Ekosystemy wodne - ich zagrożenia

i ochrona

Potoki tatrzańskie

Joanna Galas

Zakład Biologii Wód, Instytut Ochrony Przyrody PAN

w Krakowie

W obrębie Tatrzańskiego Parku Narodowego płynie 15

dużych potoków - źródliskowe potoki Czarnego i Białego

Dunajca oraz Białki Tatrzańskiej

Morfometria wybranych potoków

wysokość

średni spadek pow. zlewni

m n.p.m.

(promil)

(km

2

)

Potok Chochołowski 1550-878

55

36.5

Potok Kościeliski

1317-878

40

37.5

Potok Biały

1390-838

120

3.3

Sucha Woda

1672-826

65

27

Rybi Potok

1393-1075

64

11.3

Roztoka

1665-1020

99

13.6

Cechy potoków tatrzańskich:

•Bardzo duże spadki: od 400 do ponad 100 promil

•Duża szybkość wody (do 2 m/sek)

•Zróżnicowany przepływ: od 0.1 do 2 m

3

/sekundę

•Lokalne, duże zmiany wielkości przepływu -”gubienie wody”

•Duża turbulencja oraz natlenienie wody

•Niskie wartości temperatury w ciągu roku

Chemizm potoków tatrzańskich

Wody bardzo słodkie i słodkie o średniej mineralizacji ogólnej

do 360 mg/l

Mineralizacja potoków Tatr Polskich

Tatry Zachodnie

Tatry Wysokie

Biały, Strążyski: 200-300 mg/l

Rybi, Roztoka:

20-30 mg/l

Bi

ał

y

0

5 k m

0

5 k m

2 0 ° 0 6 ´

2 0 ° 0 2 ´

1 9 ° 5 8 ´

1 9 ° 5 4 ´

1 9 ° 5 0 ´

1 9 ° 4 6 ´

4 9 ° 1 2 ´

4 9 ° 1 4 ´

4 9 ° 1 6 ´

4 9 ° 1 8 ´

4 9 ° 2 0 ´

– jeziora

Tendencja wzrostu wartości mineralizacji od południa na

północ oraz ze wschodu na zachód

Cechy dna potoków tatrzańskich

• Osadzanie się
materii organicznej
pochodzenia
lądowego: szpilek,
liści, szyszek, gałązek
jedynie w zastoiskach,
wokół lub pod
kamieniami

•Mozaikowy charakter

• Zastoiska i prąd

• Duże głazy i
kamienie

Organizmy zasiedlające potoki tatrzańskie

•fauna bentosowa: larwy i poczwarki owadów - muchówek

(Simuliidae i Chironomidae), chruścików, widelnic,

jętek

oraz wypławki i wodopójki

•glony peryfitonowe: okrzemki, sinice, krasnorosty, zielenice, mchy

•brak zooplanktonu i fitoplanktonu

•organizmy oderwane od dna i unoszone prądem – dryft

chruściki

Trichoptera

widelnice

Plecoptera

Simuliidae

jętki - Ephemeroptera

Fauna denna potoków

•Gatunki specyficzne dla dobrze natlenionych i zimnych

natlenionych i zimnych

potoków wysokogórskich.

•Przystosowania morfologiczne fauny dennej do warunków

panujących w tych potokach: np. spłaszczony kształt
ciała, wytwarzanie lepkich substancji, „haki”.

•Specyficzne cykle życiowe

RYBY

W

W granicach TPN stale żyją w potokach 4 gatunki
rodzime:

-

pstrąg potokowy

Salmo trutta m. fario,

- głowacz pręgopłetwy Cottus poecilopus,
- lipień Thymallus thymallus
- strzebla potokowa Phoxinus phoxinus

1 gatunek

introdukowany

:

-

pstrąg źródlany

Salvelinus fontinalis

2 gatunki aktualnie już

nie występują:

– łosoś Salmo salar i troć wędrowna Salmo trutta m. trutta

Cottus poecilopus
HECKEL

W dolnym biegu potok

W dolnym biegu potok

ó

ó

w

w

TPN najliczniejszy

TPN najliczniejszy

gatunek ryb. Wyst

gatunek ryb. Wyst

ę

ę

puje

puje

w g

w g

ó

ó

rach Europy.

rach Europy.

Reprezentuje element

Reprezentuje element

euroazjatycji

euroazjatycji

w

w

ichtiofaunie

ichtiofaunie

holarktycznej

holarktycznej

.

.

Czerwona Lista Zwierz

Czerwona Lista Zwierz

ą

ą

t

t

Gin

Gin

ą

ą

cych i Zagro

cych i Zagro

ż

ż

onych

onych

–

–

NT bliskie zagro

NT bliskie zagro

ż

ż

enia

enia

Strefy klimatyczne i temperatury w Tatrach

1550 m

700

1000

1150

1250

1550

1550

1800

1850

2300

2300

2600

2600

UMIARKOWANIE CHŁODNA
+4.0 +6.0°C

to

CHŁODNA
+2.0 do +4.0°C

BARDZO CHŁODNA
0.0 do +2.0°C

UMIARKOWANIE ZIMNA
-2.0 do 0.0°C

-4.0 do -2.0°C

KOSODRZEWINY

Ł

Ą

K ALPEJSKICH

REGLA GÓRNEGO

REGLA DOLNEGO

POGÓRZA

PI

Ę

TRA RO

Ś

LINNE (m n.p.m.)

ZIMNA

(m n.p.m.) STREFY KLIMATYCZNE

(2663m)

górn a granica lasu

SUBNIWALNE

Podłoże geologiczne i jego wpływ na chemizm wód

potoku

I

II

III

Strefowe rozmieszczenie biocenoz

Sinice

Złotowiciowce

Okrzemki

Bruzdnice

Zielenice

Krasnorosty

Zbiorowiska glonów korelują z piętrami roślin wyższych:
alpejskiej (I) i reglowego lasu (II): w strefie (I) dominują sinice,
rozwój okrzemek słaby, w strefie (II) dominuje

Hydrurus

foetidus

(złotowiciowiec), Homeothrix janthina (sinica), Diatoma

mesodon (okrzemka).
W obu strefach liczny jest Achnanthidium minutissimum
(okrzemka).
Zoocenozy wysokogórskie spotyka się tylko w niektórych
najwyżej płynących potokach (np. Mnichowy Potok) Tatr
Wysokich.
W Tatrach Zachodnich nie występują taksony fauny
charakterystyczne dla potoków wysokogórskich

Zależności troficzne w biocenozach potokowych z uwzględnieniem

różnic spowodowanych strefowością potoków

Zagrożenia antropogeniczne - ścieki

• nad Morskim Okiem - wpływ na Rybi Potok

•„Murowaniec” na Hali Gąsienicowej - wpływ na potok

Sucha Woda

• na Kalatówkach, na Kondratowej, w dolinie Chochołowskiej, i

Strążyskiej (bufet)

Źródłem zanieczyszczenia potoków jest ogromna ilość

turystów odwiedzających schroniska tatrzańskie w

ciągu roku :

Ruch turystyczny

W ostatnich latach na około 11 mln turystów

odwiedzających Polskie Parki Narodowe 30%

przypadała na TPN – średnio w ciągu roku

2.4

mln

!

Liczba turyst

Liczba turyst

ó

ó

w odwiedzaj

w odwiedzaj

ą

ą

cych Tatry od 1913 roku

cych Tatry od 1913 roku

rok

13

9

60

150

50

1000

2000

3000

3200

2400

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

1913 1818 1938 1948 1954 1962 1969 1970 1980 1999

ty

ś

. osób

TPN

KKW

K-Myś

Liczba turystów wchodzących na teren TPN

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

ty

ś

. osób

26%

2,37

mln

Procentowy udział turystów w poszczególnych

miesiącach

0

5

10

15

20

25

30

V

VI

VII VIII IX

X

XI

XII

%

Najczęściej odwiedzane miejsca w Tatrach

Polskich

Kierunek wejścia

liczba turystów w ciągu roku (%)

do Morskiego Oka

30

do Doliny Kościeliskiej

22

na Kasprowy Wierch

12

(na Kalatówki)

do Doliny Jaworzynki

9

do Doliny Strążyskiej

8

„Powiadają, że być w Tatrach, a Morskiego

Oka nie zwiedzić, znaczy tyle, co będąc w

Rzymie, nie zobaczyć Papieża. Zyskuje ono

tak rozgłośna sławę, że wielu turystów

udaje się do Tatr jedynie do zobaczenia

Morskiego Oka„

Walery Eljasz (1841-1905)

Wpływ zanieczyszczeń na wybrane elementy biocenozy

potoku tatrzańskiego

Negatywny wpływ człowieka na potoki

tatrzańskie i sposoby ich ochrony

•Turystyka - ścieki

oczyszczalnie, ograniczenie
ruchu turystycznego, edukacja
„ekologiczna”

•Kwaśne deszcze

nie istnieje (lokalnie)

•Zabudowa

wstrzymać dalsze prace,

hydrotechniczna

przebudowa wadliwych systemów

Sposób przeciwdziałania

•Negatywny wpływ globalnych zmian klimatu

Środowiska wodne Tatr mają unikatowy

charakter

•

Różnorodność warunków siedliskowych skutkuje dużym

bogactwem

gatunków niektórych grup systematycznych

• Występują tu nieliczne gatunki endemiczne a także borealno-

alpejskie

• Tatry są centrum rozmieszczenia niektórych gatunków (wypławki)
• śyją w nich także gatunki kosmopolityczne (glony) i pospolite

Zróżnicowane warunki życia w Tatrach stwarzają duże

możliwości badań ekologicznych, gdyż są ogromnym

laboratorium stworzonym przez przyrodę