Zakład Japonistyki i Koreanistyki, WO, UW

2007/08 semestr letni

Prof. dr hab. Ewa Pałasz-Rutkowska



Dzieje Japonii – część II (wykład II 8)

Okres Edo 江戸 (1603-1868) (3)

Gospodarka

Podstawą miało być rolnictwo, wspierane w minimalnym stopniu przez handel. Samuraj rządzi,
chłop produkuje, kupiec rozprowadza towary. Nie przewidziano rozwoju miast. konflikt między
ograniczeniami systemu politycznego a wymogami rozwoju gospodarczego; przyjęty przez
siogunat model gospodarki nie pasował do rzeczywistości. Sprzeczność teorii z praktyką
Liczba ludności (koniec XVI w. 18 mln)
1721 – 26 mln (to oficjalne dane bakufu, przypuszcza się, że było więcej o 4-5mln)
1804 – 25,6 mln 1834 – 27,1 mln

I. rolnictwo
1. podstawową jednostką administracyjną wieś (mura 村), podzielona na „grupy pięciu”
goningumi 五人組- złożone z 5 gospodarstw: grupowa pomoc i odpowiedzialność za
wszystkich członków (zatwierdzali małżeństwa, testamenty, sukcesje, kontrakty
sprzedaży, dzierżawy, odpowiedzialni za podatki). istniały do 1888
2. rejestrowani tylko „chłopi właściwi” (honbyakusho 本百姓), mieli prawa, byli
członkami goningumi
3. wieś płaci podatki z upraw: na ziemiach bakufu 30-50% zbiorów, w hanach do 90%;
przed władzami odpowiedzialny naczelnik/sołtys
- podstawowy podatek roczny od pól ryżowych płacony w ryżu; od innych zbiorów w
pieniądzu (pola szacowane na podstawie wyrywkowych zbiorów). Dodatkowy podatek
na transport podatku do magazynów. Poza tym podatki od zysku z innych produktów
4. pogłębia się stratyfikacja społeczna: bogacą się najbogatsi z powodu wzrostu
własności ziemskiej i nadwyżek produkcyjnych (skupianie pól w rękach najbogatszych
chłopów, choć zakaz zmiany właściciela, ale podatek płaci mura, więc władza nie
interweniuje).
- nadwyżki produkcyjne prowadzą do bogactwa, które narusza tradycyjną strukturę
wioskową, wychodzi się poza system rodzinny, korzysta z pracy najemnej, także dla
innej produkcji: sake, sos sojowy, pasta miso, tkaniny;
- bogaci wiejscy posiadacze ziemscy (częściowo też kupcy); wykształceni, kontakt z
samurajami-urzędnikami, korzystają z uciech miejskich, udział w lokalnej
administracji; ale przeciwni temu samuraje – obostrzanie przepisów, liczne zakazy
- dzierżawcy i najemnicy, robotnicy rolni, przeważnie bardzo ubodzy

1

Prof. Ewa Pałasz-Rutkowska



Dzieje Japonii cz. II wykład II 8

2007/08

semestr letni

5. do połowy okresu Edo powiększanie terenów upraw przez zagospodarowywanie
nowizn (koszty odliczane od podatków), zmiana metod upraw: nowe narzędzia (żelazne
pługi), siła zwierząt pociągowych, uszlachetniane nasiona, nawozy
6. uprawy: ryż, zboża, warzywa, owoce, bawełna, herbata, konopie, morwa, rośliny
cukrowe, tytoń, indygo.
7. hodowla: konie, zwierzęta pociągowe; rybołówstwo; sól z wody morskiej
II. miasta: nieprzewidziany w polityce gospodarczej siogunatu szybki rozwój
1. samuraje mieszkają wokół zamków daimyō (jōkamachi 城下町) , regularnie
podróżują z nim do Edo; wzrasta zapotrzebowanie miejskich konsumentów, rozwija się
klasa mieszczan, zróżnicowana, konieczność zaspokojenia popytu na usługi i towary.
2. Edo (ok. 1 mln) – centrum polityczne; 1675 wielki pożar (era Meireki) - odbudowane
3. Kioto (400 tys.), Nagoya, Kanazawa – 100 tys.
4. Osaka (400 tys.) – tenka no daidokoro 天下の台所 ”kuchnia Japonii”, szybki
rozwój, główne miasto handlowe (magazyny, kantory wymiany ryżu)
III. przemysł i rzemiosło – rozwój
1. Przemysł włókienniczy: bawełniany (Mikawa, Kawauchi, Nara), jedwabniczy
(Nishijin w Kioto); rybołówstwo, przemysł leśny - surowiec dla budownictwa;
2. przemysł wydobywczy: surowiec na monety (złoto, srebro, miedź – kopalnie w
Ashio); rudy żelaza (Izumo); węgiel kamienny; produkcja węgla drzewnego
3. Rzemiosło i chałupnictwo: tkactwo; japoński papier; ceramika (Satsuma,
Arita=Imari, Nabeshima); wyroby z laki; sake, sos sojowy i in.
IV. kupcy i handel
1. kupcy - pośrednicy finansowi i handlowi na różnych szczeblach: bakufu-hany, han-
han, han-miasto, wieś-miasto, producent miejski-konsument; udzielają pożyczek.
2. ton’ya 問屋 – hurtownicy lokalni (wiejscy i miejscy) transportują do dużych miast,
do Osaki i Edo; powstają domy składowe w miastach (kurayashiki) z towarami z
hanów, poł. XVIII w. w Osace 130 domów składowych różnych hanów;
1761: 200 rodów kupieckich o dochodzie ponad 200 tys. ryō (ok. 1 koku ryżu); poł.
XVIII w.: wielkie domy kupieckie (Mitsukoshi; Mitsui, Sumitomo).
3. gildie kupieckie (za) – handel jedwabiem, srebrem (ginza), miedzią, wapnem i olejem
roślinnym; gildie hurtowników; dla stabilizacji cen i należytej dystrybucji towarów
V. transport i komunikacja
1. duże trakty, np. Tōkaidō, Chūsandō, a przy nich shukuba 宿場 osiedla zajazdów
2. szlaki morskie z północnej Japonii do Osaki, wzdłuż wybrzeży Morza Japońskiego

2

przez cieśninę Shimonoseki i Morze Wewnętrzne, do Edo, wzdłuż wybrzeża Pacyfiku.

3