezależnie od konsekwencji. Poszanowanie wartości.

Utylitaryzm – najbardziej znana teoria konsekwencjonalizmu. XVII i XIX wiek. Od
angielskiego słowa użyteczność.
Przedstawiciele:
J.S. Mill
J. Bentham

Jeżeli jakiś czyn ma być dobry, to ma być on dobry dla kogoś. Działanie użyteczne =
działanie moralne. Działania same w sobie nie są dobre ani złe. Są dobre o tyle, o ile ich
skutkiem jest pożytek. Wartość moralna czynu jest instrumentalna.

Etyka społeczna

opr. Slytheringirl

25

2 rodzaje utylitaryzmu:
-

Klasyczny utylitaryzm hedonistyczny – J. S. Mill, J. Bentham. Zasada

użyteczności, postępowanie jest słuszne, jeżeli prowadzi do uzyskania największej ilości
dobra dla największej grupy ludzi, których to postępowanie dotyczy w jak najdłuższym
czasie. Ostatecznym dążeniem jest przyjemność i unikanie cierpienia. Szczęście to
nadrzędna wartość w życiu, wszystkie nasze działania służą jego produkcji.

-

Utylitaryzm idealny (pluralistyczny) – J. E. Moore.

Etyka działalności gospodarczej