1

Materiały szkoleniowe „Czynniki egzogeniczne”

1. Z podanych procesów podkreśl te, które są wywołane czynnikami zewnętrznymi a następnie wyjaśnij, co to są

czynniki egzogeniczne.

powstanie pokryw lessowych, erupcja wulkanu, erozja rzeczna, tworzenie się skał magmowych, tworzenie się wydm,
powstawanie źródeł termalnych, trzęsienia ziemi, fałdowanie łańcuchów górskich, abrazja brzegu morskiego, tworzenie
się jaskiń, gejzery


2. Na poniższej mapie zaznacz wymienione obszary a następnie określ dominujący typ wietrzenia na tych terenach.

1. Himalaje

2. Sahara

3. Ninina Amazonki

4. Kotlina Kongo

5. Wielka Pustynia Wiktorii

6. Nowa Ziemia

3. Poniższe fotografie przedstawiają krajobrazy, których główne formy powstały w wyniku wietrzenia. Do każdej
z nich dopasuj typ wietrzenia i krótko opisz ten proces:

4. Uzupełnij schematy a następnie wypisz, jakie czynniki mają wpływ na typ i szybkość wietrzenie.

A.

B.

Skała
wielomineralna
(minerały o różnych
barwach)

Rozpad ziarnisty
(dezintegracja
granularna)

Wietrzenie
fizyczne
(zamróz)

Skała porozcinana
szczelinami

2

5. Napisz, którym numerem
oznaczono na rysunku

a) lej krasowy ...........................................
b) uwał ........................................................
c) polje ........................................................
d) mogot (hum)........................................
e) wywierzysko .......................................
f) komin jaskiniowy ..............................
g) stalaktyt .................................................
h) stalagmit................................................
i) stalagnat ................................................
j) komorę jaskiniową............................

Powyższe formy krasowe podziel na formy krasu powierzchniowego i podziemnego a następnie wytłumacz, na czym
polegoa zjawisko krasownienia.








6. Na mapie zaznacz rejony występowania zjawisk krasowych w Polsce.
7. Połącz nazwy jakskiń z miejscami ich występowania
i zaznacz je na mapie.

Jaskinia Niedźwiedzia
Jaskinia Raj
Jaskinia Mroźna
Jaskinia Szachownica
Grota Łokietka
Jaskinie Ciemna

Wyżyna Krakowsko – Częstochowska (Ojcowski Park Narodowy) , Sudety (Masyw Śnieżnika, Wyżyna Wieluńska
Góry Świętokrzyskie – Dolina Kościeliska w Tatrach

8. Uzupełnij tabelę. Poniższe rysunki przedstawiają dwa przykłady ruchów masowych. Podaj ich nazwę.

Rodzaje ruchów

grawitacyjnych

Cechy ruchów

Odpadanie

Spełzywanie

Obrywanie

Osuwanie

3

9. Opisz negatywne skutki ruchów masowych dla środowiska geograficznego. W jaki sposób można zapobiegać

ruchom masowym?

10. Podaj nazwy pustyń oznaczonych na
mapie cyframi.
Opisz rodzaje pustyń:
Hamada –
Sreir –
Erg –

11. Podaj naturalne i antropogeniczne przyczyny występowania pustyń.

12. Z wyróżnionych kursywą słów i określeń wykreśl błędne.

a)

W klimacie wilgotnym tworzą się barchany/wydmy paraboliczne.

b)

W wyniku korazji powstają graniaki i grzyby skalne/pokrywy lessowe i grzyby skalne.

c)

Większe okruchy skalne pozostające po wywiewaniu piasku na pustyniach to niecki deflacyjne/bruk deflacyjny.

d)

W wyniku deflacji powstają grzyby skalne/nisze deflacyjne.

b)

Pustynie kamieniste noszą nazwę serir/hamada.

13. Na podstawie schematycznego rysunku przedstawiającego fragment krajobrazu pustyni wykonaj polecenia:

A. Za pomocą strzałki zaznacz kierunek wiatru.

B. Napisz, jaki rodzaj pustyni został zaznaczony

numerem 1 i 3

C. Wpisz nazwę form terenu oznaczonej

numerem 2 i 4. Opisz, w jaki sposób powstały.

14. Na rysunku oznaczono literami A, B, C poszczególne części formy skalnej.
W której części tej formy występują skały najmniej odporne?
Jak nazywa się proces który doprowadził do powstania tej formy?
Na czym on polega?

Wymień inne procesy zachodzące na pustyni mające wpływ na powstawanie form terenu.

4

15. Rysunki poziomicowe dwóch rodzajów wydm

- Oznacz kierunek wiatru, który spowodował
powstanie wydm przedstawionych na rysunku,
dorysowując strzałki do odpowiednich linii
na obu różach kierunków.

- Podkreśl odpowiednie uzupełnienie zdania.
Wydma oznaczona na rysunku cyfrą l powstała w klimacie:

a) gorącym i wilgotnym,
b) gorącym i suchym,
c) umiarkowanym i wilgotnym,
d) podbiegunowym,
e) biegunowym.

16. Napisz, na którym odcinku (górnym, środkowym, czy dolnym) rzeka

a) ma największy spadek,
b) ma najszersze koryto,
c) ma najszybszy nurt
d) odkłada w swoim korycie najwięcej materiału drobnookruchowego .

17. Napisz, którymi cyframi na rysunku oznaczono punkty,
w których obserwuje się:
a) erozję boczną.......................................
b) akumulację ...........................................
c) położone są na prawym brzegu rzeki, oznaczone są cyframi

18. Na podstawie układu starorzecza można odtworzyć przebieg dawnego koryta rzecznego. Dorysuj w odpowiednim
miejscu na rysunku linie, przedstawiające przebieg tego koryta.

19. Litery A, B, C i D na rysunku powyżej oznaczają cztery przekroje koryta rzecznego. Uzupełnij zdania.

1) Dno rzeki jest płytkie i umożliwia łatwą przeprawę (tzw. bród) w przekrojach oznaczonych literami........
2) Koryto rzeczne jest głębsze, o asymetrycznym dnie w przekrojach oznaczonych literami...........

20. Napisz, którymi cyframi oznaczono na profilu następujące części doliny rzecznej:

• koryto rzeki…..
• łożysko rzeki ....
• terasy zalewowe …
• terasy nadzalewowe ......
• zbocza doliny ......

21. Uzupełnij zdania, dotyczące profilu:
1) W czasie corocznego wezbrania rzeki zalewane są przez wodę części doliny oznaczone na profilu cyframi.........
2) Najlepszą formą użytkowania tych terenów jest .................................................................................
3) Poza zasięgiem wód wezbraniowych znajdują się elementy doliny oznaczone na profilu cyframi...........
4) Można je przeznaczyć pod.............

22. Na podstawie przedstawionych poniżej profili doliny rzecznej uzupełnij tabelę:

A B C

5

Odcinek rzeki

Nr profilu

Przeważający proces

Formy doliny (charakterystyczne dla odcinka)

górny

środkowy

dolny

23.Korzystając z rysunku, opisz krótko warunki, w których dochodzi do cofania się progu wodospadu.
Zaznacz na rysunku, gdzie utworzy się kocioł eworsyjny.
W wyniku tego samego typu erozji w środowisku zachodzi
proces zwany kaptażem rzecznym. Opisz, na czym polega ten proces.

24. Jak nazywa się forma A na rysunku?
a) Jakie procesy prowadzą do jej powstania?
b) Co stanie się gdy forma A połączy się z lądem?
c) Jak nazywa się część lądu oznaczona literą B?
d) Gdzie najlepiej zlokalizować port morski?
Zaznacz X i uzasadnij swój wybór.

26. Rozpoznaj typy wybrzeży morskich. Wyjaśnij, jak powstają poszczególne typy wybrzeży.

25.Podaj nazwę procesu, który doprowadził
do powstania formy przedstawionej na poniższym
rysunku. Wyjaśnij, dlaczego ta forma ma tak
charakterystyczny kształt. Ozacz na rysunku
cześci wybrzeża:
platforma abrazyjna, plaża,
platforma akumulacyjna, klif

6

27. Spośród podanych obszarów podkreśl trzy, które cechują się rzeźbą młodoglacjalną. Wyjaśnij, czym rzeźba
młodoglacjalna różni się od rzeźby staroglacjalnej.

Pojezierze Pomorskie, Równina Wrocławska, Wzgórza Trzebnickie, Pojezierze Kaszubskie, Nizina Podlaska,
Równina Augustowska, Wyżyna Lubelska,

28. Wypisz 4 różnice między lodowcem górskim a lodowcem kontynentalnym (lądolodem):

Lądolód

Lodowiec górski

29. Rozpoznaj formy utworzone przez lodowiec kontynentalny (lądolód) oraz zaznacz strzałką kierunek, w którym
następowało cofanie się lądolodu. Rozpoznane formy wpisz w odpowiednie miejsce na rycinie i w tabeli.







































31. Rozpoznaj formy związane z lodowcem górskim
i zaznacz je na rysunku obok.

Formy
fluwioglacjal
ne erozyjne

Formy
bezpośredniej
działalności
lądolodu

Formy
fluwioglacjal
ne
akumulacyjne

7

32. Uzupełnij tabelę o brakujące elementy opisu

Czynnik rzeźbotwórczy

Proces geologiczny

Forma rzeźby terenu

Erozja, najczęściej wzdłuż czoła
lądolodu

Pradolina

Lądolód, lodowiec górski

Akumulacja osadów u czoła lodowca

Akumulacja osadów podczas
wycofywania się czoła lodowca

Morena denna

Wody lodowcowe

Rynna polodowcowa

Np. egzaracja

Kotły polodowcowe, doliny U-
kształtne,doliny zawieszone

Wody lodowcowe

Akumulacja piasków i żwirów

33.
a) Podaj nazwy pradolin oznaczonych na rysunku cyframi.
b) Zaznacz zasięgi czterech zlodowaceń.
c) Zaznacz strzałką kierunek nasuwania się lądolodu.
d) Zaznacz obszary, na których spotykamy rzeźbę związaną z działalnością lodowców górskich.
e) Czy obecnie w Tatrach istnieją dogodne warunki do tworzenia się lodowców?

34. Wymień procesy, które doprowadziły do powstania krajobrazu na rys B, czyli penepleny.