Ascomycota – Workowce

•

Do workowców należy ponad 64 000 dotychczas poznanych gatunków grzybów.

•

ś

yją one głównie na lądzie, prowadzą saprotroficzny, pasożytniczy lub symbiotyczny

tryb życia.

•

Mają zróżnicowaną budowę, od form jednokomórkowych (drożdże) do

wielokomórkowych, tworzących kilkucentymetrowe owocniki (smardz).

•

Grzybnia zbudowana jest najczęściej z komórek pączkujących lub septowanych

strzępek.

•

Rozmnażanie:

›

bezpłciowe – podział komórki, pączkowanie, różne typy konidiów

›

płciowe – gametangiogamia (zespolenie gametangium męskiego z gametangium

ż

eńskim).

Komórka macierzysta worka 2n
(diplofaza)

zarodnik 1n

grzybnia 1n
(haplofaza)

komórki strz

ę

pek workotwórczych

(dikariofaza)

strz

ę

pka workotwórcza

K M-I M-II Mi

Worek z
zarodnikami 1n

Cykl

ż

yciowy workowców i powstawanie worka z zarodnikami

owocnik

P – plazmogamia
K – kariogamia
M – mejoza
Mi - mitoza

P

P

P

•

Cykl życiowy:

›

Haplofaza – faza dominująca; grzybnia rozwijająca się z zarodników, produkująca

wielojądrowe gametangia żeńskie (lęgnia, askogon, ascogonium) i męskie (plemnia,

antheridium), które zlewają się ze sobą w procesie płciowym (gametangiogamia).

›

Dikariofaza (faza jąder sprzężonych) – ograniczona do dikariotycznych strzępek

workotwórczych, które wyrastają z zapłodnionej lęgni; ponieważ w czasie

zapłodnienia następuje plazmogamia (zlanie się cytoplazmy bez połączenia jąder), w

komórkach strzępek workotwórczych znajdują się po dwa jądra – męskie i żeńskie

(pary jąder sprzężonych).

›

Diplofaza – bardzo krótka, ograniczona do komórki macierzystej worka (2n),

powstającej na szczycie strzępki workotwórczej po procesie kariogamii (zlania się

jąder sprzężonych); diploidalne jądro przechodzi podział redukcyjny (mejoza) i po

nim podział mitotyczny, w wyniku którego powstaje 8 jader haploidalnych (1n),

dających początek zarodnikom (mejosporom).

•

W wyniku procesu płciowego powstają zarodnie w postaci worków (l.p. ascus, l.mn.

asci) zawierających endogeniczne zarodniki (mejospory) – askospory.

•

Wyróżniamy następujące typy worków:

›

prototunikowe (A) – z pojedynczą ścianą, bez mechanizmów otwierających;

zarodniki uwalniają się po rozpadzie ściany worka

›

jednotunikowe wieczkowe (B) – z pojedynczą ścianą, otwierające się wieczkiem

›

jednotunikowe bezwieczkowe (C) – z pojedynczą ścianą, wykształcające pierścień

otwierający

›

dwutunikowe (D) – ze ścianą zbudowaną z dwóch wyraźnych i funkcjonalnie

róznych warstw; zewnętrzna sztywna, otwierająca się na szczycie oraz wewnętrzna

elastyczna, wysuwająca się pod wpływem pęcznienia.

A B C D

•

Warstwa hymenialna (rodzajna, hymenium) składa się z worków i wstawek płonych

(parafiz), najczęściej powstaje w obrębie owocników.

•

Podstawowe typy owocników u workowców:

›

klejstotecjum – owocnik kulisty, zamknięty, uwalniający worki i zarodniki na skutek

mechanicznego uszkodzenia lub rozkładu ścian (Eurotiales, Erysiphales,

Elaphomycetales), np. Elaphomyces granulatus

›

perytecjum – otocznia – owocnik kulisty lub butelkowaty z otworem na szczycie

przez który uwalniane są zarodniki (Sphaeriales, Clavicipitales, Xylariales), np.

Xylaria polymorpha

worki z zarodnikami

(gleba)

ś

ciana owocnika

(perydium)

ostiolum

parafizy

worki z zarodnikami

ś

ciana owocnika

(perydium)

parafiza

worek (ascus)
z zarodnikami
(askospory)

podkładka
(stroma)

›

apotecjum – miseczka – owocnik miseczkowaty, pokryty warstwą hymenialną

(Pezizales), np. Peziza vesiculosa

›

askostroma – owocnik nie posiadający własnej ściany, powstający w obrębie

podkładki (stromy), np. parch jabłoni Venturia inequalis

•

Owocniki typu apotecjum (miseczka) w rozwoju ewolucyjnym ulegały różnym

przekształceniom.

hymenium (worki + parafizy)

subhymenium
(hypotecjum)

excipulum

K

ie

ru

n

e

k

n

a

d

z

ie

m

n

y

(

e

p

ig

e

ic

z

n

y

)

w

y

k

s

z

ta

łc

e

n

ie

n

ib

y

tr

z

o

n

u

,

fa

łd

o

w

a

n

ie

n

ib

y

k

a

p

e

lu

s

z

a

K

ie

ru

n

e

k

p

o

d

z

ie

m

n

y

(

h

y

p

o

g

e

ic

z

n

y

)

z

a

m

k

n

i

ę

c

ie

o

w

o

c

n

ik

a

,

w

c

i

ą

g

n

i

ę

c

ie

p

o

d

p

o

w

ie

rz

c

h

n

i

ę

z

ie

m

i,

s

fa

łd

o

w

a

n

ie

i

s

p

ra

s

o

w

a

n

ie

h

y

m

e

n

iu

m

w

j

e

g

o

w

n

ę

tr

z

u

Peziza

Macroscyphus

Helvella

Morchella

Sphaerosoma

Hydnotrya

Tuber

›

przekształcenia epigeiczne doprowadziły do powstania gatunków o dużych

owocnikach zróżnicowanych na nibytrzon i nibykapelusz o silnie rozwiniętej

powierzchni hymenium, np. smardz jadalny Morchella esculenta.

›

przekształcenia hypogeiczne doprowadziły do powstania gatunków grzybów

podziemnych o owocnikach z silnie sfałdowanym i sprasowanym hymenium, np. trufli

letniej Tuber aestivum

Literatura:

1.

Gumińska B., Wojewoda W. 1983. Grzyby i ich oznaczanie. Wyd. II. Państwowe

Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa.

2.

Łuszczyński J. 2006. Przewodnik do ćwiczeń z mikologii. Wydawnictwo Akademii

Ś

więtokrzyskiej, Kielce.

3.

Szweykowska A., Szweykowski J. 2006. Botanika. T.2. Systematyka. Wydawnictwo

Naukowe PWN, Warszawa.

4.

Turnau K., Stengl A. 1996. Botanika systematyczna. Bakterie, sinice, glony, grzyby.

Skrypt do ćwiczeń. Wyd. II. Uniwersytet Jagielloński, Instytut Botaniki, Kraków.