ŹRÓDŁA PRAWA KONSTYTUCYJNEGO

Zwyczaj konstytucyjny – ustabilizowana, długoletnia praktyka postępowania w jakiejś sytuacji,
rodząca domniemanie, że gdy sytuacja ta zaistnieje w przyszłości, także postąpi się w niej w taki
sam sposób. Choć przepisy pozostawiają kilka możliwości, to praktyka stale wybiera tylko jedną z
nich. Powstaje on tam gdzie regulacja prawna nie jest wyczerpująca, co jest zjawiskiem częstym w
prawie konstytucyjnym.

Zwyczaj konstytucyjny to sposób, w jaki normy prawa konstytucyjnego są stosowane w praktyce.
Jest to element praktyki konstytucyjnej, a nie prawa konstytucyjnego. Odrzucenie lub zmiana
zwyczaju konstytucyjnego nie wymaga zmiany przepisu prawnego. Jeżeli zwyczaj utrzymuje się
przez dłuższy czas, , praktyka może przypisać mu walor bezwzględnie obowiązujący, co będzie
oznaczało przekształcenie się tego zwyczaju w normę prawa zwyczajowego.

Praktyka konstytucyjna –

Precedens konstytucyjny – jednorazowe, świadome rozstrzygnięcie w praktyce jakiejś sytuacji, z
nadzieją że w przyszłości będzie się postępować podobnie.
Tytuł aktu normatywnego –


Konstytucja jako ustawa zasadnicza
Cechy konstytucji jako ustawy zasadniczej. Jest uchwalana przez najwyższego ustawodawcę –
parlament. Jest ona aktem normatywnym (formującym normy prawne) i powszechnie
obowiązującym. Posiada szczególne cechy, są nimi: szczególna treść, szczególna forma oraz
szczególna forma prawna.

1. Szczególna treść – polega za zakresie (szerokości) regulowanych przez nią materii i na

sposobie regulowania tych materii.

Zakres materii ma charakter uniwersalny – współczesna konstytucja reguluje całokształt kwestii
ustrojowych państwa. Oznacza to zbudowanie treści konstytucji wokół trzech podstawowych
zagadnień
a). Określenia ogólnych zasad ustroju państwowego
b). Określenia ustroju naczelnych organów państwa, zakresu i kompetencji i wzajemnych relacji
c). Określenia podstawowych praw, wolności i obowiązków jednostki

2. Szczególna forma konstytucji – polega m.in.: na jej szczególnej nazwie. Do pojęcia tego

zalicza się szczególny tryb uchwalania oraz zmiany konstytucji

3. Szczególna moc prawna – polega na przyznaniu jej najwyższego miejsca w systemie prawa

stanowionego. System ten zbudowany jest na zasadzie hierarchiczności poszczególnych
typów aktów normatywnych

· przedmiot normowania konstytucji ma charakter pierwotny i nieograniczony
· wszystkie inne akty muszą być z nią zgodne (nie mogą być sprzeczne!)
· wszystkie inne akt muszą być z nią spójne, a więc muszą przyjmować treści w

możliwie najpełniejszy sposób pozwalające na urzeczywistnienie
postanowień konstytucyjnych

Systematyka konstytucji – Konstytucja z 1997 składa się ze :

- wstępu
- 243 artykułów jętych w 13 rozdziałach

Zasada bezpośredniego stosowania konstytucji – musi być stosowana przez wszystkie organy
władzy publicznej i inne podmioty, które są adresatami zawartych w niej norm i zasad. Stosowanie
to coś więcej niż przestrzeganie. Nie polega ono wyłącznie na zakazie podejmowania działań lub
unormowań służących realizacji działań sprzecznych z Konstytucją oraz na obowiązku
podejmowania działań i unormowań służących realizacji postanowień Konstytucji. Stosowanie
konstytucji to także powoływanie norm i zasad konstytucyjnych jako bezpośredniej podstawy dla
działań, rozstrzygnięć czy unormowań, gdzie tylko jest możliwe.

Konstytucja z 1997 wprowadziła nakaz bezpośredniego stosowania konstytucji – jej art. 8 ust. 2
stanowi, że przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio chyba że Konstytucja stanowi inaczej.

Ogłaszanie aktów normatywnych i niektórych innych aktów
Akt normatywny to akt wydany w określonej formie, na podstawie konstytucyjnie lub ustawowo
przyznanych kompetencji, nadający moc obowiązującą normom wyznaczającym określonym
adresatom (podmiotom) określone postępowanie, ilekroć powstaną wskazane w tych normach
okoliczności.
Dzieli się je na powszechnie wiążące i wewnętrznie wiążące

Konstytucja zastrzega, że warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa
miejscowego jest ich ogłoszenie. Jest to zasada legalizmu, co oznacza że wymienione akty prawne
muszą zostać opublikowane przez odpowiedni organ w przeznaczonym do tego publikatorze
urzędowym.
Publikowanie aktów normatywnych w Polsce reguluje obecnie ustawa z 20 lipca 2000 roku o
ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz. U. Nr 62, poz. 718 z
późn.zm.).
Akty normatywne mają być ogłaszane niezwłocznie. Ustawa zawiera ogólną regułę, iż akty
normatywne, zawierające przepisy powszechnie obowiązujące, ogłaszane w dziennikach
urzędowych wchodzą w życie po 14 dniach od dnia ich ogłoszenia, chyba, że dany akt normatywny
określi dłuższy termin. Okres, który ma upłynąć między ogłoszeniem a wejściem w życie aktu
nazywa się vacatio legis. Służy on zapoznaniu się przez adresatów z treścią przepisów prawnych
oraz stwarza możliwość dostosowania się do nowych regulacji.
Okres ten może być krótki – kilkudniowy, lub dłuższy.
Ustawa z 20 lipca 2000 roku przewiduje możliwość wejścia w życie aktu w terminie krótszym niż
14 dni, a jeśli wymaga tego ważny interes państwa, nawet z chwilą jego ogłoszenia.
Przepisy porządkowe wchodzą w życie po upływie trzech dni od dnia ich ogłoszenia. W
uzasadnionych przypadkach przepisy te mogą wchodzić w życie w terminie krótszym niż trzy dni.
Przepisy nie wyłączają możliwości nadania aktowi normatywnemu wstecznej mocy obowiązującej,
jednak tylko w takiej sytuacji, gdy jest to zgodne z określoną w Konstytucji zasadą
demokratycznego państwa prawnego. (np.: można obniżyć, ale nie podwyższyć podatki J)

Istnieją następujące publikatory:

Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej – ogłasza się w nim przede wszystkim akty
powszechnie obowiązujące oraz dotyczące je rozstrzygnięcia. W szczególności są to:



konstytucja



ustawy



rozporządzenia z mocą ustawy wydane przez Prezydenta RP



rozporządzenia (wykonawcze)



teksty jednolite powyższych aktów



orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dotyczące aktów normatywnych ogłoszonych w
Dzienniku Ustaw



uchwały Rady Ministrów uchylające rozporządzenia ministra



ogłasza się również inne akty prawne dotyczące:



stanu wojny i zawarcia pokoju



referendum zatwierdzającego zmianę Konstytucji i referendum ogólnokrajowego



skrócenia kadencji Sejmu



wyborów Sejmu i Senatu



wyborów Prezydenta RP



powszechnej lub częściowej mobilizacji i użycia Sił Zbrojnych do obrony RP



stanu wojennego



stanu wyjątkowego



stanu klęski żywiołowej



stwierdzenia ważności wyboru Prezydenta RP, wyborów do Sejmu i Senatu oraz
ważności referendum zatwierdzającego zmianę Konstytucji i ogólnokrajowego
referendum



inne akty, jeżeli odrębne ustawy tak stanowią

Jest wydawany przez Prezesa Rady Ministrów przy pomocy Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
i Rządowego Centrum Legislacji

Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” – Jest wydawany przez Prezesa
Rady Ministrów przy pomocy Kancelarii Prezesa Rady Ministrów i Rządowego Centrum Legislacji.
W Monitorze Polskim ogłasza się



zarządzenia Prezydenta RP wydane na podstawie ustawy



uchwały Rady Ministrów i zarządzenia Prezesa Rady Ministrów wydane na podstawie
ustawy



teksty jednolite aktów powyższych aktów



orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dotyczące aktów normatywnych ogłoszonych w
Monitorze Polskim lub aktów normatywnych, które nie były ogłoszone



ogłasza się również



uchwały Zgromadzenia Narodowego



uchwały Sejmu i Senatu



akty urzędowe Prezydenta RP związane ze sprawami wymienionymi w art. 10
ustawy



postanowienia Trybunału Konstytucyjnego w następujących sprawach



stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP oraz
powierzeniu Marszałkowie Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków
Prezydenta RP



rozwiązanie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi
konstytucyjnymi organami państwa



jeśli jest to przewidziane w uchwałach lub przewidują to odrębne ustawy w Monitorze
Polskim ogłasza się również



uchwały Sejmu i Senatu oraz Zgromadzenia Narodowego inne niż wymienione
wcześnie

j



wyroku Trybunału Stanu



postanowienia Marszałka Sejmu



a także inne akty prawne, ogłoszenia, obwieszczenia, komunikaty organów, instytucji
i osób



Prezes Rady Ministrów może zarządzić ogłoszenie w Monitorze Polskim również innych
aktów prawnych, ogłoszeń i obwieszczeń

Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski B” - Jest wydawany przez
Prezesa Rady Ministrów przy pomocy Kancelarii Prezesa Rady Ministrów i Rządowego Centrum
Legislacji. W Monitorze Polskim B ogłasza się:



sprawozdania finansowe określone w przepisach o rachunkowości



ogłoszenia i obwieszczenia przedsiębiorców, jeżeli odrębne przepisy nie wymagają ich
ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym



inne akty prawne, a także informacje, komunikaty, ogłoszenia i obwieszczenia organów,
instytucji i osób, jeżeli odrębne ustawy tak stanowią

Ogłaszanie obwieszczeń i ogłoszeń jest odpłatne. Wysokość opłat – rozporządzenie Premiera

dzienniki urzędowe ministrów kierujących działami administracji rządowej oraz dzienniki
urzędowe urzędów centralnych – wydają je ministrowie kierujący określonymi działami
administracji rządowej oraz kierownicy urzędów centralnych.
Ogłasza się w nich:



akty normatywne organu wydającego dziennik urzędowy i nadzorowanych przez niego
urzędów centralnych



uchwały Rady Ministrów uchylające zarządzenia ministra wydającego dziennik urzędowy



orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawach powyższych aktów normatywnych



ogłasza się również



informacje, komunikaty, obwieszczenia i ogłoszenia ministrów kierujących działami
administracji rządowej oraz kierowników urzędów centralnych

NIE ZAMIESZCZA SIĘ! : aktów prawnych które podlegają ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw,
Monitorze Polskim lub Monitorze Polskim B, jak również aktów prawnych organów innych niż ten,
który wydaje dziennik urzędowy

wojewódzkie dzienniki urzędowe – wydanie należy do kompetencji wojewody. Ogłasza się w
nim:



akty prawa miejscowego stanowione przez



wojewodę i organy administracji niezespolonej



sejmik województwa, organ powiatu oraz organ gminy, w tym statuty województwa,
powiatu i gminy



statuty



związków międzygminnych



związków powiatów



urzędu wojewódzkiego



akty Prezesa Rady Ministrów uchylające akty prawa miejscowego stanowionego przez
wojewodę i organy administracji niezespolonej



wyroki sądu administracyjnego uwzględniające skargi na akty prawa miejscowego
stanowionego przez:



wojewodę i organy administracji niezespolonej



organ samorządu województwa, organ powiatu i organ gminy.



porozumienia w sprawie wykonywania zadań publicznych zawarte między jednostkami
samorządu terytorialnego lub między jednostkami samorządu terytorialnego i organami
administracji rządowej



uchwałę budżetową województwa oraz sprawozdanie z wykonania budżetu województwa



obwieszczenia o rozwiązaniu sejmiku województwa, rad powiatu lub rad gminy



inne akty prawne, informacje, komunikaty, obwieszczenia i ogłoszenia, jeżeli tak stanowią
przepisy szczególne

Dziennik urzędowy wydaje się z zachowaniem w roku kalendarzowym kolejności numerów,
pozycji oraz stron.

Akty normatywne powszechnie obowiązujące różnią się między sobą mocą prawną
wynikającą z ich miejsca w hierarchii źródeł prawa. Na czele tej hierarchii stoi konstytucja
Będąca ustawą zasadniczą, a więc aktem prawnym najwyższej rangi. Jej normy są
Wyposażone w najwyższą moc prawną, zaś cały system prawa danego państwa musi nie tylko
Wynikać z konstytucji, ale również pozostawać z nią w zgodzie. Do stania na straży hierarchii
Aktów normatywnych, a więc nadrzędności konstytucji w państwach współczesnych
Powołane są specjalne organy. Mają one czuwać nad zgodnością prawa stanowionego przez
Różne organy państwa z normami ustawy zasadniczej. Do takich zadań w Polsce został
Powołany Trybunał Konstytucyjny.

Hierarchia aktów normatywnych

Konstytucja

|

Umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w

Ustawie

|

Ustawy

|

Rozporządzenia z mocą ustawy

|

Ratyfikowane umowy międzynarodowe

|

Rozporządzenia

|

Akty prawa miejscowego

KONSTYTUCJA

Aktem normatywnym wyposażonym w najwyższą moc prawną jest Konstytucja
(ustawa zasadnicza). Jest to akt normatywny, uchwalany w szczególnym trybie,

Określający ogólne zasady ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa,
Strukturą i kompetencje centralnych i lokalnych organów państwa, a także zasady

Stosunków między obywatelami i państwem.
Rangą konstytucji, jako ustawy zasadniczej podkreślają trzy aspekty:
a) szczególna jej treść,
b) szczególny tryb uchwalania, jak również zmiany (nowelizacji),
c) szczególna moc prawna, wyznaczająca jej nadrzędność w systemie źródeł prawa.
Szczególna treść konstytucji wynika z faktu, iż występuje w niej pięć grup regulacji,
Odnoszących się do: określenia suwerena władzy, podstaw ustroju politycznego i
Gospodarczego, struktury i kompetencji organów władzy państwowej (publicznej), wolności i
Praw jednostki, trybu zmiany konstytucji. Jeżeli wszystkie powyższe grupy występują w
Ustawie zasadniczej, wówczas jest to konstytucja „pełna”. Brak, której z tych grup powoduje,
że mamy do czynienia z konstytucją niepełną, określaną w Polsce jako „mała” konstytucja.
Przykładem takiego aktu była Ustawa konstytucyjna z dnia 17 października 1992 r. o
Wzajemnych stosunkach pomiędzy władzą ustawodawczą i wykonawcza Rzeczypospolitej
Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym. Zawierała ona tylko przepisy odnoszące się do
Sejmu, Senatu, Zgromadzenia Narodowego, Prezydenta, Rady Ministrów i samorządu
Terytorialnego. Pozostałe grupy regulacji składające się na konstytucją znajdowały się w
Pozostawionych w mocy przepisach Konstytucji RP z 1952 r.

3
Szczególny tryb uchwalania Konstytucji RP został określony w jej art. 235 i różni się
Znacznie od trybu uchwalania ustaw zwykłych. Przede wszystkim projekt ustawy o zmianie
Konstytucji mogą przedłożyć tylko trzy podmioty:
· co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów,
· Senat
· Prezydent Rzeczypospolitej.
Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu
Przez Sejm i następnie w terminie nie dłuższym nią 60 dni przez Senat (jest to, więc ustawa
Uchwalana wspólnie przez obie izby parlamentu). Pierwsze czytanie projektu może odbyć się
Nie wcześniej nią trzydziestego dnia od dnia jej przedłożenia Sejmowi.
Ustawa o zmianie Konstytucji jest uchwalana bardzo restrykcyjną większością. W
Sejmie jest to większość kwalifikowana co najmniej 2/3 głosów przy obecności co najmniej
Połowy ustawowej liczby posłów, zaś w Senacie bezwzględna większość głosów w obecności
Co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
W sposób szczególny Ustrojodawca zabezpieczył rozdziały I (Rzeczpospolita), II
(Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela) oraz XII (Zmiana Konstytucji). Po
pierwsze, uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów I, II lub XII
Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż sześćdziesiątego dnia po pierwszym czytaniu
projektu tej ustawy. Po drugie, jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów
powyższych rozdziałów rozdziału I, II lub XII, podmioty uprawnione do przedkładania
inicjatywy w sprawie zmiany Konstytucji (co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat,
Prezydent) mogą zażądać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat,
przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Z wnioskiem w tej sprawie podmioty te
zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum
w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tą
zmianą opowiedziała się większość głosujących.
Po zakończeniu powyżej określonego postępowania Marszałek Sejmu przedstawia
Prezydentowi uchwaloną ustawą do podpisu. Prezydent nie posiada w tej sprawie prawa veta,
w związku z czym ma obowiązek podpisać ustawą w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i
zarządzić jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw.
Trzecią cecha wyróżniającą Konstytucją jest posiadanie przez nią szczególnej mocy
prawnej, wyznaczającej jej nadrzędność w systemie źródeł prawa. Nadrzędność ta wynika z
umieszczenia jej na pierwszym miejscu w wymieniającym źródła powszechnie
obowiązującego prawa art. 87, oraz z brzmienia art. 8, który stwierdza, że „Konstytucja jest
najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej”. Oznacza to, że normy zawarte w ustawie
zasadniczej maja najwyższą moc prawną, zaś w konsekwencji, wszelkie pozostałe normy

prawne winne być zgodne z Konstytucją

UMOWY MIĘDZYNARODOWE

Poniżej Konstytucji w hierarchii aktów normatywnych usytuowane są umowy

międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie. Konstytucja w
art. 91 ust. określa, że mają one pierwszeństwo przed ustawą jeżeli ustawy tej nie da się
pogodzić z umową.
Wszystkie umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji są ratyfikowane przez
Prezydenta. Według art. 89 ust 1 Konstytucji, ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy
międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli
umowa dotyczy:
·- pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,
·- wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,
·- członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,
·- znacznego obciążenia państwa pod wzglądem finansowym,
·- spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.
Wyrażenie zgody na ratyfikacją jest wyrażone w ustawie. Akt ten jest uchwalany w
zwykłej procedurze ustawodawczej, tzn. uchwala go Sejm, zaś udział w procesie
ustawodawczym bierze również Senat. Ustawa taka musi być podpisana przez Prezydenta i
następnie ogłoszona w Dzienniku Ustaw.
Konstytucja zastrzega, że o zamiarze przedłożenia Prezydentowi do ratyfikacji umów
międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, Prezes
Rady Ministrów zawiadamia Sejm. Nie oznacza to konieczności uzyskania zgody parlamentu,
ale jedynie obowiązek przekazania informacji, iż dana umowa będzie przekazana
Prezydentowi.
Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania, zatwierdzania, ogłaszania, wykonywania,
wypowiadania i zmian zakresu obowiązywania umów międzynarodowych określa Ustawa z

dnia 14 kwietnia 2000 r. o umowach międzynarodowych (Dz. U. Nr 39, poz. 443). Stanowi
ona uszczegółowienie wiążącej RP Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów,
sporządzonej w Wiedniu dnia 23 maja 1969 r. (Dz. U. z 1990 r. Nr 74, poz. 439)

USTAWA

Kolejne miejsce w hierarchii źródeł prawa zajmują ustawy. W doktrynie prawa

przyjmuje się, że ustawa to akt normatywny, ustanawiający normy generalne i
abstrakcyjne, uchwalany przez parlament w szczególnym trybie.
Ustawy pochodzą od Sejmu. Tylko wyjątkowo, w dwóch przypadkach, akty te są

uchwalane wspólnie przez Sejm i Senat. Konstytucja, w art. 90 ust. 2 przewiduje, że ustawa
wyrażająca zgodą na ratyfikacją umowy międzynarodowej, jest uchwalana przez Sejm
większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez
Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
Z kolei ustawą o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w
obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością
głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów (art. 235 ust. 4).
Ustawy są uchwalane w specjalnej procedurze. Została ona ogólnie określona w
Konstytucji (art. 118-123) oraz uszczegółowiona w regulaminach Sejmu i Senatu. Pierwszą
fazą postępowania ustawodawczego jest wykonanie inicjatywy ustawodawczej. Według
doktryny prawa, inicjatywa ustawodawcza to uprawnienie przysługujące konstytucyjnie
określonym podmiotom do przedłożenia parlamentowi projektu ustawy z tym skutkiem
prawnym, że parlament zobowiązany jest ten projekt rozpatrzyć w przewidzianym trybie.
Konstytucja prawo inicjatywy ustawodawczej przyznała pięciu podmiotom (art. 118):

· posłom,
· Senatowi,

· Prezydentowi RP,
· Radzie Ministrów

· oraz grupie co najmniej 100.000 obywateli mających prawo wybierania do
Sejmu.
Szczegółowe zasady dotyczące wykonywania poselskiego prawa do inicjatywy
ustawodawczej znalazły miejsce w regulaminie Sejmu z 30 lipca 1992 r. Projekt poselski
może być wniesiony przez grupą co najmniej 15 posłów, którzy projekt podpisali, albo przez
komisją sejmową, która powinna uprzednio podjąć w tej sprawie stosowną uchwałą. Senat
realizuje prawo inicjatywy ustawodawczej w drodze uchwały, podjętej przez Izbą, w trybie
określonym w regulaminie Senatu. Prezydencka inicjatywa ustawodawcza wnoszona do
Sejmu jest zazwyczaj wynikiem prac prowadzonych w Kancelarii Prezydenta, nie objętych
żadną formalną procedurą, natomiast Rada Ministrów przedkłada Sejmowi projekty ustaw w
oparciu o uchwały, podejmowane na posiedzeniach plenarnych rządu. Obywatele realizują
prawo inicjatywy ustawodawczej w trybie określonym przez ustawą z dnia 24 czerwca 1999
r. o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli (Dz. U. Nr 62, poz. 688).
Konstytucja zastrzega, iż wnioskodawcy, przedkładając Sejmowi projekt ustawy,
muszą przedstawią skutki finansowe jej wykonania.
Z prawem inicjatywy ustawodawczej należy powiązać uprawnienie wnioskodawcy do
jej wycofania przed ostatecznym uchwaleniem. Konstytucja w art. 119 ust, 4 zastrzega, że
wnioskodawca może wycofać projekt w toku postępowania ustawodawczego w Sejmie do
czasu zakończenia drugiego czytania projektu. Przepis ten pozwala zatem wnioskodawcy na

wycofanie jego projektu, jeżeli okazałoby się, że już w początkowej fazie trybu
ustawodawczego prace idą w kierunku niezgodnym z intencjami wnioskodawcy, lub jeżeli
projekt został całkiem negatywnie oceniony przez posłów.

ROZPORZĄDZENIE
Rozporządzenie jest aktem normatywnym ściśle związanym z ustawą. Może ono tylko
wyjątkowo i na podstawie upoważnienia wyrażonego w ustawie regulować materie ustawowe
(za wyjątkiem materii zastrzeżonych dla ustawy) i szczegółowo określać te sprawy, które są
niezbędne do realizacji ustawy, a nie zostały w niej szczegółowo uregulowane.
W Polsce upoważnienie do wydawania rozporządzeń posiadają jedynie organy
wskazane w Konstytucji, a mianowicie:
· Prezydent (art. 142 ust. 1),
· Rada Ministrów (art. 146 ust. 4 pkt 2),
· Prezes Rady Ministrów (art. 148 pkt 3),
· ministrowie kierujący działem administracji rządowej (art. 149 ust. 2)
· przewodniczący określonych w ustawach komitetów wchodzący w skład Rady
Ministrów (art. 149 ust. 3),
· Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (art. 213 ust. 2).
Konstytucja w art. 92 ust. 1 określa, że rozporządzenie jest wydawane „na podstawie
szczegółowego upoważnienia wyrażonego w ustawie i w celu jej wykonania”. Szczegółowość
upoważnienia polega na tym, że „powinno określać organ właściwy do wydania
rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści
aktu”. W przypadku gdy organem właściwym jest np. Prezydent, Prezes Rady Ministrów, czy
Rada Ministrów, to upoważnienie wymienia nazwą tego organu. Z kolei, w zgodzie z
przepisami ustawy z dnia z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej
upoważnienie dla ministra kierującego działem administracji rządowej powinno np. brzmieć:
„ministra właściwego do spraw obrony narodowej”, „ministra właściwego do spraw
zdrowia”, itp.

AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO

Na samym dole hierarchii powszechnie obowiązujących źródeł prawa są akty prawa
miejscowego. Można je zdefiniować jako przepisy prawne obowiązujące powszechnie

tylko na oznaczonej części terytorium państwa, wydawane przez organy samorządu
terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej.
Konstytucja w art. 94 określa, że „organy samorządu terytorialnego oraz terenowe
organy administracji rządowej, na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie,

ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania tych organów.
Zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego określa ustawa”. Przepis ten ma
charakter normy blankietowej, nie wskazuje konkretnego podmiotu uprawnionego do
stanowienia prawa, ani formy prawnej takich aktów. Nie wymaga też aby były to akty
wydawane w celu wykonania ustawy, jak to ma miejsce w przypadku rozporządzeń.
Pod wzglądem podmiotowym akty prawa miejscowego są wydawane przez:
· organy gminy,
· organy powiatu,
· organy samorządu województwa,
· wojewodą,
· terenowe organy rządowej administracji ogólnej.
Powyższe akty obowiązują jedynie na terenie działania organów, które je ustanowiły
(np. na obszarze danej gminy źródłem powszechnie obowiązującego prawa będzie uchwała
9
rady tej gminy). Mają one moc obowiązującą wobec wszystkich osób zamieszkujących daną
jednostką terytorialną.

PRAWO WEWNĘTRZNIE OBOWIĄZUJĄCE

Są to akty normatywne obowiązujące tylko jednostki organizacyjnie podległe organowi
wydającemu dany akt. Noszą one również nazwę prawa powielaczowego.
Ponieważ ustrojodawca nie wymienił wyczerpująco wszystkich aktów wewnętrznych, nie zamknął
on katalogu aktów prawa wewnętrznie obowiązującego, więc mamy do czynienia z katalogiem
otwartym. Akty te mogą nosić różne nazwy, lecz nie istniej związek mięzy formą a treścią aktu.
Wszystkie akty prawa wewnętrznego muszą mieścić się w zakresie określonym w art. 93
Konstytucji. Przepis ten jest podstawą do wydawania uchwał przez RM, zarządzeń przez premiera i
ministrów, jest on także ustanawiającym ogólnym, bezwzgędnie wiążącm modelem aktu o
charakterze wewnętrznym. Model ten wygląda następująco:

1. każdy akt może obowiązywać tylko dla jednostki organizacyjnie podleglej organowi

wydającemu ten akt (93 ust. 1)

2. każdy może być wydany tylko na podstawie ustawy (93 ust. 2)
3. każdy podlega kontroli co do jego zgodności z powszechnie obowiązującym prawem (93

ust. 3)

4. żaden nie może stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych

podmiotów (93 ust. 2)

Podstawowy element tego modelu to, to, że akt wewnętrzny nie może dotyczyć podmiotu nie
podległego organowi wydającemu dany akt.

PRAWO MIĘDZYNARODOWE W WEWNĘTRZNYM PORZĄDKU PRAWNYM – patrz
umowy międzynarodowe

SKARGA KONSTYTUCYJNA

Skarga konstytucyjna wywozi się z przyjęcia zasady nadrzędności konstytucji nad innymi aktami
prawnymi i chęci stworzenia szczególnego instrumentu dla ochrony praw konstytucyjnych.
Skarga konstytucyjna w zakresie ochrony konstytucyjnych prawa jednostki realizuję funkcję
podmiotową i przedmiotową.

Funkcja podmiotowa polega na ochronie prawa konstytucyjnych konkretnej osoby poprzez dane
jej możliwości uruchomienia procedury kontroli konstytucyjności aktów władzy publicznej.
Funkcja przedmiotowa – polega na tym, iż w procesie kontroli konstytucyjności wskazanych
aktów chodzi nie tylko o ochronę prawa pojedynczej osoby, ale również o usuniecie z systemu
prawa aktów niekonstytucyjnych..
W oparciu o określenie skargi konstytucyjnej występujące w art. 79 ust. 1 Konstytucji można
powiedzieć, iż przez pojęcie skargi konstytucyjnej należy rozumieć charakteryzujący się
szczególnymi cechami środek prawny służący podmiotowi prawa konstytucyjnych do ich
ochrony poprzez wszczęcie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym w przypadku
naruszenia tych praw przez akt normatywny wydany przez organ władzy publicznej.
Podmiotem upoważnionym jest adresat danego prawa konstytucyjnego. W najszerszym zakresie
ze skargi konstytucyjnej mogą korzystać obywatele polscy, którzy są adresatami wszystkim praw
konstytucyjnych. W nieco węższym zakresie ze skargi konstytucyjnej mogą także korzystać
bezpaństwowcy lub cudzoziemcy, którzy mogą skarżyć naruszenie praw do nich adresowanych.
Podmiotem występującym ze skargą może być nie tylko osoba fizyczna, ale również osoba prawna,
do której są adresowane określone prawa konstytucyjne.

Zarówno Konstytucja jak i ustawa o TK formułują warunki dopuszczalności skargi
konstytucyjnej, bez spełnienia których skarga nie może być merytorycznie rozpoznana. Instytucja
skargi konstytucyjnej opiera się na zasadzie subsydiarności rozumianej w ten sposób, iż ochrona
praw konstytucyjnych jednostki powinna się dokonywać zasadniczo poprzez prawidłowe
stosowania prawa przez organy administracji i sądy. Podstawową gwarancja odpowiedniego
stosowania prawa jest wówczas należyty sposób rozpatrywania tych spraw, przynajmniej
dwuinstancyjne postępowanie i niezawisłość organów sądowych.

W skardze należy wskazać dokładnie jakie prawa skarżącego zostały naruszone. Skargi nie
można wnosić w imieniu osób trzecich, co odróżnia ją od tzw. Actio popularis. Skarga nie może też
dotyczyć takich naruszeń Konstytucji, które nie naruszają praw skarżącego.
Niedopuszczalna jest skarga na ewentualne przyszłe, potencjalne naruszenie praw.
W skardze należy wskazać, które przepisy aktu normatywnego naruszają prawa skarżącego. Bez
określenia przedmiotu postępowania nie jest możliwe jego prowadzenie i skarga zostanie odrzucona
z merytorycznego rozpoznania
Sporządzenie skarg konstytucyjnych objęte jest przymusem adwokacki co oznacza, iż w imieniu
skarżącego skargę może sporządzić tylko adwokat lub radca prawny, chyba że skarżąc jest sędzia,
prokurator, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych.
Skarga musi być złożona w ciągu trzech miesięcy od doręczenia ostatniego rozstrzygnięcia opartego
na przepisie, który skarżący uważa za niekonstytucyjny. Spełnienie przez skargę wszystkich
powyższych warunków jest wstępnie badane przez jednego sędziego TK, który w razie braku
choćby jednego z nich najpierw wzywa o uzupełnienie braków, a w razie ich nieuzupełnienia

wydaje postanowienie o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
Postępowanie wszczęte na skutek skargi konstytucyjnej po jej przyjęciu do merytorycznego
rozpoznania toczy się na takich samych zasadach, jak postępowanie wszczęte na wniosek czy na
skutek złożenia pytania prawnego. Dalszym przedmiotem tego postępowania nie jest bezpośrednio
naruszenie praw samego skarżącego, lecz przede wszystkim zgodność z Konstytucją wskazanego w
skardze aktu normatywnego lub jego części. Postępowanie kończy się wydaniem wyroku, w którym
Trybunał stwierdza, iż kwestionowany akt normatywny jest zgodny z Konstytucją lub też że jest z
nią niezgodny. TK może też wydać tzw. Wyrok interpretacyjnym w którym stwierdza że przepis jest
zgodny z Konstytucją, pod warunkiem, że będzie rozumiany w określony sposób. Taki wyrok
interpretacyjny może też wykluczyć jeden z możliwych sposobów wykładni zaskarżonego przepisu.
W przypadku stwierdzenia, iż przepis lub przepisy są sprzeczne z Konstytucją, Trybunał orzeka o
ich niekonstytucyjności i w efekcie dochodzi do ich uchylenia. Ponowne orzekanie o
konstytucyjności tych przepisów jest zbędne. Derogowanie zaskarżonych przepisów nie wywiera
bezpośrednich skutków w sytuacji prawnej składającej skargę. Stwierdzenie niekonstytucyjności
przepisu stanowi dopiero podstawę do wznowienia postępowania w indywidualnej sprawie i
wydania nowego rozstrzygnięcia. Wznowienie takie nie następuje jednak z mocy prawa, lecz musi
je zainicjować sam skarżący.

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY
Do polskiego systemu prawa Trybunał Konstytucyjny wprowadzony został ustawą z
26 III 1982 r. o zmianie Konstytucji PRL. Nowela konstytucyjna nie wystarczała jednak, by
powstał i działał Trybunał Konstytucyjny. Stało się to możliwe dopiero wraz z uchwaleniem
ustawy z 29 IV 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym.
Podstawą prawną Trybunału Konstytucyjnego stanowią obecnie przepisy art. 189-197
Konstytucji RP oraz ustawa z dnia 1 VIII 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym.
Umieszczenie przepisów dotyczących Trybunału Konstytucyjnego w rozdziale „Sądy i
Trybunały” zasadniczo przesądza o włączeniu go do systemu organów władzy sądowniczej.
Ustawa w art. 1 ust. 1 jednoznacznie określa pozycją Trybunału jako organu władzy
sądowniczej powołanego do badania zgodności z Konstytucją aktów normatywnych i umów
międzynarodowych oraz wykonywania innych zadań określonych w Konstytucji.
W świetle art. 194 Konstytucji Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów
wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą
prawniczą. Konstytucja zakłada, zatem zwiększenie o trzech sędziów dotychczasowego składu
Trybunału, co podyktowane jest poszerzeniem jego kompetencji oraz wprowadzeniem
instytucji skargi konstytucyjnej. Konstytucja ustanawia także zasadą kadencyjności, przy
Czym ponowny wybór do składu Trybunału jest niedopuszczalny. Ustawa zakłada w związku
z tym, że kadencja sędziów trwa 9 lat, bez wzglądu na to, kiedy ich wybór nastąpił. Wyboru
nowych sędziów - w świetle ustawy - dokonuje Sejm spośród kandydatów przedstawionych
przez co najmniej 50 posłów lub Prezydium Sejmu bezwzględną większością głosów w
obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.
Najistotniejszym elementem statusu każdego członka organu władzy sądowniczej jest

określenie gwarancji niezawisłości. Niezawisłość sędziów Trybunału Konstytucyjnego na
gruncie przepisów konstytucyjnych wyznaczają następujące gwarancje: a) podległość
sędziów wyłącznie Konstytucji (art. 195 ust. 1), b) zapewnienie sędziom warunków pracy i
wynagrodzenia odpowiadającego ich urzędowi - art. 195 ust. 1 (ustawa statuuje
wynagrodzenie na poziomie wicemarszałka Sejmu), c) nieusuwalność w okresie kadencji
poza ściśle określonymi w ustawie przypadkami wygaśnięcia mandatu, d) apolityczność
(zakaz przynależności do partii politycznej) oraz zakaz przynależności do związków
zawodowych, a także zakaz prowadzenia innej działalności pozostającej w sprzeczności z
zasadą niezawisłości (art. 195 ust. 3) oraz e) immunitet ukształtowany analogicznie do
immunitetu sędziowskiego (art. 196).
Zarówno Konstytucja, jak i ustawa ustanawiają dwa organy Trybunału
Konstytucyjnego - Prezesa i Zgromadzenie Ogólne Sędziów. Na podstawie art. 194 ust. 2
Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego powołuje Prezydent spośród dwóch
kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów na każde z obu
stanowisk.
W obecnej Konstytucji właściwość Trybunału Konstytucyjnego została poszerzona w
stosunku do poprzednio obowiązujących przepisów. Jednocześnie należy zaznaczyć, że
Trybunał utracił jedną z podstawowych funkcji, jakie realizował po 1989 r. Konstytucja
mianowicie nie przyznała Trybunałowi Konstytucyjnemu kompetencji do ustalania
powszechnie obowiązującej wykładni ustaw.
W świetle przepisów nowej Konstytucji należy stwierdzić, że Trybunał Konstytucyjny
zachował swoją podstawową funkcją, polegającą na orzekaniu o konstytucyjności i legalności
aktów prawnych. Funkcją tą realizuje on w następujących formach:
24
Po pierwsze, Trybunał Konstytucyjny orzeka o zgodności ustaw i umów
międzynarodowych z Konstytucją (art. 188 pkt. 1). Treść tego przepisu jednocześnie
przesądziła o objęciu umów międzynarodowych właściwością Trybunału Konstytucyjnego.
Po drugie, Trybunał Konstytucyjny orzeka o zgodności ustaw z ratyfikowanymi
umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w
ustawie. Także i w tym przypadku kontrola Trybunału stanowi konsekwencją przyjętego w
Konstytucji hierarchicznego systemu źródeł prawa, zgodnie bowiem z art. 91 ust. 2
Konstytucji umowa międzynarodowa, ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie,
ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.
Po trzecie, Trybunał Konstytucyjny orzeka o zgodności przepisów prawa wydawanych
przez centralne organy państwowe z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami
międzynarodowymi i ustawami (art. 188 pkt. 3 Konstytucji).
Po czwarte, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, na wniosek Prezydenta, zgodność z

Konstytucją ustawy przed jej podpisaniem oraz umowy międzynarodowej przed jej
ratyfikacją (art. 122 ust. 2 i art. 133 ust. 2 Konstytucji). Przepis ten oznacza, że kontrola
konstytucyjności przepisów prawa dokonywana może być wyjątkowo także w formie kontroli
wstępnej i wiąże się ściśle z procesem tworzenia prawa.
Kontrola konstytucyjności prawa sprawowana przez Trybunał Konstytucyjny
dokonywana jest zarówno pod wzglądem materialnym, jak i formalnym. Kontrola materialna
oznacza badanie, czy dany akt prawny nie narusza Konstytucji, ustawy lub ratyfikowanej
umowy międzynarodowej przez treść norm w nim zawartych. Kontrola formalna dotyczy
oceny, czy dany akt prawny został wydany przez kompetentny organ, czy nie zostały
przekroczone granice delegacji oraz czy dochowany został właściwy tryb wymagany do
wydania aktu.
Kontrola konstytucyjności prawa może mieć charakter abstrakcyjny lub konkretny.
Ma ona charakter abstrakcyjny wtedy, gdy określone w Konstytucji podmioty występują z
wnioskiem o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją aktów prawnych, natomiast kontrola
konkretna realizowana jest w formie udzielania odpowiedzi na pytania prawne oraz w formie
skargi konstytucyjnej.
W świetle art. 193 Konstytucji każdy sąd może przedstawią Trybunałowi
Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją,
ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie
prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. Uprawnienie do inicjowania
kontroli konstytucyjności prawa uzyskały zatem tylko sądy.
Kontroli Trybunału Konstytucyjnego nie podlegają natomiast akty prawa
miejscowego, których kontrola należy do kompetencji sądów, a w szczególności do
Naczelnego Sądu Administracyjnego. Przedmiotem kontroli konstytucyjności prawa nie mogą
być akty konkretno-indywidualne (akty jednorazowe).
Konstytucja nie zawiera w swojej treści żadnych ograniczeń czasowych dotyczących
obowiązywania konstytucyjnego aktu, jak to czyniły poprzednio obowiązujące przepisy.
Drugą zasadniczą funkcją Trybunału Konstytucyjnego jest orzekanie w sprawach
skarg konstytucyjnych. Jest to nowe uprawnienie Trybunału Konstytucyjnego, którego nie
posiadał on na gruncie przepisów poprzednio obowiązujących.
Instytucja skargi konstytucyjnej uregulowana została w art. 79 ust. 1, który stanowi, że
każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo na zasadach
określonych w ustawie wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z
25
Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ
administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego
obowiązkach określonych w Konstytucji. Konstytucja ponadto w art. 188 pkt 5 orzekanie w

sprawach skarg konstytucyjnych powierza Trybunałowi Konstytucyjnemu (zob. hasło: Skarga
konstytucyjna).
Trzecią funkcją Trybunału Konstytucyjnego jest orzekanie w sprawach zgodności z
Konstytucją celów lub działalności partii politycznych - w zakresie tej właściwości Trybunał
utrzymał swoje dotychczasowe uprawnienia, które uzyskał w 1989 r. Zagadnienie to
przedmiotowo łączy się nierozerwalnie z instytucją partii politycznych i zostało omówione w
części dotyczącej zasady pluralizmu politycznego.
Obecna ustawa o Trybunale Konstytucyjnym zakłada, że wnioski o stwierdzenie
zgodności z Konstytucją celów partii politycznych, określonych w statucie lub w programie,
Trybunał rozpoznaje na zasadach i w trybie przewidzianym dla rozpoznawania wniosków o
stwierdzenie zgodności aktów normatywnych z Konstytucją. Natomiast wnioski o
stwierdzenie zgodności z Konstytucją działalności partii politycznych Trybunał rozpoznaje
stosując odpowiednio przepisy kodeksu postępowania karnego, przy czym ciężar
udowodnienia tego spoczywa na wnioskodawcy.
Właściwością Trybunału Konstytucyjnego została na podstawie art. 189 rozciągnięta
także na rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi
organami państwa. Jest to nowa funkcja Trybunału Konstytucyjnego, której nie posiadał on
na gruncie poprzednio obowiązujących przepisów ustrojowych. Ustawa o Trybunale
Konstytucyjnym precyzuje pojęcie „sporu kompetencyjnego" w ten sposób, iż spór
kompetencyjny pozytywny to sytuacja, gdy dwa lub więcej centralne konstytucyjne organy
państwa uznały się za właściwe dla rozstrzygnięcia tej samej sprawy lub wydały w niej
rozstrzygnięcie. Spór kompetencyjny negatywny natomiast to taki, gdy dwa lub więcej organy
uznały się za niewłaściwe do rozstrzygnięcia określonej sprawy.
Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne wyłącznie pomiędzy
centralnymi i jednocześnie konstytucyjnymi organami państwa, co oznacza, że jego
ingerencja dotyczy sporu wyłącznie pomiędzy organami centralnymi ustanowionymi w
Ustawie Zasadniczej.
Trybunał Konstytucyjny na podstawie art. 131 ust. 1 rozstrzyga o stwierdzeniu
przeszkody w sprawowaniu urzędu prezydenta w sytuacji, gdy Prezydent nie jest w stanie
powiadomią Marszałka Sejmu o przejściowej niemożności sprawowania swego urzędu.
Trybunał w ramach swojej właściwości realizuje także funkcją sygnalizacyjną. W
świetle art. 4 ust. 2 ustawy Trybunał przedstawia właściwym organom stanowiącym prawo
uwagi o stwierdzonych uchybieniach i lukach w prawie, których usunięcie jest niezbędne dla
zapewnienia spójności systemu prawnego.
Konstytucja w zakresie kontroli konstytucyjności prawa utrzymuje, znany na gruncie
poprzednio obowiązujących przepisów, podział podmiotów uprawnionych do występowania z
wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego na podmioty uprawnione generalnie, podmioty

uprawnione szczegółowo oraz podmioty uprawnione indywidualnie. Podmiotami
uprawnionymi generalnie, tj. bez żadnych ograniczeń, są: Prezydent, Marszałek Sejmu,
Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 posłów, 30 senatorów, Pierwszy Prezes Sądu
Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prezes
Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich (art. 191 ust. I Konstytucji).
Podmioty uprawnione szczegółowo mogą występować z wnioskami do Trybunału
Konstytucyjnego tylko w tych wypadkach, jeżeli akt normatywny dotyczy spraw objętych ich
26
zakresem działania (art. 191 ust. 1 pkt. 3-5, w związku z art. 192 ust. 2). Do podmiotów tych
Konstytucja zalicza:
a) organy stanowiące jednostki samorządu terytorialnego,
b) ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze
organizacji pracodawców i organizacji zawodowych,
c) kościoły i inne związki wyznaniowe.
Podmiotem uprawnionym indywidualnie na podstawie art. 186 ust. 2 Konstytucji jest
Krajowa Rada Sądownictwa w zakresie aktów dotyczących niezależności sądów i
niezawisłości sędziów (art. 191 ust. 1 pkt. 2 w związku z art. 186 ust. 2 Konstytucji).
Z wnioskami o rozstrzygnięcie sporów kompetencyjnych do Trybunału
Konstytucyjnego mogą wystąpić: Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady
Ministrów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego
i Prezes Najwyższej Izby Kontroli (art. 192 Konstytucji).

Na podstawie:
„Polskie prawo konstytucyjne zarys wykładu” Leszek Garlicki
„Prawo konstytucyjne RP” pod red. Pawła Sarneckiego
Materiały pomocnicze do nauki prawa konstytucyjnego ze strony prof. M. Chmaja (www.chmaj.pl)