Krystyna Slany
Krystyna Kluzowa
Uniwersytet  Jagielloński

Rodzina polska w świetle wyników NSP 2002

                                                                       (źródło:  Studia
Socjologiczne 2004  nr 1, str.47­63)

Wprowadzenie

Wśród licznych typów badań nad rodziną szczególne miejsce

zajmują badania prowadzone w ramach spisów ludności. Dzięki nim

możliwe   jest   uzyskanie   informacji   o   najważniejszych   cechach

wszystkich rodzin funkcjonujących w danej populacji. 

W   Polsce   badania   spisowe   nad   rodzinami   mają   już   pewną

tradycję.   Narodowy   Spis   Powszechny   2002   jest     czwartym   w

powojennej historii   badaniem statystycznym ludności, w którym

uwzględniono   tę   problematykę.   Po   raz   pierwszy   badania   nad

rodzinami   podjęto   w   ramach   spisu   powszechnego   z   roku1970.   W

kolejnych   spisach   z   lat   1978   i   1988   poszerzano   stopniowo   ich

zakres   tematyczny   (zob.tab.1),   dostosowując   go   do   potrzeb

poznawczych,   wynikających   ze   zmian,   jakie   zachodzą   w   szeroko

rozumianej   sferze   życia   rodzinnego.   Należy   podkreślić,   że   we

wszystkich   spisach   rodziny   wyodrębniane   były   spośród   ludności

żyjącej   w   gospodarstwach   domowych

1

,   dlatego   też     analiza

struktury   rodzin   wymaga   osadzenia   jej   w   kontekście

charakterystyki tej kategorii badawczej. 

Tabela   1.   Zakres   tematyczny   badań   nad   rodziną   w   spisach
ludności z lat 1970­2002

Wyszczególnien
ie

       1970

        1978

       1988

         2002

Skład rodzinny
Gospodarstw
domowych

 
         X

          X

 
         X

           X

1

1

Rodziny w
gospo­

Darstwach
domowych
według typów:
*małżeństwa
bez

  dzieci

*małżeństwa z
  dziećmi
* matki z

dziećmi

*ojcowie z

dziećmi
*rodzeństwo
*partnerzy bez

  dzieci

*partnerzy z

dziećmi
*młode rodziny
*rodziny

zrekonstru­
  owane

           X
      

          X

          X
          X
            .

           .

           .
           .
         

           .

     
          X

          X

          X
          X
          X

            .

            .
            .

            .

          X

          X

          X
          X
           .

           

           .

           .
          X
          X

           .

           X

           X

           X
           X
           .

           X

           X
           X
 

           X

Rodziny według
cech demogra­

ficznych
rodziców 

(wiek, stan
cywilny,
liczba

posiadanych
dzieci)

           .

           X

           X

           X

Rodziny według
cech
społeczno­

zawodowych
rodzi­

ców
(wykształcenie
, źródło

utrzymania)

            X

           X

  

           X

           X
 

Rodziny w
gospo­
Darstwach
zbioro­
Wych

             .             X

 

           .

           X

Źródło: Opracowanie własne  

Aczkolwiek   głównym   celem   niniejszego   opracowania   jest

przedstawienie   struktury   polskich   rodzin   w   świetle   wyników

ostatniego   spisu   ludności   z   roku   2002,   jednakże   dla

wyraźniejszego ukazania kierunku zmian, jakie w tej dziedzinie

zachodzą,   będziemy   się   odwoływać   także   do   wyników   poprzednich

2

spisów.   Zakres   i   kierunek   prezentowanych   w   tym   opracowaniu

analiz   jest   uwarunkowany   charakterem   dostępnej   dokumentacji

wyników spisu

2

, która niestety w wielu kwestiach nie zaspokaja

oczekiwań   poznawczych   socjologa,   uniemożliwiając   udzielenie

odpowiedzi   na   cały   szereg   ważnych     socjologicznie   pytań   (np.

jaki jest czas trwania związków małżeńskich/partnerskich, którym

z   kolei   związkiem   jest   dla     danej   osoby   związek   aktualny,   z

którego z kolei związku pochodzą dzieci).

 

Ze   względu   na   konieczność   dostosowania   rozmiarów

tekstu   do   wymogów   postawionych   przez   redakcję,   w
opracowaniu   dokonano   prezentacji     wyłącznie   podstawowych

zagadnień dotyczących  rodziny, takich jak: skład rodzinny
gospodarstw   domowych,   typy   rodzin   w   gospodarstwach

domowych,   rodziny   z   dziećmi   na   utrzymaniu,   rodziny   w
gospodarstwach zbiorowych. Nie ukazano natomiast w sposób

bardziej szczegółowy kilku innych, jak np. struktura rodzin
z   dziećmi   kontynuującymi   naukę,   struktura   rodzin

monoparentalnych,   czy   struktura   rodzin   żyjących   w
gospodarstwach zbiorowych. 

Odwołując się do treści podstawowego formularza spisowego

można wskazać jeszcze inne zagadnienia, których przeanalizowanie

byłoby   interesujące   z   socjologicznego   punktu   widzenia,   np.

struktura   rodzin   z   osobami   bezrobotnymi,   z   osobami

niepełnosprawnymi, struktura rodzin, których członek(członkowie)

przebywają czasowo za granicą, struktura rodzin utworzonych na

bazie   małżeństw   mieszanych.   Niestety   przeprowadzanie   takich

analiz   nie   jest   ,   jak   na   razie,   możliwe   ze     względu   na   brak

odpowiednich opracowań przygotowanych przez GUS.

Kluczowe   znaczenie   dla   dalszych   rozważań   ma   samo   pojęcie

rodziny. W praktyce polskich spisów ludności pojęcia „rodzina”

używano   z   reguły   w   odniesieniu   do   osób   wchodzących   w   skład

2

3

gospodarstw   domowych   i   wyodrębnionych   na   podstawie   kryterium

biologicznego.   Jednakże   dwukrotnie   w   spisach   powojennych   (w

latach1978   i   2002)   dokonano   także   wyodrębnienia   rodzin

funkcjonujących   w   ramach   tzw.   gospodarstw   zbiorowych

3

.   W

ostatnim spisie (NSP 2002) rodzina została zdefiniowana   „jako

dwie   lub   większa   liczba   osób,   które   są   związane   jako     mąż   i

żona,   wspólnie   żyjący   partnerzy   (kohabitanci)   –   osoby   płci

przeciwnej lub jako rodzic i dziecko. Tak więc, rodzina obejmuje

parę   bez   dzieci   lub   parę   z   jednym   lub   większą   liczbą   dzieci,

albo też samotnego rodzica z jednym bądź większą liczbą dzieci”

(Gospodarstwa   domowe   i   rodziny   2003:19).   Takie   rozumienie

rodziny   stanowi     novum   w   stosunku   do   definicji   poprzednio

stosowanych,   bowiem   poszerza   kategorię   osób   uznanych   za   jej

członków,   włączając   w   jej   skład   także   osoby   niepozostające   w

formalnym   związku   małżeńskim,   tj.   partnerów   (kohabitantów).

Określenie   formalnego   statusu   osób   płci   przeciwnej   tworzących

parę  stało   się  możliwe  dzięki   wprowadzeniu  do  badań   spisowych

pytania o ich stan cywilny prawny, tzn. zdefiniowany jako stan

cywilny   według   obowiązującego   w   kraju   prawa.   Dla   pełnej

charakterystyki   sytuacji   rodzinnej   osoby   o   statusie   prawnym

zamężna/żonaty     podzielono   na:   1)   pozostające   w   związku

małżeńskim   (niezależnie     czy   zostały   spisane   razem   czy   też

oddzielnie (np. z powodu nieobecności spowodowanej nauką, pracą,

brakiem   w   kraju     wspólnego   mieszkania);   2)   niepozostające   w

związku małżeńskim – które nie tworzyły wspólnoty małżeńskiej,

ale rozpad ich związku nie został usankcjonowany decyzją sądu.

Badano   także   stan   cywilny   faktyczny,   który   został   określony

wtórnie,   na   podstawie   charakteru   związku,   w   jakim   żyje   dana

osoba.

 

Wyodrębniono

 

więc

 

obok

 

kawalerów/panien,

żonatych/zamężnych,   wdów/wdowców,   rozwiedzionych   także

partnerów/partnerki     ­   nie   uwzględniając   ich   stanu   cywilnego

prawnego. Wyróżniono również kategorię osób separowanych, która

obejmowała: a) pozostających w separacji prawnej i nietworzących

3

4

związków  formalnych   ani  partnerskich  z   innymi  osobami  oraz   b)

osoby o stanie cywilnym prawnym zamężna/żonaty niepozostające w

związku

 

małżeńskim

 

i

 

nie

 

tworzące

 

formalnych

związków/partnerskich z innymi osobami.

Skład rodzinny gospodarstw domowych

Z   danych   spisowych   wynika,   że   w   momencie   przeprowadzania

tego   badania   w   2002   roku   istniało   w   Polsce   13337,0   tys.

gospodarstw domowych, z których 67,2% funkcjonowało w miastach.

W stosunku do stanu odnotowanego w NSP 1988 liczba gospodarstw

domowych   zwiększyła   się   w   skali   kraju   o   11,4%,   natomiast   w

miastach   o   14%,   a   na   wsi   o   6,5%.   Dominująca   przewaga   udziału

gospodarstw miejskich wśród ogółu gospodarstw domowych w kraju

jest   z   jednej   strony   konsekwencją     nierównomiernego   rozkładu

ludności według miejsca zamieszkania (w miastach mieszka ponad

60% ludności Polski), z drugiej zaś wynika z mniejszej wielkości

gospodarstw   miejskich   w   porównaniu   z   wiejskimi   (w   2002   roku

przeciętna liczba osób w gospodarstwie miejskim wynosiła 2,60,

zaś w wiejskim – 3,33).

4

Zdecydowaną   większość   gospodarstw   domowych   stanowią

gospodarstwa   jednorodzinne.   Jest   to   stan   obserwowany   od   lat,

chociaż  trzeba   podkreślić,  że  ich   odsetek  się  zmniejsza   (por.

tabela 2) na rzecz wyraźnego wzrostu gospodarstw nierodzinnych,

wśród   których   dominują   gospodarstwa   jednoosobowe.   Warto

zaznaczyć,   że   spadek   udziału   gospodarstw   jednorodzinnych

zaznacza się wyraźniej w miastach (gdzie między rokiem 1988 a

2002 rokiem wyniósł 7,5 %) niż na wsi (tu w analogicznym okresie

wyniósł 2,9%).

 

Tabela 2. Gospodarstwa domowe według składu rodzinnego w latach

1970­2002 (w %)

       Typ

Gospodarstw

a

   

       1970

 

        197

8

 

       1988         200

2

4

5

Jednorodzin

ne 

Dwurodzinne

trzy

 

i

więcej

rodzinne

nierodzinne

w tym:

jednoosobow

e

       77,8

         4,

6

         0,

1

       17,5

       16,1

         77

,9

           

3,8

           

0,1

         18

,2

         17

,4

        75,

0

          4

,9

  

          0

,2

        19,

9   

        18,

3

         69

,0

           

4,4

           

0,2

         26

,4

         24

,8

Źródło:   Gospodarstwa   domowe   i   rodziny   2002.   Warszawa:

GUS:40

Dokonując pogłębionej analizy składu rodzinnego gospodarstw

domowych   można   stwierdzić,   że   w   zdecydowanej   większości

przypadków  są   one  złożone  wyłącznie   z  osób  tworzących   rodziny

nuklearne,   tzn.   reprezentujących   pokolenie   rodziców   i   ich

dzieci.   Jednakże   w   prawie   co   dwunastym   gospodarstwie

jednorodzinnym w skali kraju, niemal w co piętnastym w miastach

i w co ósmym na wsi funkcjonuje rodzina rozszerzona, obejmująca

także przedstawicieli starszego pokolenia spokrewnionych w linii

prostej z członkami rodziny nuklearnej. Pełnią oni nierzadko (w

41,9% przypadków w miastach i 20,9% przypadków na wsi) rolę głów

rodzin,   tzn.   osób,   które   ­   zgodnie   w   definicją   spisową   ­

dostarczają   całkowicie   lub   w   przeważającej   części   środków

utrzymania danemu gospodarstwu domowemu. Podobna sytuacja, choć

w   znacznie   większym   nasileniu,   występuje   w   gospodarstwach

dwurodzinnych, złożonych prawie wyłącznie (w ponad 98%) z osób

spokrewnionych   w   linii   prostej.   Przedstawiciele   starszego

pokolenia   występują   tu   w   roli   głów   rodzin   częściej   niż

reprezentanci   pokolenia   młodszego   (   w   skali   kraju   taki   stan

dotyczy 74% gospodarstw dwurodzinnych, w miastach ­ 89%, a na

wsi ponad 62%). Warto podkreślić, że   podobny stan odnotowano

także dokonując analizy wyników poprzedniego spisu z 1988 roku.

(Kluzowa 2001:15). Oznaczałoby to, że w wielu polskich rodzinach

rozszerzonych   (szczególnie   miejskich)   pozycja   ekonomiczna

6

starszego   pokolenia   jest   silniejsza   od   pozycji   młodszych

generacji.   Niewykluczone   nawet,   że   główny   ciężar   utrzymania

rodziny spoczywa na barkach seniorów.

Interesujące dla socjologa wnioski wynikają także z analizy

składu rodzinnego gospodarstw domowych przeprowadzanej pod kątem

badania pokrewieństwa poszczególnych ich członków w stosunku do

głowy rodziny. Zdecydowana większość członków rodzin występuje w

charakterze dzieci i współmałżonków (w śladowych tylko ilościach

w   charakterze   partnerów)

5

,   co   wskazywałoby   na   wspomniany   już,

daleko   zaawansowany   proces   nuklearyzacji   rodzin.   Jednak   w

gospodarstwach wieloosobowych obecne są także osoby pozostające

z     pełniącymi   rolę   głów   rodzin   w   innych   relacjach.   Chodzi   tu

zarówno   o   osoby   spokrewnione   z   nimi   w   linii   prostej,   w   linii

bocznej,   jak   i   o   osoby   spowinowacone.   Ich   udział   w   składzie

rodzin świadczy o  występowaniu w naszej rzeczywistości  ciągle

jeszcze   dość   licznie   reprezentowanej   (szczególnie   na   wsi)

kategorii   rodzin   rozszerzonych.   Rozszerzone   zespoły   rodzinne

mają   nieco   inną   strukturę   w   miastach   i   na   wsi.   W   miastach

kategorią najczęściej w ich ramach reprezentowaną są wnuki, na

wsi   zaś   rodzice   i   teściowie   głów   rodzin,   co   jest   kolejnym

dowodem   na   potwierdzenie   wspomnianego   wyżej   faktu,   że   w

rodzinach   miejskich     rola   głów   rodzin   przypada   częściej

przedstawicielom   starszego   pokolenia,   natomiast     na   wsi   –

pokolenia   młodszego.   Inna   zauważalna   różnica   między   rodzinami

miejskimi i wiejskimi dotyczy częstotliwości udziału krewnych z

linii  bocznej   i  powinowatych  głów   rodzin  (tj.  rodzeństwa   oraz

zięciów   i   synowych)   w   składzie   prowadzonych   przez   nich

gospodarstw   domowych.   Przedstawiciele   tych   kategorii   występują

dwukrotnie   częściej   w   rodzinach   wiejskich   w   porównaniu   z

miejskimi, co świadczy o utrzymywaniu się w środowisku wiejskim

bardziej   tradycyjnych   wzorów   życia   rodzinnego,   opartych   na

rozbudowanej   sieci   powiązań   między   wspólnie   zamieszkałymi

krewnymi i powinowatymi.

5

7

Typy rodzin w gospodarstwach domowych

W   roku   2002   liczba   rodzin   w   gospodarstwach   domowych

wyniosła 10457,6 tys., a roku 1988 10226,2 tys. Zanotowano więc

pomiędzy   badanymi   latami   wzrost   liczby   rodzin   o   231,4   tys.

(2,3%). W miastach odnotowano wzrost o 232,5 tys. (3,6%), na wsi

zaś   liczba   rodzin   zmniejszyła   się   o   1,1   tys.   (0.003%).

Zmniejszenie się liczby rodzin na wsi wynika przede wszystkim z

przemieszczania   się   ludności   ze   wsi   do   miast   oraz   zmian

administracyjnych powodujących inkorporację terenów wiejskich do

terenów miejskich.

Tabela 3. Rodziny w gospodarstwach domowych w latach 1988 i

2002 ( w tys.)

Typy rodzin

       Ogółem        Miasta         Wieś

 

 1988

2002

 

 1988

2002

 

 1988

2002

Ogółem

10226,2

10457,6

6364,4

6596,9

3851,8

3860,7

Małżeństwa bez

dzieci

 

2329,1

2369,8

1418,4

1542,6

 

 910,7

827,2

Małżeństwa   z

dziećmi

 

6323,2

5860,3

 

3873,8

3511,2

2449,4

2349,1

Partnerzy   bez

dzieci

 

     

 ­

86,7

 

     

 ­

69,9

 

 

 ­

16,8

Partnerzy   z

dziećmi

 

     

 ­

110,7

 

     

 ­

78,1

 

 ­

32,6 

Matki

 

z

dziećmi

 

1395,7

1798,3

 

 

 957,9

1241,3    

 

 437,8

557,0

Ojcowie

dziećmi

dziećmi

 

 

 178,2

231,8

 

 

 114,3

153,8

 

   

 63,9

78,0

Źródło:  Gospodarstwa domowe i rodziny 2002. Warszawa:GUS :

28

8

Jak   wskazują   dane   spisowe,   najwięcej   jest   rodzin   typu

małżeństwo z dziećmi, przy czym po raz pierwszy wyodrębniono ze

zbioru małżeństw związki partnerskie z dziećmi i bez dzieci (w

poprzednich   spisach   związki   te   wykazywano   łącznie   z

małżeństwami).Przyczyną   wyodrębnienia   tej   kategorii   związków

była dążność do zbadania rozmiarów zjawiska kohabitacji, które w

wielu   krajach   coraz   bardziej     się   nasila.   Pary   z   dziećmi

stanowią 56,8% ogółu rodzin, w miastach 54,4% (3589,3 tys.), a

na wsi 61,8% (2381,7 tys.). Łączna liczba par z dziećmi w roku

2002   wyniosła   5971,0   tys.   i   zmniejszyła   się   o   352,2   tys.   w

stosunku   do   roku   1988,   co   oznacza   spadek   o   6%.   W   miastach

odsetek par z dziećmi zmniejszył się o 7,3%,  a na wsi o prawie

3%. 

Wśród   par   posiadających   dzieci   zdecydowanie   dominują

małżeństwa   z   dziećmi     (5860,3   tys.),   których   odsetek   wśród

wszystkich typów rodzin wyniósł w roku 2002 w skali kraju 56%

(spadek   o   prawie   6   punktów   procentowych   w   stosunku   do   roku

1988), 53,2% w miastach – 3511,2 tys. (spadek o prawie 8 punktów

procentowych),   a   na   wsi   60,9%   ­   2349,1   tys.   (spadek   o   2,5

punktów  procentowych   ).  Zmniejszenie  się   liczby  par  z   dziećmi

jest   m.in.   wynikiem   zmniejszenia   gotowości   ludzi   młodych   do

zawierania   małżeństw   i   opóźniania   realizacji   zadań

prokreacyjnych.

Liczba par bez dzieci w   roku 2002   nieznacznie wzrosła ­ o

127,4 tys. w stosunku do roku 1988, z tego w miastach o 194,1

tys. (ok. 14%), a na wsi o 66,7 tys. (ok.8%). Należy podkreślić,

iż większość małżeństw bez dzieci stanowią starsze małżeństwa,

znajdujące   się   w   fazie   „pustego   gniazda   rodzinnego”,   tj.   po

opuszczeniu   domu   rodzinnego   przez   dzieci.   Tylko   niewielki

odsetek   stanowią   pary,   które   nie   zdążyły   jeszcze   zrealizować

zadań prokreacyjnych lub nie mogą bądź nie chcą mieć dzieci.

W   NSP   2002   spisano   197,4   tys.   par   tworzących   związki

partnerskie, podczas gdy w 1988 roku ­125 tys. Większość osób

tworzących   związki   partnerskie   (56,1%)   posiadała   dzieci   i

9

mieszkała   w   miastach   (75%).   W   miastach   partnerzy   z   dziećmi

stanowili   52,8%,   a   na   wsi   66%   związków   partnerskich.   Udział

partnerów   w   ogólnej   liczbie   rodzin   w   Polsce   wynosi   1,9%(   w

miastach  2,3%,  a na wsi  1,3%).

Istotne   zmiany   obserwujemy   w   kolejnym   wyróżnionym   typie

rodzin tj. rodzinach niepełnych (monoparentalnych), obejmujących

dwie  kategorie,  tj.  matki z  dziećmi i  ojców  z  dziećmi. O  ile

takich rodzin w roku 1988 było 1573,8 tys., to w roku 2002 mamy

ich 2030,1 tys., tak więc ich udział zwiększył się o 29%. Wśród

rodzin niepełnych dominują rodziny tworzone przez samotne matki.

O ile w roku 1988 było ich 1395,7 tys., o tyle w roku 2002  już

1798,3 tys. (wzrost o 29%). W miastach liczba matek z dziećmi

zwiększyła się o 283,5 tys. (30%), a na wsi o 119,2 tys. (27,2).

Rodziny   tworzone   przez   samotne   matki     stanowią   17,2%   ogółu

rodzin,   w   miastach   18,8%,   a   na   wsi   14,4%.   Natomiast   rodziny

tworzone   przez   ojców   z   dziećmi   obejmują   2,2%   ogółu   rodzin,   w

miastach   2,3%,   na   wsi   2%.   I   choć   ich   liczba   jest   niewielka

(231,8   tys.),   to   w   stosunku   do   roku   1988   odnotowano   ich

największy wzrost ­ o 30,1%. Wzrost ten był bardziej widoczny w

miastach (o 35%) aniżeli na wsi (o 22%). 

Dokonując   charakterystyki   typów   rodzin   warto   także   zwrócić

uwagę   na   zróżnicowanie   ich   udziału   w   poszczególnych   regionach

Polski. W opracowaniu wskazujemy tylko te województwa, w których

udział   określonych   typów     rodzin   był   wyższy   od   średniej

krajowej.

Tabela   4.   Województwa   o   najwyższym   odsetku   typów   rodzin
wyróżnionych w  
                    NSP 2002                    

Typy Rodzin

                  Województwa 

Małżeństwa   bez

dzieci  

łódzkie(24,8%),śląskie(24,5%),

mazowieckie(24,0%),świętokrzyskie

(24,0%)

Małżeństwa

 

z

dziećmi 

podkarpackie(62,1%),wielkopolskie

(59,8%),małopolskie(59,1%),kujawsko­

pomorskie(57,4%),podlaskie(57,4%),

lubelskie (57,0%)

10

Partnerzy

 

(z

dziećmi   i   bez

dzieci)

zachodnio­pomorskie(3,7%),   lubuskie

(3,5%),dolnośląskie(3,0%),   pomorskie

(2,4%),warmińsko­mazurskie

 

(2,4%),

mazowieckie(2,0%)   

Matki z dziećmi 

dolnośląskie(19,8%),zachodniopomorskie

(19,2%),

łódzkie(18,8%),lubuskie(18,8%),

mazowieckie(18,5%)

Ojcowie z dziećmi dolnośląskie(2,5%),mazowieckie(2,4%),

opolskie(2,4%)

zachodniopomorskie(2,3%),   małopolskie

(2,3%)

 Źródło: Gospodarstwa domowe i rodziny 2002. Warszawa: GUS.

Obliczenia własne

Należy podkreślić, iż zaobserwowane zróżnicowania regionalne,

zwłaszcza   w   odniesieniu   do   małżeństw   bez   dzieci   oraz   rodzin

monoparentalnych  odnotowano już w poprzednim spisie.

Wpływ na występowanie tych zróżnicowań wywierają czynniki o

charakterze demograficznym i społeczno­kulturowym. Do czynników

demograficznych zaliczyć należy strukturę ludności według wieku

i płci oraz migracje (zwłaszcza zagraniczne), które wpływają na

zasoby   populacyjne   oraz   na   dezorganizację   rodzin.   Natomiast

oddziaływanie   czynników   społeczno­kulturowych   znajduje   swoje

odzwierciedlenie   w   realizowanych   wzorach   formowania   rodziny.

Również   określone   wzory   kulturowe,   które   ukształtowały   się

jeszcze   w   przeszłości,   warunkują   częstotliwość   występowania

poszczególnych   typów   rodzin   w   teraźniejszości.   Jak   wynika   z

tabeli 4, widać to wyraźnie na przykładzie województw położonych

w   północno­zachodniej   części   Polski,   gdzie   m.in.   wskaźniki

urodzeń   pozamałżeńskich,   urodzeń   wśród   nieletnich   matek   oraz

rozwodów są od lat wyższe niż w pozostałych regionach kraju.

W   NSP   2002   po   raz   pierwszy   w   historii   polskich   spisów

ludności   uwzględniono   problematykę   rodzin   zrekonstruowanych,   w

niezmiernie   wąskim   jednakże   zakresie.   Uzyskane   dane   spisowe

pozwalają   wyłącznie   na   określenie   liczby   takich   rodzin

utworzonych   na   bazie   małżeństw   formalnych   i   związków

11

partnerskich   (z   uwzględnieniem   stopnia   wykształcenia

małżonków/partnerów) oraz na określenie liczby wychowujących się

w   nich   dzieci   do   lat   17.   Nie   dają     natomiast   możliwości

udzielenia   odpowiedzi   na   trzy   ważne   z   socjologicznego   punktu

widzenia   pytania,   a   mianowicie:   a)   jaki   stan   cywilny

reprezentowali   w   momencie   tworzenia   związku   małżonkowie;   b)

która  ze  stron  małżeńskiej/partnerskiej diady  posiadała dzieci

(co   dałoby   możliwość   stwierdzenia,   czy   istniejące   rodziny

zrekonstruowane,   to   rodziny   z   ojczymem,   z   macochą,   czy   tzw.

rodziny połączone); c) czy wśród dzieci wychowujących się w tych

rodzinach  

  znajdują   się   także   dzieci   wspólne

małżonków/partnerów. 

Z danych spisowych wynika, że w Polsce istnieje 107,7 tys.

rodzin     zrekonstruowanych,   tj.   takich,   w   których   co   najmniej

jedno dziecko nie jest wspólnym dzieckiem małżonków (partnerów).

Większość z nich (68,1% w skali kraju oraz 65,1% w miastach i

73,6%  na   wsi)  tworzą  osoby   pozostające  w  formalnych   związkach

małżeńskich   wychowujące   dzieci.   Przeciętna   liczba   dzieci   w

rodzinach   zrekonstruowanych   jest   wyższa   od   występującej     w

rodzinach   biologicznych.   Interesujące   wyniki   przynosi   także

porównanie   poziomu   wykształcenia   rodziców   w   rodzinach

zrekonstruowanych   i   biologicznych.   Okazuje   się,   że   odsetek

małżonków   legitymujących   się   co   najmniej   średnim   poziomem

wykształcenia jest nieco większy w rodzinach  biologicznych niż

zrekonstruowanych   (   i   to   zarówno   w   miastach,   jak   i   na   wsi).

Natomiast wśród partnerów tworzących rodziny biologiczne odsetek

posiadających   co   najmniej   średnie   wykształcenie   jest   prawnie

równy temu, którym legitymują się partnerzy żyjący w rodzinach

zrekonstruowanych.

Rodziny z dziećmi na utrzymaniu

W roku 2002 spisano 14244,9 tys. dzieci. W stosunku do roku

1988 było ich   o ok. 405 tys.   mniej.   W miastach żyło 8186,4

tys.,   a   na   wsi   6058,5   tys.   dzieci.   Wśród   nich   [wyodrębniono

kategorię   dzieci,   wobec   których   rodzice   spełniali   powinności

12

ekonomiczne, przyjmujac założenie, że powinności te odnoszą się

do dzieci, które nie ukończyły 24 lat (czyli nie przekroczyły

wieku,   w   którym   „planowo”   powinno   się   kończyć   studia   wyższe]

liczba   dzieci   do   lat   24   pozostających   na   utrzymaniu   rodziców

wynosiła 10808,7 tys.( 6207,3 tys. w miastach i 4601,4 tys. na

wsi). Na pierwszym miejscu wśród rodzin utrzymujących dzieci do

lat 24 plasują się rodziny pełne. Żyje w nich 8974,7 tys., co

stanowi 83% ogółu dzieci pozostających na utrzymaniu (w miastach

79,3%,   na   wsi   88,1%).   Ponad   1,5   mln   dzieci   żyje   w   rodzinach

samotnych matek, zaś w rodzinach samotnych ojców blisko 328 tys.

dzieci. Natomiast   w rodzinach partnerów jest   ich prawie 173

tys. 

Odsetek   rodzin   posiadających   dzieci   na   utrzymaniu   jest

najwyższy   w   grupie   partnerów   (89,5%),   a   kolejno   według

zmniejszającej   się   wielkości,   w   grupie   małżonków   (83%),

samotnych matek (56,7%) i samotnych ojców (46%).

Tabela   5.   Rodziny   w   Polsce   z   dziećmi   do   lat   24
pozostających na utrzymaniu w latach 1988 i 2002

Typy rodzin Rodzin

y   z
dziećm
i
ogółem

Rodziny   według   liczby
dzieci   do   lat   24
pozostających

 

na

utrzymaniu 
Razem

     1

(w%)

 

 2

(w%)

 

3   +

(

w%)

Przecięt
na
liczba
dzieci
do   lat
24

13

Polska 

1988 

2002 

Małżeństwa

1988

2002

Partnerzy

2002

Samotne

matki

1988

2002

Samotni 

Ojcowie

1988

2002

7897,

0

8001,

1

6323,

0

5860,

3

   110

,7

  1396

,0

  1798

,3

       1

78,0

       2

31,8

6210,

0

6079,

4

5309,

0

4854,

8

    

      9

9,1

   822

,0

  1019

,3

 

     

79,0

     10

6,3

40,5

46,9

36,6

42,5

54,2

63,0

64,9

68,3

69,6

37,8 

36,2

43,0

38,9

28,2

28,0

26,0

23,7

22,8

 18,8

 16,9

20,5 

18,6

 17,6

 

  9,0

  9,1

  8,3

  7,6

   1,87

   1,78

 

 1,93

 1,85

 

 1,75

 

1,49

1,48

 

 1,43

 1,41

Źródło: Gospodarstwa domowe i rodziny 2002. Warszawa: GUS.

Obliczenia własne

Wśród   rodzin   utrzymujących   dzieci   najwięcej   jest   takich,

które posiadają jedno dziecko (46,9%).   Z dwojgiem dzieci jest

36,2   %   rodzin   i   16,9%   z   trojgiem   i   więcej   dzieci.   Struktura

rodzin według liczby dzieci różnicuje się w zależności od typu

rodziny. Rodziny niepełne najczęściej posiadają jedno dziecko na

utrzymaniu.   Jedynie   w   rodzinach   z   małżeństwem   jedno   dziecko

pozostaje  na   utrzymaniu  mniej  niż   połowy  małżeństw  (42,5%).   W

1988   odsetek   rodzin   utrzymujących   troje   i   więcej   dzieci   był

wyższy niż w roku 2002. Świadczy to utrwalaniu się przemian w

zakresie   dzietności   rodzin   polskich   i   dominacji   w   roku   2002

rodzin   utrzymujących   jedno   dziecko,   zwłaszcza   w   populacji

miejskiej.   Zaledwie   co   szósta   rodzina   w   Polsce   jest   obecnie

14

rodziną z trojgiem i więcej dzieci podczas, gdy w roku 1988 była

nią co piąta.

Należy   także   zwrócić   uwagę   na   charakterystyczną   zmianę,

jaka nastąpiła w udziale procentowym dzieci utrzymywanych przez

rodziny  w  miastach  i na  wsi.. W  miastach  w  roku 1988  odsetek

rodzin posiadających dzieci na utrzymaniu wynosił 63%, a na wsi

56,9%, co w odniesieniu do tej ostatniej populacji wynikało z

szybszego   podejmowania   pracy   przez   młodzież   wiejską   i

usamodzielniania   się   ekonomicznego.   Dane   ostatniego   spisu

ukazują, iż nastąpiło odwrócenie tej tendencji i obecnie odsetek

dzieci  pozostających   na  utrzymaniu  jest   wyższy  na  wsi   (59,2%)

niż   w   miastach   (57,5%),   co   jest   z   jednej   strony   konsekwencją

niekorzystnych zmian na rynku pracy, z drugiej zaś podniesienia

poziomu aspiracji edukacyjnych młodzieży wiejskiej.  

Przeciętna liczba dzieci pozostających na utrzymaniu w roku

2002 uległa zmniejszeniu w porównaniu z rokiem 1988 ( z 1,87 do

1,78). Najwyższy spadek odnotowano w rodzinach pełnych (z 1,93

do 1,85), zaś w pozostałych typach rodzin nie był on znaczący.

Przeciętna liczba dzieci utrzymywanych wynosi w miastach 1,64 a

na wsi 2,01. Z danych spisu dowiadujemy się także, iż przeciętna

liczba   dzieci   pozostających   na   utrzymaniu   w   rodzinach

partnerskich wynosi 1,75, w miastach 1,65, a na wsi 1,98.

Wśród   ogółu   rodzin   z   dziećmi   szczególnie     interesującą

kategorię stanowią rodziny młode, ponieważ to od nich zależy w

znacznym stopniu dalszy rozwój demograficzny kraju

6

. W roku 1988

zbiorowość   młodych   rodzin   z   dziećmi   liczyła   1509,0   tys.,   co

stanowiło   14,8%   ogółu   rodzin   w   Polsce.   W   miastach     udział

młodych   rodzin   wynosił   14,0%,   a   na   wsi   16,1%.Większość   tych

rodzin (83%) stanowiły małżeństwa z dziećmi oraz matki z dziećmi

(15,9%).   W   świetle   danych   NSP   2002   rodziny   młode   z   dziećmi

liczyły   1086,4   tys.   i   wśród   ogółu   rodzin   stanowiły   10,4%.W

miastach odsetek ten wynosił 9,6%, a na wsi 11,8%. W   stosunku

6

15

do roku 1988 nastąpił więc wyraźny spadek udziału rodzin młodych

w ogólnej liczbie rodzin o ponad 4 punkty procentowe.

W   roku   2002   rodziny   młode   stanowiły   wśród   ogółu   rodzin

posiadających   dzieci   na   utrzymaniu     17,9%,   w   tym   w   miastach

16,6%,   a   na   wsi   ok.   20%.   Analizując   bardziej   szczegółowo

uzyskane   informacje   należy   stwierdzić,   iż   młode   małżeństwa   z

dziećmi stanowią 15,5% ogółu małżeństw z dziećmi. Większy udział

młodych   rodzin   występuje   w   grupie   partnerów   oraz   samotnych

matek. Fakt, że 25% rodzin kohabitacyjnych w Polsce (w miastach

24,4%, a na wsi 27%) tworzą ludzie młodzi, wskazuje na stopniową

ich popularność.

Należy   także   zwrócić   uwagę   na   strukturę   wieku   dzieci

pozostających   na   utrzymaniu   w   ogólnej   populacji   rodzin

posiadających takie dzieci i wśród rodzin młodych. 

Generalnie w polskich rodzinach więcej jest dzieci starszych

aniżeli   młodszych,   tj.   wieku   od   0­6   lat.   Przeważają   dzieci   w

wieku wczesnoszkolnym (35%). Prawie co szóste dziecko w rodzinie

należy do najstarszej grupy wieku 18­24 lata. Rodziny młode, co

jest   oczywiste,   w   przeważającej   większości   posiadają   dzieci   w

wieku żłobkowym i przedszkolnym.

Dane   spisowe   umożliwiają   przeanalizowanie   sytuacji   rodzin

posiadających   dzieci   w   powiązaniu   z   prawnym   stanem   cywilnym

matek.   Z   analizy   danych   tabeli   6   wynika,   że     zdecydowaną

większość rodzin z dziećmi  stanowią kobiety zamężne pozostające

w małżeństwie (78%) z czego 73% stanowią spisane z mężem. Uwagę

zwraca   fakt,   iż   w   każdym   ­   poza   małżeńskim­   stanie   cywilnym

odsetek   kobiet   niepozostających   w   związkach   partnerskich   jest

wyraźnie wyższy od odsetka kobiet kohabitujących. Nie występują

istotne różnice pomiędzy miastami a wsią, aczkolwiek: a)więcej

jest   rodzin   panien   z   dziećmi   w   miastach   (3,7%)   niż   na   wsi

(2,3%);   b)   więcej   jest   rodzin   kobiet   zamężnych,   zwłaszcza

spisanych z mężem na wsi (78%) niż w miastach (70%); c) więcej

jest   rodzin   kobiet   rozwiedzionych   w   miastach   niż   na   wsi,   co

16

wynika z faktu iż, w Polsce rozwody są zjawiskiem par excellence

miejskim.

Tabela   6.   Rodziny   z   dziećmi   według   stanu   cywilnego

prawnego matki 

Matki   według

stanu

cywilnego

prawnego

Rodziny   z   dziećmi   wg   stanu   cywilnego

prawnego matki

Ogółe

m

Przecięt
na
liczba
dzieci
na
utrzyman
iu

Miast

a 

Przecięt
na
liczba
dzieci
na
utrzyman
iu

 Wieś

Przecięt
na
liczba
dzieci
na
utrzyman
iu

Ogółem

800109

0   

 1,78

49843

74

 1,64 301671

6

 2,01

Panny 

­

niepozost
ające   w
związkach
partnersk
ich

­

pozostają
ce

 

w

związkach
partnersk
ich

  3,1
  2,5

  0,6

  1,32
  1,23

  1,63

 3,7
 3,0

 0,7

1,29
1,22

1,55

2,3
1,8

0,5

 1,38
 1,24

 1,81

Zamężne
pozostające   w
małżeństwie

­ spisane z

mężem

­ spisane

bez męża

77,6

73,3

  4,3

  1,83

  1,85

  1,48

75,5

70,4

  5,0

1,68

1,70

1,44

81,0

77,9

 3,1

 2,06

 2,08

 1,60

Zamężne
niepozostające
w małżeństwie

­

niepozostające

w   związkach

partnerskich

­   pozostające

w   związkach

partnerskich

  1,4

  1,3

  0,1

  1,68

  1,66

  2,00

  1,6

  1,5

  0,1

 

1,60

1,59

1,85

 1,1

 1,0

 0,1

1,86

1,82

2,29

17

Wdowy

­

niepozostające

w   związkach

partnerskich

­   pozostające

w   związkach

partnerskich

  9,4

  9,3

  

  0,1

 1,64

 1,63

 1,92

8,7

 8,6

 

0,1

1,53

1,52

1,74

10,6

10,4

  

0,2

1,81

1,79

2,19

Rozwiedzione

­

niepozostające

w   związkach

partnerskich

­   pozostające

w   związkach

partnerskich

  5,1

  4,6

  0,5

1,54

1,50

2,00

6,9

6,3

0,6

1,49

1,47

1,72

  2,2

 

  1,9

  0,3

1,76

1,69

2,13

Separowane

­

niepozostające

w   związkach

partnerskich

­   pozostające

w   związkach

partnerskich

0,1

0,1

0,0

1,75

1,73

2,06

0,1

0,1

0,0

1,66

1,65

1,98

0,1

0,1

0,1

1,96

1,94

2,20

    

*Odsetek   kobiet   o   nieustalonym   stanie   cywilnym   wyniósł   0,3%,   w   miastach
0,4%,   a   na   wsi   0,1%   .Odsetek   ojców   w   gospodarstwach   domowych   z   dziećmi
wynosił ogółem 2,9%, w miastach 3,1% a na wsi 2,6%.

Źródło: Gospodarstwa domowe i rodziny 2002. Warszawa: GUS.

Obliczenia własne

W skali całego kraju przeciętna liczba dzieci pozostających

na utrzymaniu w rodzinach wyodrębnionych według stanu cywilnego

prawnego kobiet nie przekracza dwóch (1,78), aczkolwiek na wsi

jest   nieco   wyższa   (2,01)   niż   w   miastach   (1,64).   Jednakże,   co

godne   uwagi,   ponieważ   możemy   opisywać   to   zjawisko   po   raz

pierwszy   w   Polsce,   należy   podkreślić,   iż   przeciętna   liczba

dzieci   utrzymywanych   w   rodzinach   kobiet   żyjących   w   związkach

kohabitacyjnych, niezależnie od   ich   stanu cywilnego prawnego

jest wyższa od liczby dzieci utrzymywanych przez te, które nie

pozostają   w   związkach   partnerskich.   Ponadto,   liczba

utrzymywanych   dzieci   w   rodzinach   kobiet   pozostających   w

związkach partnerskich na wsi jest wyraźnie wyższa od tej, którą

18

utrzymują   rodziny   partnerskie   kobiet   w   miastach.   Niestety   na

podstawie   dotychczasowych   danych   spisowych   nie   możemy

stwierdzić,   czy   posiadane   dzieci   pochodzą   z   aktualnego   czy   z

poprzedniego związku.

  Należy także zwrócić uwagę na wyodrębnioną kategorię kobiet

spisanych   bez   męża   oraz   zamężnych   niepozostających   w

małżeństwie.   Bez   wątpienia   pewna   część   tej   grupy   mogłaby   być

spisana   jako   pozostająca   w   związkach   partnerskich.   Ponieważ

jednak   życie   w   związkach   nieformalnych   nie   cieszy   się   w

społeczeństwie   polskim   taką   aprobatą   jak   w   społeczeństwach

zachodnich, a ponadto w kraju katolickim, za jaki uważana jest

Polska, nie wypada ujawniać takiej formy życia rodzinnego, część

tych kobiet nie przyznaje się do kohabitacji. 

Rodziny według źródeł utrzymania

W NSP 2002 wyróżniono następujące grupy źródeł utrzymania:

1)   dochody   z   pracy   osobiście   wykonywanej,   niezależnie   od

charakteru   zatrudnienia,   2)   niezarobkowe   źródło   dochodów,   3)

inne dochody pochodzące: z własności, z najmu, 4) pozostawanie

na utrzymaniu innych osób posiadających własne źródło dochodów.

Prezentowane poniżej informacje odnoszą się do ogółu rodzin

według   ich   typów.   Niezależnie   od   typu   rodziny   i   miejsca

zamieszkania     większość   rodzin   posiada     własne   źródło

utrzymania.   W   obrębie   kategorii   „małżeństwa”   własne   źródło

utrzymania ma 69,4% par (w miastach 69,4% a na wsi 77,9%); wśród

partnerów   ­ 58,9% ( w miastach 60,5%, a na wsi 55,0%); wśród

matek   z   dziećmi     ­   87,7%   (   w   miastach   ­   86,7%,   a   na   wsi   ­

90,0%), a wśród ojców z dziećmi ­ 90% ( w miastach 87,8%, na wsi

94,2%).

Jednakże,   jak   wskazują   dane   spisowe,   występują

charakterystyczne różnice w rodzaju posiadanego własnego źródła

utrzymania.   Takie   źródło,   jakim   jest   praca   (głównie   najemna),

różnicuje   spisywane   rodziny.   Częściej   jest   ona   źródłem

19

utrzymania dla obojga małżonków (42%) niż dla obojga partnerów

(25,6%).   Jeśli   idzie   o   rodziny,   które   posiadają   dzieci   na

utrzymaniu, to wynika z danych spisowych, iż   prawie co drugie

małżeństwo i prawie co czwarty związek partnerski utrzymuje się

z   pracy   obojga   małżonków/partnerów.   Prawie   co   trzecia   rodzina

monoparentalna  utrzymuje   się  z  pracy.   Gdy  jednak  weźmiemy   pod

uwagę  rodziny  monoparentalne  posiadające dzieci  na utrzymaniu,

to okazuje się, że wśród nich odsetek utrzymujących się z pracy

jest  istotnie   wyższy  niż  w   ogólnej  liczbie  rodzin   niepełnych,

(obejmującej także dzieci niepozostające na utrzymaniu) i wynosi

55,4%. 

Dla znaczącej części rodzin niepełnych (54,4% samotnych ojców

i   51,5%   samotnych   matek)   jedyną   podstawę   egzystencji   stanowi

niezarobkowe   źródło   utrzymania,   a   wśród   rodzin   utrzymujących

dzieci   stanowi   ono   podstawę   bytu   dla   1/3   z   nich.   Z

niezarobkowego  źródła utrzymuje się co ósme małżeństwo formalne

i prawie co ósme nieformalne. 

Niewielka część małżeństw (15%) i związków partnerskich (20%)

utrzymuje się z źródeł mieszanych (tj. z pracy  i niezarobkowego

źródła).

Dane   spisowe   ukazują   także,   iż   wyłącznie   z   jednego   źródła,

którym   jest     najczęściej   praca,   utrzymuje   się   37,4%   związków

partnerskich i 28,3% małżeństw.

Do kategorii utrzymywanych (z reguły przez krewnych w linii

prostej   –por.  Gospodarstwa   domowe   i   rodziny  2002:   114­115)

najczęściej należą  rodziny samotnych matek (10,3%) i samotnych

ojców (6,2%). Wśród małżeństw i partnerów odsetek utrzymywanych

jest znikomy.

Wyróżnione   źródło,   jakim   są   dochody   z   własności,   nie   było

prawie   wcale   wskazywane   przez   spisywane   rodziny.   Takie   źródło

wymieniły 4852 rodziny,   co stanowi 0,1% ogólnej ich liczby. W

spisie   odnotowano   także   rodziny   o   nieustalonym   źródle

utrzymania.   Wśród   małżeństw   było   ich   1,2%,   wśród   partnerów   ­

0,9%, a wśród samotnych matek ­ 2%, i samotnych ojców ­ 3,8%.

20

Szczególną   uwagę   należy   zwrócić   na     podstawy   utrzymania

rodzin   posiadających     dzieci   w   wieku   do   24   lat,   które   uległy

istotnym zmianom w porównaniu do stanem odnotowanym przez dane

NSP   1988.   Na   podstawie   danych   NSP   2002   można   stwierdzić,   iż

małżeństwa   najczęściej   utrzymują   się   z   pracy   obojga   małżonków

(47,5%)   [w   roku   1988­68,3%],   następnie   z   jednego   źródła

utrzymania ­najczęściej pracy (31, 1%) [ w roku 1988 –20,9%],  z

mieszanego źródła utrzymania (14,1%) [w roku 1988 – 9,2%] oraz z

niezarobkowego   źródła   (5,3%)   [   w   roku   1988   –1,1%].   Podstawą

utrzymania w związkach partnerskich jest najczęściej posiadanie

własnego   źródła   utrzymania   tylko   przez   jednego   z   partnerów

(38,9%),   następnie   praca   obojga   partnerów   (26,6%),   dalej

mieszane   źródło   (19,7%)   oraz   niezarobkowe   źródło   dla   obojga

partnerów (10,8%). Samotne matki utrzymują się przede wszystkim

z pracy (51,5%) [w roku 1988­ 77,5%], następnie z niezarobkowego

źródła (31,1%) [w roku 1988 –13,6%] oraz pozostają na utrzymaniu

(16,4%)   [w   roku   1988   –   6,2%].Samotni   ojcowie   utrzymują   się

głównie  z pracy (57,5%) [w roku 1988 –50,6%], z niezarobkowego

źródła (30,9%) [ w roku 1988­11,4%] oraz pozostają na utrzymaniu

(10,1%). 

Na   zakończenie   warto   dodać,   że   w   dotychczasowych   spisach

zasadnicza  część  badań  poświęconych rodzinom  koncentrowała się

na   rozpoznaniu   cech   i   sytuacji   rodzin   funkcjonujących   w

gospodarstwach   domowych.   Jednakże,   po   24   latach   przerwy,

postanowiono powrócić do zbadania rodzin, które wchodzą w skład

gospodarstw zbiorowych. Takich rodzin jest­   według danych NSP

2002 – niewiele, dokładnie 7375, co stanowi zaledwie 0.1% ponad

dziesięciomilionowej   zbiorowości   wszystkich   rodzin.   Wśród   nich

wyróżniają   się   pod   względem   ilościowym   dwie   kategorie,   tj.

małżeństwa       (65,7%)   oraz   matki   z   dziećmi   (24,2%).   Ponad   66%

rodzin   mieszka   w   domach   studenckich   i   hotelach   pracowniczych,

dalej   w   domach   pomocy   społecznej   (blisko   18%),   a   pozostałe   w

schroniskach   dla   bezdomnych   i   innych,   niewymienionych   w

21

dokumentacji   spisowej   z   nazwy   obiektach   zbiorowego

zakwaterowania.

Wnioski końcowe

Przeprowadzona analiza danych spisowych dotyczących rodzin

pozwala na wyeksponowanie tych cech, które obrazują ich aktualną

strukturę oraz  charakterystyczne kierunki ich przemian:

•

Daje się zauważyć postępujący proces nuklearyzacji rodzin.

•

W   wielu   polskich   rodzinach   rozszerzonych   (szczególnie

miejskich)   pozycja   ekonomiczna   starszego   pokolenia   jest

silniejsza   od   pozycji   młodszych   generacji.   Niewykluczone

nawet,   że   główny   ciężar   utrzymania   rodziny   spoczywa   na

barkach ludzi starszych.

•

W środowisku wiejskim nadal występują bardziej tradycyjne

niż   w   miastach   wzory   życia   rodzinnego,   oparte   na

rozbudowanej sieci powiązań między wspólnie zamieszkałymi

krewnymi i powinowatymi.

•

Dominującym   typem   rodziny   nadal   pozostają   małżeństwa   z

dziećmi,   aczkolwiek  zauważalny   jest  spadek  ich  udziału   w

ogólnej liczbie rodzin przy jednoczesnym wzroście udziału

małżeństw bez dzieci oraz rodzin niepełnych.

•

Wzrasta   liczba  osób   żyjących  w  związkach  partnerskich,   w

szczególności wśród ludzi młodych.

•

Spada udział rodzin z trojgiem i więcej dzieci, natomiast

wzrasta odsetek rodzin z jednym dzieckiem.

•

Spada odsetek rodzin młodych.

•

Rodziny   zrekonstruowane  są   nieliczne,  a  większość  z   nich

powstaje   na   bazie   formalnych   związków   małżeńskich   i

charakteryzuje   się   wyższą   przeciętną   liczbą   dzieci     od

występującej w rodzinach biologicznych.

•

Wyraźnie   spada  odsetek   rodzin  utrzymujących  się  z   pracy,

przy jednoczesnym istotnym wzroście odsetka utrzymujących

się   ze   źródeł   niezarobkowych,   w   szczególności   w   grupie

rodzin niepełnych.

22

Przypisy

  Przez   gospodarstwo   domowe   rozumie   się   zespół   osób   wspólnie

mieszkających i wspólnie się utrzymujących.
2 Podstawę naszego opracowania stanowią wyniki spisu poświęcone

gospodarstwom   domowym   i   rodzinom,   zawarte   w   publikacji

Gospodarstwa domowe i rodziny 2002 wydanej przez GUS w 2003 r.,

dostępne także  w wersji internetowej : 

www.stat.gov.pl

3   Gospodarstwa   zbiorowe,   zwane   też   obiektami   zbiorowego

zakwaterowania   definiuje   się   jako   „zespół   pomieszczeń

zlokalizowanych  w   jednym  lub  kilku   budynkach  ,  zajętych   przez

jeden   zakład   świadczący   usługi     opiekuńczo­wychowawcze,

opiekuńczo­lecznicze,   hotelarskie   bądź   inne,   w   których

zamieszkuje   zwykle   większa   liczba   osób   (Gospodarstwa   domowe   i

rodziny 2002:21).

4   Porównując   w   tym   aspekcie   wyniki   kolejnych   spisów   można

odnotować   pogłębiającą   się   tendencję   spadkową.   np.   przeciętna

liczba osób w gospodarstwie domowym w miastach wynosiła: w 1970

r.­ 3,03, w 1978 –2,85, w 1988 r.­2,86, zaś na wsi odpowiednio:

3,87,  3,55 i 3,55.

5   Odsetek   osób,   które   tak   określiły   swój   status   wynosi   w

gospodarstwach rodzinnych w miastach 0,7%, a na wsi 0,3%.

6     Za   rodzinę   młodą   uznaje   się   tę,   w   której   matka     była   w

momencie spisu w wieku poniżej 30 lat, a ojciec poniżej 35 lat;

w przypadku małżeństw ( związków partnerskich) brano pod uwagę

jednocześnie wiek obojga małżonków/partnerów.

Literatura

Gospodarstwa domowe i rodziny 2002. 2003.Warszawa: GUS.

Kluzowa Krystyna. 2001.  Sytuacja demograficzna rodziny polskiej

lat   dziewięćdziesiątych   i   jej   konsekwencje   społeczne.   W:   M.

Ziemska   (red.)

 Rodzina   współczesna.Warszawa:   Wydawnictwa

Uniwersytetu Warszawskiego, s.13­24.

Rodzina w świetle wyników NSP 1988. 1991.Warszawa:GUS.

23

 

24

25

26

27