Zakład Japonistyki i Koreanistyki, WO, UW

2007/08 semestr letni

Prof. dr hab. Ewa Pałasz-Rutkowska



Dzieje Japonii – część II (wykład II 10)

Okres Edo 江戸 (1603-1868) (5)

Edukacja

I. Zasługi rodu Tokugawa dla rozwoju szkolnictwa (pokój i stabilizacja)
1. zachęca samurajów do nauki, wspiera budowę szkół = rozwój nauki; „bezrobotni”
samuraje = potrzeby intelektualne; bogacenie się mieszczan i chłopów = potrzeby
intelektualne
2. Tsunayoshi (V) – początek rozwoju edukacji
3. Yoshimune – zasługi dla edukacji ludu: daje ziemię zwolnioną z podatków
- 1723: Kaihōdō szkoła dla samurajów i ludu (Edo)
- 1725: Kaitokudō, szkoła dla mieszczan (Osaka)
4. Reformy ery Bansei (1789-1801): poszukiwanie urzędników zdolnych i
wykształconych

II. Samuraje
1. Shōheikō, 昌平黌 Szkoła Pokoju; najważniejsze centrum kształcenia w Japonii,
- zgodnie z zasadami konfucjańskimi; zał. 1630 w Edo Hayashi Razan jako szkoła
prywatna rodu; Yoshimune nakazuje wykłady dla samurajów
- 1797: bezpośrednio zarządzana przez bakufu; głównie dla wasali sioguna (hatamoto,
gokenin, muszą się uczyć od 8 do 15 roku życia), ale i innych zdolnych, wykłady
otwarte
2. szkoły hanowe (hankō 藩校); edukacja wojowników;
- 1703 – ok. 20; 1814 – 133; koniec Edo ponad 200;
- gł. konfucjanizm, mechaniczne czytanie tekstów, nauka pisania, sztuki walki;
stopniowo wprowadza się historię Japonii i Chin, kaligrafię, etykietę; starsi czuwają nad
młodszymi
- w niektórych hanach również dzieci kupców i chłopów
- Zōshikan (Kagoshima, 1773)
- Meirindo (Owari, 1783)
-gōjū grupy edukacyjne w ramach kwartałów miast (np. Kagoshima/Satsuma) =
edukacja młodszych przez starszych

1

Prof. Ewa Pałasz-Rutkowska



Dzieje Japonii cz. II wykład II 10

2007/08

semestr letni

3. szkoły prywatne (shijuku 私塾), różnego rodzaju; dla wszystkich klas społecznych;
zakładali charyzmatyczni nauczyciele (gł. w dużych miastach); od 20 do kilku tysięcy
uczniów; z czasem niektóre staną się ośrodkami „wywrotowymi” przeciw władzy;
- Shōka Sonjuku (Wiejska Szkoła pod Sosnami): Yoshida Shōin, Hagi/Chōshū

III. lud
1. tzw. ”szkoły przyświątynne” (terakoya 寺子屋), ale całkowicie świeckie (nazwa od
instytucji edukacyjnych w średniowieczu), dla wszystkich, gł. dzieci bogatych chłopów
i mieszczan, bez podziału na klasy; nauczyciele: różni, nie zawsze mają uprawnienia;
- nie ma podziału na klasy, zajęcia 3-4 godz.
- pisanie, czytanie, nauki praktyczne, rachunki, nauczanie indywidualne (potrzeby)
- rozwój przez cały okres, gł. XIX w.; do 1850: ok. 6000 i wzrasta

IV. inne szkoły: np. szkoły lokalne (gōgaku 郷学); kontrolowane przez bakufu i hany
- Ashikaga Gakkō

V. Kobiety: tradycyjny, feudalny model rodziny;
1. ryōsai kembo „dobra żona, mądra matka” (良妻賢母): Kaibara Ekiken i jego żona
Tōken: Onna daigaku (Wielka nauka dla kobiet, 1716): kobieta posłuszna rodzicom,
mężowi, rodzinie, synowi; skromna, oszczędna, pracowita
2. kobiety samurajskie: wychowanie konfucjańskie, rozwój moralny i duchowy; nauka
drogą obserwacji, ale też hankō i terakoya
3. kobiety z gminu: umiejętności prowadzenia gospodarstwa, konieczność
wykształcenia, więcej praw w swoich środowiskach; nauka drogą obserwacji, ale też
hankō i terakoya

W połowie XIX w. 40-50% mężczyzn (wszyscy samuraje) i 15 % kobiet potrafiło
czytać; wpływ na szybkie zmiany, modernizację w okresie Meiji; e edukacji zniesiono
podział społeczny – ważna wiedza, która wpływa na rozwój kraju

2