FARMAKOLOGIA – WYKŁAD 5
Farmakoterapia padaczki i choroby Parkinsona
! Padaczka (epilepsja)
jest chorobą charakteryzującą się napadami padaczkowymi wywołującymi zaburzenia czynności ośrodkowego
układu nerwowego
zaburzenia te związane są z nadmierną pobudliwością neuronów okolicy ruchowej kory mózgowej i pnia
mózgu
napady padaczkowe klasyfikuje się na podstawie obrazu klinicznego i EKG i w zależności od rodzaju napadów
padaczkowych stosuje się odpowiednie leki - napad trwający dłużej niż 30minut nazywany jest stanem
padaczkowym
klasyfikacja napadów padaczkowych:
napady pierwotne uogólnione
napady duże typu grand mal (duży napad, drgawki, utrata świadomości)
napady małe typu petit mal (utrata świadomości na krótki czas)
napady częściowe
napady z objawami prostymi
napady z objawami złożonymi
napady wtórne uogólnione
napady niesklasyfikowane
! Zasady leczenia padaczki:
leczenie farmakologiczne należy rozpocząć po dokładnym rozpoznaniu i klasyfikacji padaczki
należy rozpocząć leczenie od monoterapii oraz od leku I rzutu
dawki leku należy stopniowo zwiększać, aż do uzyskania efektu leczniczego bez objawów toksycznych
efekt leczniczy uzyskuje się z reguły po zastosowaniu dawek maksymalnych
w razie wskazań do zmian leku należy dawkę dotychczasowego leku stopniowo zmniejszać
leczenie należy stosować jeszcze 2-5 lat od ostatniego napadu, nawet jeżeli nie stwierdza się już zmian w EEG
wskazaniem do leczenia skojarzonego jest brak efektów leczniczych w monoterapii
należy unikać kojarzenia dwóch leków o podobnym działaniu nasenno-uspokajającym
nie należy kojarzyć fenytoiny z piramidonem
w trakcie leczenia nie należy prowadzić auta
! Podział leków p/padaczkowych:
pochodne kwasu walproinowego
pochodne iminostilbenu
pochodne kwasu barbiturowego
pochodne difenylohydantoiny
pochodne kwasu bursztynowego
pochodne mocznika
kortykosteroidy
blokery kanału wapniowego
! Mechanizm działania leków p/padaczkowych:
blokowanie kanałów sodowych (karbamazepina, fenytoina)
nasilenie aktywność GABA (barbiturany i oksbarbiturany, benzodiazepiny, wigabatryna, gabapentyna i
tiagabin, tiopiramat)
hamowanie działania i uwalniania pobudzających aminokwasów (glutaminowego i asparaginowego) –
fenytoina, lamotrygina
hamowanie kanałów wapniowych typu T – etosuksymid, flunaryzyna i nimodipina
! Pochodne kwasu walproinowego – kwas walproinowy (Convulex, Depakine, Depakine
Chrono, Dipromal, Orfiril, Vupral)
właściwości i działanie:
mechanizm działania polega na nasileniu aktywacji GABA; hamuje aminotransferazę GABA i
dehydrogenazę semialdechydową
zwiększa stężenie GABA w OUN i zmniejsza jego zużycie przez komórki glejowe
stabilizuje błony komórkowe
wskazania:
stosowana w leczeniu wszystkich rodzajów padaczki i przerywanie stanu padaczkowego
(zwłaszcza w napadach częściowych, w napadach nieświadomości- petit mal i napadach
mioklonicznych
leczenie i zapobieganie stanom depresyjnym w chorobie afektywnej
działania niepożądane:
lek toksyczny
zaburzenia gastryczne
działanie neurotoksyczne (drżenie rąk,
niezborność)
działanie
mielotoksyczne
(małopłytkowość,
zaburzenia
krzepnięcia krwii)
działanie hepatotoksyczne
przeciwwskazania::
nadwrażliwość
porfiria
ciąża
! Pochodne iminostilbenu – karbamazepina, oksakarbazepina (Trileptral, Apydan)
właściwości i działanie:
stabilizuje błony komórkowe przez blokowanie kanałów sodowych zależnych od potencjału
podobna budowa do trójpierścieniowych leków p/depresyjnych
działają p/drgawkowo i psychotropowo
zmniejsza objawy lękowe i depresyjne, agresję
hamując przewodnictwo czuciowe łagodzi nerwobóle
wskazania:
padaczka: zapobiega napadom częściowym i uogólnionym napadom kliniczno-tonicznym (także u
dzieci)
idiopatyczna neuralgia nerwu trójdzielnego
psychoza maniakalno-depresyjna
działania niepożądane:
odczyny alergiczne
zaburzenia neurologiczne (zawroty głowy, ataksja, drawki)
działanie mielotoksyczne
interakcje:
nie powinno się kojarzyć z fenytoiną i prymidonem (przyśpiesza metabolizm)
może skracać czas działania kwasu walproinowego
przeciwwskazania:
choroby serca
uszkodzenie wątroby
zaburzenia hematologiczne
ciąża i okres karmienia
nadwrażliwość
! Pochodne kwasu barbiturowego – fenobarbital (Luminalum)
właściwości i działanie:
mechanizm działania - zwiększenie hamowania post lub presynaptycznego głównie kompleksu
receptora GABA-A (kanał chlorkowy) następuje nasilenie przewodnictwa chlorkowego
(przedłużenie otwarcia kanału chlorkowego) co prowadzi do hiperpolaryzacji błony komórkowej
i zmniejszenia aktywności neuronu,
działanie p/padaczkowe wykazują pochodne kwasu barbiturowego zawierające rodnik fenylowy
przy C
5
pobudza estryfikację bilirubiny w hepatocytach
zwiększenie aktywności enzymów mikrosomalnych wątroby (
aktywności niektórych leków)
hamuje wydzielania ACTH i hormonu tyreotropowego
zwiększa wydzielanie hormonu antydiuretycznego
spadek czynności ośrodka oddechowego
nieznacznie zwalnia czynność serca i obniża ciśnienie krwi
wskazania:
padaczka
przerwanie stanu padaczkowego (dożylnie)
tężec
bezsenność
z wyboru w hiperbilirubinemii Gilberta
przeciwwskazania:
nadwrażliwość na lek
choroba Parkinsona
miastenia gravis
niewydolność oddechowa, serca, wątroby, nerek
zatrucie lekami wpływającymi depresyjnie na
OUN
działania niepożądane:
upośledzenie oddychania
nadmierne uspokojenie, depresja, sedacja
reakcje uczuleniowe
zespół Stevensa-Johnsona
zapalenie wątroby, żółtaczka
przy dłuższym stosowaniu niedobór kwasu foliowego
przedawkowanie: zapaść, depresja ośrodka oddechowego, spadek ciśnienia tętniczego
krwii, niewydolność krążenia, hipotermia lub gorączka, zanik perstaltyki
wywołują zależność fizyczną i psychiczną typu babrbituranów i neuroadaptację
u osób uzależnionych odstawienie wywołuje objawy abstynenckie
interakcje:
nasila aktywność enzymów mikrosomalnych wątroby przez co skraca okres półtrwania
jednocześnie podawanych leków
nasila działanie leków wpływających depresyjnie na OUN
! Benzodiazepiny – klonazepam (Clonazepamum, Rivotril) i diazepam (Relanium, Rec
Tubes relsem)
właściwości i działanie: mechanizm działania polega na pobudzenia receptora benzodiazepinowego BZD
związanego z receptorem GABA-ergicznym, zwiększenie napływu jonów Cl
-
do wnętrza neuronu przez kanał
chlorkowy i nasileniu reakcji z udziałem kwasu GABA
wskazania:
padaczka: napady nieświadomości „petit-mall”, napady miokloniczne
padaczka u dzieci i niemowląt
bezsenność
neuralgie
przeciwwskazania:
miastenia gravis
ostre zatrucie środkami depresyjnie na OUN
niewydolność oddechowa, wątroby
działania niepożądane:
senność
nudności i wymioty
bóle i zawroty głowy
zmniejszają napięcie mięśniowe
reakcje paradoksalne: podniecenie, drażliwość, agresja
interakcje:
potęgują działanie leków zwiotczających mięśnie gładkie
! Pochodne hydantoiny – fenytoina (phenytoinum, fenytoina + fenobarbital,
phenytandin):
właściwości i działanie:
mechanizm jej działania polega na blokowaniu kanałów sodowych co w konsekwencji prowadzi
do hamowania potencjału czynnościowego komórki i braku depolaryzacji; stabilizuje błonę
komórkową neuronów i podwyższa próg drgawkowy
hamuje przenikanie janów wapnia przez błony komórkowe w czasie depolaryzacji
hamują korę ruchową i ośrodki podkorowe odpowiedzialne za toniczną fazę tych drgawek
działają inotropowo ujemnie na serce
hamuje własny metabolizm – stan stacjonarny w osoczu uzyskuje się po 7-10 dniach podawania
nie działaja nasennie
wymaga leczenia monitorowanego ze względu na niski współczynnik terapeutyczny
wskazania:
padaczka za wyjątkiem napadów mioklonicznych,
zaburzenia rytmu serca głównie związane z przedawkowaniem glikozydów naparstnicy
przeciwwskazania:
nadwrażliwość na lek
ciężka niewydolność wątroby
blok przedsionkowo-komorowy
ciąża, laktacja
leukopenia
cukrzyca
działania niepożądane:
bóle i zawroty głowy, pogorszenie pamięci
bezsenność i ataksja
oczopląs
przerost dziąseł
zaburzenia czynności wątroby
nudności i wymioty
reakcje uczuleniowe
hirsutyzm
zaburzenia metabolizmu kości (osteomalacja)
zaburzenia ze strony układu krwiotwórczego:
limfadenopatia, trombocytopenia, leukopenia,
agranulocytoza, pancytopenia, niedokrwistość
megaloblastyczna
działanie teratogenne
interakcje:
zwiększające stężenie Fenytoiny w surowicy: leki p/gruźlicze, doustne leki p/cukrzycowe,
hormony tarczycy, barbiturany, sulfonamidy, Furosemid, Propranolol, Nifedypina
zmniejszające stężenie Fenytoiny w surowicy: Alkohol, Karbamazepina, kwas foliowy
! Pochodne kwasu bursztynowego – etosuksymid (Petinimid, Ronton, Zarontin)
właściwości i działanie:
mechanizm działania polega na hamowaniu kanałów wapniowych typu T zależnych od napięcia
(szczególnie w neuronach wzgórkowo-korowych)
imidy kwasu bursztynowego są skuteczne jedynie w różnych postaciach padaczki uogólnionej
typu petit mal,natomiast nasilają objawy w napadach grand mal
działania niepożądane:
zawroty głowy
nudności
wymioty
dolegliwości w górnej części brzucha i skórne reakcje alergiczne
! Pochodne mocznika – prymidon (Mizodin)
właściwości i działanie:
prymidon jest to dezoksybarbituran stanowiący prolek ulegający w wątrobie przemianie
metabolicznej do fenobarbitonu i fenyloetylomalonamidu;jego działanie jest takie same jak
działanie fenobarbitalu
działają silnie depresyjnie na o.u.n., wywierając między innymi skuteczne działanie
przeciwpadaczkowe
działają uspakajająco i nasennie
wskazania:
napady częściowe i duże typu grand mal
działania niepożądane:
działanie toksyczne
fotofobia i widzenie przedmiotów z białą obwódką
senność
ataksja
uszkodzenie szpiku i nerek
przeciwwskazania:
choroby nerek i wątroby
arytmie
małe napady padaczkowe
! Kortykosteroidy – deksametazon (Dexacen), prednizon (Encorton)
właściwości i działanie:
hamując aktywność fosfolipazy A2 poprzez lipokortynę, nie dopuszczają do uwalniania kwasu
arachidonowego a w konsekwencji do syntezy mediatorów zapalenie (leukotrienów i
prostaglandyn)
wykazują silne działanie przeciwzapalne, przeciwalergiczne, immunosupresyjne
hamują przepuszczalność naczyń kapilarnych, zmniejszają obrzęk
wskazania:
napady padaczki u dzieci
napady padaczkowe o charakterze skłonów u
niemowląt
napady miokloniczno-astatyczne
napady towarzyszące np. guzom mózgu,
chorobom
metabolicznym
i
chorobom
zwyrodnieniowym
w stanach padaczkowych z ryzykiem pojawienia
się obrzęku mózgu
! Blokery kanałów wapniowych – flunaryzyna (Flunarizinum), nimodypina
właściwości i działanie:
wpływają na procesy metaboliczne neuronów
poprawiają ukrwienie mózgu poprzez rozszerzenie naczyń mózgowych
działają przeciwdrgawkowo
wskazania:
napady toniczno-kloniczne
bóle głowy towarzyszące padaczce
Inne leki stosowane w farmakoterapii padaczki:
! Acetazolamid (Acetazolamidum) i sultiam (Ospolot):
właściwości i działanie:
inhibitory anhydrazy węglanowej
podnoszą próg pobudliwości drgawkowej przez zakwaszenie tkanki mózgowej
wskazania:
zapobieganie napadom padaczki (Acetazolamid )
leczenie napadów częściowych (Sultiam)
! Lomotrygina (Lamictal)
właściwości i działanie:
blokują zależne od potencjału kanały sodowe
hamują uwalnianie kwasu glutaminowego
wskazania:
padaczka: napady częściowe
zapobieganie stanom maniakalnym
działania niepożądane:
podwójne widzenie
nudności, wymioty
reakcje skórne
! Topiramat (Topamax)
właściwości i działanie:
blokuje zależne od potencjału kanały sodowe,
nasila postsynaptyczne prądy związane z receptorem GABA,
antagonista receptora dla kwasu glutaminowego,
słaby antagonista anhydrazy węglanowej
wskazania:
napady częściowe lub wtórnie uogólnione
zespół Lennoxa-Gastuata (postać padaczki o początku w dzieciństwie, trudna w leczeniu;
występuje w okolicach 13-15 roku życia , zanim wystąpi atak duży najpierw występuje zgięcie
nóg w kolanach i upadek całego ciała do przodu
! Gabapentyna (Neurontin)
właściwości i działanie:
posiadają budowę zbliżoną do GABA
jest agonistą receptora GABA-ergicznego
nasila uwalnianie GABA
wskazania:
padaczka: napady częściowe
działania niepożądane:
senność
zawroty głowy
drżenia
wymioty, nudności
zaburzenia zachowania
! Wigabatryna (Sabril)
właściwości i działanie:
gamma-winylowa pochodna GABA
blokuje nieodwracalnie GABA-transferazę
powoduje zwiększenie stężenia GABA
wskazania:
padaczka: napady częściowe oporne na inne leczenie
dyskinezy
spastyczność mięśni szkieletowych
działania niepożądane:
pobudzenie u dzieci,
senność u dorosłych
! Tiagabina (Gabitril)
właściwości i działanie:
silny,wybiórczy inhibitor wychwytu zwrotnego GABA ze szczeliny synaptycznej
wskazania:
napady częściowe lub wtórne uogólnione(leczenie uzupełniające)
Leczenie poszczególnych typów padaczki:
Typ napadu
Leki I rzutu
Leki II rzutu
Grand Male (kloniczno-
toniczne)
Karbamazepina, Fenytoina
Kwas walproinowy
Wigabatryna, Fenobarbital
Gabapentyna
Petit mal
Kwas walproinowy
Etosuksymid
Lamotrygina, Klonazepam
Gabapentyna
Napady częściowe
Karbamazepina
Kwas
walproinowy,
Wigabatryna,
Prymidon, Lamotrygina
Fenytoina
Napady miokloniczne
Kwas walproinowy
Klonazepam. Prymidon, Lamotrygina
Napady atoniczne
Kwas walproinowy
Klonazepam, Prymidon
Fenobarbital
Napady zgięciowe
Wigabatryna
Fenobarbital,
Klonazepam,
kwas
walproinowy, Klobazam
Napady
miokloniczno-
astetyczne
Kwas walproinowy
Lamotrygina, Klobazam
Farmakoterapia choroby Parkinsona:
! Choroba Parkinsona – etiologia, objawy i podział parkinsonizmu:
należy schorzeń degeneracyjne ośrodkowego układu nerwowego o nieznanej etiologii.
głównym procesem patologicznym obserwowanym w jej przebiegu jest postępujące uszkodzenie neuronów
dopaminergicznych i spadek stężenia dopaminy w prążkowiu
układ dopaminergiczny połączony jest z innymi układami neuroprzekaźników synapsami zawierającymi Ach,
te z kolei wpływają na neurony zawierające GABA lub kwas glutaminowy
niedobór dopaminy pociąga za sobą zaburzenia czynności innych układów neuroprzekaźników szczególnie
układu cholinergicznego, który w tych warunkach zyskuje czynnościową przewagę
objawy choroby Parkinsona:
rigititas - sztywność mięśni szkieletowych
tremor - drżenie spoczynkowe kończyn
akinesis – utrudnienie i spowolnienie ruchów mięśni szkieletowych
maskowatość – upośledzenie mimiki twarzy
objawy nadczynności układu autonomicznego (pocenie się, ślinotok, łojotok)
podział Parkinsonizmu:
pierwotny- nieznana etiologia, podłoże genetyczne
wtórny-
spowodowany
zmianami
organicznymi
lub
funkcjonalnymi
w
układzie
pozapiramidowym
pozapalnymi
miażdżycowymi
toksycznymi (zatrucie manganem)
polekowy (neuroleptyki: poch. Fenotiazyny, butyrofenonu, rezerpiny)
Podstawą farmakoterapii choroby Parkinsona jest przywrócenie równowagi między układem dopaminergicznym, a
cholinergicznym w strukturach podkomorowych poprzez ich pobudzenie i hamowanie
! Leczenie objawowe parkinsonizmu:
1. Zwiększenie stężenia dopaminy (DA)(leki dopaminergiczne):
a) podawanie prekursora DA-lewodopy
b) wzmożenie uwalniania DA z ziarnistości współczulnych neuronów-amantadyna
c) podawanie agonisty DA –bromkryptyna i inne pochodne alkaloidów sporyszu(ropinirol)
d) hamowanie biodegradacji DA-inhibitory MAO-selegilina, inhibitory COMT-tolkapon, entakapon
2. Blokowanie receptorów cholinergicznych w układzie pozapiramidowym(leki cholinolityczne)
3. Leczenie wspomagające: przewiwpsychotyczne i przeciwdepresyjne
! Lewodopa – L-DOPA (Lewodopa + Karbidopa: Nakom, Pardopa, Poldomet, Sinemet,
Duellin; Lewodopa + benserazyd: Madopar)
właściwości i działanie:
prekursor dopaminy
przenika przez barierę krew-mózg (dopamina nie przenika) i w mózgu ulega dekarboksylacji pod
wpływem dekarboksylazy aminokwasów L-aromatycznych do dopaminy
ze względu na występowanie dekarboksylacji „na obwodzie” skuteczność osiąga po zastosowaniu
dużych dawek (ryzyko wystąpienia działań niepożądanych) dlatego podaje się ją z inhibitorami
dekarboksylazy aminokwasów L-aromatycznych (Karbidopa, Benserazyd)
zmniejszają sztywność mięśniową
w niewielkim stopniu łagodzi drżenie mięśniowe
wskazania:
choroba Parkinsona
parkinsonizm po zapaleniu mózgu
przeciwwskazania:
parkinsonizm polekowy (neuroleptyki)
niewyrównana niewydolność krążenia
tachykardia
niewydolność nerek i wątroby
zaburzenia endokrynologiczne
działania niepożądane:
objawy obwodowe
brak łaknienia
nudności i wymioty
spadek ciśnienia tętniczego
zaburzenia rytmu
objawy ośrodkowe
ruchy mimowolne, pląsawice
zaburzenia
psychiczne:
pobudzenie,
lęk,
depresja,
interakcje:
pirydoksyna zmniejsza działanie lewodopy, zwiększając odwodową dekarboksylację (nie
występuje po podaniu inhibitora dekarboksylazy)
nasila działanie leków sympatykomimetycznych i p/nadciśnieniowych
! Leki zwiększające stężenie dopaminy w OUN – agoniści dopaminy – bromokryptyna)
właściwości i działanie:
pobudzenie receptora dopaminergicznego w OUN
spadek wydzielania prolaktyny
wskazania:
hiperpolaktynemia
choroba lub zespół Parkinsona
przeciwwskazania:
nadciśnienie tętnicze
choroba wieńcowa
choroba wrzodowa
zaburzenia psychiczne
! Leki zwiększające stężenie dopaminy w OUN – amantadyna (Viregyt K, Amantix)
właściwości i działanie:
pobudzają (agonista) ośrodkowe receptory dopaminowe i
uwalniania dopaminy ze struktur
magazynowych
działa p/wirusowo (wirusy grypy typu A)
zmniejszenie sztywności mięśniowej
w niewielkim stopniu łagodzi drżenie mięśni
wskazania:
zespół parkinsonowski
profilaktyka i leczenie we wczesnym stadium zakażenia wirusem grypy typu A
neuralgia po zakażeniu wirusem herpes zoster (półpasiec)
przeciwwskazania:
nadwrażliwość na amantadynę
ciąża, laktacja
niewydolność nerek
zaburzenia czynności wątroby
niewydolność krążenia
padaczka
psychozy
działania niepożądane:
pobudzenie psychomotoryczne
bezsenność
omamy
obrzęki
bóle i zawroty głowy
depresja, lęk, psychozy
interakcje:
potęgują działanie leków p/cholinergicznych
potęguje działanie L-dopy
zmniejsza tolerancje alkoholu
potęgują działanie leków sympatykomimetycznych
! Inhibitory MAO – seleginina (Jumex, Niar, Sega, Selenor, Selgin, Selgres)
właściwości i działanie:
nieodwracalny inhibitor MAO-B
nie wpływa na aktywację MAO w jelitach (nie hamuje układu tyraminy występującej w
pokarmach)
działa p/drgawkowo, p/padaczkowo
łagodzi akinezy
podawana z L-dopą w celu zmniejszenia jej dawkowania
wskazania:
choroba Parkinsona
akinezy występujące po wygaśnięciu działania LEWODOPY
przeciwwskazania:
zespoły pozapiramidowe
ciąża, laktacja
choroba wrzodowa
zaburzenia rytmu serca
psychoza
nadczynność tarczycy
działania niepożądane:
pobudzenie
niepokój
lęk
depresja
dyskinezja
spadek ciśnienia tętniczego
nudności
interakcje:
z lekami p/depresyjnymi (fluoksetyna)pobudzenie, ataksje, nadciśnienie tętnicze
rezerpina, Petydyna
z pochodnymi fenotiazyny i butyrofenonu nasilają chorobę Parkinsona
! Inhibitory COMT – entakapon, tolkapon, nitekapaon (Tasmar)
mechanizm działania: wybiórcze inhibitory COMT
wskazania:
choroba Parkinsona (stosowane łącznie z lewodopą i karbidopa)
działania niepożądane:
zaburzenia gastryczne
bezsenność
uszkodzenie wątroby
! Leki parasympatykolityczne – III-rzędowe aminy: truheksyfenidyl (Parkopan),
biperiden (Akineton)
właściwości i działanie:
leki antymuskarynowe; antagoniści ośrodkowych i obwodowych rec.M
działanie p/skurczowe na mięśnie gładkie
zmniejszają sztywnośc mięśniową
łagodzi drżenie mięśni
wskazania:
choroba i zespół Parkinsona (parkinsonizm o różnej etiologii i polekowy)
zespoły depresyjne i ślinotok towarzyszący chorobie Parkinsona
kurcz szyjny
dyskinezy
przeciwwskazania:
nadwrażliwość na lek
jaskra
owrzodzenie rogówki
przerost gruczołu krokowego
tachykardia
ciąża, laktacja
niewydolność krążenia, wątroby, nerek
działania niepożądane:
pobudzenie
wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego
zawroty głowy
nudności
interakcje:
amantydyna, chinidyna, neuroleptyki i leki trójpierścieniowe p/depresyjne nasilają
antycholinergiczne działanie