Lipidy

BIOCHEMIA

Lipidy: związki zawierające kwasy tłuszczowe

Podział



Kwasy tłuszczowe



Prostaglandyny



Mydła



Glicerydy



Fosfolipidy



Proste lipidy nieglicerynowe



Sfingolipidy



Steroidy



Lipoproteiny

Fosfogliceryd

Tłuszcze (lipidy)



Materiał budulcowy dla komórek (błony)



Źródło energii (triacyloglicerole)



Magazyn energii (kwasy tłuszczowe)



Przekaźnik informacji (mediatory)

Triacyloglicerole jako skondensowane

źródło energii

- związki zredukowane i bezwodne, 9 kcal/g

(węglowodany, białka: 4 kcal/g)

akumulacja triacylogliceroli: cytoplazma adipocytu

Zjadamy przede wszystkim triacyloglicerole

+ sole żółciowe (syntezowane w wątrobie i
magazynowane w pęcherzyku żółciowym)

= micela

micela + lipazy trzustkowe =

kwasy tłuszczowe + monoacyloglicerole

warstwa lipidowa

woda

Strawione lipidy pożywienia są transportowane

w chylomikronach

chylomikrony

KOMÓRKA BŁONY ŚLUZOWEJ JELITA

triacyloglicerole

lipazy

kwasy tłuszczowe

monoacyloglicerole

ŚWIATŁO JELITA

triacyloglicerole

inne lipidy

i białka

UKŁAD
LIMFATY-

CZNY

Wykorzystanie energii kwasów tłuszczowych

Cyklaza
adenylanowa

adrenalina
noradrenalina
glukagon
adrenokortykotropina

insulina

LIPAZA - lipoliza

wolne kwasy tłuszczowe

albumina + wolne kwasy tłuszczowe

do wątroby

Kwasy tłuszczowe są utleniane w mitochondrium

Karnityna przenosi kwasy
tłuszczowe z zewnetrznej
błony mitochondrium do
matriks

Choroby układu krążenia

Nowotwory

Zakażenia

Wypadki

Inne

Przyczyny zgonów w populacji > 65 r.ż.

Mężczyźni

Kobiety

World Health Organization

1. Nadciśnienie tętnicze

2. Palenie tytoniu

3. Hipercholestorolemia

Najważniejsze czynniki ryzyka zgonów na świecie

Zespół metaboliczny

•

Otyłość brzuszna

•

Hiperinsulinemia

•

Hiperglikemia

•

Impaired glucose tolerance

•

Hipertriglycerydemia

•

Cholesterol-HDL

•

Nadciśnienie tętnicze

TG

Chol

apoB

VLDL

TG

Chol

apoB

ILDL

Chol

apoB

„duże”

LDL

Chol

apoB

„małe”

LDL

Chol

Apo A-I

HDL

Aterogenne

Aterogenne

Anty-aterogenne

Wątroba

Ryzyko choroby wieńcowej a stężenie cholesterolu –

badanie MRFIT (n = 314 867)

JAMA 1986

Czynnik ryzyka



związany z rozwojem (patogenezą) choroby



pozwala oszacować zagrożenie



związek skutkowo-przyczynowy z chorobą



modyfikacja wpływa na prawdopodobieństwo ujawnienia się choroby

Wskaźnik (marker)



wskazuje na zagrożenie i/lub zaawansowanie choroby



brak dowodów na związek skutkowo-przyczynowy z chorobą



wskaźnik procesu patologicznego



wskaźnik uszkodzenia narządów

Lipidowe czynniki ryzyka



cholesterol całkowity



LDL cholesterol



HDL cholesterol



LDL/HDL cholesterol (>6,4 ♂; >5,6♀)



Lp(a)



trójglicerydy



cholesterol „nie-HDL” (jeśli trójglicerydy > 200 mg/dl)



klasy cząsteczek LDL



apolipoproteiny

Profil lipidowy – jak pobierać krew?



Surowica



Osocze (EDTA lecz nie: cytrynian, fluorki, heparyna)



12-godzinna głodówka



Stabilność 1-3 dni w 4ºC

Właściwości lipoprotein osocza

Lipoproteiny

Chylomikrony

Chylomikrony resztkowe

Lipoproteiny o bardzo

małej gęstości (VLDL)

Lipoproteiny o

pośredniej gęstości (IDL)

Lipoproteiny o małej

gęstości (LDL)

Lipoproteiny o dużej

gęstości (HDL)

Główne lipidy rdzenia

Triacyloglicerole z żywności

Estry cholesterolu z żywności

Endogenne triacyloglicerole

Endogenne estry cholesterolu

Endogenne estry cholesterolu

Endogenne estry cholesterolu

Apolipoproteiny

B-48, C, E

B-48, E

B-100, C, E

B-100, E

B-100

A

Mechanizm dostarczania

Hydroliza przez lipazę

Endocytoza do wątroby przez

swoisty receptor

Hydroliza przez lipazę

Endocytoza do wątroby przez

swoisty receptor i przemiana
w LDL Endocytoza do
wątroby przez swoisty
receptor i innych tkanek

Przeniesienie estrów

cholesterolu do IDL i LDL

Reguła Friedewalda

Cholesterol LDL = T-Chol – HDL-Chol –

TG*

5

*nie gdy TG >400 mg/dL (4,52

mmol/L),

w hiperlipoproteinemii typu III

Profil lipidowy – u kogo badać?



mężczyźni w wieku 20-35 lat i kobiety w wieku 20-45 lat, jeśli

współistnieje



cukrzyca



wywiad rodzinny chorób układu krążenia u osób poniżej 50 r.ż.

(mężczyźni) i 60 r.ż. (kobiety)



podejrzenie rodzinnej hiperlipidemii



liczne czynniki ryzyka choroby wieńcowej



co 5 lat (przy prawidłowych wartościach)



co 1 rok – przy granicznym ryzyku (< 2 czynników ryzyka)



nie powtarzać po 65 r.ż.

Żółtaki (xanthomata)

Rodzinna hipercholesterolemia

7

8

9 10 12

5

5

6

7

8

3

3

4

5

6

2

2

3

3

4

4

4

5

6

7

3

3

3

4

5

2

2

2

3

3

1

1

2

2

2

2

2

2

3

3

1

2

2

2

3

1

1

1

1

2

1

1

1

1

1

1

1

1

2

2

1

1

1

2

2

1

1

1

1

1

0

1

1

1

1

0

0

1

1

1

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

13 15 17 19 22

9

10 12 13 16

6

7

8

9

11

4

5

5

6

7

8

9

10 11 13

5

6

7

8

9

3

4

5

5

6

2

3

3

4

4

4

5

5

6

7

3

3

4

4

6

2

2

2

3

3

1

1

2

2

2

2

2

3

3

4

1

2

2

2

3

1

1

1

1

2

1

1

2

2

3

3

4

1

2

2

2

3

0

1

1

1

2

0

0

1

1

1

0

0

0

1

1

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

14 16 19 22 26

9

11 13 15 16

6

8

9

11 13

4

5

6

7

9

9

11 13 15 18

6

7

9

10 12

4

5

6

7

9

3

3

4

5

6

6

7

8

10 12

4

5

6

7

9

3

3

4

5

6

2

2

3

3

4

1

1

1

2

2

4

4

5

6

7

2

3

3

4

5

2

2

2

3

3

1

1

2

2

2

1

1

1

2

2

1

1

1

1

1

0

1

1

1

1

0

0

1

1

1

26 30 36 41 47

18 21 25 29 34

13 15 17 20 24

9 10 12 14 17

18 21 24 28 33

12 14 17 20 24

8

10 12 14 17

6

7

8

10 12

12 13 16 19 22

8

9 11 13 16

5

6

8

9 11

4

4

5

6

8

1

1

1

2

2

7

8 10 12 14

5

6

7

8 10

3

4

5

6

7

2

3

3

4

5

2

2

2

3

3

4

1

2

2

2

3

1

1

1

2

2

1

1

1

1

1

Ocena ryzyka zgonu sercowo-naczyniowego w

perspektywie 10-letniej

(Systematic Coronary Risk Evaluation)

SC RE

<15%

10-14%

5-9%

3-4%

2%

1%

<1%

Kobiety

Niepalące

Palące

Mężczyźni

Niepalący

Palący

180

160

140

120

180

160

140

120

180

160

140

120

180

160

140

120

180

160

140

120

Wiek

65

60

55

50

40

Sk

u

rc

z

o

w

e

c

iś

n

ie

n

ie

t

ę

tn

ic

ze

(m

m

H

g

)

Cholesterol (mmol/l)

4

5

6

7

8

4

5

6

7

8

4

5

6

7

8

4

5

6

7

8

…10% różnicy stężenia cholesterolu LDL

odpowiada zmianie ryzyka choroby wieńcowej o
15% a zgonu o 11%...

Framingham Heart Study

Klasyfikacja lipidemii (ATP III)

Stężenie mg/dL (mmol/L)

Kategoria

LDL cholesterol

< 100 (2,58)

optymalne

100-129 (2,58-3,33)

bliskie optymalnemu

130-159 (3,36-4,11)

granicznie wysokie

160-189 (4,13-4,88)

wysokie

>190 (4,91)

bardzo wysokie

Całkowity cholesterol

<200 (5,17)

pożądane

200-239 (5,17-6,18)

granicznie wysokie

>240 (6,2)

wysokie

HDL cholesterol

<40

niskie

>60

wysokie

Częstość występowania zaburzeń lipidowych w

Polsce- NATPOL III (2002)

% wzrostu ryzyka ChNS

LDL-C  o 1 mmol/L

57

HDL-C  o 0.1 mmol/L

–15

Skurczowe RR krwi  o 10 mmHg

15

HbA

1

poziom  o 1%

11

Palenie tytoniu przyczynia się do zwiększenia ryzyka rozwoju

ChNS

Stężenie LDL-C jest najsilniejszym wskaźnikiem ryzyka
choroby niedokrwiennej serca (ChNS) pacjentów z cukrzycą

Hansson, G. K. N Engl J Med 2005;352:1685-1695

Blaszka miażdżycowa

Ryzyko zawału serca - INTERHEART

16.0

8.0

4.0

2.0

1.0

0.5

0,25

Iloraz szans (99% CI)

Yusuf S i wsp. Lancet

2004; 364: 937–52

Palenie tytoniu

Cukrzyca

Nadciśnienie

Otyłość brzuszna

Czynniki psychologiczne

Owoce/warzywa

Wysiłek fizyczny

Alkohol

ApoB/APoA1

K

M

K

M

K

M

K

M

K

M

K

M

K

M

K

M

K

M

Re

la

ty

w

n

e

r

y

z

y

k

o

w

y

s

tą

p

ie

n

ia

c

h

o

ro

b

y

w

ie

ń

c

o

w

e

j

w

c

ią

g

u

4

la

t

Cholesterol LDL i HDL jako czynniki ryzyka ChNS

Badanie Framingham

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

100

160

220

cLDL (mg/dl)

85

65

45

25

cH

D

L

(m

g/

dl

)

Miażdżyca to przewlekłe
zapalenie wywołane przez
cholesterol ...

Zależność pomiędzy wartością LDL-C

a ryzykiem choroby wieńcowej (2001)

R

y

z

y

k

o

w

ie

ń

c

o

w

e

100

LDL-C (mg/dl)

Progowa:

nie ma potrzeby

dalszego obniżania

Liniowa: im niżej tym lepiej

Wykładnicza

Im niżej, tym

mniejsza korzyść

0

1

PROVE IT–TIMI 22

(2 lata obserwacji)

0

1

100

LDL-C mg/dl

60

Prawastatyna

40 mg

16%

redukcja ryzyka

sercowo-naczyniowego

Atorvastatin

80 mg

Cannon CP et al. N Engl J Med 2004;350:1495-1504.

R

yzy

ko

w

ie

ńc

ow

e

“Im niżej, tym lepiej”

3.7

2.9

2.2

1.7

1.3

1.0

LDL-C (mg/dL)

40

70

100

130

160

190

0

1

Grundy SM et al.

Grundy SM et al.

Circulation

Circulation

2004;110:227

2004;110:227

–

–

239.

239.

R

y

z

y

k

o

w

ie

ń

c

o

w

e

Pęknięcie blaszki miażdżycowej powoduje

powstanie skrzepu

Falk E et al. Circulation 1995; 92: 657–71

.

Makrofagi

Czynnik

tkankowy

Włóknik

Płytki

PRĄD

KRWI

Prostaglandyny – metabolity kwasu arachidonowego

COX-1

AA

Śródbłonek

TxA

2

Mechanizm kardioprotekcyjnego działania aspiryny (1971)

Aspiryna

COX-1

AA

PGI

2

Za tydzień:

cukrzyca

Wykład o stałej porze i w stałym miejscu