Projekt "Społeczeostwo wykształcone - największy kapitał współczesnego kraju" jest współfinansowany

przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Technikum Nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych

Ul. Graniczna 2, 22-100 Chełm

www.zstprojektefs.vel.pl

Temat 1: Nauki o Ziemi.

Przestrzeń geograficzna ma trzy wymiary: powierzchnię, wysokość i objętość.

Wszystkie te elementy przestrzeni geograficznej ulegają stałym zmianom, dlatego też

czwartym jej wymiarem jest czas.

W rozwoju geografii jako nauki wyodrębniły się różne dziedziny naukowe, które tworzą

system nauk geograficznych. Geografia fizyczna bada zróżnicowanie powłoki ziemskiej i

wzajemne związki zachodzące między jej elementami. Geografia społeczno - ekonomiczna

bada działalność gospodarcza człowieka w systemie przyrodniczym Ziemi i jej przestrzenne

zróżnicowanie. Geografia korzysta z dorobku nauk geologicznych.

Geologia to nauka, której przedmiotem badań jest litosfera.

Temat 2: System nauk geograficznych.

Wiedza geograficzna stanowi podstawę rozumienia prawidłowości i funkcjonowania

przestrzeni geograficznej. Coraz częściej w życiu codziennym podejmujemy decyzje

opierając się na znajomości zasad korzystania z zasobów środowiska przyrodniczego.

Geografia

to nauka przyrodnicza i społeczna zajmująca się badaniem powierzchni Ziemi

(przestrzeni geograficznej), jej zróżnicowaniem przestrzennym pod względem przyrodniczym

i społeczno-gospodarczym, a także powiązaniami pomiędzy środowiskiem przyrodniczym a

działalnością społeczeństw ludzkich. Nazwa ta pochodzi od słów geos – "ziemia" i grapho –

"piszę".

Za twórcę terminu uważa się Eratostenesa z Cyreny. Ze względu na różnorodność

przedmiotu geografii i urozmaiconej metodologii częste są dyskusje wokół jej definicji oraz

zakresu badawczego; proponuje się używanie w miejsce dotychczasowej nazwy "geografia"

terminu "nauki geograficzne".

Podstawowe działy geografii:

Geografia fizyczna zajmuje się środowiskiem przyrodniczym, jego cechami, przestrzennym

zróżnicowaniem tych cech oraz zjawiskami je kształtującymi. W skład geografii fizycznej

Projekt "Społeczeostwo wykształcone - największy kapitał współczesnego kraju" jest współfinansowany

przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Technikum Nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych

Ul. Graniczna 2, 22-100 Chełm

www.zstprojektefs.vel.pl

wchodzą m.in.:

- biogeografia

- geomorfologia

- hydrologia

- oceanologia

- oceanografia

- glacjologia

- klimatologia

- meteorologia

- synoptyka

- pedologia

Geografia społeczno-ekonomiczna (geografia człowieka, antropogeografia) zajmuje się

wszelkimi aspektami działalności człowieka, przestrzennymi strukturami życia społecznego i

gospodarczego oraz poszczególnych działów gospodarki. W dziale geografii społeczno-

ekonomicznej wyróżnia się:

- geografia komunikacji

- geografia łączności

- geografia transportu

- geografia kultury

- geografia ludności (demografia)

- geografia osadnictwa

- geografia polityczna

- geografia przemysłu

- geografia religii

- geografia rolnictwa

- geografia społeczna

- geografia turyzmu

- geografia usług

Geografia regionalna natomiast zajmuje się kompleksowym opisem środowiska

geograficznego regionów.

Projekt "Społeczeostwo wykształcone - największy kapitał współczesnego kraju" jest współfinansowany

przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Technikum Nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych

Ul. Graniczna 2, 22-100 Chełm

www.zstprojektefs.vel.pl

Nauki pomocnicze to:

*kartografia

*geodezja

*geoinformacja i geoinformatyka

*astronomia

Temat 3: Mapa i jej cechy.

Mapa

jest obrazem przedstawiającym na płaszczyźnie powierzchnię Ziemi lub jej część w

określonym zmniejszeniu, z zachowaniem zasad odwzorowania kartograficznego, a także

przy użyciu umownych znaków graficznych.

Mapy są ważnym źródłem informacji geograficznej. Korzystamy z nich nie tylko na lekcjach

geografii, ale także w życiu codziennym. Mapy samochodowe towarzyszą nam w czasie

podróży, a turystyczne pozwalają odnaleźć ciekawe miejsca i szlaki turystyczne. Dosyć często

ogladamy je w różnych programach telewizyjnych. Są to na przykład mapy synoptyczne,

które umożliwiają zapoznanie się z prognozą pogody na najbliższe dni.

Cechy mapy:

a) wymierność-czyli możliwość odczytania rzeczywistych rozmiarów obiektów za pomocą

skali i określenie ich położenia za pomocą siatki kartograficznej;

b) czytelność-osiąga się ją dzięki generalizacji (uogólnieniu) oraz legendzie, w której znajdują

się wyjaśnienia wszystkich znaków na mapie.

Podział map ze względu na treść:

- ogólnogeograficzne - mapy, które zawierają wszystkie główne obiekty powierzchni Ziemi

(woda, zabudowa, roślinnośc) wraz z jej ukształtowaniem (rzeźba terenu);

- tematyczne - to mapy prezentujące jeden określony temat. Na mapie tej, oprócz elementów

prezentujących określony temat występują elementy treści mapy ogólno geograficznej

pełniące rolę podkładu;

- hipsometryczne (fizyczne);

- polityczno-administracyjne.

Siatka geograficzna

– układ południków i równoleżników na globusie lub w myśli na kuli

Projekt "Społeczeostwo wykształcone - największy kapitał współczesnego kraju" jest współfinansowany

przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Technikum Nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych

Ul. Graniczna 2, 22-100 Chełm

www.zstprojektefs.vel.pl

ziemskiej. Południk zerowy i równik ziemski tworzą układ, względem którego wyznacza się

współrzędne geograficzne.

Wyróżnia się trzy cechy siatki geograficznej:

Południki i równoleżniki przecinają się pod kątem prostym (wiernokątna).

Zachowuje powierzchnie zgodne z rzeczywistością (wiernopowierzchniowa).

Zachowuje odległości między punktami zgodne z rzeczywistością

(wiernoodległościowa).

Siatka kartograficzna

– układ południków i równoleżników na mapie. Jest to obraz siatki

geograficznej otrzymany na płaszczyźnie.

W zależności od rodzaju odwzorowania południki i równoleżniki na płaszczyźnie moga

tworzyć układ linii prostych, linii krzywych, kół współśrodkowych lub łuków kół. Jest to

wynik różnej powierzchni odniesienia, na którą dokonywane jest odwzorowanie

kartograficzne.

Powierzchnią odwzorowania może być: płaszczyzna, powierzchnia walca lub stożka.

Mapa Europy w odwzorowaniu stożkowym.

Projekt "Społeczeostwo wykształcone - największy kapitał współczesnego kraju" jest współfinansowany

przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Technikum Nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych

Ul. Graniczna 2, 22-100 Chełm

www.zstprojektefs.vel.pl

Siatka walcowa skośna.

Świat w odwzorowaniu Mercatora.

Temat 4: Generalizacja kartograficzna. Skala mapy.

Generalizacja kartograficzna

, generalizacja mapy, uogólnienie mapy (łac. generalis -

powszechny, ogólny) - w kartografii proces zmniejszania szczegółowości mapy podczas prac

redakcyjnych związanych ze zmniejszaniem skali mapy.

Projekt "Społeczeostwo wykształcone - największy kapitał współczesnego kraju" jest współfinansowany

przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Technikum Nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych

Ul. Graniczna 2, 22-100 Chełm

www.zstprojektefs.vel.pl

O generalizacji decyduje, oprócz skali, także przeznaczenie mapy. Np. treść mapy ściennej,

którą ogląda się z dużej odległości, podlegać będzie większej generalizacji niż atlasu

samochodowego w tej samej skali.

Generalizacja polega m.in. na upraszczaniu rysunku obiektów geograficznych (np. przebiegu

linii brzegowej), stosowaniu różnego rodzaju symboli przedstawiających złożone struktury

przestrzenne i ich cechy. Celem generalizacji jest dostosowanie mapy do danych potrzeb,

zwiększenie jej czytelności itp.

Istnieją dwa główne rodzaje generalizacji:

*ilościowa (pominięcie mniej istotnych elementów mapy): generalizacja formy (odległości,

kształtu - uproszczenie kształtu;np: pominięcie niektórych zakrętów drogi,rzeki,uproszczenie

przebiegu granicy)

generalizacja treści(zmniejszenie ilości znaków na mapie; np. pominięcie niektórych miast,

rzek, mniej ważnych dróg)

*jakościowa (uogólnienie pojęć przedstawianych na mapie):

symbolizacja (np. na mapie w dużej skali miejscowości oznaczone będą zasięgiem zabudowy,

w mniejszej skali – sygnaturą koła lub kwadratu)

grupowanie (np. połączenie lasów liściastych, iglastych i mieszanych w jedną kategorię).

Skala mapy

- to stosunek odcinka zmierzonego na mapie do odpowiedającej mu odległości w

terenie.

Rodzaje skal:

- liczbowa - skala zapisana za pomocą ułamka (najczęściej w postaci 1:10000). Zapis ten

oznacza, że wszystkie rzeczywiste odległości zostały zostały pomniejszone na mapie 10000

razy.

- mianowana-np. 1cm-1km, 1cm-1000m lub 1cm-100 000 cm. Zapisanie skali liczbowej w

postaci mianowanej ułatwia czytanie odległości na mapie.

- liniowa, czyli zapisana w formie podziałki. Jest to graficzne przedstawienie skali mapy,

ułatwiające szybkie odczytywanie orientacyjnych odległości na mapie.

Projekt "Społeczeostwo wykształcone - największy kapitał współczesnego kraju" jest współfinansowany

przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Technikum Nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych

Ul. Graniczna 2, 22-100 Chełm

www.zstprojektefs.vel.pl

Temat 5

:

Graficzne metody prezentacji badań geograficznych.

Metody kartograficzne są to sposoby przedstawiania na mapie rozmieszczenia rozmaitych

zjawisk geograficznych, ekonomicznych i innych.

Do prezentacji treści mapy stosuje się różnorodne metody. Dobór tych metod powinien być

taki, aby mapa jak najlepiej obrazowała przedstawiane zjawisko.

Metody te w zależności od charakteru przedstawianych cech można podzielić na dwie grupy:

- metody jakościowe - dotyczą cech niemierzalnych, zalicza się tu metodę powierzchniową,

zasięgów i sygnaturową;

- metody ilościowe - dotyczą cech, które można scharakteryzować przy pomocy danych

liczbowych, zalicza się do nich metodę izolinii, kropkową, kartogramu i kartodiagramu.

1. Metody jakościowe:

a) metoda sygnaturowa

b) metoda powierzchniowa

c) zasięgów

2. Metody ilościowe:

a) metoda izolinii

b) metoda kropkowa

c) metoda kartogramu

d) metoda kartodiagramu

METODA SYGNATUROWA

- polega na przedstawianiu zjawisk i obiektów za pomocą

sygnatur, czyli znaków umownych, służących do lokalizacji na mapie obiektów małych lub

zjawisk występujących na małych, rozproszonych obszarach tak, że nie da się ich przedstawić

w skali mapy.

Ze względu na kształt sygnatury można podzielić na:

-

punktowe

, które mogą mieć formę:

*figur geometrycznych, np. kwadrat, prostokąt, koło, półkole, trójkąt, romb; wewnątrz nich

mogą być narysowane mniejsze figury geometryczne lub inne znaki. Ten rodzaj sygnatur jest

Projekt "Społeczeostwo wykształcone - największy kapitał współczesnego kraju" jest współfinansowany

przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Technikum Nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych

Ul. Graniczna 2, 22-100 Chełm

www.zstprojektefs.vel.pl

używany do przedstawiania występowania i ośrodków wydobycia surowców mineralnych;

*obrazków, nawiązujących najczęściej swoim wyglądem do przedstawianych cech, np.: szyby

wiertnicze, kopalnie, elektrownie, zakłady przemysłowe, porty lotnicze, morskie i rzeczne,

stacje benzynowe i kościoły;

*liter - najczęściej są to pierwsze litery lub skróty czy symbole nazw przedstawianych cech,

np.: Fe - występowanie rud żelaza, Cu - występowanie rud miedzi, Pl - Polska, I - Włochy,

szk. - szkoła, cm. - cmentarz;

- liniowe

- mają postać linii ciągłych, przerywanych, kropkowanych, itp. i przedstawiają np.

rzeki, drogi, granice. W odróżnieniu od sygnatur punktowych ich długość jest przedstawiona

w skali mapy.

METODA POWIERZCHNIOWA

- polega na podzieleniu całej powierzchni na poszczególne

pola odpowiadające występowaniu wydzielonych zjawisk. Cała mapa podzielona jest więc na

pewne obszary- regiony. Jest to zatem metoda przedstawiająca regionalizację zjawisk. Przy

stosowaniu tej metody mamy obszar inny niż przy zasięgach. Zamiast pojedynczych plam

zasięgów otrzymujemy całkowite pokrycie mapy i podział terenu na regiony. Poszczególne

regiony wydziela się na podstawie określonych z góry kryteriów i wskaźników.

METODA ZASIĘGÓW

Metodę zasięgów stosujemy, gdy zachodzi konieczność pokazania na mapie obszaru

występowania pewnego zjawiska. Szereg zjawisk gospodarczych ma wyraźnie przestrzenny

charakter występowania. Dotyczy to wszelkiego rodzaju upraw, regionów przemysłowych,

złóż górniczych. Metoda ta polega na zaznaczeniu konturem lub plama obszaru

występowania. Jedyną trudność stanowi prawidłowe wyznaczenie tego obszaru. Zasięg

wykreślamy bądź na podstawie gotowych materiałów kartograficznych ograniczając się tylko

do niezbędnej generalizacji, bądź na podstawie innych źródeł.

METODA IZOLINII

- polega na przedstawianiu cech ilościowych zjawisk występujących w

sposób ciągły za pomocą izolinii, czyli linii łączących punkty o tej samej wartości liczbowej

natężenia danego zjawiska. Izolinie wyznacza się poprzez interpolację w oparciu o wartości

przedstawianej cechy w punktach pomiarowych. Interpolację przeprowadza się przy

Projekt "Społeczeostwo wykształcone - największy kapitał współczesnego kraju" jest współfinansowany

przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Technikum Nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych

Ul. Graniczna 2, 22-100 Chełm

www.zstprojektefs.vel.pl

założeniu, że wartości cechy zmieniają się proporcjonalnie do odległości. Na tej podstawie na

liniach prostych łączących punkty pomiarowe wyznacza się wartości wykreślanej izolinii, a

następnie tak otrzymane punkty łączy się linią ciągłą. Różnica wartości pomiędzy kolejnymi

izoliniami powinna być stała.

Przykłady izolinii:

- izotermy - linie łączące punkty o tej samej wartości liczbowej temperatury,

- izohiety - linie łączące punkty o tej samej wartości liczbowej opadów atmosferycznych,

- izobary - linie łączące punkty o tej samej wartości liczbowej ciśnienia,

- izobaty - linie łączące punkty o tej samej wartości liczbowej głębokości,

- izohipsy (poziomice) - linie łączące punkty o tej samej wartości liczbowej wysokości

bezwzględnej,

- izohaliny - linie łączące punkty o tej samej wartości liczbowej zasolenia.

METODA KROPKOWA

- polega na przedstawieniu bezwzględnych rozmiarów zjawiska w

określonej jednostce przestrzennej za pomocą kropek, przy czym każda kropka ma określoną

wagę, czyli odpowiada określonej liczbie elementów zbiorowości. Stan rzeczywistości oddaje

zbiór kropek na danym obszarze. Metoda ta jest zastosowana na mapach rozmieszczenia

ludności, rozmieszczenia i wielkości produkcji poszczególnych roślin uprawnych i chowu

zwierząt, itp.

METODA KARTOGRAMU

- polega na przedstawieniu przedziałów wartości intensywności

danego zjawiska na określonym obszarze za pomocą barwy lub szrafu w określonej skali. Z

kartogramu można zatem określić, że w danej jednostce przestrzennej wartości

przedstawianego zjawiska mieszczą się w określonym skalą przedziale. Zaletą kartogramu

jest “przejrzystość - szybko można określić zróżnicowanie przestrzenne obrazowanej cechy.

Metoda ta ma zastosowanie na mapach gęstości zaludnienia, salda migracji, przyrostu

naturalnego, gęstości sieci dróg kołowych i kolejowych, wielkości plonów poszczególnych

ziemiopłodów, dochodu narodowego na jednego mieszkańca, itp.

Oprócz kartogramów przedstawiających jedną cechę, stosuje się również kartogramy

strukturalne - ukazujące dwie cechy ilościowe zjawiska: za pomocą skali barw ukazuje się

bezwzględną wartość cechy (np. liczba studentów w poszczególnych województwach),

Projekt "Społeczeostwo wykształcone - największy kapitał współczesnego kraju" jest współfinansowany

przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Technikum Nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych

Ul. Graniczna 2, 22-100 Chełm

www.zstprojektefs.vel.pl

a poprzez skalę szrafu procentowy udział danej cechy w całości (np. procentowy udział

studentów w danym województwie w liczbie studentów Polski.

METODA KARTODIAGRAMU

- polega na przedstawianiu danych liczbowych,

charakteryzujących zjawiska, za pomocą diagramów umieszczonych w określonych

jednostkach przestrzennych. Diagramy są najczęściej figurami geometrycznymi (np.

diagramy kołowa, prostokątne, kwadratowe, słupkowe, sześcienne, kuliste, itp.), których

wielkość (wysokość, powierzchnia lub objętość) jest proporcjonala do wielkości

przedstawianego zjawiska. W stosunku do kartogramu, kartodiagram jest dokładniejszy, ale

mniej “przejrzysty. Do diagramów zalicza się również diagramy wstęgowe, które obrazują

ilościowe zmiany zjawisk występujących wzdłuż pewnych linii. W tym przypadku szerokość

wstęgi odpowiada wielkości przedstawianego zjawiska. Diagramy wstęgowe stosowane są na

mapach wielkości przepływu w rzekach, przewozu ładunków i pasażerów wzdłuż szlaków

komunikacyjnych, migracji pomiędzy dwoma państwami, kontynentami, itp.

Stosowane są także diagramy strukturalne prezentujące wielkość przedstawianego zjawiska

oraz odsetek poszczególnych jego składowych. Przykłady map z zastosowaniem diagramów

strukturalnych to mapy wielkości i struktury gałęziowej ośrodków i okręgów przemysłowych,

wielkości użytków rolnych i struktury użytkowania ziemi w poszczególnych jednostkach

przestrzennych,itp.

Na jednej mapie można stosować kilka metod kartograficznego przedstawiania zjawisk

występujących w przestrzeni geograficznej, np. na mapach gospodarczych zjawiska

prezentuje się za pomocą metod: powierzchniowej, sygnaturowej i kartodiagramu.