Zakład Japonistyki i Koreanistyki, WO, UW
2007/08 semestr letni
Prof. dr hab. Ewa Pałasz-Rutkowska
Dzieje Japonii – część II (wykład II 8)
Okres Edo 江戸 (1603-1868) (3)
Gospodarka
Podstawą miało być rolnictwo, wspierane w minimalnym stopniu przez handel. Samuraj rządzi,
chłop produkuje, kupiec rozprowadza towary. Nie przewidziano rozwoju miast. konflikt między
ograniczeniami systemu politycznego a wymogami rozwoju gospodarczego; przyjęty przez
siogunat model gospodarki nie pasował do rzeczywistości. Sprzeczność teorii z praktyką
Liczba ludności (koniec XVI w. 18 mln)
1721 – 26 mln (to oficjalne dane bakufu, przypuszcza się, że było więcej o 4-5mln)
1804 – 25,6 mln 1834 – 27,1 mln
I. rolnictwo
1. podstawową jednostką administracyjną wieś (mura 村), podzielona na „grupy pięciu”
goningumi 五人組- złożone z 5 gospodarstw: grupowa pomoc i odpowiedzialność za
wszystkich członków (zatwierdzali małżeństwa, testamenty, sukcesje, kontrakty
sprzedaży, dzierżawy, odpowiedzialni za podatki). istniały do 1888
2. rejestrowani tylko „chłopi właściwi” ( honbyakusho 本百姓), mieli prawa, byli
członkami goningumi
3. wieś płaci podatki z upraw: na ziemiach bakufu 30-50% zbiorów, w hanach do 90%;
przed władzami odpowiedzialny naczelnik/sołtys
- podstawowy podatek roczny od pól ryżowych płacony w ryżu; od innych zbiorów w
pieniądzu (pola szacowane na podstawie wyrywkowych zbiorów). Dodatkowy podatek
na transport podatku do magazynów. Poza tym podatki od zysku z innych produktów
4. pogłębia się stratyfikacja społeczna: bogacą się najbogatsi z powodu wzrostu
własności ziemskiej i nadwyżek produkcyjnych (skupianie pól w rękach najbogatszych
chłopów, choć zakaz zmiany właściciela, ale podatek płaci mura, więc władza nie
interweniuje).
- nadwyżki produkcyjne prowadzą do bogactwa, które narusza tradycyjną strukturę
wioskową, wychodzi się poza system rodzinny, korzysta z pracy najemnej, także dla
innej produkcji: sake, sos sojowy, pasta miso, tkaniny;
- bogaci wiejscy posiadacze ziemscy (częściowo też kupcy); wykształceni, kontakt z
samurajami-urzędnikami, korzystają z uciech miejskich, udział w lokalnej
administracji; ale przeciwni temu samuraje – obostrzanie przepisów, liczne zakazy
- dzierżawcy i najemnicy, robotnicy rolni, przeważnie bardzo ubodzy
1
Prof. Ewa Pałasz-Rutkowska Dzieje Japonii cz. II wykład II 8
2007/08
semestr letni
5. do połowy okresu Edo powiększanie terenów upraw przez zagospodarowywanie
nowizn (koszty odliczane od podatków), zmiana metod upraw: nowe narzędzia (żelazne
pługi), siła zwierząt pociągowych, uszlachetniane nasiona, nawozy
6. uprawy: ryż, zboża, warzywa, owoce, bawełna, herbata, konopie, morwa, rośliny
cukrowe, tytoń, indygo.
7. hodowla: konie, zwierzęta pociągowe; rybołówstwo; sól z wody morskiej
II. miasta: nieprzewidziany w polityce gospodarczej siogunatu szybki rozwój
1. samuraje mieszkają wokół zamków daimyō ( jōkamachi 城下町) , regularnie
podróżują z nim do Edo; wzrasta zapotrzebowanie miejskich konsumentów, rozwija się
klasa mieszczan, zróżnicowana, konieczność zaspokojenia popytu na usługi i towary.
2. Edo (ok. 1 mln) – centrum polityczne; 1675 wielki pożar (era Meireki) - odbudowane
3. Kioto (400 tys.), Nagoya, Kanazawa – 100 tys.
4. Osaka (400 tys.) – tenka no daidokoro 天下の台所 ”kuchnia Japonii”, szybki
rozwój, główne miasto handlowe (magazyny, kantory wymiany ryżu)
III. przemysł i rzemiosło – rozwój
1. Przemysł włókienniczy: bawełniany (Mikawa, Kawauchi, Nara), jedwabniczy
(Nishijin w Kioto); rybołówstwo, przemysł leśny - surowiec dla budownictwa;
2. przemysł wydobywczy: surowiec na monety (złoto, srebro, miedź – kopalnie w
Ashio); rudy żelaza (Izumo); węgiel kamienny; produkcja węgla drzewnego
3. Rzemiosło i chałupnictwo: tkactwo; japoński papier; ceramika (Satsuma,
Arita=Imari, Nabeshima); wyroby z laki; sake, sos sojowy i in.
IV. kupcy i handel
1. kupcy - pośrednicy finansowi i handlowi na różnych szczeblach: bakufu-hany, han-
han, han-miasto, wieś-miasto, producent miejski-konsument; udzielają pożyczek.
2. ton’ya 問屋 – hurtownicy lokalni (wiejscy i miejscy) transportują do dużych miast,
do Osaki i Edo; powstają domy składowe w miastach ( kurayashiki) z towarami z
hanów, poł. XVIII w. w Osace 130 domów składowych różnych hanów;
1761: 200 rodów kupieckich o dochodzie ponad 200 tys. ryō (ok. 1 koku ryżu); poł.
XVIII w.: wielkie domy kupieckie (Mitsukoshi; Mitsui, Sumitomo).
3. gildie kupieckie ( za) – handel jedwabiem, srebrem ( ginza), miedzią, wapnem i olejem roślinnym; gildie hurtowników; dla stabilizacji cen i należytej dystrybucji towarów
V. transport i komunikacja
1. duże trakty, np. Tōkaidō, Chūsandō, a przy nich shukuba 宿場 osiedla zajazdów
2. szlaki morskie z północnej Japonii do Osaki, wzdłuż wybrzeży Morza Japońskiego
2
przez cieśninę Shimonoseki i Morze Wewnętrzne, do Edo, wzdłuż wybrzeża Pacyfiku.
3