1

Temat: Państwo prawa

Definicja demokracji

Termin demokracja z greckiego oznacza ludowładztwo, czyli szczególną formę rządzenia
państwem, w której władza państwowa nominalnie lub faktycznie należy do obywateli.
Współcześnie terminu demokracja używa się głównie w 2 znaczeniach:
- Władza ludu, społeczeństwa;
- Forma ustroju państwa, w którym uznaje się wolę większości obywateli jako źródło władzy;
- Synonim samych praw i swobód obywatelskich.

Prawa, wolności i obowiązki obywateli polskich gwarantowane przez Konstytucję RP

Prawa i wolności
osobiste

· Ochrona życia
· Zakaz poddawania eksperymentom naukowym bez zgody
osoby zainteresowanej
· Zakaz stosowania tortur, kar cielesnych i okrutnego
traktowania
· Nietykalność i wolność osobista, ograniczenie wolności
tylko na mocy decyzji sądu
· Prawo do sprawiedliwego i jawnego procesu
· Prawo do prywatności, wolności komunikowania się i
nienaruszalność mieszkania
· Swoboda poruszania się po terytorium kraju, prawo
wyjazdu za granicę oraz wyboru miejsca zamieszkania
· Wolność sumienia i religii
· Wolność wyrażania poglądów oraz pozyskiwania i
rozpowszechniania informacji

Prawa i wolności
polityczne

· Wolność uczestnictwa i organizacji zgromadzeń
publicznych
· Dostęp do służby publicznej
· Prawo do informacji o działalności organów państwowych i
samorządowych
· Prawa wyborcze i prawa udziału w referendum
· Prawo do składania petycji i skarg

Prawa i wolności
ekonomiczne, socjalne i
kulturalne

· Prawo do własności dziedziczenia
· Prawo wyboru zawodu i miejsca pracy
· Prawo do ochrony zdrowia
· Prawo do nauki, która do 18. roku życia jest obowiązkowa,
a w szkołach publicznych bezpłatna
· Wolność twórczości artystycznej, badań naukowych i
korzystania z dóbr kultury

Obowiązki

· Wierność Rzeczypospolitej i troska o dobro wspólne
· Przestrzeganie prawa
· Obrona kraju i służba wojskowa
· Ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych, w tym
płacenie podatków
· Dbałość o środowisko naturalne i ponoszenie
odpowiedzialności za spowodowane przez siebie szkody

2

Relacje pomiędzy prawami a obowiązkami obywateli

W państwie demokratycznym następują następujące relacje między prawami a obowiązkami
obywateli:

- Władza ludu, społeczeństwa;
- Jedność praw i obowiązków - prawa przysługują jednostce wtedy, gdy wypełnia ona wobec
społeczeństwa swoje obowiązki, wynikające z poszanowania praw i wolności innych ludzi.
Takie założenia były przyjęte w polskich konstytucjach z okresu międzywojennego i w
konstytucji PRL - u.
- Rozdział praw i obowiązków - prawa przysługujące obywatelowi są niezależne od
obowiązków. Ich źródłem jest, bowiem godność osobista, którą ma każdy człowiek i której
nikt nie może człowieka pozbawić. Trudno na przykład wyobrazić sobie sytuację, gdy
wolność sumienia czy słowa będzie uzależniona od płacenia podatków. Rozdział praw i
obowiązków można dostrzec w obecnie obowiązującej konstytucji.

W demokratycznym państwie przyznaje się wszystkim obywatelom swobody i prawa
polityczne, zapewniające im udział w sprawowaniu władzy. Cnoty obywatelskie, jakie winny
charakteryzować wyborcę, wskazują wyznaczniki kultury politycznej, której miernikiem są
wybory demokratyczne.
Cnoty obywatelskie
Cnoty obywatelskie to wartości, które przyczyniają się do tworzenia dobra wspólnego, tak
istotnego w systemie demokratycznym i w związku z tym powinny kształtować postępowanie
obywatela. Cnoty tworzą wzór obywatela i są wyznacznikiem jego działalności. Istnieją różne
katalogi cnót obywatelskich.

Najczęściej wymieniane cnoty obywatelskie to:

- Dyscyplina wewnętrzna to umiejętność narzucania sobie określonych planów działania i
konsekwencja w ich realizacji. Jest ona niezwykle istotna w działalności obywateli w
organizacjach;
- Tolerancja przejawia się poszanowaniem potrzeb, poglądów i zachowań innych ludzi. W
ż

yciu politycznym ułatwia zawieranie kompromisów z przeciwnikami politycznymi.

Tolerancje nie oznacza jednak akceptacji czy popierania postaw i poglądów, które uważa się
za błędne. Nie może również oznaczać obojętności na zło. Postawa tolerancji nie dotyczy
sytuacji, w których poglądy czy zachowania innych ludzi są zagrożeniem dla mienia,
bezpieczeństwa i życie innych obywateli;
- Uspołecznienie polega na zainteresowaniu i zaangażowaniu w sprawy społeczne.
Społeczeństwo demokratyczne i obywatelskie stwarza wiele możliwości działania. Są to
między innymi:

1. Akcje charytatywne
2 Wolontariat młodzieżowy, który jest dobrowolną, nieodpłatną i systematyczną pracą na
rzecz osób potrzebujących. Wolontariuszem może zostać każdy.
3. Organizacje społeczne i polityczne
4. Samorządy
5. Wybory
6. Referenda

3

Aktywność obywatelska

Czynnikami, które mają wpływ na poziom aktywności obywateli, są:

- Wychowanie w rodzinie;
- Wzorce społeczne środowiska, normy społeczne;
- Hierarchia wartości społecznych (dobro wspólne czy egoizm);
- Wychowanie w szkole, popieranie inicjatyw dzieci i młodzieży;
- Sytuacja ekonomiczna, możliwość bezinteresownego poświecenia wolnego czasu;
- Dostęp do informacji o możliwym zaangażowaniu i stopień promocji aktywności
obywatelskiej;
- Postawa patriotyczna, tradycje rodzinne, zawodowe;
- Obraz polityki w mediach oraz w poczuciu społecznym.

Krytycyzm to postawa charakteryzująca się umiejętnością właściwej oceny zjawisk,
poglądów oraz przyjmowaniem tylko tych informacji, które są dobrze uzasadnione. Postawa
krytyczna dotyczy także własnych poglądów i wyraża się gotowością ich zmiany w
przypadku pojawienia się przemawiających za tym argumentów. Taka postawa krytyczna jest
niezwykle istotna w społeczeństwach demokratycznych, gdzie w przestrzeni publicznej
ś

cierają się różne poglądy;

Odpowiedzialność za słowa to świadomość, że wystąpienia na forum publicznym mogą
naruszać interesy innych ludzi. Odpowiedzialność za słowa oznacza także gotowość
ponoszenia konsekwencji swoich wypowiedzi oraz dotrzymania obietnic.
Deklaracja Zasad Tolerancji ONZ
Z kwestią jednej z cnót obywatelskich wiąże się Deklaracja Zasad Tolerancji, której zarys
zostanie przedstawiony poniżej.
Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, nauki i Kultury 16 listopada 1995
roku przyjęła deklarację dotyczącą zasad tolerancji. W następnym roku Zgromadzenie Ogólne
ONZ proklamowało dzień uchwalenia deklaracji Międzynarodowym Dniem Tolerancji. W
myśl przyjętej przez ONZ deklaracji tolerancja polega na:

- Respektowaniu cudzych praw i cudzej własności;
- Uznaniu i akceptacji różnic indywidualnych;
- Umiejętności słuchania, komunikowania się i rozumienia innych;
- Docenianiu rozmaitych kultur;
- Otwarciu na cudze myśli i filozofię;
- Ciekawości i nieodrzucaniu tego, co nieznane;
- Uznaniu, że nikt nie ma monopolu naprawdę.