TEMAT SEZONU

WETERYNARIA W TERENIE

•

2/2008

•

8

lek. wet. Artur Wancerz, specjalista chorób trzody chlewnej, lek. wet. Urszula Cajzer

Lecznica dla zwierząt ART-WET w Iłży

Na całym świecie Salmonelle – drob-
noustroje z rodziny Enterobacteriace
– stanowią jedną z zasadniczych przy-
czyn zapalenia żołądka i jelit powodo-
wanego zatruciem pokarmowym – na
obszarze samej Unii Europejskiej rocz-
nie notuje się około 160 tys. przypad-
ków. Dziś znanych jest grubo ponad
2 tys. serotypów rodzaju Salmonella
(fot. 1, s. 10), z których u świń najczę-
ściej mamy do czynienia z Salmonella
Choleraesuis (fot. 2, s. 10) i Salmonella
Typhimurium (fot. 3, s. 10). Salmonel-
la Choleraesuis występuje najczęściej,
S. Typhimurium nieco rzadziej, choć nie
są to jedyne izolowane serotypy od tego
gatunku zwierząt.

S. Choleraesuis uznawany jest jako

niegroźny dla człowieka w przeciwień-
stwie do S. Typhimurium, w przypad-
ku którego świnia może być źródłem
zakażenia dla człowieka. Szczególnie
groźne jest bezobjawowe nosiciel-
stwo, ponieważ powoduje niekontro-
lowane i stałe zakażanie środowiska,

w którym przebywają świnie. Pamię-
tać należy również o tym, że znacz-
nie częściej wykrywane są Salmonelle
w wymazach z półtusz pochodzących
z gospodarstw, gdzie występuje bezob-
jawowe nosicielstwo, nie mówiąc już
o gospodarstwach, w których wystą-
piła kliniczna postać choroby.

Trzeba pamiętać, że salmonelloza

jest groźną zoonozą, której władze
UE wypowiedziały wojnę, tworząc
szereg aktów prawnych obowiązują-
cych wszystkie kraje członkowskie,
w tym także Polskę. Nacisk położo-
no w pierwszej kolejności na zwal-
czanie salmonellozy w stadach repro-
dukcyjnych i produkcyjnych drobiu,
niemniej jednak już 28 września
2007 r. ukazała się Decyzja Komisji
nr 2007/636/WE W sprawie wkładu
finansowego Wspólnoty na rzecz bada-
nia dotyczącego występowania Salmo-
nelli spp. w stadach świń hodowlanych
prowadzonego w państwach członkow-
skich, w której szczegółowo określono

Salmonella spp. to Gram-ujem-
ny drobnoustrój z rodziny En-
terobacteriace. Najczęściej
izolowane szczepy u świń to
S. Choleraesuis i S. Typhimu-
rium. Infekcje S. Typhimurium
są groźne także dla człowieka,
najczęściej wywołują ostre za-
palenie żołądka i jelit. Obec-
nie salmonelloza jest chorobą
podlegającą obowiązkowi reje-
stracji, a nowe akty prawne UE
mają na celu przeprowadzenie
monitoringu jej występowania
w stadach trzody chlewnej.

S

S

Salmonelloza świń

Przepisy dotyczące kontroli i zwalczania
salmonelloz w stadzie

fot. Shutters

tock

TEMAT SEZONU

WETERYNARIA W TERENIE

•

2/2008

•

9

zasady prowadzenia monitoringu wy-
stępowania salmonellozy w stadach
trzody chlewnej na terenie UE. Jest
to początek dalekiej drogi prowadzą-
cej do wyeliminowania tej choroby
ze stad. Reakcją naszych władz było
ukazanie się wytycznych Główne-
go Lekarza Weterynarii Nr GIWz.
IX 401zoo-101/07 z dnia 6 grudnia
2007 r. dotyczące przeprowadzania
badań podstawowych nad występowa-
niem Salmonella spp. w stadach świń
hodowlanych.

Polskie akty prawne
dotyczące salmonellozy
Jak dotąd walka z tą chorobą polega-
ła jedynie na monitorowaniu jej wy-
stępowania. I tak: wg Ustawy z dnia
24 kwietnia 1997 r. o zwalczaniu cho-
rób zakaźnych zwierząt, badaniu zwie-
rząt rzeźnych i mięsa oraz o Inspekcji
Weterynaryjnej (Dz.U. z 1997 roku,
nr 60, poz. 369) salmonelloza drobiu,
bydła i świń podlegała obowiązko-
wi rejestracji. Natomiast wg Ustawy
z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie
zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu
chorób zakaźnych zwierząt (Dz.U.
z 2004 roku, nr 69, poz. 625) salmo-
nelloza znalazła się w „Wykazie cho-
rób odzwierzęcych oraz odzwierzę-
cych czynników chorobotwórczych
podlegających obowiązkowi moni-
torowania”, jak również w dalszym
ciągu pozostała w „Wykazie chorób
zakaźnych zwierząt podlegających
obowiązkowi rejestracji”. Należy tak-
że dodać, że wg Ustawy z dnia 6 wrze-
śnia 2001 r. o chorobach zakaźnych
i zakażeniach (Dz.U. z 2001 roku,
nr 126, poz. 1384) Salmonella, a kon-
kretnie jej odzwierzęce typy serolo-
giczne figuruje w „Wykazie biologicz-
nych czynników chorobotwórczych”,
jak również w „Wykazie chorób za-
kaźnych i zakażeń” w pkt. 54 jako
salmonellozy odzwierzęce.

Według tych ustaw organy inspekcji

weterynaryjnej zbierają, przechowu-
ją i analizują napływające informacje
o podejrzeniu wystąpienia salmonel-
lozy. Informacje uzyskują w comie-
sięcznych raportach od podmiotów
świadczących usługi weterynaryjne,
od zakładów higieny weterynaryjnej,
a także od innych laboratoriów wetery-
naryjnych. Dalej dane te trafiają w tryby
Inspekcji Weterynaryjnej, poprawiając
bądź psując statystyki występowania

chorób dla poszczególnych powiatów
i województw. Będąc dziś lekarzem
pracującym w terenie, jak również nie-
gdyś pracującym w organach Inspek-
cji Weterynaryjnej, zdaję sobie sprawę
z tego, że koledzy nie zawsze zgłaszają
podejrzenie chorób podlegających reje-
stracji, a przecież właśnie w przypadku
zoonoz, takich jak salmonelloza, jest to
niezmiernie ważne.

Badania monitorujące
występowanie salmonellozy
Obecnie planowane przez UE bada-
nia podstawowe w kierunku występo-
wania pałeczek Salmonella spp. w sta-
dach świń hodowlanych mają służyć
określeniu celu wspólnotowego ogra-
niczenia występowania Salmonella spp.
w tych stadach. Decyzja Komisji z dnia
28 września 2007 r. dotyczy przepro-
wadzenia badań monitorujących wy-
stępowanie Salmonelli u świń, bada-
nia te będą także przeprowadzone po
to, by wykryć ewentualną zmienność
sezonową występowania tej choro-
by. Próbki do badań będą pobierane
w okresie od 1 stycznia 2008 roku
do 31 grudnia 2008 roku, a sprawoz-
dania z postępów prac mają być skła-
dane Komisji za każdy kwartał 2008 r.
– pierwsze do 31.05.2008 r., natomiast
sprawozdanie końcowe ma być złożone
do 28.02.2009 r. Co ciekawe, Komisja
przewidziała wkład finansowy w bada-
niach w wysokości:
• 20 euro na test do bakteriologicznego

wykrywania Salmonelli;

• 30 euro za określenie serotypu odpo-

wiednich izolatów.
Wyniki natomiast podaje się do pu-

blicznej wiadomości w formie zapew-
niającej poufność.

Komisja Europejska wyznaczyła Polsce
do zbadania w sumie 327 gospodarstw
w oparciu o dane statystyczne EURO-
STAT 2005. Jednak, jak w przypadku
pozostałych badań, KE zaleca pobra-
nie o 10% więcej próbek, stąd też pro-
gram badań obejmie łącznie 360 go-
spodarstw. Występowanie Salmonelli
należy mierzyć osobno w gospodar-
stwach reprodukcyjnych (część 1 ba-
dania) i produkcyjnych (część 2 bada-
nia). Materiałem do badań będą próbki
świeżego kału pobrane w 10 loso-
wo wybranych kojcach lub grupach,
w których znajduje się co najmniej
10 świń.

TEMAT SEZONU

WETERYNARIA W TERENIE

•

2/2008

•

10

Wybór gospodarstw
uczestniczących w badaniu
Zalecono, by badanie zostało prze-
prowadzone w gospodarstwach,
w których zgromadzono co najmniej
80% świń hodowlanych, co w przy-
padku Polski daje wielkość gospo-
darstw do 50 sztuk świń. Natomiast
zdaniem Komisji w pierwszej kolejno-
ści należy wytypować gospodarstwa,
w których utrzymuje się powyżej
50 sztuk świń hodowlanych. Gospo-
darstwa utrzymujące świnie hodow-
lane dzieli się na:
1. gospodarstwa reprodukcyjne – z któ-

rych ≥ 40% loszek i/lub knurów jest
sprzedawanych w celach dalszej
hodowli, a pozostała część jest prze-
znaczana do tuczu lub na ubój – tu
wyróżniono:

• stada zarodowe lub stada zwierząt

reprodukcyjnych czystorasowych;

• stada reprodukcyjne, namnażające

lub stada dostarczające mieszań-
ców do tuczu.

2. gospodarstwa produkcyjne – o peł-

nym cyklu produkcyjnym, z których
świnie sprzedawane są przede
wszystkim do tuczu i na ubój; do
grupy tej zaliczono:
• stada od prosięcia ssącego do

osiągnięcia dojrzałości ubojowej;

• stada od prosięcia ssącego do

prosięcia odsadzonego lub war-
chlaka;

• stada od prosięcia odsadzonego do

osiągnięcia dojrzałości ubojowej.

Do badania pobrane mają być prób-

ki zbiorcze kału łącznie w 360 losowo
wybranych gospodarstwach utrzymu-
jących świnie hodowlane w całej Pol-
sce, w tym w 175 gospodarstwach
reprodukcyjnych i w 185 produk-
cyjnych. Gospodarstwa utrzymujące
> 50 szt. świń hodowlanych na otwar-
tym terenie także zostaną uwzględnio-
ne w badaniu.

W województwach, w których go-

spodarstwa wielkotowarowe stanowią
niewielki odsetek wszystkich gospo-
darstw hodowlanych, natomiast licz-
ba utrzymywanych tam świń stanowi
stosunkowo duży procent wszystkich
świń hodowlanych w danym woje-
wództwie, ma być losowo wybrane
1 spośród takich gospodarstw wiel-
kotowarowych.

Rodzaje próbek do badania
Materiałem pobieranym do analizy
mają być świeżo wydalone odchody
reprezentatywne dla całego gospo-
darstwa. W każdym gospodarstwie
należy losowo wybrać 10 kojców

lub grup świń, w których jest co
najmniej 10 świń hodowlanych
w wieku powyżej 6 miesięcy. Przed
pobraniem należy zdecydować, któ-
re kojce lub grupy zostaną wybra-
ne jako reprezentatywne dla danego
gospodarstwa. Liczbę tychże kojców
lub grup należy podzielić proporcjo-
nalnie pomiędzy poszczególne sta-
dia chowu.

Badaniu nie podlegają świnie, które

zostały niedawno włączone do stada
i podlegają kwarantannie.

Każda zbiorcza próbka powinna wa-

żyć co najmniej 25 g; można zastoso-
wać 2 metody pobierania tych zbior-
czych próbek kałowych:
1. w przypadku dużej ilości kału w ob-

rębie wybranego do pobierania pró-
bek kojca lub grupy kojców można
użyć szerokiego tamponu z gazy (np.
20 x 20 cm), ewentualnie zwilżonego
wodą pitną, np. poprzez przeciągnię-
cie go wzdłuż 2-metrowej zygzakowa-
tej ścieżki;

2. w przypadku braku nagromadzenia

kału (w dużych kojcach, kojcach lub
grupach o mniejszej liczbie świń)
należy pobrać indywidualne prób-
ki świeżego kału, tak by próbki od
co najmniej 10 świń złożyły się na
próbkę o masie co najmniej 25 g;

Fot. 1. Salmonella Spp. po 24 godz. inkubacji

Fot. 2. Kolonie Salmonella Choleraesuis

Fot. 3. Kolonie Salmonella Typhimurium

Badanie

x gospodarstw reprodukcyjnych

10 rutynowych próbek na gospodarstwo

(część 1)

y gospodarstw produkcyjnych

10 rutynowych próbek na gospodarstwo

(część 2)

Wybór 10 gospodarstw dla oszacowania

częstości występowania wewnątrz

gospodarstw przez pobranie

100 indywidualnych próbek

Model badania