1
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
1
Kruche pękanie stali
Dobór stali na konstrukcje
Połączenia trzpieniowe - materiały
KONSTRUKCJE METALOWE
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
2
PLAN WYKŁADU
KRUCHE PĘKANIE STALI
DOBÓR STALI NA KONSTRUKCJE
POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE - MATERIAŁY
BIBLIOGRAFIA
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
3
KRUCHE PĘKANIE STALI
Stal może ulegać zniszczeniu plastycznemu lub kruchemu
w zależności od warunków, w których następuje zniszczenie.
Kruche pękniecie jest jednym z najpoważniejszych niebezpieczeństw
zagrażających stalowym konstrukcjom, szczególnie spawanym,
w trakcie eksploatacji.
Kruche pękanie rozwija się w materiale bez lub przy względnie
małych odkształceniach plastycznych, nagle, bez wcześniejszych
oznak, często przy niskim poziomie naprężeń eksploatacyjnych,
za to wysokim poziomie naprężeń własnych.
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
4
KRUCHE PĘKANIE STALI
Kruche pękanie stali może mieć miejsce gdy jednocześnie:
- istnieje tzw. karb, im silniejszy jest wpływ karbu, tym naprężenia
przy których powstają kruche pęknięcia, mogą być mniejsze,
- w obszarze karbu działają odpowiednio duże naprężenia
rozciągające, skierowane prostopadle do powierzchni przekroju
narażonego na pękniecie,
- zapoczątkowaniu i rozwijaniu się kruchego pęknięcia sprzyja
temperatura niższa od tzw. „temperatury kruchości T
k
”.
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
5
KRUCHE PĘKANIE STALI
Ryzyko kruchego pęknięcia wzrasta gdy:
- wzrasta poziom naprężeń (zwłaszcza trójosiowy)
- w elemencie występują naprężenia własne (np. spawalnicze)
- w elemencie występują obszary koncentracji naprężeń wokół wad
spoin i w SWC (np. mikropękniecia).
- element stalowy jest gruby
- nastąpił zgniot na zimno
- stal jest nieuspokojona
Wzrost zawartości węgla obniża odporność na kruche pękanie
(zwiększenie o 0,01% C przesuwa T
k
o 1-2
o
C).
Dodatki stopowe Cr, Co, Mo i Si powyżej 0,4% pogarszają odporność
na kruche pękanie.
Odporność na kruche pękanie zwiększa domieszka do 2% Mn oraz Ti
i Ni.
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
6
KRUCHE PĘKANIE STALI
Wraz z obniżeniem temperatury wzrasta granica plastyczności,
maleje zaś wydłużenie A. W pewniej temperaturze granica
plastyczności R
e
osiąga wartość równą wytrzymałości na rozciąganie
R
m
. Temperaturę tą nazywamy temperaturą kruchości T
k
.
Wpływ temperatury
na właściwości stali.
2
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
7
KRUCHE PĘKANIE STALI
Wpływ karbu na wytrzymałość i wydłużenia próbki.
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
8
KRUCHE PĘKANIE STALI
Pęknięcie kruche mostu
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
9
KRUCHE PĘKANIE STALI
Przełamanie statku w wyniku kruchego pęknięcia
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
10
DOBÓR STALI
Dokonując doboru stali do wykonania konstrukcji, należy brać pod
uwagę:
- kształtowanie elementów (ich schematy statyczne, przekroje,
połączenia, stateczność miejscową i ogólną, przemieszczenia),
- stan naprężeń (rodzaj - rozciąganie, ściskanie; wartość,
koncentracja),
- zachowanie materiałów pod wpływem obciążeń statycznych,
dynamicznych, udarowych, zmęczeniowych itd.,
- zachowanie materiałów w podwyższonej lub obniżonej
temperaturze,
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
11
DOBÓR STALI
- technologię wytwarzanie (spawalność stali, łatwość obróbki,
wiercenia otworów, gięcia),
- odporność na korozję, ścieranie (np. szyny belek podsuwnicowych,
zasobniki na materiały sypkie),
- koszt materiału
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
12
DOBÓR STALI
W procesie wymiarowania w doborze kształtowników i blach należy
kierować się następującymi wytycznymi:
- nie stosować wyrobów nie objętych programem walcowania,
- wymiary części z blach tak dobrać, aby w sposób najbardziej
efektywny wykorzystać arkusze blach,
- w jednym elemencie konstrukcyjnym nie stosować części
o wymiarach trudnych do rozróżnienia, a w szczególności:
- kątowników o ramionach jednakowej szerokości, lecz różniących
się grubością mniej niż 3 mm (np. L 60x60x6 i L 60x60x9),
- dwuteowników i ceowników tej samej wysokości lecz różniących
się grubością pasów lub środników (np. HEA 200 i HEB 200),
- części z blach uniwersalnych lub grubych tej samej szerokości,
lecz różniących się grubością mniej niż 3 mm,
3
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
13
DOBÓR STALI
- w jednym elemencie konstrukcyjnym nie stosować części z blach
lub kształtowników o jednakowych wymiarach, lecz wykonanych z
różnych gatunków stali (np. St3S i 18G2A),
- zważać aby długości poszczególnych części nie przekraczały
długości handlowych poszczególnych asortymentów,
- w elementach złożonych, w szczególności kratowych, ograniczać
liczbę różnych kształtowników; w zwykłych kratownicach
wykonywanych jednostkowo, stosować nie więcej niż 5 - 6 różnych
kształtowników.
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
14
POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE
Podział połączeń trzpieniowych:
- ROZBIERALNE – łączone elementy można rozdzielić bez
konieczności zniszczenia łączników:
- śrubowe,
- sworzniowe,
- na wkręty samowiercące,
- na wkręty samogwintujące,
- NIEROZBIERALNE – łączone elementy można rozdzielić po
wcześniejszym zniszczeniu łączników:
- nitowe,
- na kołki wstrzeliwane,
- na gwoździe (kołki) wstrzeliwane
- na nity jednostronne
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
15
POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE
Połączenie zakładkowe
Połączenie doczołowe
Podział połączeń trzpieniowych (z uwagi na sposób obciążenia):
- ZAKŁADKOWE - obciążenie działa prostopadle do osi łącznika
(śrubowe, nitowe, sworzniowe),
- DOCZOŁOWE - obciążenie działa równolegle do osi łącznika
(śrubowe).
Ź
ród
ło [2]
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
16
Źródło [1]
POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE
Połączenie nitowe:
Źródło www.wikipedia.org
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
17
Źródło [1]
POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE
Połączenie sworzniowe:
Źródło [7]
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
18
Źródło [1]
POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE
Połączenie śrubowe:
Źródło [7]
4
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
19
Zalety połączeń trzpieniowych:
- mogą być wykonane w każdych warunkach atmosferycznych,
- mogą być wykonane przez pracowników nie mających wysokich
kwalifikacji,
- mogą łączyć elementy z różnych gatunków stali, a nawet różnych
metali
Wady połączeń trzpieniowych:
- większe zużycie stali (osłabienie przekroju otworami, dodatkowe
blachy węzłowe),
- brak możliwości odnowy powłok antykorozyjnych między
elementami połączonymi
Obecnie powszechnie stosuje się połączenia spawane jako złącza
warsztatowe i połączenia śrubowe jako montażowe.
POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
20
POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE
Rodzaje nitów:
Stal stosowana do produkcji nitów:
Ź
ród
ło [2]
Ź
ród
ło [2]
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
21
POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE
Długość trzpienia nitu:
1,12
1, 4
l
g
d
=
⋅
+
⋅
∑
gdzie:
g - grubość łączonych elementów
d - średnica otworu
Źródło [2]
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
22
POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE
Proces nitowania:
rozgrzanie nita
do temperatury tzw.
pomarańczowego żaru
(900 – 1100
o
C)
Wprowadzenie gorącego nita
do otworu
Uformowanie (zakucie) drugiego
łba (młot lub niciarka)
Źródło www.wikipedia.org
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
23
POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE
Śruby zwykłe:
Źródło [2]
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
24
Śruby pasowane:
POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE
Śruby pasowane stosuje się przy naprawie połączeń nitowanych
(wymiana nitów na śruby pasowane).
Źródło [2]
5
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
25
POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE
Śruby rzymskie (nakrętki napinające):
Nakrętki napinające stosuje się przy sprężaniu cięgien.
Źródło [3]
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
26
POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE
Śruby fundamentowe
Śruby fundamentowe
stosuje się przy kotwieniu
np. słupów w stopach
fundamentowych.
Źródło [3]
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
27
POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE
Inne łączniki trzpieniowe:
a) nit jednostronny
b) blachowkręt
c) wkręt samogwintujący
d) wkręt samowiercący
e) kołek wstrzeliwany
Źródło [4]
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
28
POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE
Podkładki okrągłe:
Ź
ród
ło [1]
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
29
POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE
Podkładki klinowe:
Podkładki klinowe stosuje
się przy połączeniach
śrubowych kształtowników
z nachyloną stopką
Rowki na spodniej stronie
podkładek służą do ich
identyfikacji.
Ź
ród
ło [1]
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
30
POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE
Funkcja podkładek w połączeniach trzpieniowych:
- ochrona powłoki antykorozyjnej przed jej zdarciem podczas ruchu
obrotowego nakrętki, ściskającej elementy łączone z coraz większą
siłą w końcowej fazie dokręcania,
- zmniejszenie oporów tarcia obracającej się nakrętki (podkładka jest
bardziej gładka niż element łączony),
- rozłożenie nacisku nakrętki na większą powierzchnię.
6
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
31
POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE
Klasy wykonania śrub:
- zgrubne (C) - stosowane do łączenia elementów drugorzędnych
- średnio dokładne (B) - podstawowa klasa śrub stosowana w
budownictwie
- dokładne (A) - klasa stosowana w śrubach pasowanych
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
32
POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE
Stale stosowane do wyrobu śrub zwykłych:
- St4
- St5
- 35
- 45
Stale stosowane do wyrobu śrub sprężających:
- stale węglowe
- 45
- 45Y
- stale stopowe
- 40H (chromowa)
- 30HGS (chromowo-manganowo-krzemowa)
- 35HGS (chromowo-manganowo-krzemowa)
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
33
POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE
Klasy śrub i nakrętek:
np.:
Śruba
4.6
R
m
=400 MPa
R
e
/ R
m
=0,6
R
e
= 0,6 R
m
= 240 MPa
Nakrętka
4
R
m
=400 MPa
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
34
POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE
Klasy śrub i nakrętek:
Źródło [2]
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
35
POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE
Średnice śrub stosowanych w budownictwie
(M oznacza gwint metryczny a liczba średnicę śruby d w mm):
(M5) ; (M6) ; (M8) ; (M10) ; (M12) ; M16 ; M20 ; M24 ; M30 ; M36 ;
M36 ; M42 ; M48 ...
Śruby w nawiasie nie powinny być stosowane w konstrukcjach
nośnych.
08-04-30
Konstrukcje metalowe - Wykład 4
36
BIBLIOGRAFIA
1. Rykaluk K. „Konstrukcje stalowe. Podstawy i elementy” DWE, Wrocław 2001
2. Łubiński M., Filipowicz A., Żółtowski W. „Konstrukcje metalowe. Część I”
Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2006
3. Żmuda J. „Podstawy projektowania konstrukcji metalowych” Wydawnictwo Arkady,
Warszawa 1997
4. Biegus A. „Stalowe budynki halowe” Wydawnictwa Arkady Warszawa 2007.
5. PN-90/B-03200 „Konstrukcje stalowe. Obliczenia statyczne i projektowanie”
6. Bogucki W., Żyburtowicz M. „Tablice do projektowania konstrukcji metalowych”
Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2007
7. Materiały dydaktyczne ESDEP