1. Prehistoria – wykład

__________________________________________________________________________________

1. Pojawienie się człowieka
a) teoria kreacjonizmu, a teoria ewolucji Karola Darwina

Do XIX w. obwiązywała teoria kreacjonizmu, zgodnie z którą świat i ludzi stworzył Bóg (lub
bogowie). W 1859 r. Karol Darwin opublikowała dzieło „O powstawaniu gatunków drogą doboru
naturalnego”, w którym zakwestionował teorię kreacjonizmu i przedstawił teorię ewolucji – życie
na Ziemi jest efektem ewolucji gatunków. Człowiek ewoluował.

b) pojęcia antropogenezy i antropologii
Antropogeneza – pochodzenie i wczesne dzieje człowieka.
Antropologia – nauka zajmująca się antropogenezą .
c) charakterystyczne cechy biologiczne rodziny człowiekowatych:



budowa szkieletu,



budowa i objętośd czaszki,



uzębienie,



pionowa postawa ciała,



dwunożny chód.

2. Ewolucja człowieka – tabela

3. Człowiek w paleolicie
a) paleolit – starsza epoka kamienna, która przypada na okres od pojawienia się hominidów do

rewolucji neolitycznej.

Nazwa epoki – paleolit – pochodzi z greki i jest związana z umiejętnością wytwarzania narzędzi

kamiennych poprzez uderzanie kamieniem o kamieo (łupanie kamienia)

b) charakterystyka życia i kultury hominidów (wytwarzanie narzędzi, ich, używanie, gospodarka,

sztuka, symboliczny język, wierzenia, organizacja życia społecznego)

Hominidzi – istoty człowiekowate pojawiły się we Wschodniej Afryce około 7 mln lat temu. Nie

przypominały one współczesnych ludzi. Australopitek poruszał się na dwóch nogach w pozycji
wyprostowanej. Jao pierwszy żył na obszarach rzadziej zalesionych i na sawannach. Nie potrafił
jeszcze wytwarzad narzędzi – wykorzystywał tylko kamienie i drewno jako narzędzia.

Homo habilis (człowiek uzdolniony / zręczny) Pierwszy przedstawiciel gatunku „homo” – pojawił się

około 2,5 mln lat temu. Wytwarzał samodzielne narzędzia – potrafił odłupywad i ostrzyd kamieo.

Homo erectus (człowiek wyprostowany) potrafił swobodnie poruszad się na dwóch nogach,

wytwarzał już kamienne narzędzia takie jak: pięściaki, przebijaki, ostrza, skrobaki. Był prawdziwym
myśliwym, który za zwierzyną zawędrował aż do Europy i Azji. Mógł to zrobid gdyż znał i korzystał
z ognia. Żył w grupach około 20 – 30 osób. Prowadził koczowniczy tryb życia, korzystał z jaskio.
Zajmował się zbieractwem i myślistwem.

Homo sapiens neandertalensis (człowiek rozumny neandertalski) był jeszcze bardziej rozwinięty.

Umiał rozpalad ogieo, tworzyd skórzane ubrania, umiał wydawad artykułowane dźwięki – umiał
mówid, grzebał swoich zmarłych. Oprócz tego polował na mamuty w grupach, łowił ryby.

Homo sapiens sapiens (człowiek rozumny właściwy) pojawił się około 200 tys. lat temu i przez dłuższy

czas żył obok Neandertalczyka. Ostatnio badacze w okolicach Karmelu w Izraelu dokonali odkrycia
szczątków, które świadczą o tym, że Neandertalczyk i Homo sapiens żyli koło siebie pokojowo, a

nawet się ze sobą krzyżowali. Od około 30 tys. lat temu Homo sapiens sapiens pozostał jedynym
gatunkiem hominidów. Był z nich najinteligentniejszy i najzręczniejszy. Potrafił wykonywad
precyzyjne narzędzia: igły, haczyki z kości zwierząt, noże. toporki, groty włóczni. Nauczył się
gładzid kamieo. Stworzył również łuk. Żył w jaskiniach lub szałasach. Zdobił je (około 20 – 10 tys.
p.n.e.) – malowidła w jaskiniach w Lascaux (Francja) lub Altamira (Hiszpania), grzebał swoich
zmarłych zgodnie ze skomplikowanym rytuałem. Prawdopodobnie stworzył pierwszą religię.
Umiał myśled abstrakcyjnie. To właśnie gatunek Homo sapiens sapiens osiedlił się i dał początek
współczesnemu człowiekowi.

4. Rewolucja neolityczna – ok. X - VIII tys. lat p.n.e.
Rewolucja neolityczna - był to proces, który charakteryzował się zmianą trybu życia ludności z
koczowniczego na osiadły oraz przejściem od myślistwa i zbieractwa do rolnictwa i hodowli.

a) uwarunkowania rewolucji neolitycznej

 zmiany klimatyczne (gwałtowne ocieplenie klimatu) spowodowały wyginięcie różnych

gatunków zwierząt i roślin; tradycyjne obszary, na których mieszkał człowiek ulegały
stepowieniu i pustynnieniu; człowiek zaczął szukad nowych obszarów i nowych źródeł
pożywienia

 pojawienie się doskonale nawodnionych dolin na obszarze Żyznego Półksiężyca z dziko

rosnącymi trawami (pszenica i jęczmieo) oraz z dzikimi zwierzętami (kozy, owce), które
można było udomowid i które gwarantowały dostateczna ilośd pożywienia.

b) obszar Żyznego Półksiężyca – obszar o kształcie przypominającym półksiężyc, obejmujący niziny

późniejszej Mezopotamii (doliny rzek Tygrys i Eufrat) od Zatoki Perskiej aż po Wybrzeże Morza
Śródziemnego, oraz ziemie wschodniego kraoca tego Morza od Syrii po Palestynę.

c) charakterystyka życia ludzi w okresie neolitu



prowadzili osiadły tryb życia mieszkając w szałasach lub chatach budowanych z kamienia,
drewna, gliny, lub oblepianych gliną,



uprawiali ziemię i udomowili zwierzęta rozpoczynając rolnictwo i hodowlę



ubierali się w tkaniny



lepili z gliny garnki i inne naczynia



polowali na zwierzęta



łowili ryby

d) osiągnięcia epoki neolitu



nauczenie się tkactwa, uprawy ziemi, hodowli zwierząt,

5. Protomiasta
a) przyczyny utworzenia protomiast

 dostatek pożywienia w dolinach Żyznego Półksiężyca
 dzięki rolnictwu i hodowli po raz pierwszy ludzie dysponowali nadwyżkami żywności
 magazynowanie nadwyżek żywności
 koniecznośd obrony nadwyżek
 częśd ludzi zaczyna zajmowad się rzemiosłem
 tworzenie osad protomiejskich – osad przypominających miasta, a których mieszkaocy

zajmowali się uprawa roli

b) opis protomiast: Jerycha i Ҫatal Hӧyük



Jerycho – protomiasto w Palestynie, które powstało około 8000 tys. lat p.n.e. na obszarze
Żyznego Półksiężyca. Domy były zbudowane z plecionki pokrytej gliną. Protomiasto było

otoczone potężnym murem o wysokości 5m. i szerokości 3 m. (biblijne mury Jerycha).
Mieszkało tam ok. 2000 – 3500 ludzi.



Ҫatal Hӧyük – protomiasto na obszarze współczesnej Turcji, które powstało ok. 7500 – 6000
lat p.n.e. Domy z kamienia i suszonej na słoocu cegły, przylegały do siebie ściśle tworząc
zabudowę przypominającą miasta Indian Pueblo. Każdy dom ok. 25 m² z otworem w dachu,
przez który się wchodziło po drabinie do środka. Nie było ulic – mieszkaocy przemieszczali się
po dachach o różnej wysokości co zapewniało bezpieczeostwo (wystarczyło schowad
drabiny). Osadę ta zamieszkiwało około 10000 ludzi

6. Doliny wielkich rzek
a) wielkie rzeki nad, którymi rozwijała się rolnictwo:



Nil - Egipt



Tygrys i Eufrat – Mezopotamia



Indus – Indie



Jangcy – ciang i Huang – ho – Chiny

b) znaczenie wielkich rzek



tylko w ich dolinach miały szansę powstad duże osady ludzkie, gdyż rzeki wylewały
nawadniając pola i nanosząc żyzny muł

c) ewolucja struktury społecznej



wszyscy mieszkaocy protomiast są sobie równi i uprawiają rolę



wraz z nadwyżką żywności częśd z nich może zacząd wytwarzad towary (np. tkad tkaniny lub
lepid naczynia z gliny) i je wymieniad na żywnośd – pojawia się rzemiosło i handel, a wraz z
tym zróżnicowanie zawodowe



budowa systemu irygacyjnego (tamy, kanały doprowadzające wodę na pola) wymagała
zbiorowego wysiłku i współpracy większych grup. Potrzebna była koordynacja działao
ludności i społeczny podział pracy



rozwój rzemiosła i handlu doprowadził do zróżnicowania społeczeostwa pod względem
zawodowym i majątkowym (chłopi, rzemieślnicy, kupcy)



wraz z rozwojem nowych wierzeo (kult sił przyrody) pojawia się warstwa kapłanów



pod koniec epoki neolitu pojawia się warstwa przywódcza, ludzie którzy organizują pracę
społeczności i odpowiadają za jej obronę. Pojawia się władca – król, który jest jednocześnie
najwyższym kapłanem i sędzią oraz naczelnym wodzem. Powstają urzędy a wraz z nimi
administracja. Władca rządzi w oparciu o kapłanów i urzędników. Społeczeostwo uległo
hierarchizacji – podzieliło się na warstwy w zależności od wykonywanej pracy, posiadanego
majątku i prestiżu jakim się cieszyli.

7. Narodziny cywilizacji
a) pojęcie cywilizacji
Cywilizacja – termin jest związany z łac. słowem civitas – miasto. Cywilizacja to suma osiągnięd

technicznych i kulturowych; wytwór społeczeostwa, które osiągnęło wysoki poziom rozwoju
prowadzący do powstania struktur paostwowych.

Cywilizacja – (łac. civilis – obywatelski) stan, poziom rozwoju, jakie osiągnęło społeczeostwo w danej

epoce historycznej, ze szczególnym uwzględnieniem poziomu kultury materialnej, która jest
wskaźnikiem opanowania przez ludzi sił przyrody i wyzyskania jej bogactw na swoje potrzeby i
w celu dalszego rozwoju.

Cywilizacja – całokształt materialnego i duchowego dorobku społeczeostwa, wytworzonego w ciągu
dziejów i przekazywanego z pokolenia na pokolenie

b) geneza wykształcenia się pierwszych paostw

 hierarchizacja społeczeostwa – zróżnicowanie społeczeostwa z punktu widzenia „ważności”

jednostek i grup w zależności od wykonywanej pracy i posiadanego majątku i prestiżu

 rewolucja urbanistyczna – pojawienie się miast, , w których mieszkają nie tylko rolnicy ale i

rzemieślnicy, kupcy czy kapłani (urbanizacja). Pierwsze miasta stały się podstawą powstania
pierwszych organizacji paostwowych

 rozwój religii, powstanie świątyo
 pojawienie się władzy i aparatu urzędniczego, który zarządza miastem
 pojawia się pismo wraz z koniecznością zapisu rachunków przez kupców i świątynie

.

Gospodarka w okresie prehistorii:

 miała charakter zorganizowany – była to gospodarka zbieracko-łowiecka. Współdziałanie ze

sobą ludzi podczas np. polowania doprowadziło do wykształcenia się języka (przygotowanie,
obmyślenie planu, precyzowanie zadao poszczególnych osobników, podział łupów, analiza
klęski i popełnionych błędów zmusiły ludzi do wykształcenia komunikacji werbalnej)

 miała charakter naturalny – człowiek starał się wytworzyd wszystko co było mu potrzebne do

życia

 gospodarka oparta na wymianie barterowej – ludzie wymieniali się produktami swej pracy