Motyw wędrówki w literaturze[1]

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Bibliografia podmiotu

•

• Homer,

Homer,

Odyseja – podstawowy tekst dla
literackiego motywu wędrówki

•

• Konstandinos Kawafis,

Konstandinos Kawafis,

Itaka – wiersz nawiązujący do
podróży Odyseusza i motywu
życia jako wędrówki

•

• Dante Alighieri,

Dante Alighieri,

Boska komedia – średnio-
wieczna wizja wędrówki po za-
światach

•

• Adam Mickiewicz,

Adam Mickiewicz,

Sonety krymskie – w tym słyn-
nym cyklu sonetów pojawia się
postać Pielgrzyma – patrioty
wędrującego do swej ojczyzny

•

• Adam Mickiewicz,

Adam Mickiewicz,

Księgi narodu polskiego i piel-
grzymstwa polskiego – „Bi-
blia” polskich emigrantów

•

• Wolter,

Wolter,

Kandyd

– powiastka

filozoficzna ukazująca edukację
poprzez podróżowanie i pozna-
wanie świata

•

• Ignacy Krasicki,

Ignacy Krasicki,

Mikołaja Doświadczyńskiego
przypadki

•

• Bruno Schulz,

Bruno Schulz,

Sanatorium Pod Klepsydrą –
zbiór opowiadań, w którym bo-
hater – podróżując do tytuło-
wego sanatorium – przekracza
granicę pomiędzy jawą i snem
oraz życiem i śmiercią

•

• Alejo Carpentier,

Alejo Carpentier,

Podróż do źródeł czasu –
współczesna powieść pisarza
iberoamerykańskiego ukazują-
ca podróż jako ucieczkę od
zgiełku świata i drogę do po-
znania samego siebie

Motyw wędrówki w literaturze.
Przedstaw jego najciekawsze realizacje.
Wypowiedź zilustruj odpowiednimi przykladami.

Twoim zadaniem jest przeanalizowanie jednego z najbardziej popularnych motywów
literackich. Topos wędrówki pojawia się już w starożytności. Podróż kojarzą pisarze
najczęściej z poznaniem, rozwojem jednostki, osiąganiem wyznaczonych celów lub po
prostu z ucieczką od zgiełku świata.

Inne możliwe sformułowania tematu

• Podróż jako ważny motyw literacki. Omów zagadnienie na wybranych

przykładach.

• „Wędrówką życie jest człowieka” (Edward Stachura). Skomentuj tę myśl

odwołując się do wybranych przykładów literackich.

PREZENTACJA

Strategie wstępu

Możliwość 1.

Zacznij od zanalizowania samego pojęcia wędrówki; wskaż także na me-

taforyczne znaczenia tego pojęcia.

Zwróć uwagę na to, że topos wędrówki występuje w sztuce niezwykle często – pojawia
się w literaturze, sztukach plastycznych, filmie, a także w retoryce.

• Wędrówka jako dążenie do celu – to podstawowe znaczenie słowa „wędrówka” –

bohaterowie literaccy często przebywali długą i pełną przeszkód drogę, aby osiągnąć
to, czego pragnęli.

• Wędrówka jako droga ku poznaniu – podróżowanie oznacza tu po prostu zdoby-

wanie wiedzy. Bohaterowie literaccy podróżują po świecie, w zaświaty lub do wnętrza
samego siebie.

• Wędrówka jako ucieczka od świata – podróż ku dziewiczej naturze jest sposobem

na wyzwolenie się z sideł cywilizacji. Bohaterowie literaccy szukają w dalekich kra-
inach spokoju, wyciszenia i odpowiedzi na dręczące ich pytania.

• Wędrówka jako pielgrzymowanie – to mistyczny pomysł romantyków, którzy Polaka

na emigracji porównywali do wędrowca pielgrzymującego do Ziemi Świętej – Polski.

• Życie ludzkie jako wędrówka – to właściwie najpopularniejsze porównanie. Życie

ludzkie od zawsze kojarzyło się pisarzom z trudną i niebezpieczną wyprawą. Jej ce-
lem może być spełnienie marzeń, życie wieczne lub śmierć.

Możliwość 2.

Możesz także rozpocząć swą wypowiedź od historycznoliterackiego ujęcia

motywu wędrówki.

Omów krótko wybrane epoki literackie, koncentrując się na tym, jak używano w nich
toposu podróży.

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Przydatne pojęcie

Homo viator

Homo viator – czyli człowiek wę-
drujący, tułający się po świecie;
tak można nazywać bohatera Ody-
sei oraz wszystkie inne postacie li-
terackie nawiązujące do homeryc-
kiego bohatera

Możesz także zasygnalizować, o jakich tekstach masz zamiar mówić dalej, w rozwi-

nięciu.

• Antyk – motyw wędrowania pojawia się w jednym z pierwszych dzieł literatury euro-

pejskiej – w Odysei Homera. Połóż na to nacisk – pomoże Ci to sformułować tezę
mówiącą, że wędrówka jest właściwie podstawowym toposem literatury. Do
postaci Odyseusza odwoływali się niezwykle często późniejsi twórcy.

• Średniowiecze – tu wędrówka nabiera charakteru metafizycznego, bardzo popular-

nymi tekstami tej epoki były tak zwane visones – dzieła opisujące wędrówkę duszy po
zaświatach. Jednym z takich utworów jest Boska komedia Dantego. Visiones miały
charakter epistemologiczny – czyli poznawczy.

• Oświecenie –okazuje się, że podróż może służyć także edukacji. Bohaterowie pierw-

szych powieści podróżują po świecie, zdobywając nowe doświadczenia i wiedzę. Pisa-
rze, tacy jak Wolter czy Ignacy Krasicki, „wędrując” po współczesnych im krajach –
wyciągają sceptyczne wnioski…

• Romantyzm – w twórczości naszych romantyków – a zwłaszcza u Adama Mickiewi-

cza – pojawia się motyw pielgrzymowania. W filozofii dziejów wieszcza Polska jest
nazywana Pielgrzymem Narodów.

• XX wiek – tu wszystkie poprzednie użycia toposu podróży mieszają się i występują

niejako równocześnie. Niektórzy odwołują się do Odysei (Herbert, Kawafis), inni
ukazują życie jako drogę przez labirynt (Schulz) lub wędrówkę w głąb samego siebie
(Carpentier).

Strategie rozwinięcia

Możliwość 1.

Kieruj się metodą tematyczną – obraną we wstępie.

Zacznij więc od analizy motywu wędrówki jako dążenia do celu. Owym celem możesz
nazwać wszystko – wszelkie ludzkie pragnienia i zadania. Jako przykładami możesz
posłużyć się tu Odyseją Homera oraz nawiązującymi do tego eposu wierszami Zbignie-
wa Herberta i Konstandinosa Kawafisa.

• Odyseja – od tego utworu najlepiej rozpocząć rozważania nad toposem wędrówki.

Odyseusz – bohater mitologiczny – wraca z wojny trojańskiej do swego domu na Itace
przez dziesięć lat. Tak długą podróż zgotował mu, nienawidzący go, Posejdon. Odys
musiał co chwila walczyć z przeciwnymi wiatrami, potworami morskimi i własnymi
pokusami. Wytrwałość i roztropność doprowadzają go jednak do celu. Odyseusz jest
w literaturze postacią symbolizującą spryt i zdolność do realizowania marzeń za
wszelką cenę. Jego wędrówkę zaś porównywano często do życia każdego człowieka

• Odys Leopolda Staffa – wiersz nawołujący do wytrwałego dążenia do celu. Każdy

człowiek jest po trosze Odyseuszem, każdy gdzieś wędruje. Ważne, aby nie poddawać
się i iść dalej przed siebie. Chociaż „zawsze się dochodzi gdzie indziej niż się chcia-
ło”, to przybycie na Itakę jest możliwe – potrzeba tylko zaparcia i hartu ducha.

Przy takim ujęciu motywu wędrówki możesz wykorzystać naprawdę wielu bohaterów
literackich, którzy odważnie i wytrwale realizowali swoje cele.

Możliwość 2.

Jeśli będziesz chciał rozwijać swą wypowiedź historycznie – omawiając

po kolei wybrane epoki literackie – musisz także zacząć od antyku.

Jako podstawowym przykładem posłużyć się możesz oczywiście Odyseją Homera. Hi-
storia Odyseusza była wzorem dla wielu dzieł literackich mówiących o wędrówce.
Jego, trwająca dziesięć lat, podróż stała się metaforą ludzkiego życia. Każdy z nas
wytrwale podróżuje, często błądząc i gubiąc drogę, aby dotrzeć prędzej czy później do
Itaki. Wyspa Odysa może być więc metaforą starości, śmierci lub spełnienia wszyst-
kich marzeń.

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Możesz poszukać także realizacji motywu wędrówki w mitach greckich. Dobrym przy-
kładem może być historia Dedala i Ikara. Dedal – pragnąc uciec z Krety od despo-
tycznego króla Minosa – zbudował dla siebie i syna Ikara skrzydła z wosku i ptasich
piór. Kiedy lecieli nad morzem, ojciec ostrzegał syna, aby ten zachowywał odpowied-
nią odległość od wody i słońca – mogły bowiem one uszkodzić jego skrzydła. Ikar nie
posłuchał przestróg – młodzieńcza brawura kazała mu wzbić się jak najwyżej – słońce
stopiło wosk spajający pióra i chłopiec spadł do wody. Mit o Dedalu i Ikarze to meta-
fora niebezpieczeństw, jakie niesie ze sobą życie. Przykład Ikara pokazuje, jak mło-
dzieńcza niefrasobliwość może zgubić każdego. W życiu należy kierować się rozu-
mem – znaleźć środek między „wodą a słońcem”.

Wędrówka jako droga ku poznaniu

Ten motyw pojawiał się w średniowieczu i oświeceniu. Pamiętaj jednak, że obie epoki
używały go zupełnie inaczej. Zacznij od omówienia średniowiecza.

• Boska komedia Dantego – to niezwykle ważny dla kultury europejskiej poemat opisujący

podróż po zaświatach. Bohater utworu przenosi się podczas snu do krain „wiecznego
odpoczynku”. Po piekle i czyśćcu oprowadza go rzymski poeta Wergiliusz, po niebie zaś
piękna Beatrycze. Dante opisuje miejsce ostateczne bardzo barwnie i dokładnie, wędru-
jąc z nim po zaświatach, spotykamy postacie prawdziwe lub mitologiczne. To podróż
metafizyczna – ukazująca pozaziemskie konsekwencje ludzkiego postępowania.

• Przejdź do omówienia oświeceniowego ujęcia toposu poróży – tu wędrówka odbywa-

na jest w celach edukacyjnych. Możesz jako przykładem posłużyć się Kandydem Wol-
tera lub Przypadkami Mikołaja Doświadczyńskiego Ignacego Krasickiego. Te tek-
sty są do siebie bardzo podobne, więc nie ma potrzeby, abyś omawiał je osobno.

• Kandyd Woltera – główny bohater zostaje wypędzony z domu swoich opiekunów.

W towarzystwie Panglossa – skrajnego optymisty – tuła się po świecie, przemierzając
wiele krajów i kontynentów. W czasie podróży styka się z wieloma postawami i filo-
zofiami – wszystkie okazują się jednak tylko nic niewartymi teoriami. Wolter pesymi-
stycznie patrzy na świat, nie widzi dla swego bohatera żadnej dobrej drogi. Jedynym
wyjściem pozostaje „uprawianie swojego własnego ogródka” – każdy powinien to
robić w jak najlepszy sposób.

Jeśli zdecydujesz się na ujęcie bardziej historyczne

Motyw wędrówki w średniowieczu

W tej epoce topos podróży pojawia się w tak zwanych visiones. Są to utwory opisujące
wizje zaświatów. Mrożące krew w żyłach obrazy piekła służyły najczęściej ku przestro-
dze. Autorzy podróżują po zaświatach najczęściej w czasie snu. Najsłynniejszym przy-
kładem średniowiecznej wizji jest – omówiona wyżej – Boska komedia Dantego.

Motyw wędrówki w baroku

Ciekawie porównywali życie do podróży poeci barokowi. Barok wręcz upodobał sobie
topos życia jako podróży. Poeci porównywali życie do niepewnej żeglugi, a człowieka do
kruchej łódki targanej wiatrami. Takie porównania znajdziemy w bardzo wielu tekstach
poetyckich tego okresu, na przykład u Sebastiana Grabowieckiego czy Mikołaja Sępa-
Szarzyńskiego.

Motyw wędrówki w oświeceniu

Ta epoka literacka wykorzystała podróż do tego, aby skrytykować ówczesne postawy
światopoglądowe i filozofie. Bohaterowie powiastek filozoficznych Woltera i Krasic-
kiego podróżują po świecie, obserwując innych ludzi, poznając cudze poglądy i ucząc
się. Zdobyte przez nich doświadczenia nie są budujące – świat zdominowany jest przez
ludzi ograniczonych i głupich.

Mikołaj Doświadczyński

– bohater powieści Ignacego Krasickiego – podróżując po XVIII-wiecznej Europie,
gromadzi wszelkie możliwe doświadczenia. Rozpoczyna od edukacji typowej dla pro-

Prezentacje maturalne

Ucz się z

wincjonalnego szlachcica, dostaje się w krąg wpływów „złotej młodzieży”, w Paryżu ule-
ga fascynacji modą, wreszcie ucieka ścigany przez wierzycieli. W następstwie morskiej
katastrofy trafia na wyspę Nipu, gdzie mędrzec Xaoo wyjawia mu tajemnice idealnego
ustroju państwowego. Po powrocie Doświadczyński próbuje reform na polskiej wsi.

Wędrówka jako pielgrzymowanie, czyli motyw podróży w romantyzmie

Na początku zdefiniuj pojęcie pielgrzyma i pielgrzymki. Możesz powiedzieć, że piel-
grzym to ktoś, kto podróżuje (czyli pielgrzymuje) do Ziemi Świętej. Pielgrzymka jednak
nie jest zwykłą podróżą – to wyprawa symboliczna! Najlepiej odbyć ją pieszo, kosztem
wielu wyrzeczeń. Za pielgrzymów uważali się nasi polscy romantycy z Adamem Mickie-
wiczem na czele. Swoje wygnanie traktowali w kategoriach świętej podróży do ojczyzny.
Taką myśl przedstawia Adam Mickiewicz w Sonetach krymskich. W tym cyklu utwo-
rów występuje tajemnicza postać Pielgrzyma – nie wiemy, skąd przybywa, ani dokąd
zmierza. Pewni możemy być tylko tego, że dokądś pielgrzymuje. Sądzić można, że, być
może, jest nim sam poeta – już nigdy niemający dotrzeć do swej ojczyzny.

Innym dziełem Mickiewicza nawiązującym do motywu pielgrzymowania są Księgi

narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego. Z tego, napisanego językiem biblijnym,
poematu Mickiewicz tworzy coś na kształt traktatu historiozoficznego: Polska jest
narodem ukrzyżowanym za innych (mesjanizm), jej historia to pasmo wyrzeczeń i po-
święceń w imię dobra, emigranci to nie wygnańcy, ale święci pielgrzymi, głoszący ni-
czym apostołowie prawdę pośród cudzoziemców.

Motyw życia jako podróży

Tu pisarze zwykli nawiązywać do Odysei Homera. Taka metafora podróży była bowiem
popularna w starożytności. Jednym z poetów odwołujących się do eposu Homera był
Grek Konstandinos Kawafis.

• Itaka Konstandinosa Kawafisa – to wiersz czyniący z podróży Odyseusza metaforę

ludzkiego życia. Poeta przestrzega przed zbyt wczesnym docieraniem do Itaki – to
bowiem jest kres naszej wędrówki, czyli zarazem kres naszego życia. Podróż powinna
być więc jak najdłuższa i pełna wielu różnych doświadczeń, abyśmy na Itakę dotarli
mądrzy i pogodzeni ze śmiercią, rozumianą jako naturalny kres życiowej wędrówki.

Motyw podróży w literaturze XX wieku

W ciągu tego stulecia powstało wiele dzieł literackich nawiązujących do motywu podró-
ży. Wybierz tylko kilka z nich. Postaraj się skupić na tych najciekawszych i najbardziej
„reprezentatywnych”.

• Sklepy cynamonowe Brunona Schulza – Józef – bohater tego zbioru opowiadań –

wyrusza w podróż do tytułowego sanatorium, aby odwiedzić przebywającego tam ojca.
Kiedy przekracza furtkę prowadzącą do szpitalnego ogrodu, przenosi się w miejsce
poza czasem i przestrzenią. W Sanatorium pod klepsydrą czas zdaje się być zatrzyma-
ny, zanika więc granica między życiem a śmiercią. Przestrzeń tajemniczego budynku
jest zupełnie nieokreślona – nie ma końca ani początku. Sanatorium przypomina
labirynt, po którym Józef błądzi starając się odnaleźć prawdę o sobie samym.

• Podróż do źródeł czasu Aleja Carpentiera – poza analizą dzieła zwróć uwagę przy

omawianiu tej pozycji na charakterystyczne dla XX wieku zwątpienie w cywilizację
i próbę poszukiwania nowych wartości w świecie natury. Bohater powieści odbywa
podróż, uciekając przed wiążącą go cywilizacją.

• Itaka Konstandinosa Kawafisa – poza analizą dzieła podkreśl także ciągłość tradycji

homeryckiej w historii literatury. Do postaci Odyseusza nawiązywał nie tylko Kawa-
fis, ale również Leopold Staff w wierszu Odys.

Strategie zakończenia

• Zacznij od powtórzenia tezy ze wstępu. Połóż nacisk na to, że motyw wędrówki jest

jednym z najważniejszych toposów literackich – występował we wszystkich epokach,
w wielu odmianach. Jeżeli traktowałeś zagadnienie tematycznie, możesz zrobić krót-

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Sposoby uatrakcyjnienia wypowiedzi

O co może zapytać komisja?

ki przegląd epok literackich, jeżeli zaś historycznie – wskaż na tematyczny podział
toposu wędrówki. Pomogą Ci w tym strategie wstępu.

• Powinieneś w zakończeniu zastanowić się także nad tym, dlaczego topos wędrówki

jest tak ważny w literaturze? Wynika to chyba z naturalnej skłonności człowieka do
przemieszczania się. Człowiek we wszystkich epokach historycznych uwielbiał pod-
różować, zmieniać otoczenie. Mówi się również, że podróże kształcą – kiedyś nieod-
łącznym elementem edukacji była podróż zagraniczna. Kto wie, może to bagaż na-
szego dziedzictwa – w końcu wszyscy wywodzimy się od ludów koczowniczych…

• A może by tak trochę osobistej refleksji? Zastanów się, czy Ty jesteś „wiecznym

wędrowcem”? Jeśli lubisz podróżować i zwiedziłeś już kawałek świata, możesz po-
dzielić się z komisją swoimi doświadczeniami. Możesz nazwać wędrówką własne życie,
a maturę jedną z wysp na Twojej drodze do Itaki.

• Dobrym, aczkolwiek trudnym, pomysłem może być

nawiązanie do współczesnej wersji Odysei – powieści
Jamesa Joyce’a pod tytułem Ulisses (to łacińska na-
zwa Odyseusza). Bohater tego dzieła wędruje po
współczesnym Dublinie – jego przygody są często
wiernymi odtworzeniami historii Odysa. Słynne Joy-
ce’owskie monologi wewnętrzne możesz nazwać
podróżą w głąb samego siebie.

• Sposobem na uatrakcyjnienie wypowiedzi może być

także prezentacja fragmentu rosyjskiego filmu pt. Po-
wrót. To historia dwóch chłopców, do których po la-
tach powrócił ojciec. Nie wiadomo, co robił przez
dziesięć lat swojej nieobecności ani dlaczego ich
opuścił. Chłopcy wyruszają z ojcem w podróż, w cza-
sie której spodziewają się wyjaśnień. Wyprawa pro-
wadzi jednak donikąd – rozwiązanie nie przychodzi.
Ojciec ginie w wyniku tragicznego wypadku – chłop-
cy tracą go na zawsze. Warto obejrzeć!

Czy znasz pisarzy, którzy wiele podróżowali?

Proponowana odpowiedź

Takimi artystami byli na pewno romantycy. Adam Mickiewicz zwiedzał Rosję,
Krym, Włochy, Francję, Niemcy i Szwajcarię. Podobnie Juliusz Słowacki: był we
Francji, w Szwajcarii, we Włoszech, w Grecji, a nawet w Jerozolimie. Jako pod-
różnik zasłynął także Henryk Sienkiewicz – wyprawiał się do Aten, Rzymu, Kon-
stantynopola, Hiszpanii, Ameryki Północnej oraz Afryki. Jego podróże były dla
niego źródłem natchnienia literackiego – po wizycie w Egipcie i Zanzibarze na-
pisał W pustyni i w puszczy. Ale nawet i w tym przypadku można mówić o podró-
żach w wyobraźni – Karol May napisał swoje słynne książki o Indianach i podró-
żach (!) po Ameryce, w ogóle tejże Ameryki nie odwiedziwszy, a w dodatku –
siedząc w więzieniu za długi!

Czy wszyscy bohaterowie literaccy docierają w swych „wędrówkach” do celu?
Czy udaje im się zrealizować swoje pragnienia?

Proponowana odpowiedź

Oczywiście, że nie wszyscy. Wiele dzieł literackich nie kończy się optymistycznie.
Bohaterowie stawiają sobie czasem cele niemożliwe do zrealizowania. Tak było
na przykład w przypadku Wokulskiego z Lalki Bolesława Prusa. Temu bohatero-
wi nie udaje się zdobyć Izabeli Łęckiej ani zrealizować pozytywistycznych haseł.
Podobnie ma się rzecz z bohaterem Procesu Franza Kafki. Józef K., próbując
dowieść swej niewinności, udaje się w „podróż” po labiryntach urzędów sądo-
wych. Do celu jednak nie dochodzi – gubi się na krętej i absurdalnej „drodze”
nieludzkiego prawa.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
motyw wędrowca w literaturze DHLJ7QTTLQMTOXKGUMSHI7PH3HYVTBL3ZDQPENY
Motyw wędrówki w literaturze, Motyw wędrówki w literaturze
matura ustna z polskiego, Motyw wędrówki w literaturze, Wstęp
matura ustna z polskiego, Motyw wędrówki w literaturze, Wstęp
6814 motyw wędrówki w literaturze omów zagadnienie na wybranym przykładzie
Motyw wędrówki w literaturze[1]
Motyw wędrówki i jego funkcja w literaturze
matura motyw ogrodu w literaturze i sztuce, matura
Motyw żony w literaturze, prezentacje
motyw wędrówki konspekt
Motyw pracy w literaturze, i inne
motyw samotnosci(1), matura (motyw samotnosci w literaturze. omow temat na wybranych przykladach)
Motyw buntu w literaturze[1]
motyw snu w literaturze (6)
motyw wesela w literaturze polskiej (na wybranych przykładac
Motyw Jezusa w literaturze
Motyw ogrodu w literaturze i sztuce prezentacja maturalna
Motyw śmierci w literaturze, i inne

więcej podobnych podstron