Paraboliczny charakter ba¶ni[1]

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Paraboliczny charakter baśni.
Omów zagadnienie, wypowiedź uargumentuj
wybranymi przykładami tekstów kultury.

Temat ten wymaga znajomości baśni. W temacie znajduje się sformułowanie „parabo-
liczny charakter”, nie musicie więc na siłę szukać innych, nawet interesujących (np.
psychologicznych) teorii baśni. Skoncentrujcie się na tym, w jaki sposób prosta baśń dla
dzieci pokazuje uniwersalne prawdy o świecie i człowieku. Zastanówcie się, jak można
rozumieć baśnie, co potraficie znaleźć pod powłoczką prostej historii.

Inne możliwe sformułowania tematu

• Wartości literatury dla dzieci. Omów na przykładzie wybranych utworów.

• Postacie fantastyczne w bajkach, baśniach i legendach. Zrealizuj temat

w oparciu o wybrane utwory.

PREZENTACJA

Strategie wstępu

Wariant 1

Swoją wypowiedź możesz zacząć od definicji pojęć. Wytłumacz zwięźle, co to jest baśń,
dlaczego jest gatunkiem tak popularnym i istniejącym wszędzie tam, gdzie żyją ludzie;
zwróć uwagę na to, że baśnie w różnych miejscach i różnym czasie mają podobne wer-
sje; co to może oznaczać – są uniwersalne i niosą ze sobą niepodważalne prawdy o życiu.
Proste historie można (powinno się) więc odczytywać na metapoziomie, np. bajkę o trzech
świnkach jako przypowieść o tym, że lenistwo i niedbałość prowadzą do zguby. W ten
sposób wyjaśniasz też pojęcie paraboliczności.

Wariant 2

Możesz zacząć (pod warunkiem, że czujesz się w tym dobrze) od krótkiego opowiedze-
nia jednej bajki (lepiej wybierz krótką i nieskomplikowaną). Na jej przykładzie oma-
wiasz cechy baśni i mówisz, w jaki sposób można ją rozumieć.

Wariant 3

Zacznij wypowiedź od wprowadzenia w cechy charakterystyczne baśni. Jaka jest histo-
ria gatunku, dlaczego jest to gatunek w potocznym wyobrażeniu przeznaczony dla dzie-
ci. Udowodnij, że nie musi tak być.

Strategie rozwinięcia

Jeśli na początku wypowiedzi zdefiniowałeś pojęcia, powinieneś przedstawić komisji
konkrety. Skup się na jednej, dwóch baśniach, które możesz zwięźle przedstawić (nie
opowiadaj ich szczegółowo, skup się na ramowej fabule). Możesz (byłoby to ciekawe)
zaznaczyć, że różne wersje tej samej baśni mają różne zakończenia, nieco odmienny
sposób ujęcia, przez co niosą ze sobą inne znaczenia.

Bibliografia przedmiotu

• Władimir Propp,

Władimir Propp,

Władimir Propp, Nie tylko bajka

Nie tylko bajka

– jedna z wielu książek znanego
rosyjskiego badacza baśni (gdyż
termin baśń i bajka są stosowane
zamiennie); szczególnie interesu-
jąca może być pierwsza część
książki, w której autor podaje zna-
czenie i etymologię słowa „baj-
ka” w różnych językach, porównu-
je ją z innymi gatunkami, wycią-
ga jej charakterystyczne cechy,
pisze o tradycji opowiadania.

• Jolanta Ługowska,

Jolanta Ługowska,

Jolanta Ługowska, W świecie

W świecie

ludowych opowiadań. Teksty,

ludowych opowiadań. Teksty,
gatunki, intencje narracyjne

gatunki, intencje narracyjne

gatunki, intencje narracyjne – jest
to pozycja dość trudna, lecz cie-
kawa. Autorka pokazuje, czym się
charakteryzuje baśń, co zmieniło
zapisanie baśni i przez to inne jej
funkcjonowanie w kulturze. Możesz
wybrać z tej książki to, co Cię in-
teresuje.

• Jan Trzynadlowski,

Jan Trzynadlowski,

Jan Trzynadlowski, Bajka i przy-

Bajka i przy-

powieść

powieść, w: Małe formy literac-

Małe formy literac-

kie

kie – Autor analizuje paraboliczny
charakter klasycznych bajek (np.
Krasickiego), lecz odwołuje się
także do baśni. Zauważ, że bajka
i baśń to pokrewne gatunki.

• Bruno Bettelheim,

Bruno Bettelheim,

Bruno Bettelheim, Cudowne i po-

Cudowne i po-

żyteczne. O znaczeniach i warto-

żyteczne. O znaczeniach i warto-
ściach baśni

ściach baśni

ściach baśni – bardzo ważna
książka, chociaż ujmuje baśń ra-
czej od strony psychologicznej.
Warto chociaż przejrzeć.

• Słownik literatury dziecięcej

Słownik literatury dziecięcej

Słownik literatury dziecięcej
i młodzieżowej

i młodzieżowej

i młodzieżowej, red. Barbara Ty-
licka, Grzegorz Leszczyński, hasła:
baśń, baśnie Andersena, baśnie

baśń, baśnie Andersena, baśnie

baśń, baśnie Andersena, baśnie
braci Grimm, baśnie Perraulta

braci Grimm, baśnie Perraulta

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Bibliografia podmiotu

Baśnie funkcjonują w kulturze jako
powszechnie znane motywy. Ale pa-
miętaj, że istnieje wiele wersji tych
samych bajek. To bardzo ważne, abyś
wiedział, z czyjej wersji bajki korzy-
stasz! Oto najpopularniejsze zbiory:

•

• Wilhelm i Jakub Grimm,

Wilhelm i Jakub Grimm,

Baśnie

•

• Hans Christian Andersen,

Hans Christian Andersen,

Baśnie

•

• Baśnie tysiąca i jednej nocy

•

• Hanna Januszewska,

Hanna Januszewska,

Bajki pana Perrault, czyli Bajki
Babci Gąski

•

• Helena Kapełuś (red.),

Helena Kapełuś (red.),

Księga bajek polskich

Wybór konkretnych baśni należy do
Ciebie, ale najpopularniejsze to oczy-
wiście:

• Kopciuszek

Kopciuszek

Kopciuszek – najpopularniejsza
baśń, pojawia się w różnych wer-
sjach w wielu zbiorach baśni – to
historia o biednej sierocie wyko-
rzystywanej przez swe leniwe i złe
siostry; jednak dzięki czarom (za-
stanówcie się, jak rozumieć obec-
ność magii w bajce) to ona zosta-
je wybrana przez królewicza i zo-
staje królową.

• Czerwony Kapturek

Czerwony Kapturek

Czerwony Kapturek – prosta baśń
o dziewczynce, która zdradziła wil-
kowi tajemnicę, gdzie mieszka
babcia, przez co naraziła je obie
na śmiertelne niebezpieczeństwo.
Bajka w różnych wersjach inaczej
się kończy – albo obie są zjedzo-
ne przez wilka, albo przychodzi
leśniczy i zabija zwierzę, z które-
go brzucha wyskakuje dziewczyn-
ka i jej babcia. (Zastanów się, kim
jest w bajce wilk, jaką rolę speł-
nia nakaz matki, by dziewczynka
szła prosto do celu? Jaki może być
morał tej opowieści?).

• Bajka o trzech świnkach

Bajka o trzech świnkach

Bajka o trzech świnkach – popu-
larna i wdzięczna baśń o trzech
świnkach, z których każda buduje
inny domek jako schronienie przez
wilkiem (niebezpieczeństwo).
Domki dwóch pierwszych świnek
są zbudowane niestarannie i wilk
je niszczy; domek trzeciej jest
murowany i świnka jest bezpiecz-
na. Podstępem zabija wilka i (tu
wersje znów się różnią) ocala
swoich braci lub po prostu żyje
długo i szczęśliwie w swym dom-
ku. (Co oznaczają te różne domki?
Przed czym przestrzegają? Jaki jest
morał tej historii?).

Przykład

Baśń o Czerwonym Kapturku w wersji Perraulta opowiada o dziewczynce, która nie
słuchała się mamy, nie spieszyła się do babci, gdyż najbardziej lubiła zajmować się
sobą, bajka kończy się pożarciem babci i dziewczynki przez wilka – dziewczynka zo-
staje ukarana za swe niedbalstwo; w wersji braci Grimm dziewczynka jest dobra i usłuż-
na, nieświadoma jednak zagrożeń, jakie mogą na nią czyhać. Wilk podstępem zwodzi
ją, zjada jej babcię, a później ją samą. Jednak pojawia się myśliwy, który rozpruwa
brzuch wilka, kobiety wychodzą z niego. Sam wilk ginie marnie, gdyż myśliwy wrzuca
mu kamienie do brzucha – zostaje ukarany za swe czyny i za obżarstwo. Tymczasem
bajka kończy się morałem: „Odtąd nigdy sama nie będę biegała po lesie, gdy mi
mamusia nie pozwoli!”.

Na takim przykładzie (czy właśnie dwóch wersjach tej samej baśni), pokaż, że

opowiedziana historia nie jest wyłącznie opowieścią o dziewczynce i jej babci zjedzo-
nych przez wilka. Służy czemu innemu i inaczej należy ją rozumieć. Zastanów się,
w jakich okolicznościach była opowiadana: baśnie należą do literatury ludowej, a ich
opowiadanie miało przestrzegać przed niebezpieczeństwami świata, przyrody, utrwa-
lać więzi społeczne i wychowywać. Tu można znaleźć wszystkie te funkcje. Na ludzi
czyha w lesie niebezpieczeństwo, nie należy ufać tym, których nie znamy – którzy nie
należą do naszej wspólnoty, liczyć można tylko na pomoc „swoich”, pokazuje, że gdyby
skrupulatnie wypełniać polecenia starszych i doświadczonych, nic złego by się nam nie
stało. W ten sposób pokazujesz, że baśń nie jest ważna tylko ze względu na swe cechy
jednostkowe, lecz na uniwersalne postawy i prawidła ludzkiej egzystencji.

Pokaż schematyczność (i uniwersalność) baśni, analizując typowe sytu-

acje w takich opowieściach.

Przykład

W oparciu o historię Kopciuszka pokaż jak dobro zawsze zwycięża zło, a pracowi-
tość, zdolności i dobre serce ważniejsze są od bogactwa idącego w parze ze złym
charakterem. Zastanów się, o czym mówi ta baśń, jakie daje rady słuchaczom, jak
ich nastawia do życia.

• Możesz, choć nie jest to niezbędne, zwrócić uwagę na mechanizm utożsamiania

się z bohaterem baśni (nie wchodź jednak w freudowskie dygresje – ani nie pasu-
je to do tematu, ani nie musi być interesujące dla komisji). Na czym on polega?
Jakie wartości przekazuje baśń i w jaki sposób wskazuje drogę właściwego postę-
powania? Zaznacz, że baśnie często kończą się morałem lub przestrogą. Dlacze-
go? Czemu ma to służyć? Zauważ jednak, że nawet w sytuacjach, gdy nie ma
wyraźnego zakończenia moralizatorskiego, baśnie pokazują, w jaki sposób żyć
i jak postępować. Dlaczego dobro zawsze zwycięża zło? Dlaczego bieda zostaje
nagrodzona bogactwem, a odrzucenie – obdarzeniem osoby najwyższymi funkcja-
mi. Przywołaj przykłady jak rozumność i sumienność bohaterów kończą się dla
nich zwycięstwem, a zło i wykorzystywanie innych – ukarane zależnością od tego,
którego się wykorzystywało. Każda baśń niesie za sobą nie tylko przesłania, nie
tylko jest miłą do słuchania opowieścią. Pokazuje też, jak żyć we wrogim świecie,
daje nadzieję na lepsze życie.

• Zastanów się, jak można odczytywać różne, z pozoru banalne historie, na jakim

poziomie mogą one być znaczące. Pozostańmy przy przykładzie Kopciuszka – to
prosta historia o biednej, wykorzystywanej dziewczynie, która zostaje jednak kró-
lową. Jakie motywy można wyczytać z tej baśni? Mamy tu motyw rywalizacji mię-
dzy rodzeństwem (zazdrosne i złe siostry, biedny, odrzucony przez rodziców –
śmierć matki może być odczytywana tylko jako symbol – Kopciuszek, który wypeł-
nia wszystkie rozkazy, żeby zdobyć miłość i pozycję w rodzinie), motyw kompen-
sacyjny (bohater o słabej pozycji staje się zwycięzcą), motyw związany z moralno-
ścią (bardzo wyraziście pokazane odwrócenie ról: występek zostaje ukarany, cno-
ta wynagrodzona; to, co wydaje się niemożliwe, może się spełnić!), motyw wycho-
wawczy (siostry zostają ukarane za egoizm), motyw przemiany statusu społeczne-
go (przed balem Kopciuszek jest wykorzystywany i poniżany, po balu staje się
jedną z najważniejszych w królestwie postaci). Baśń ta może więc być odczytywana

Prezentacje maturalne

Ucz się z

nie tylko na poziomie umoralniającym, wychowującym, na którym pokazane jest,
że należy być dobrym nawet za cenę cierpienia, gdyż cnota zostaje wynagrodzona.
Baśń daje też czytelnikowi nadzieję na lepsze życie, na to, że los może się odmie-
nić i należy na to czekać.

• Warto też przywołać najbardziej znane przykłady opowieści parabolicznych (np. z Bi-

blii). Możesz porównać te historie do baśni. Tam też opowiedziane są proste historie,
których znaczenie jest jednak inne od bezpośrednio przekazanego. Pokaż, co powo-
duje żywotność i nieprzemijalność baśni.

• Jeśli zaczniesz od charakterystyki baśni pokaż jej funkcje w kulturze. Dlaczego moż-

na powiedzieć, że „bajka jest symbolem jedności narodów” (Propp). Istnieje w każ-
dym narodzie, a opowieści z różnych stron świata są ze sobą wzajemnie powiązane.
Na tym właśnie opiera się trwałość i nieprzemijalność baśni, że pod zwykłą historią
mówi o trwałych, najważniejszych wartościach. Baśnie są opowiadane od zarania dzie-
jów. Za pomocą nich w tradycyjnej, ludowej kulturze utrwalano, uznane za wartościo-
we, normy współżycia społecznego, a także przestrzegano przed konsekwencjami ich
przekraczania. Różne baśnie mają inne funkcje. Mogą dotyczyć prawd i filozofii życio-
wych, norm społecznych i obyczajowych, przestrzegać przed niebezpieczeństwem, uczyć
postaw i zachowań pozwalających na bezpieczne życie we wspólnocie i w świecie. Te
funkcje w naszym, współczesnym świecie, wciąż pozostały aktualne. Co interesujące-
go może być np. w opowiadaniu o trzech świnkach dla dorosłych? Wykaż parabolicz-
ność tej historii pokazując, że funkcjonuje ona na co najmniej dwóch poziomach.
Może być odbierana intuicyjnie przez dzieci, które słuchając opowieści o trzech świn-
kach uczą się, że pracę należy wykonywać rzetelnie, a ponieważ zagrożenie jest real-
ne, dowiadują się, jak z nim walczyć. Ta baśń może być jednak odczytywana też jako
przestroga przed niedbalstwem, lenistwem, może pokazywać, w jaki sposób walczyć
z niebezpieczeństwem. Dzieci, słuchając baśni o Czerwonym Kapturku, zaczynają
rozumieć, że nie powinno się mówić obcym, gdzie się mieszka, podawać adresu (swoją
drogą ciekawy motyw w czasie, gdy w Polsce trwa akcja Dziecko w internecie…), ufać
obcym. Ta baśń może być jednak odbierana i analizowana na wiele innych, intelektu-
alnych sposobów przez dorosłych, którzy mogą dostrzegać w niej właśnie parabo-
liczną opowieść o życiu i istotnych wartościach. Możesz np. powiedzieć parę słów,
dlaczego baśnie spełniają wychowawcze funkcje, dlaczego wciąż chętnie są opowia-
dane dzieciom przez rodziców.

• Uważaj na niebezpieczeństwa związane ze złym wyborem przykładów!

Znajdź takie, najlepiej klasyczne i dobrze znane baśnie, które dobrze rozumiesz.
Może się wydawać, że jeśli znajdziesz nieznane, oryginalne historie komisja będzie
bardziej zadowolona. Możesz jednak łatwo się pogubić. Lepiej opierać się na zna-
nych wszystkim przykładach. Jak wymyślisz dobrą strategię wypowiedzi i naprawdę
zrozumiesz swój temat, łatwo będzie Ci zanalizować też inne, bardziej skompliko-
wane przykłady. Nie próbuj być oryginalnym bez potrzeby. Jeśli jako przykład baśni
weźmiesz Shreka, czy będziesz w stanie odpowiedzieć komisji na podchwytliwe py-
tania, dotyczące np. intertekstualności, antybohatera i wielu – czasem trudnych do
odczytania kontekstów? Jeśli nie czujesz się w tym pewnie, pozostań przy klasycz-
nych baśniach.

Strategia zakończenia

• Podsumuj wiadomości – wykaż w jednym zdaniu, że baśnie mają paraboliczny cha-

rakter, że ich rozumienie może być wielowarstwowe.

• Możesz efektownie zakończyć wzmianką o nieśmiertelności baśni i o konieczności

kultywowania ich. Jakie byłoby życie bez baśni?

• Na zakończenie, jeśli masz orientację, możesz powiedzieć, jak wielki obszar badań

zajmują baśnie, do czego są wykorzystywane (do rehabilitacji, wychowywania dzieci,
leczenia upośledzonych, nauczania obcych języków i kultur) i dlaczego? Właśnie ze
względu na to, że opowiadane przez nie historie pod prostym tekstem kryją najważ-
niejsze wiadomości o człowieku, życiu itd.

Lista skojarzeń

• Należy rozwinąć (a przynajmniej

wspomnieć) tezę, że baśnie mają
charakter uniwersalny. W każdym
kraju, narodzie istnieją baśnie,
przekazywane z pokolenia na po-
kolenie, które ukazują specyficzną,
właściwą każdemu społeczeństwu
filozofię społeczną i życiową. Jed-
nak większość baśni ma swoje
odpowiedniki w różnych kulturach.

• Baśnie istnieją wszędzie dzięki

ukrytym w nich nieprzemijalnym
wartościom (od zarania dziejów,
w formie ustnej lub pisemnej).

• W niektórych społeczeństwach

baśnie istnieją wyłącznie w prze-
kazie ustnym (np. starzy opowia-
dają młodym), w innych zostały
spisane.

• Najważniejsze zbiory: Charles

Perrault, bracia (Wilhelm i Jakub)
Grimm, baśnie z innych kultur np.
Baśnie z tysiąca i jednej nocy.

• Można dodać także punkt o różni-

cy baśni i bajki, a także o tym, że
popularnie o baśniach mówi się
potocznie bajki.

• Można powiedzieć, że baśnie nie

służą wyłącznie do opowiadania
(czytania) dzieciom, ale że były
opowiadane wśród i dla dorosłych
(np. baśnie braci Grimm w swej
oryginalnej postaci były brutalne,
krwawe i lubieżne).

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Przydatne pojęcia

Sposoby uatrakcyjnienia wypowiedzi

Taki temat jak Paraboliczny charakter baśni nie daje
wielu możliwości na uatrakcyjnienie wypowiedzi.
Warto, oczywiście, mieć przy sobie wydania różnych
baśni. Najlepiej jeśli ta sama baśń znajduje się w zbio-
rach różnych autorów, np. Kopciuszek czy Czerwony
Kapturek są zarówno u Perraulta jak i u barci Grimm.
W ten sposób możesz opowiedzieć o różnicach w tej
samej baśni, argumentując tezę o tym, że te same mo-
tywy i opowieści powtarzają się w różnych zakątkach
świata. Ciekawym uatrakcyjnieniem wypowiedzi
może być też zaznaczenie roli opowiadacza/ bajarza.
W albumach np. o Afryce lub Turcji powinieneś

znaleźć zdjęcia tradycyjnych bajarzy. Czym ta sytuacja
opowiadania może się różnić od wizerunku z naszej,
współczesnej kultury (babci czytającej lub opowiada-
jącej wnuczkom przed snem)? Nie staraj się jednak na
siłę szukać sposobów na „umedialnienie” swojej pre-
zentacji! Oryginalne pomysły liczą się, ale nie zastę-
pują w żaden sposób pomysłu na wypowiedź i spraw-
ności jej przedstawienia. Jeśli będziesz miał ciekawą
wypowiedź, efekty dodatkowe okażą się niepotrzebne.
Pamiętaj, lepiej konsekwentnie i ciekawie skonstru-
ować wypowiedź niż na siłę szukać nieadekwatnych
pomocy audiowizualnych!

O co może zapytać komisja?

Co to jest parabola i paraboliczność opowieści? Jakie znasz przykłady innych utworów, które
mają charakter paraboliczny?

I tu musisz przyswoić sobie definicje. Pamiętaj, że komisja może Ci zadać pyta-
nia, które mieszczą się w zakresie szkoły średniej. Warto żebyś przypomniał so-
bie kilka przypowieści biblijnych i wiedział, że np. Dżumę Camusa odczytuje się
jako utwór paraboliczny.

Komisja może Cię także pytać o to, jakie baśnie lubisz, jakie znasz, jakie zrobiły na Tobie
wrażenie i dlaczego.

Powinieneś więc, oprócz baśni na których przykładzie będziesz omawiać zagad-
nienie, znać inne baśnie i umieć je opowiedzieć. Przeczytaj choć kilka baśni z Baśni
z tysiąca i jednej nocy i baśnie Andersena. Jeśli wybrałeś taki temat, z pewnością
Ci się spodobają i miło będzie do nich po latach wrócić!

• Parabola (przypowieść) (fr. parabole, ang. parable)

– gatunek literatury moralistycznej; utwór narracyj-
ny, w którym przedstawione postacie i zdarzenia nie
są ważne ze względu na swe cechy jednostkowe, lecz
jako przykłady uniwersalnych prawideł ludzkiej eg-
zystencji, postaw wobec życia i prawideł losu. Świat
przedstawiony przypowieści stanowi zbiór sytuacyj-
nych wykładników jakiejś ogólnej prawdy moralnej,
filozoficznej czy religijnej. Przypowieść zawiera nie-
jednokrotnie rozwiniętą fabułę, jednakże jest ona
z racji swego przykładowego charakteru silnie usche-
matyzowana i uboga w realia, które podlegają tu ry-
gorystycznej selekcji ze względu na nadrzędny sens
utworu. Właściwa interpretacja paraboli wymaga
przejścia od jej znaczenia literackiego do ukrytego
znaczenia alegorycznego lub moralnego.

• Paraboliczny – mający charakter paraboli, przy-

powieści; alegoryczny.

• Baśń – to jeden z podstawowych gatunków epic-

kich literatury ludowej. Niewielkich rozmiarów
utwór o treści fantastycznej, nasyconej cudowno-
ścią związaną z wierzeniami magicznymi, uka-
zujący dzieje ludzkich bohaterów (lub bohate-
rów silnie antropomorfizowanych), którzy mogą
(lecz nie muszą!) przekraczać granice między
światem poddanym motywacjom realistycznym
a sferą działania sił nadnaturalnych. Baśnie
utrwaliły w sobie zasadnicze elementy ludowe-
go światopoglądu: wiarę w ingerencję mocy po-
zaziemskich, antropomorficzną wizję przyrody,
niepisane normy moralne, ideały więzi społecz-
nych i sprawiedliwych zachowań. Istnieje boga-
ty repertuar motywów i wątków baśniowych, któ-
re powracają w tekstach reprezentujących kul-
tury bardzo od siebie odległe (zarówno w cza-
sie, jak i przestrzeni).

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Paraboliczny charakter ba¶ni[1]
Charakterystyka baśni okresu romantyzmu
Charakterystyczne cechy baśni
charakterystyka kuchni słowackiej
Najbardziej charakterystyczne odchylenia od stanu prawidłowego w badaniu
Charakterystyka rozwoju motorycznego
Kryteria charakteryzujące czystość uszlachetnionego pierza gęsiego i kaczego
Charakterystyka programu
charakterystyka kuchni ukraińskiej
Zarządzanie Kryzysowe charakterystyka powiatu czluchowskiego
charakterystyka II gr kationów
5 CHARAKTERYSTYKA INSTYTUCJI I ORGANIZACJI SPOLECZNYCH
Uwarunkowania i charakterystyczne cechy klimatu w Polsce
7 Sposób montażu charakterystycznych elementów
2 Charakterystyka wychowania jako procesu pedagogicznegoid 19780 ppt
Karta charakterystyki1
charakterystyka dochodow samorzadu terytorialnego (cz2
ROŚ oczyszczalnie hydrofitowe, cechy charakterystyczne, zalety, wady, koszty

więcej podobnych podstron