Prawna kontrola

GMO

Genetically Modified Organism

KAMIL RYBAK
OCHRONA ŚRODOWISKA

GMO

, czyli organizmy zmodyfikowane genetycznie (organizmy

transgeniczne) to rośliny, zwierzęta i drobnoustroje, których geny
zostały celowo zmienione prizes człowieka. Rekombinacja DNA i inne
pokrewne techniki pozwalają tworzyć organizmy o odmiennych
właściwościach niż macierzy gatunek. Pierwszy "GMO "został
stworzony w

1973

przez Stanley Cohena i Herberta Boyer'a.

Najczęściej modyfikowane rośliny:

kukurydza, pomidory, soja,

ziemniaki, bawełna, melony, tytoń.

Według

Art. 3 Ustawy z dnia 22 czerwca 2001 r.

o organizmach

genetycznie zmodyfikowanych (Dz.U. Nr 76 poz.811) GMO to organizm
inny niż organizm człowieka, w którym materiał genetyczny został
zmieniony w sposób nie zachodzący w warunkach naturalnych wskutek
krzyżowania lub naturalnej rekombinacji.

Aspekty prawne

GMO w ustawodawstwie,

polskim europejskim i

międzynarodowym

Prawne aspekty stosowania GMO w

Polsce

W prawie polskim przepisy dotyczące GMO są zawarte w

USTAWA

z dnia 22 czerwca 2001 r.

o organizmach genetycznie zmodyfikowanych.

(Dz. U. 2001.76.811 z dnia 25 lipca 2001 r.)

Ustawa reguluje



zamknięte użycie organizmów genetycznie

zmodyfikowanych, zwanych dalej "GMO",



zamierzone uwalnianie GMO do środowiska, w celach

innych niż wprowadzanie do obrotu,



wprowadzanie do obrotu produktów GMO,



wywóz za granicę i tranzyt produktów GMO,



właściwość organów administracji rządowej do spraw GMO

Art. 2. 1. Ustawy nie stosuje się do

modyfikacji genetycznych genomu ludzkiego

2. W sprawach dotyczących żywności i

środków farmaceutycznych stosuje się

przepisy o warunkach zdrowotnych żywności

i żywienia i przepisy o środkach

farmaceutycznych, o ile nie są sprzeczne z

przepisami ustawy.

(ustawa z 11 marzec 2001 r.)

Prawne aspekty stosowania GMO w

Europie

Najważniejsze uregulowania prawne dotyczące GMO

:

dyrektywa 90/219/EWG z dnia 23 kwietnia 1990 r. w sprawie
ograniczonego stosowania mikroorganizmów zmodyfikowanych
genetycznie (Dz.Urz. WE L 117 z 08.05.1990),

dyrektywa 98/81/WE z dnia 26 października 1998 r. zmieniającej
dyrektywę 90/219/EWG w sprawie ograniczonego stosowania
mikroorganizmów zmodyfikowanych genetycznie (Dz.Urz. WE L 330 z
05.12.1998),

dyrektywa 2001/18/WE z dnia 12 marca 2001 r. w sprawie
zamierzonego uwalniania do środowiska organizmów
zmodyfikowanych genetycznie i uchylenia dyrektywy 90/220/EWG
(Dz.Urz.WE L 106 z 17.04.2001).

Prawne aspekty stosowania GMO w

Europie

Najważniejsze uregulowania prawne dotyczące GMO

:

Dyrektywa 2001/18 EC (w sprawie zamierzonego uwalniania do
środowiska organizmów zmodyfikowanych genetycznie)

Rozporządzenie Komisji 1830/2003 (dotyczące możliwości śledzenia i
etykietowania organizmów zmodyfikowanych genetycznie oraz
możliwości śledzenia żywności i produktów paszowych
wyprodukowanych z organizmów zmodyfikowanych genetycznie i
zmieniające dyrektywę 2001/18/WE)

Dyrektywa 2000/54 EC (w sprawie ochrony pracowników przed
ryzykiem związanym z narażeniem na działanie czynników
biologicznych w miejscu pracy)

Prawne aspekty stosowania GMO w

Europie

Najważniejsze uregulowania prawne dotyczące GMO

:

Dyrektywa 90/219/EWG (w sprawie ograniczonego stosowania
mikroorganizmów zmodyfikowanych genetycznie)

•

Dyrektywa 98/81/WE (zmieniająca dyrektywę 90/219/EWG w sprawie
zamkniętego użycia mikroorganizmów zmodyfikowanych genetycznie)

•

Decyzja Rady 2001/204 (uzupełniająca dyrektywę 90/219/EWG w
zakresie kryteriów określania stopnia bezpieczeństwa dla zdrowia ludzi
i dla środowiska w odniesieniu do typów mikroorganizmów
zmodyfikowanych genetycznie)

Prawne aspekty stosowania GMO w

Europie

Najważniejsze uregulowania prawne dotyczące GMO

:

Rozporządzenie Komisji 49/2000 (zmieniające rozporządzenie Rady
(WE) nr 1139/98 dotyczące obowiązkowego
oznaczania na etykietach umieszczonych na niektórych środkach
spożywczych wyprodukowanych z organizmów zmodyfikowanych
genetycznie innych danych niż przewidziane w dyrektywie
79/112/EWG)

Rozporządzenie Komisji 1829/2003 (w sprawie genetycznie
zmodyfikowanej żywności i paszy)

Rozporządzenie (WE) 1946/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady (w
sprawie transgranicznego przemieszczania organizmów genetycznie
zmodyfikowanych)

Prawne aspekty stosowania GMO w

Europie

Najważniejsze uregulowania prawne dotyczące GMO

:

•

Protokół Kartageński o bezpieczeństwie biologicznym do Konwencji o
różnorodności biologicznej

•

Moc obowiązująca Protokołu kartageńskiego

•

DECYZJA RADY z dnia 25 czerwca 2002 r. dotycząca zawarcia w imieniu
Wspólnoty Europejskiej Protokołu z Kartageny o bezpieczeństwie
biologicznym do Konwencji o różnorodności biologicznej

Operacje z GMO poddane kontroli



Zamknięte użycie GMO



Zamierzone uwolnienie GMO do

środowiska



Wprowadzenie produktu GMO do obrotu



Wywóz za granicę produktów GMO



Tranzyt produktów GMO przez terytorium

RP

Zamknięte użycie GMO(chodzi

o badania, które są

prowadzone w laboratoriach, szklarniach i innych

zamkniętych pomieszczeniach, gdzie wykorzystywane

organizmy nie mogą mieć kontaktu ze środowiskiem

zewnętrznym) .

Działania te obejmują

: modyfikację genetyczną

organizmów, hodowanie, przechowywanie, transportowanie

w obrębie zamkniętego pomieszczenia czy miejsca.
W zależności od szkodliwości przeprowadzonych operacji

wprowadzono podział na

cztery kategorie

( kategoria

1

nie

powoduje zagrożeń, kategoria

4

powoduje największe

zagrożenie).
W zależności od klasy użytkownik GMO jest zobowiązany do

wypełnienia określonych zabezpieczeń. Przypisanie do

danej grupy dokonuje się na podstawie oceny zagrożeń dla

zdrowia ludzi i środowiska.

Przepisy dotyczące oceny zagrożenia zawiera

art. 6 ustawy

o GMO,

szczegóły reguluje rozporządzenie ministra

właściwego do spraw środowiska wydane na podstawie art.

6 ust. 4 ustawy o GMO (obecnie jest rozporządzenie

Ministra Środowiska z dnia 8 lipca 2002 r.)
Aby przystąpić do zamkniętego użycia GMO

trzeba

posiadać:

zgodę Ministra Środowiska i plan postępowania

na wypadek awarii.
Wspomniany projekt zmian ustawy GMO

wprowadza pewne

zmiany

w zakresie regulacji zamkniętego użycia.

Obok pojęcia

GMO

zostanie rozwinięty o nowy skrót

GMM

(genetycznie modyfikowane mikroorganizmy)

=>

(dyrektywa 90/219/EWG

Zamierzone uwalnianie GMO do środowiska

odnosi się ono

do upraw lub hodowli w warunkach otwartych. Nie ma tutaj

zabezpieczeń, które mają na celu ograniczenie kontaktu z

ludźmi i środowiskiem przez GMO

(9art.3 pkt 4 ustawy o

GMO).

Zamierzone uwolnienie GMO do środowiska

wymaga

,

zgody Ministra Środowiska, oceny zagrożeń dla zdrowia ludzi

i środowiska przez użytkownika GMO, znajomości, jakie są

możliwe interakcje ze środowiskiem, znajomości

uwalnianego GMO do środowiska.
W związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej i

koniecznością

implementowania dyrektywy 2001/18/WE

projekt ustawy o zmianie ustawy o GMO zmienia procedurę

wydawania przez ministra zgody na zamierzone uwolnienie

GMO do środowiska. Wydanie zgody będzie musiało być

poprzedzone procedurą uzgadniania stanowiska z Komisją

Europejską oraz innymi państwami członkowskimi Unii

Europejskiej.

Wprowadzanie produktu GMO do obrotu.

Produktem GMO jest sam zmodyfikowany organizm lub

wyrób składający się z GMO lub zawierający GMO.

(art.3

pkt.6 ustawy o GMO).

Odnosi się głównie do wprowadzenia

produktów na rynek w celu handlowym.

Wprowadzenie

wymaga: zezwolenia

Ministra właściwego od

spraw środowiska,od podmiotu wprowadzającego produkt

GMO

(art. 45-47a ustawy, o GMO)

monitorowania obrotu,

odpowiedniego oznakowania, którego zasady są

umieszczone w

rozporządzeniu 1830/2003/WE,

pobierania i

przechowywania próbek kontrolnych i udostępniania ich na

każde żądanie ministra lub organów kontrolnych i

zastosowanie dodatkowego opakowania zabezpieczającego

przed rozprzestrzenianiem się GMO do środowiska podczas

transportu i magazynowania.

Projekt ustawy o zmianie ustawy o GMO przewiduje kilka

zmian

.

Zostanie przedstawiona

lista czynności

, które nie są

uważane za wprowadzanie do obrotu takie jak:
udostępnianie GMM do działania zamkniętego,

udostępnianie, GMO innych niż GMM przeznaczonych

wyłącznie do działalności, w której stosuje się środki

ochrony w celu ograniczenia ich kontaktu z ludźmi i

środowiskiem i zapewnieniu wysokiego poziomu

bezpieczeństwa.
Zezwolenie prowadzania do obrotu produktów będzie nie

tylko wymagane przez ministra właściwego od spraw

środowiska, ale również zgodę przedstawicieli państw

członkowskich

Transgraniczne przemieszczanie GMO, czyli wywóz

za granicę produktów GMO.

Zgodnie z

ustawą o GMO w art. 51

na wywóz

potrzebne jest zezwolenie ministra właściwego do

spraw środowiska. Wspólnotowe rozporządzenie

1946/2003/WE

odnosi się do wywozu GMO z

terytorium Unii Europejskiej do państw niebędących

członkami UE.
Rozporządzenie to dostosowuje prawo wspólnotowe

do postanowienia

Protokołu Kartageńskiego

o

bezpieczeństwie biologicznym. Wywóz w obrębie

państw członkowskich UE reguluje

dyrektywa

2001/18/WE.

Projekt ustawy o zmianie ustawy GMO przewiduje:

uchylenie dotychczasowych przepisów dotyczących

wywozu GMO. Jest to spowodowane przystąpieniem

Polski do UE. Rozporządzenie

1946/2003/WE

reguluje wywóz GMO do państw niebędących

członkami UE, określa ono własne procedury w tym

zakresie, które obowiązują w Polsce. Dyrektywa

2001/18/WE

zawiera regulacje transferu GMO

pomiędzy państwami członkowskimi. Dyrektywa ta

wprowadza swobodę obrotu GMO, co powoduje, że

produkt raz wprowadzony do obrotu na terytorium

UE może być swobodnie przemieszczany bez

żadnych dodatkowych zezwoleń.

Tranzyt produktów GMO przez terytorium RP.

Wymaga on zezwolenia ministra właściwego do spraw

środowiska. Każdy podmiot prowadzący określoną operacje

z GMO zobowiązany jest do posiadania zgody albo

zezwolenia.

Są to:

-zgoda na zamknięte użycie GMO
-zgoda na zamierzone uwolnienie GMO do środowiska
-zezwolenie na wprowadzenie produktu GMO do obrotu
-zezwolenie na wywóz za granicę produktów GMO przez

terytorium RP

Zgody i pozwolenia wydawane są przez ministra

właściwego do spraw środowiska w drodze decyzji

administracyjnych. Przy ich wydawaniu

konieczne jest

zapewnienie udziału społeczeństwa (art..29, 36, 41 i 51

ustawy o GMO).

Wobec braku takiego przepisu należy,

zgodnie z art. 91

konstytucji RP,

stosować bezpośrednio postanowienia

Konwencji.
Głównym organem właściwym w sprawach GMO jest minister

właściwy do spraw środowiska.

Do jego kompetencji należą:

-wydawanie decyzji dotyczących GMO
-przygotowywanie założeń krajowej strategii bezpieczeństwa

biologicznego oraz wynikającego z niej programu działań
-koordynacja kontroli i monitorowania działalności regulowanej

ustawą o GMO
-koordynacja gromadzenia i wymiany informacji dotyczących

zapewnienia bezpieczeństwa ludzi i środowiska w zakresie

GMO
Zgodnie z projektem ustawy o zmianie ustawy o GMO minister

właściwy do spraw środowiska będzie też organem właściwym

w sprawie notyfikacji informacji pomiędzy RP a Komisją

Europejską w zakresie spraw objętych przepisami

wspólnotowego rozporządzenia 1946/2003/WE.

Komisja do spraw GMO

jest organem opiniodawczo

-doradczym ministra

(art.12 ustawy o GMO).

Zaliczamy do

niej 19 członków, a w jej skład wchodzą:

-przedstawiciele siedmiu ministrów wymienionych w art.12

ust.2 pkt 1 ustawy o GMO

-przedstawiciel Prezesa Urzędu Kontroli Konkurencji i

Konsumentów

-siedmiu przedstawicieli nauki

-przedstawiciel przedsiębiorców związanych z biotechnologią

-dwaj przedstawiciele pozarządowych organizacji

ekologicznych

-przedstawiciel organizacji konsumenckich.

Obowiązki komisji

są zapisane w

art.13 ustawy o GMO

.

Zadaniem ich są: :

-opiniowanie wniosków w sprawach wydawania zgód lub

zezwoleń dotyczących GMO
-wydawanie opinii w sprawach przedstawianych przez

ministra w zakresie jego uprawnień wynikających z ustawy
-opiniowanie projektów aktów prawnych dotyczących GMO

oraz bezpieczeństwa biologicznego i opiniowanie projektów

założeń polityki państwa w dziedzinie zastosowań GMO i

bezpieczeństwa biologicznego.

Minister właściwy do spaw środowiska powołuje, co 4 lata

nową komisje

Co do składu komisji jest przewidzianych kilka zmian.

Liczba komisji zostanie zredukowana z 19 na 13 członków.

Usunięci zostaną:

-przedstawiciele czterech ministrów, którzy dotychczas

zasiadali w Komisji
-przedstawiciel organizacji konsumenckich
-przedstawiciel Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
-przedstawiciele organizacji ekologicznych
-przedstawiciel przedsiębiorców

Skład komisji zostanie powiększony o:

-dwóch przedstawicieli Głównego Inspektora Sanitarnego
-dodatkowego przedstawiciela ministra właściwego do spraw

rolnictwa.

Komisja nie będzie już odpowiadać za:

-opiniowanie aktów prawnych dotyczących GMO oraz

bezpieczeństwa biologicznego
-opiniowania projektów założeń polityki państwa w

dziedzinie zastosowań GMO i bezpieczeństwa biologicznego

Wszystkie te zmiany mają doprowadzić do tego, aby

kompetencje Komisji były pomniejszone i odnosiły się w

głównej mierze do opinii naukowych.

Nadzór i kontrolę przestrzegania przepisów o GMO pełni

minister właściwy do spraw środowiska za pośrednictwem

osób upoważnionych przez siebie.

Nadzór i kontrolę pełni w zakresie objętym swoją

właściwością:

-państwowa Inspekcja Sanitarna
-państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa,
-inspekcja Ochrony Środowiska,
-inspekcja Weterynaryjna, inspekcja Handlowa,
-państwowa Inspekcja Pracy,
-organy celne,
-inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych.

Nieprzestrzeganie przepisów o GMO

przewiduje odpowiedzialności:
-administracyjne
-cywilne
-karne!!!

Sankcje administracyjne

mogą polegać przede

wszystkim na

cofnięciu

posiadanego przez dany

podmiot zezwolenia lub zgody dotyczącej operacji z

GMO,

wstrzymaniu

działalności w zakresie

zamkniętego użycia GMO nakazanym przez

Państwową Inspekcję Sanitarną lub Państwową

Inspekcję Pracy i

nakazaniu wycofania

produktu

GMO z obrotu.

Odpowiedzialność cywilna:

obejmuje odpowiedzialność za

szkodę (na osobie, w mieniu, w środowisku).
Odpowiedzialność ta tyczy się skutków przeprowadzenia

działania zamkniętego użycia GMO i działań polegających na

zamierzonym uwolnieniu GMO do środowiska, w tym

wprowadzeniu produktu GMO do obrotu.
Użytkownik GMO może zostać zobowiązany wyrokiem sądu

do

naprawienia

tej szkody poprzez przywrócenie stanu

poprzedniego lub

zapłatę

odszkodowania pieniężnego.

Wyrok taki może zapaść w wyniku procesu, gdy użytkownik

GMO

zostanie pozwany

przez poszkodowanego, czyli osobę,

która poniosła szkodę w mieniu lub na osobie w wyniku

wymienionych wyżej działań związanych z GMO i skarb

Państwa, czyli jednostkę samorządu terytorialnego lub

organizację ekologiczną, (gdy szkoda dotyczy środowiska

jako dobra wspólnego odszkodowanie może tylko dotyczyć

odszkodowania pieniężnego).

Na skutek siły:

-wyższej,
-winy poszkodowanego,
-winy osoby trzeciej

odpowiedzialność cywilna użytkownika

GMO może być

wyłączona.

Użytkownik nie ponosi odpowiedzialności.

Odpowiedzialność karna jest regulowana w ustawie o GMO.

Zawiera ona

katalog przestępstw i wykroczeń

polegających

na różnego rodzaju przekroczeniach przepisów o GMO.

Dziękuję za

Dziękuję za

uwagę…

uwagę…