394[1]

Edyta Pustu∏a

Cezary Tulin

HISTORIA 3

ZAKRESY PODSTAWOWY I ROZSZERZONY

Wybrane scenariusze lekcji dla nauczyciela

liceum ogólnokszta∏càcego, liceum profilowanego i technikum

G d y n i a 2 0 0 5

Projekt ok∏adki: Krzysztof Godlewski
Redaktor prowadzàcy: Izabela Pa∏asz-Alwasiak
Redakcja j´zykowa: Aleksandra Bednarska
Sk∏ad: Maria Skrzypek
Korekta: Agata Bugiel

© Copyright by Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON Sp. z o.o. & Edyta Pustu∏a, Cezary Tulin
Gdynia 2005
Wszelkie prawa zastrze˝one. Kopiowanie w ca∏oÊci lub we fragmentach bez zgody wydawcy zabronione.
2-5

Wydawca:
Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON Sp. z o.o.
81-212 Gdynia, ul. Hutnicza 3
tel. centrali (058) 679 00 00
e-mail: info@operon.pl
http://www.operon.pl

Druk: Normex

ISBN 83-7461-032-8

Spis treÊci

Scenariusz 1.

Historiografia w okresie dwudziestolecia mi´dzywojennego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

Scenariusz 2.

Sytuacja gospodarcza i spo∏eczna na Êwiecie w latach 1919–1939 . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Scenariusz 3.

Kryzys europejskiego parlamentaryzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Scenariusz 4.

Polityka paƒstw totalitarnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

Scenariusz 5.

Wielonarodowy charakter Rzeczypospolitej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

Scenariusz 6.

Ustrój paƒstwa polskiego i jego przekszta∏cenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

Scenariusz 7.

Sytuacja gospodarcza Rzeczypospolitej w dwudziestoleciu mi´dzywojennym . . . . . 29

Scenariusz 8.

Kultura i nauka odrodzonej Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

Scenariusz 9.

Dzia∏ania zbrojne w latach 1939–1941 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

Scenariusz 10.

Konferencje Wielkiej Trójki. Powstanie ONZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

Scenariusz 11.

Konsekwencje II wojny Êwiatowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

Scenariusz 12.

Wybrane zagadnienia ˝ycia religijnego w XX wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

Scenariusz 13.

Wybrane konflikty zbrojne po II wojnie Êwiatowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

Scenariusz 14.

Kryzysy ideologiczne, gospodarcze, polityczne i spo∏eczne w PRL
w drugiej po∏owie XX wieku. Dzia∏alnoÊç „SolidarnoÊci” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

Scenariusz 15.

Poczàtki III Rzeczypospolitej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

Scenariusz 16.

Historiografia po II wojnie Êwiatowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

Scenariusz 1

Cezary Tulin

I. TEMAT LEKCJI: Historiografia w okresie dwudziestolecia mi´dzywojennego

II. ZA¸O˚ENIA METODYCZNE

Tematyka lekcji dotyczy podr´cznika Historia 3. Zakres rozszerzony, dzia∏ I, rozdzia∏ 1

1. Cele edukacyjne

a) kszta∏cenia:

– znajomoÊç faktu za∏o˝enia francuskiej szko∏y historiograficznej „Annales”;
– poznanie przedstawicieli polskich nauk historycznych w dwudziestoleciu mi´dzywojennym oraz

kierunków ich badaƒ;

– umiej´tnoÊç wymieniania historiografów w paƒstwach totalitarnych i scharakteryzowania kie-

runków ich dzia∏aƒ;

– umiej´tnoÊç udowadniania donios∏ej roli nauk historycznych.

b) wychowania:

– zdawanie sobie sprawy z mo˝liwoÊci manipulowania naukà przez w∏adz´ i polityków;
– odczuwanie dumy z dokonaƒ rodaków na polu nauk historycznych.

2. Metody pracy:

– wyk∏ad,
– rozmowa nauczajàca,
– dyskusja,
– praca w grupach z podr´cznikiem (uzupe∏nianie tabeli).

3. Ârodki dydaktyczne:

– podr´cznik,
– tabela w zeszycie.

III. TOK LEKCJI

Cz´Êç wprowadzajàca

We wszystkich scenariuszach lekcji jest mowa o podr´cznikach Historia 3. Zakres podstawowy oraz Historia 3. Zakres rozszerzo-

ny autorstwa B. Burdy, B. Halczaka, R. M. Józefiaka, M. Szymczaka wydanych przez Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON.

Nauczyciel rozpoczyna
lekcj´ pytaniami do
klasy przypominajàcy-
mi temat historiografii
w poprzednich epo-
kach. Jako pierwszà
omawia si´ historiogra-
fi´ w okresie nowo˝yt-
nym (Kromer, Staro-

– pytania

powtó-
rzeniowe

– ewentual-

nie zeszyty
lub pod-
r´czniki
z poprzed-
niej klasy

Nale˝y oceniç ak-
tywnych uczniów.

– wykorzystanie

zdobytej wiedzy

– çwiczenie umie-

j´tnoÊci porów-
nywania

czas pra-
cy: 7 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Cz´Êç realizacyjna

wolski, Majchrowicz,
Pasek), a nast´pnie hi-
storiografi´ wieku XIX
(niemieckà, czeskà,
ukraiƒskà oraz polskà –
Lelewel, szko∏a kra-
kowska, szko∏a war-
szawska, Bobrzyƒski).

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Nauczyciel dzieli klas´
na trzy grupy, którym
poleca opracowanie
nast´pujàcych zagad-
nieƒ:
Grupa 1
– przedstawiciele i me-

tody badawcze histo-
riografii w paƒstwach
totalitarnych,

Grupa 2
– historiografia francu-

ska – szko∏a „Anna-
les”,

Grupa 3
– polska szko∏a histo-

riograficzna w dwu-
dziestoleciu mi´dzy-
wojennym.

Uczniowie opracowujà
fragmenty tematu
z podr´cznika w formie
tabeli zawierajàcej na-
zwiska badaczy i ewen-
tualnie lata ich ˝ycia
oraz poglàdy i/lub te-
matyk´ badaƒ.
Po up∏ywie wyznaczo-
nego czasu ochotnicy
lub wybrani przedsta-
wiciele grup odczytujà
swoje zapisy, a inni
uzupe∏niajà tabele
w zeszytach.
Nast´pnie, pozostajàc
przy podziale na trzy
grupy (ewentualnie

– praca

w gru-
pach
z pod-
r´czni-
kiem

– elementy

burzy
mózgów

– podr´cznik

W ramach trzech
grup uczniowie
mogà pracowaç in-
dywidualnie, para-
mi lub w wi´kszych
zespo∏ach.
Nale˝y oceniç
ochotników.
Uczniowie mogà
prowadziç notatki
w zeszytach lub
(w mniejszych ze-
spo∏ach) na arku-
szach papieru.

Nale˝y oceniç ak-
tywnych uczniów.

– nauka selekcjo-

nowania wiado-
moÊci za pomo-
cà syntetycznej
tabeli

– wybieranie naj-

wa˝niejszych in-
formacji

– trzymanie si´

wyznaczonego
czasu

– rozwijanie my-

Êlenia abstrak-
cyjnego

– çwiczenie pracy

w zespole

– rozwijanie od-

powiedzialnoÊci
za efekt wspól-
nej pracy

czas pra-
cy: 8 min

czas pra-
cy: 15 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Cz´Êç podsumowujàca

szeÊç; ka˝de zagadnie-
nie przygotowujà dwie
grupy, gdy klasa jest
zbyt liczna), ponownie
w formie tabeli w zeszy-
tach lub na arkuszach
papieru uczniowie
opracowujà zagadnie-
nie: Jak sytuacja spo-
∏eczno-polityczna mo˝e
negatywnie lub pozy-
tywnie wp∏ywaç na
prac´ historyka?
Grupa 1
– na emigracji w okre-

sie zaborów,

Grupa 2
– na ziemiach polskich

w okresie zaborów,

Grupa 3
– w dwudziestoleciu

mi´dzywojennym.

Po up∏ywie wyznaczone-
go czasu uczniowie refe-
rujà, a nauczyciel ocenia
wk∏ad poszczególnych
osób w sukces grupy.
Mo˝liwa jest te˝ dysku-
sja na temat trudnoÊci
w pracy historyka,
obiektywnoÊci, dost´p-
noÊci do êróde∏, cenzu-
ry itp.

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Nast´pnie nauczyciel
na podstawie za∏àczni-
ka wypisuje na tablicy
i poleca uczniom poda-
nie zakresu badaƒ tych
nauk.
Pod koniec lekcji na-
uczyciel wywo∏uje dys-
kusj´, pytajàc, czy
uczniowie zgadzajà si´
z tezà, i˝ historia jest
najwi´kszà z nauk, ma-

– rozmowa

nauczajà-
ca

– dyskusja

– za∏àcznik

(odbitka na
ksero tabe-
li)

Nale˝y oceniç ak-
tywnych uczniów.

– ukazanie zwiàz-

ków humanisty-
ki i nauk Êci-
s∏ych – próba
realizacji Êcie˝ki
mi´dzyprzed-
miotowej

czas pra-
cy: 12 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Praca domowa

Pisemnie, na oddzielnych kartkach obroƒ tez´ wymienionà w cz´Êci podsumowujàcej.

Za∏àcznik

Tabela nauk pomocniczych historii

tematyka zaÊ – najwa˝-
niejszà.
Podaje uczniom zada-
nie domowe.

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Archeologia

Zabytki znajdujàce si´ w tere-
nie, zwykle pod ziemià lub
pod wodà

Odszukiwanie, klasyfikacja i inter-
pretacja przedmiotów od prehi-
storii po czasy najnowsze

XVIII w.

Archiwistyka

Archiwa i zasoby archiwalne –
akta, dzieje archiwów

Przechowywanie, konserwacja, po-
rzàdkowanie i udost´pnianie ar-
chiwaliów

XVIII w.

Paleografia

Dawne (do XVI w.) formy pi-
sma literowego

Odczytywanie tekstów i skrótów
brachygraficznych

XVII/XVIII w.

Neografia

Formy pisma nowo˝ytnego
(od XVI w.)

Odczytywanie tekstów

XX w.

Epigrafika

Inskrypcje (napisy na materiale
twardym: kamieƒ, metal) na
nagrobkach, pomnikach, na-
czyniach itp.

Historia staro˝ytna, Êredniowiecz-
na i nowo˝ytna

XVII w.

Papirologia

Teksty na papirusach
(g∏. Egipt)

Historia staro˝ytna, odczytywanie
i konserwacja papirusów

XX w.

Kodykologia

Kodeksy, czyli ksià˝ki r´kopi-
Êmienne (g∏. Êredniowieczne)

Odczytywanie i konserwacja

XX w.

Dyplomatyka

Dokumenty, g∏. Êredniowieczne Historia prawa, instytucji, ustroju

XVII/XVIII w.

Sfragistyka

Piecz´cie

Heraldyka, dyplomatyka, historia
sztuki

XIX w.

Heraldyka

Herby, god∏a, znaki u˝ywane
przez rody, rodziny, miasta,
kraje

Genealogia, identyfikowanie her-
bów

XV w.

Genealogia

Stosunki pokrewieƒstwa i ro-
dowody

Historia spo∏eczna

XVII w.

Numizmatyka

Monety i inne Êrodki p∏atnicze

Historia gospodarcza, datacja
znalezisk

XVlll w.

Chronologia

Sposoby pomiaru czasu
w dziejach i ró˝nych kulturach

Ustalanie dat wydarzeƒ, uk∏adanie
faktów w ciàgi chronologiczne

Êredniowiecze

Metrologia

Jednostki i systemy miar

Historia gospodarcza

XX w.

Nauka

Przedmiot badaƒ

Zastosowanie i zakres

Poczàtki nauki

(Na podstawie: Tablice historyczne, Warszawa 1996, s. 361)
Kursywà zaznaczono nauki, które obecnie zaczynajà byç traktowane jako odr´bne dyscypliny.

Nauka

Przedmiot badaƒ

Zastosowanie i zakres

Poczàtki nauki

Prasoznawstwo

Prasa (gazety i czasopisma)

Obieg informacji

XX w.

Demografia histo-
ryczna

LudnoÊç, jej rozwój i struktura
w przesz∏oÊci (dzia∏ demogra-
fii)

Historia spo∏eczna, iloÊciowe uj´-
cie zjawisk historycznych

XIX w.

Geografia histo-
ryczna

Ârodowisko geograficzne
w przesz∏oÊci, zmiany w wyni-
ku rozwoju cywilizacyjnego

Historia spo∏eczna i gospodarcza

XIX w.

Bibliologia

Ksià˝ka jako zjawisko histo-
ryczne, kulturowe: aspekty
techniczne

Historia kultury

XVIII w.

Scenariusz 2

Cezary Tulin

I. TEMAT LEKCJI: Sytuacja gospodarcza i spo∏eczna na Êwiecie w latach

1919–1939

II. ZA¸O˚ENIA METODYCZNE

Tematyka lekcji dotyczy podr´czników Historia 3. Zakres podstawowy, dzia∏ I, rozdzia∏ 3, Historia 3.

Zakres rozszerzony, dzia∏ I, rozdzia∏ 4.

1. Cele edukacyjne

a) kszta∏cenia:

– umiej´tnoÊç omawiania sytuacji gospodarczej Europy i Êwiata po zakoƒczeniu I wojny Êwiatowej;
– poznanie przyczyn wielkiego krachu na gie∏dzie nowojorskiej;
– znajomoÊç konsekwencji kryzysu oraz metod zwalczania go, podejmowanych przez rzàdy ró˝-

nych paƒstw;

– poznanie przyczyn i skutków odejÊcia od polityki NEP w ZSRR;
– wyjaÊnienie i poprawne stosowanie nowych poj´ç: ko∏choz, sowchoz, kolektywizacja, gu∏ag, ∏a-

gier, NKWD.

b) wychowania:

– umiej´tnoÊç wyciàgania wniosków z przesz∏oÊci i umiej´tnoÊç dostrzegania zjawisk powracajà-

cych w ró˝nych okresach;

– umiej´tnoÊç poddawania krytyce polityki gospodarczej ZSRR.

2. Metody pracy:

– pytania powtórzeniowe,
– wyk∏ad,
– analiza wykresów,
– rozmowa nauczajàca,
– burza mózgów.

3. Ârodki dydaktyczne:

– podr´cznik,
– rzutnik,
– foliogram UHF3–02

(Wielki kryzys ekonomiczny),

– mapa Êcienna przedstawiajàca sytuacj´ politycznà Êwiata w latach 1914–1939.

We wszystkich scenariuszach lekcji jest mowa o foliogramach Historia 3. Zakres podstawowy i rozszerzony wydanych przez

Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON.

III. TOK LEKCJI

Cz´Êç wprowadzajàca

Cz´Êç realizacyjna

Nauczyciel przechodzi
do przedstawienia roli
USA w odbudowie po-
wojennej Europy, kre-
dytów i ogólnej sytu-
acji, np. wzrostu
konsumpcji. Jest to
wst´p do omówienia
„czarnego czwartku”
jako poczàtku wielkie-
go Êwiatowego kryzysu.
Razem z klasà nauczy-
ciel rozpoczyna analiz´
wykresów dotyczàcych
przyczyn kryzysu. Pod-
czas analizy wprowa-
dza nowe poj´cia
z dziedziny ekonomii,
przydatne przy rozu-
mieniu tego tematu.
Nast´pnie nauczyciel
poleca uczniom za-
mkni´cie podr´czników

– wyk∏ad

– analiza

wykresów

– burza

mózgów

– dyskusja

– podr´cznik

– foliogram

UHF3–02
Wielki kry-
zys ekono-
miczny

– zapis na

tablicy

Nale˝y oceniç ak-
tywnych uczniów.

– korzystanie

z ró˝nych êró-
de∏

czas pra-
cy: 8 min

czas pra-
cy: 12 min

czas pra-
cy: 10 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Nauczyciel zadaje pyta-
nia dotyczàce gospo-
darki XIX wieku, czyli
kapitalizmu wolnokon-
kurencyjnego, liberali-
zmu, kapitalizmu mo-
nopolistycznego
i imperializmu. Nale˝y
tak˝e w skrócie przy-
pomnieç ruch socjali-
styczny. Po cz´Êci po-
wtórzeniowej nale˝y
przedstawiç wybuch
I wojny Êwiatowej.
Nast´pnie nauczyciel
przypomina pomoc USA
dla paƒstw ententy
w pokonaniu Niemiec.

– pytania

powtó-
rzeniowe

– wyk∏ad

– ewentual-

nie zeszyty
lub pod-
r´czniki
z poprzed-
niej klasy

Nale˝y oceniç ak-
tywnych uczniów.

– wykorzystanie

zdobytej wiedzy
i umiej´tnoÊç
powiàzania jej
z tematem bie-
˝àcym

czas pra-
cy: 7 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Cz´Êç podsumowujàca

Praca domowa

1. Dokonaj analizy zjawiska, do którego nawiàzuje fotografia przedstawiajàca sufra˝ystki francu-

skie (pozornie niemajàca zwiàzku z tematem).

2. Wyka˝, jaki wp∏yw mia∏y I wojna Êwiatowa i wielki kryzys na uzyskanie przez kobiety pe∏ni praw

obywatelskich.

i innych pomocy i me-
todà burzy mózgów
wraz z klasà stara si´
znaleêç metody umo˝-
liwiajàce wyjÊcie z tak
powa˝nego kryzysu.
Przy zapisie pomys∏ów
na tablicy nale˝y dzieliç
od razu metody na le-
˝àce w gestii rzàdów
i na te znajdujàce si´
w zasi´gu dzia∏ania
zwyk∏ych obywateli.
Wyniki mo˝na przedys-
kutowaç pod kàtem
iloÊci metod, kosztow-
noÊci oraz czasu po-
trzebnego na realizacj´.
Nauczyciel wprowadza
poj´cia: New Deal, in-
terwencjonizmu paƒ-
stwowego oraz keyne-
sizmu, przywo∏uje
postaç F. D. Roosevelta.

– wyk∏ad

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Nauczyciel, podsumo-
wujàc lekcj´, krótko
przedstawia odmienny
system gospodarowa-
nia, czyli socjalizm.
Omawia totalitaryzm,
terror, permanentny
kryzys gospodarczy,
kult jednostki, mit
o ciàg∏ym zagro˝eniu
z zewnàtrz i potrzebie
wyrzeczeƒ.
Poleca prac´ domowà.

– rozmowa

nauczajà-
ca

– wyk∏ad

– Êcienna

mapa poli-
tyczna
Êwiata
1914–1939,

– podr´cznik

Wprowadziç poj´-
cia dotyczàce stali-
nizmu.

– ukazanie nega-

tywnych cech
paƒstw totali-
tarnych

– etyczna krytyka
– porównanie po-

∏o˝enia dwóch
bloków paƒstw
pod kàtem
ewentualnego
konfliktu

czas pra-
cy: 5 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Scenariusz 3

Edyta Pustu∏a

I. TEMAT LEKCJI: Kryzys europejskiego parlamentaryzmu

II. ZA¸O˚ENIA METODYCZNE

Tematyka lekcji dotyczy podr´czników: Historia 3. Zakres podstawowy, dzia∏ I, rozdzia∏ 4, oraz Hi-

storia 3. Zakres rozszerzony, dzia∏ I, rozdzia∏ 5.

1. Cele edukacyjne

a) kszta∏cenia:

– scharakteryzowanie êróde∏ ustrojów: totalitarnego i autorytarnego;
– uzupe∏nienie wiedzy o zale˝noÊciach mi´dzy gospodarkà a politykà;
– wyjaÊnienie i poprawne stosowanie nowych poj´ç: faszyzm, korporacjonizm, autarkia, pucz, to-

talitaryzm, autorytaryzm;

– doskonalenie pracy z tekstami êród∏owymi;
– doskonalenie umiej´tnoÊci selekcjonowania i syntetyzowania wiedzy;
– doskonalenie umiej´tnoÊci myÊlenia przyczynowo-skutkowego;

b) wychowania:

– wyczulenie na zjawiska spo∏eczne zagra˝ajàce zasadom demokracji;
– zrozumienie nast´pstw wprowadzenia rzàdów autorytarnych i totalitarnych dla jednostki.

2. Metody pracy:

– samodzielna praca uczniów z podr´cznikiem i tekstem êród∏owym,
– uk∏adanie rozsypanki (praca w grupie),
– dyskusja.

3. Ârodki dydaktyczne:

– podr´cznik,
– foliogram UHF3–03 Totalitaryzmy mi´dzywojenne,
– rozsypanka (za∏àcznik),
– teksty êród∏owe

: Faszyzm w∏oski i Nazizm w Niemczech.

III. TOK LEKCJI

Cz´Êç wprowadzajàca

We wszystkich scenariuszach lekcji jest mowa o tekstach êród∏owych Historia 3. Zakresy podstawowy i rozszerzony autor-

stwa Edyty Pustu∏y i Magdaleny Pustu∏y wydanych przez Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON.

Nauczyciel dzieli
uczniów na dwie gru-
py. Ka˝da z grup otrzy-
muje wczeÊniej przygo-
towane koperty.

Je˝eli uczniów jest
wi´cej, mo˝na po-
dzieliç ich na cztery
grupy.

– przygotowanie

grup do pracy

czas pra-
cy: oko∏o
5 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Cz´Êç realizacyjna

Cz´Êç podsumowujàca

Nauczyciel wyjaÊnia
grupom ich zadania.
Grupa pierwsza zajmu-
je si´ faszyzmem w∏o-
skim. W jej kopercie
znajduje si´ rozsypan-
ka. Za jej pomocà
uczniowie muszà wy-
odr´bniç przyczyny
i skutki pojawienia si´
faszyzmu we W∏oszech.
Grupa druga zajmuje
si´ nazizmem niemiec-
kim. W celu uporzàd-
kowania wiadomoÊci
otrzyma∏a kopert´
z rozsypankà dotyczà-
cà NSDAP. Uczniowie
pracujà z podr´cznika-
mi oraz z tekstami êró-
d∏owymi. Mo˝na rów-
nie˝ zaprezentowaç
foliogram. Po skoƒcze-
niu pracy przedstawi-
ciele grup czytajà swo-
je ustalenia.
Nast´pnie nauczyciel
rozpoczyna dyskusj´
pytaniem: Jakie do-
strzegacie podobieƒ-
stwa w przyczynach
pojawienia si´ totalita-
ryzmu we W∏oszech
i w Niemczech?

– praca sa-

modzielna
z podr´cz-
nikiem

– praca sa-

modziel-
na z tek-
stem
êród∏o-
wym

– uk∏adanie

rozsypan-
ki (praca
w grupie)

– dyskusja

– podr´cznik
– teksty êró-

d∏owe

– koperty

z poci´tymi
na poje-
dyncze ele-
menty ta-
belami
(za∏àcznik)

– foliogram

(UHF3–03)
Totalitary-
zmy mi´-
dzywojen-
ne

W wypadku po-
dzia∏u klasy na
cztery grupy na
jedno paƒstwo jest
omawiane przez
dwie grupy. Ka˝dy
uczeƒ sam pracuje
z podr´cznikiem
lub tekstem êród∏o-
wym, ale zadanie
jest wykonywane
grupowo.

– doskonalenie

umiej´tnoÊci
rozró˝niania
przyczyn i skut-
ków danego
zjawiska

– doskonalenie

pracy z pod-
r´cznikiem
i tekstem êró-
d∏owym oraz
pracy w grupie

– uwypuklenie

mechanizmów
doprowadzajà-
cych spo∏eczeƒ-
stwo do re˝imu
totalitarnego

czas pra-
cy: oko∏o
20 min

czas pra-
cy: oko∏o
5 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Nauczyciel prosi
uczniów, by spróbowali
okreÊliç miejsce jednost-
ki w systemach: totali-
tarnym i autorytarnym.
Mogà korzystaç z pod-
r´cznika oraz tekstów
êród∏owych. Mogà tak-
˝e przeanalizowaç

– samo-

dzielna
praca
z pod-
r´czni-
kiem
i tekstem
êród∏o-
wym

– podr´cznik

Nale˝y oceniç ak-
tywnych uczniów.

– zrozumienie na-

st´pstw wpro-
wadzenia
rzàdów totali-
tarnych lub au-
torytarnych dla
jednostki

czas pra-
cy: oko∏o
10 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Praca domowa

1. Wykonaj pisemnie w zeszycie çwiczenie 1 do tekstu êród∏owego Nazizm w Niemczech.
2. Praca dla ch´tnych: Wykonaj pisemnie w zeszycie çwiczenie 2 z podr´cznika (rozdz. 4, zakres

podstawowy; rozdz. 5, zakres rozszerzony).

Za∏àcznik

Tabele do skserowania i poci´cia (powstanà z nich rozsypanki). Nauczyciel mo˝e oczywiÊcie uzu-

pe∏niç tabele, np. dla utrudnienia dodaç stwierdzenia fa∏szywe.

Tabela dla Niemiec

fotografie archiwalne
z podr´cznika: „Orkie-
stra Hitlerjugend”, „De-
filada ku czci poleg∏ych
w puczu monachij-
skim”.

– dyskusja

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Kl´ska Niemiec w I wojnie Êwiatowej.

Uznanie postanowieƒ traktatu wersalskiego za nie-
sprawiedliwe i krzywdzàce Niemców.

Upadek autorytetu Republiki Weimarskiej.

Kryzys gospodarczy (bezrobocie, inflacja).

Obawy przemys∏owców niemieckich przed wzro-
stem znaczenia komunistów i socjalistów.

PopularnoÊç radykalnych hase∏, np. skrajnie nacjo-
nalistycznych (zawiera∏y proste rozwiàzania skom-
plikowanych problemów).

U˝ycie terroru w dojÊciu do w∏adzy.

Zmiany kulturowe (upadek dotychczasowych auto-
rytetów i wartoÊci).

Likwidacja opozycji politycznej.

Budowa paƒstwa policyjnego – dzia∏alnoÊç tajnej
policji (Gestapo), bojówek (SS, SA).

Wprowadzenie systemu monopartyjnego.

Rozbudowa niemieckich si∏ zbrojnych.

Indoktrynacja spo∏eczeƒstwa, wp∏yw w∏adzy na
wychowanie dzieci i m∏odzie˝y (stworzenie Hitlerju-
gend), kult wodza.

Rozbudowany system propagandy, rozwój kultury
masowej (sport, defilady), Êrodki masowego prze-
kazu na us∏ugach w∏adzy.

PrzeÊladowania ludnoÊci ˝ydowskiej.

Tworzenie obozów koncentracyjnych dla przeciwni-
ków politycznych.

Przyczyny dojÊcia do w∏adzy NSDAP

Skutki dojÊcia do w∏adzy NSDAP

Tabela dla W∏och

Kryzys demokracji parlamentarnej (s∏abe tradycje
parlamentarne, spory partyjne, skandale i afery,
nieskutecznoÊç kolejnych rzàdów).

Kryzys gospodarczy (bezrobocie, inflacja, problem
weteranów).

Rozczarowanie traktatem wersalskim (zbyt ma∏e
nabytki terytorialne).

Obawy (g∏ównie przedsi´biorców i w∏aÊcicieli ziem-
skich) przed silnymi wp∏ywami komunistów.

U˝ycie si∏y w dojÊciu do w∏adzy.

Postrzeganie Mussoliniego jako „m´˝a opatrzno-
Êciowego”.

Zmiany kulturowe (upadek dotychczasowych auto-
rytetów i wartoÊci).

Likwidacja opozycji politycznej, rozwiàzanie wszyst-
kich partii politycznych, ograniczenie roli parlamen-
tu na rzecz Wielkiej Rady Faszystowskiej.

Likwidacja zwiàzków zawodowych, tworzenie
przez paƒstwo korporacji.

Kult wodza, rozbudowany system propagandy,
cz∏owiek ca∏kowicie podporzàdkowany w∏adzy.

Ograniczenie bezrobocia poprzez organizacj´ robót
publicznych, rozwój przemys∏u ci´˝kiego, rozbudo-
w´ administracji.

Rozbudowa aparatu tajnej policji.

Zawieszenie praw obywatelskich w imi´ dobra paƒ-
stwa.

Tworzenie obozów koncentracyjnych dla przeciwni-
ków politycznych.

Przyczyny powstania faszyzmu we W∏oszech

Skutki wprowadzenia faszyzmu we W∏oszech

Scenariusz 4

Edyta Pustu∏a

I. TEMAT LEKCJI: Polityka paƒstw totalitarnych

II. ZA¸O˚ENIA METODYCZNE

Tematyka lekcji dotyczy podr´czników Historia 3. Zakres podstawowy, dzia∏ I, rozdzia∏ 5, oraz Hi-

storia 3. Zakres rozszerzony, dzia∏ I, rozdzia∏ 6.

1. Cele edukacyjne

a) kszta∏cenia:

– ukazanie zagro˝eƒ dla pokoju mi´dzynarodowego wynikajàcych z ideologii systemów totalitar-

nych;

– wyjaÊnienie i poprawne stosowanie nowych poj´ç i nazw: Komintern, frankiÊci, Abisynia, sygna-

tariusz, remilitaryzacja, appeasement, anszlus, piàta kolumna;

– poznanie mechanizmów polityki mi´dzynarodowej.

b) wychowania:

– sprowokowanie uczniów do refleksji nad szczególnym charakterem wojny domowej na przyk∏a-

dzie Hiszpanii (czy by∏ to konflikt nieunikniony?).

2. Metody pracy:

– wyk∏ad nauczyciela ilustrowany mapà,
– prezentacja referatu,
– samodzielna praca uczniów z podr´cznikiem,
– odpowiedê ustna.

3. Ârodki dydaktyczne:

– podr´cznik,
– mapa Êcienna,
– foliogram UHF3–04 Wojna domowa w Hiszpanii,
– kserokopie z osià czasu (za∏àcznik).

III. TOK LEKCJI

Cz´Êç wprowadzajàca

Nauczyciel rozdaje
uczniom kserokopie
z osià czasu przedsta-
wiajàcà etapy ∏amania
zasad traktatu wersal-
skiego przez Hitlera.

– oÊ czasu

(za∏àcznik)

Ka˝dy uczeƒ dosta-
je kserokopi´.

– przygotowanie

do pracy

czas pra-
cy: oko∏o
3 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Cz´Êç realizacyjna

Cz´Êç podsumowujàca

Nauczyciel w krótkim
wyk∏adzie charaktery-
zuje te za∏o˝enia poli-
tyki zagranicznej
paƒstw totalitarnych,
które mog∏y byç zagro-
˝eniem dla mi´dzyna-
rodowego pokoju. Na
przyk∏adzie podboju
Etiopii przez W∏ochy
ukazuje kruchoÊç ∏adu
wersalskiego oraz nie-
moc Ligi Narodów.
Nast´pnie wyznaczeni
wczeÊniej uczniowie
przedstawiajà krótkie
referaty opracowane
na podstawie podr´cz-
nika:
1. Wojna domowa
w Hiszpanii; 2. Agresja
japoƒska w Chinach.
Referat 1. mo˝e byç
wzbogacony prezenta-
cjà foliogramu.
Nast´pnie uczniowie
samodzielnie na pod-
stawie wiadomoÊci
z podr´cznika uzupe∏-
niajà oÊ czasu.

– wyk∏ad

ilustrowa-
ny mapà

– prezenta-

cja refe-
ratu

– praca

z foliogra-
mem

– praca sa-

modzielna
z podr´cz-
nikiem

– uzupe∏-

nianie osi
czasu

– mapa

– notatki

w∏asne
uczniów

– foliogram

UHF3–04
Wojna do-
mowa
w Hiszpanii

– podr´cznik
– kserokopia

z osià cza-
su

Nale˝y podkreÊliç
zaborczy charakter
systemów totalitar-
nych.

Referaty nie mogà
byç obszerne, naj-
lepiej gdyby zosta-
∏y skonstruowane
wed∏ug schematu:
data, przyczyny,
skutki, g∏ówne po-
stacie.
Referaty powinny
zostaç ocenione.
Nauczyciel podaje
pierwsze wydarze-
nie: w marcu 1935 r.
w Niemczech
wprowadzono po-
wszechny obowià-
zek s∏u˝by wojsko-
wej.

– zrozumienie

mechanizmów
polityki mi´dzy-
narodowej

– aktywizacja

uczniów

– poznanie sytu-

acji mi´dzyna-
rodowej w Eu-
ropie w latach
trzydziestych

czas pra-
cy: oko∏o
10 min

czas pra-
cy: oko∏o
14 min

czas pra-
cy: oko∏o
12 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Jeden z uczniów pre-
zentuje uzupe∏nionà oÊ
czasu, inni uczniowie
i nauczyciel ewentual-
nie jà korygujà.
Nauczyciel poleca wyko-
nanie pracy domowej.

– odpo-

wiedê
ustna

– notatki

w∏asne
uczniów

– podr´cznik

Nauczyciel ocenia
aktywnoÊç uczniów.

– porzàdkowanie

nowej wiedzy

czas pra-
cy: oko∏o
4 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Praca domowa

1. Wykonaj pisemnie w zeszycie çwiczenie 1 z rozdzia∏u 15 (dzia∏ I) ze zbioru tekstów êród∏owych.
2. Praca dla ch´tnych. Wykonaj pisemnie w zeszycie çwiczenie 3 z podr´cznika (rozdz. 5, zakres

podstawowy; rozdz. 6, zakres rozszerzony).

Za∏àcznik

¸amanie zasad traktatu wersalskiego przez Hitlera

1935 r.

1936 r.

marzec 1938 r.

wrzesieƒ 1938 r.

marzec 1939 r.

Scenariusz 5

Edyta Pustu∏a

I. TEMAT LEKCJI: Wielonarodowy charakter Rzeczypospolitej

II. ZA¸O˚ENIA METODYCZNE

Tematyka lekcji dotyczy podr´czników Historia 3. Zakres podstawowy, dzia∏ I, rozdzia∏ 8, oraz Hi-

storia 3. Zakres rozszerzony, dzia∏ I, rozdzia∏ 9.

1. Cele edukacyjne

a) kszta∏cenia:

– charakteryzowanie stosunków narodowoÊciowych w II Rzeczypospolitej (mniejszoÊci narodowe,

ich sytuacja prawna, konflikty na tle etnicznym);

– poznanie konsekwencji spo∏ecznych, politycznych i mi´dzynarodowych wielonarodowego cha-

rakteru II Rzeczypospolitej;

– wyjaÊnianie i poprawne stosowanie nowych poj´ç: numerus clausus, numerus nullus, pacyfikacja.

b) wychowania:

– zach´canie uczniów do refleksji nad zaletami i zagro˝eniami ˝ycia w paƒstwie wielonarodowym.

2. Metody pracy:

– analiza SWOT,
– praca z mapà, z foliogramem,
– praca ze êród∏ami statystycznymi,
– praca z podr´cznikiem,
– dyskusja,
– wyk∏ad.

3. Ârodki dydaktyczne:

– podr´cznik,
– mapa w podr´czniku,
– foliogram UHF3–06 Stosunki narodowoÊciowe w II Rzeczypospolitej,
– arkusz analizy SWOT (za∏àcznik 1),
– przyk∏adowa literatura uzupe∏niajàca (za∏àcznik 2).

III. TOK LEKCJI

Cz´Êç wprowadzajàca

Nauczyciel dzieli klas´
na grupy oraz rozdaje
uczniom odbitki ksero
schematu arkusza ana-
lizy SWOT (za∏àcznik 1).
Nast´pnie w formie
luênych wypowiedzi

– swobod-

ne wypo-

Aby zaoszcz´dziç
czas, nauczyciel
na wczeÊniejszej
lekcji mo˝e po-
prosiç uczniów,
by od razu usta-
wili odpowiednio

– przygotowanie

do pracy

czas pra-
cy: oko∏o
5–7 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Cz´Êç realizacyjna

uczniowie odpowiada-
jà na pytania: Jakie na-
rodowoÊci mog∏y zna-
leêç si´ w granicach
odrodzonego paƒstwa
polskiego?

wiedzi
uczniów

∏awki i usiedli
w grupach.

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Nauczyciel prezentuje
foliogram Stosunki na-
rodowoÊciowe
w II Rzeczypospolitej.
Uczniowie mogà korzy-
staç z mapy o tej samej
treÊci znajdujàcej si´
w podr´czniku. Ucznio-
wie pod kierunkiem na-
uczyciela g∏oÊno anali-
zujà map´, ko∏owe
diagramy w ka˝dym
województwie oraz
wykres s∏upkowy.
Wspólnie starajà si´
ustaliç historyczne
uwarunkowania wielo-
narodowego charakte-
ru Rzeczypospolitej.
Nauczyciel wyjaÊnia,
z czego wynikajà trud-
noÊci w dok∏adnym
ustaleniu struktury na-
rodowoÊciowej w okre-
sie mi´dzywojennym.
Nast´pnie uczniowie
w grupach wype∏niajà
arkusze analizy SWOT.

Po wype∏nieniu arkuszy
w luênej dyskusji
uczniowie prezentujà
swoje ustalenia.

– praca

z folio-
gramem

– praca

z mapà

– praca ze

êród∏ami
statystycz-
nymi

– analiza

SWOT

– praca

w grupach
z podr´cz-
nikiem,
tekstem
êród∏o-
wym, lite-
raturà na-
ukowà

– dyskusja

– mapa
– foliogram

UHF3–06
Stosunki
narodowo-
Êciowe
w II Rzeczy-
pospolitej

– arkusz ana-

lizy SWOT
(za∏àcznik 1)

– podr´cznik
– literatura

pomocni-
cza

– teksty êró-

d∏owe

Temat ten stwarza
dobrà okazj´ do
po∏àczenia historii
z wiedzà o spo∏e-
czeƒstwie. Warto
wykorzystaç wyda-
ny przez Wydaw-
nictwo Pedagogicz-
ne OPERON
podr´cznik Wiedza
o spo∏eczeƒstwie.
Zakres rozszerzony
autorstwa Z. Smut-
ka, J. Maleski,
B. Surmacz, cz´Êç I,
dzia∏ II, rozdzia∏y
3 i 4.

Uczniowie mogà
pracowaç nie tylko
z podr´cznikiem,
ale tak˝e z frag-
mentami pozycji
podanych w litera-
turze pomocniczej
w podr´czniku lub
w za∏àczniku 2.

– poznanie skom-

plikowanej
struktury naro-
dowoÊciowej II
Rzeczypospoli-
tej

– rozwijanie

umiej´tnoÊci
pracy z materia-
∏em statystycz-
nym

– wykorzystanie

wczeÊniej zdo-
bytej wiedzy

– doskonalenie

pracy z arku-
szem analizy
SWOT

– obudzenie

w uczniach
ÊwiadomoÊci
zalet i wad ˝y-
cia w paƒstwie
wielonarodo-
wym

czas pra-
cy: oko∏o
10 min

czas pra-
cy: oko∏o
20 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Cz´Êç podsumowujàca

Praca domowa

1. Wykonaj pisemnie w zeszycie çwiczenia 1 i 2 z podr´cznika (rozdz. 8, zakres podstawowy;

rozdz. 9, zakres rozszerzony).

2. Praca dla ch´tnych: W formie wypracowania porównaj prawa mniejszoÊci narodowych w II Rze-

czypospolitej i obecnie (mo˝esz wykorzystaç tekst Ma∏y traktat wersalski ze zbioru tekstów êród∏o-
wych).

Za∏àczniki:

– arkusz analizy SWOT,
– przyk∏adowa literatura uzupe∏niajàca.

Za∏àcznik 1

Arkusz analizy SWOT

Nauczyciel w formie
wyk∏adu omawia poli-
tyk´ paƒstwa wobec
mniejszoÊci narodo-
wych oraz postaw´
mniejszoÊci narodo-
wych wobec paƒstwa.
Uczniowie notujà pole-
cenie pracy domowej.

– wyk∏ad

Wyk∏ad powinien
mieç charakter syn-
tezy.

– uporzàdkowa-

nie wiedzy

czas pra-
cy: oko∏o
8 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................

MOCNE STRONY

S¸ABE STRONY

MO˚LIWOÂCI

ZAGRO˚ENIA

Za∏àcznik 2

Przyk∏adowa literatura uzupe∏niajàca

Analiza tekstów êród∏owych z historii, Kraków 2001, s. 167–172;
I. Ignatowicz, A. Màczak, B. Zientara, J. ˚arnowski, Spo∏eczeƒstwo polskie od X do XX wieku, War-

szawa 1988, s. 632–639;

Polska na przestrzeni wieków, pod red. J. Tazbira, Warszawa 1995, s. 551.

Scenariusz 6

Cezary Tulin

I. TEMAT LEKCJI: Ustrój paƒstwa polskiego i jego przekszta∏cenia

II. ZA¸O˚ENIA METODYCZNE

Tematyka lekcji dotyczy podr´czników Historia 3. Zakres podstawowy, dzia∏ I, rozdzia∏ 9, oraz Hi-

storia 3. Zakres rozszerzony, dzia∏ I, rozdzia∏ 10.

1. Cele edukacyjne

a) kszta∏cenia:

– wymienianie postanowieƒ i omówienie znaczenia Ma∏ej konstytucji;
– umiej´tnoÊç scharakteryzowania trójpodzia∏u w∏adzy w Konstytucji marcowej 1921;
– poznanie t∏a zabójstwa pierwszego prezydenta II RP Gabriela Narutowicza;
– poznanie specyfiki polskiej demokracji parlamentarnej lat dwudziestych;
– poznanie okolicznoÊci i znaczenia przeprowadzenia zamachu stanu przez Józefa Pi∏sudskiego;
– umiej´tnoÊç scharakteryzowania rzàdów sanacji w Polsce;
– umiej´tnoÊç porównywania za∏o˝eƒ Konstytucji marcowej i kwietniowej;
– umiej´tnoÊç wymieniania i omawiania ugrupowaƒ opozycyjnych wobec sanacji.

b) wychowania:

– poznanie zasad kultury politycznej;
– umiej´tnoÊç obiektywnego oceniania wartoÊci demokracji oraz znajomoÊç sytuacji nadzwyczaj-

nych, jakie mogà w niej wystàpiç;

– odró˝nianie dobra paƒstwa od dobra jednostki czy ugrupowaƒ politycznych.

2. Metody pracy:

– wyk∏ad,
– omówienie tekstu,
– dyskusja,
– rozmowa nauczajàca,
– praca z tekstem êród∏owym,
– praca w grupach.

3. Ârodki dydaktyczne:

– podr´cznik,
– teksty êród∏owe Przewrót majowy Józefa Pi∏sudskiego oraz ˚ycie polityczne w Polsce sanacyjnej,
– za∏àcznik 1 (kserokopia) – tabela porównawcza Konstytucji marcowej i kwietniowej,
– za∏àcznik 2 (kserokopia) – wykaz premierów II Rzeczypospolitej.

III. TOK LEKCJI

Cz´Êç wprowadzajàca

Cz´Êç realizacyjna

Na poczàtku lekcji
nauczyciel odpytuje
uczniów z tematu
o odzyskaniu niepodle-
g∏oÊci przez Polsk´
i obj´ciu w∏adzy przez
J. Pi∏sudskiego jako
tymczasowego Naczel-
nika Paƒstwa. Nast´p-
nie nauczyciel omawia
uchwalenie Ma∏ej kon-
stytucji i jej postano-
wienia.

– pytania

powtó-
rzeniowe

– wyk∏ad

– podr´cznik

Nale˝y oceniç ak-
tywnych uczniów.

– wykorzystanie

zdobytej wiedzy
i umiej´tnoÊç
powiàzania jej
z bie˝àcym te-
matem

czas pra-
cy: 7 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Nauczyciel rozpoczyna
od wyk∏adu na temat
wydarzeƒ od roku
1921 (uchwalenie Kon-
stytucji marcowej) a˝
do roku 1935 (uchwa-
lenie Konstytucji kwiet-
niowej). Na tablicy za-
pisywane sà
najwa˝niejsze daty
i nazwiska w porzàdku
chronologicznym.
Pod koniec wyk∏adu
nauczyciel rozdaje
wczeÊniej przygotowa-
ne tabele porównaw-
cze polskich konstytucji
i prosi o zwrócenie
uwagi na uprawnienia
prezydenta w obu kon-
stytucjach.
Rozpoczyna si´ dysku-
sja dotyczàca przyczyn
ró˝nic oraz prób ustale-
nia, który zapis by∏ ko-
rzystniejszy dla paƒ-
stwa.

– wyk∏ad

– omówie-

nie tekstu

– dyskusja

– podr´cznik

– za∏àcznik 1

czas pracy:
5 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Cz´Êç podsumowujàca

Nast´pnie nauczyciel
dzieli klas´ na dwie
grupy. Uczniowie
po wyk∏adzie z cz´Êci
wst´pnej majà ju˝ wie-
dz´ na temat sytuacji
spo∏eczno-politycznej
w II RP. Dwie grupy
pracujà na podstawie
tekstów êród∏owych:
Grupa 1 – Przewrót
majowy Józefa Pi∏sud-
skiego; uczniowie od-
powiadajà pisemnie
na pytania 1, 2, 3
do tekstu.
Grupa 2 – ˚ycie poli-
tyczne w Polsce sana-
cyjnej, wst´p oraz frag-
menty b i c; uczniowie
odpowiadajà pisemnie
na pytania 4, 5, 7
do tekstu.
Po up∏ywie wyznaczo-
nego czasu przedstawi-
ciele grup odczytujà
odpowiedzi, inni notujà.
Teraz nauczyciel rozda-
je za∏àcznik 2 i komen-
tuje na jego podstawie
niestabilnoÊç rzàdów
w II RP (czas trwania
kadencji).

– praca

z tekstem
êród∏o-
wym

– rozmowa

nauczajà-
ca

– tekst êró-

d∏owy

– za∏àcznik 2

Nauczyciel obser-
wuje uczniów
i ocenia ich wk∏ad
pracy.

– nauka pracy na

czas

– odpowiedzial-

noÊç za wynik
grupy

– wykonywanie

zwi´z∏ych nota-
tek

czas pracy:
20 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Nauczyciel daje krótki
wyk∏ad o ugrupowa-
niach prorzàdowych
w okresie sanacji, a na-
st´pnie przechodzi do
dzia∏aƒ rzàdu wymie-
rzonych przeciw opo-
zycji (Centrolew, spra-
wa brzeska, Bereza
Kartuska). Nauczyciel
powinien rozpoczàç

– rozmowa

nauczajà-
ca

– dyskusja

– podr´cznik

– çwiczenie swo-

body wypowie-
dzi

czas pra-
cy: 10 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Praca domowa

Wykonaj zadanie 4 do rozdzia∏u 10 z podr´cznika (zakres rozszerzony).

Za∏àczniki

– tabela porównawcza konstytucji marcowej i kwietniowej,
– zestawienie premierów II Rzeczypospolitej

Za∏àcznik 1

Tabela porównawcza Konstytucji marcowej i kwietniowej

dyskusj´ na temat ta-
kich metod post´po-
wania i ich odbioru
przez otaczajàce Polsk´
paƒstwa totalitarne.
Na zakoƒczenie lekcji
uczniowie notujà pole-
cenie pracy domowej.

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

a) W∏adza zwierzchnia nale˝a∏a do narodu sprawu-

jàcego jà przez Sejm, Senat w dziedzinie ustawo-
dawstwa, przez prezydenta i mianowanych
przez niego ministrów – w∏adza wykonawcza,
oraz niezale˝ne sàdy.

b) Sejm. Kadencja 5 lat. Wybory pi´cioprzymiotni-

kowe (równe, powszechne, tajne, bezpoÊrednie,
proporcjonalne). 444 pos∏ów. Czynne prawo wy-
borcze – 21 lat, bierne – 25 lat. Obie p∏cie mia∏y
prawo g∏osu. Zwo∏ywany, otwierany, zamykany
przez prezydenta. Wybiera∏ marsza∏ka, zast´pc´,
sekretarzy, komisje. Móg∏ si´ rozwiàzaç mocà
w∏asnej ustawy 2/3 g∏osów przy 50% quorum.
Prezydent móg∏ rozwiàzaç sejm za zgodà 3/5 Se-
natu (ustawowej jego liczby).

c) Senat. Kadencja 5 lat. Wybory pi´cioprzymiotni-

kowe. Prawo czynne – 30 lat, a bierne – 40 lat.
Sk∏ada∏ si´ ze 111 senatorów. Otwierany, zamy-
kany, zwo∏ywany przez prezydenta.

– Sejm mia∏ prawo pociàgaç prezydenta i mini-

strów do odpowiedzialnoÊci konstytucyjnej
oraz rzàd i ministrów do odpowiedzialnoÊci
parlamentarnej.

– Sejm wyra˝a∏ zgod´ na wypowiedzenie wojny,

w sprawie pokoju, przymierzy, umów handlo-
wych i sprawach dotyczàcych zmian granic,
bud˝etu, konstytucji.

a) Paƒstwo polskie by∏o wspólnym dobrem wszyst-

kich obywateli. èród∏em i nosicielem w∏adzy
paƒstwowej by∏ prezydent (zasada koncentracji
w∏adzy w jego r´kach). Odrzucenie zasady
zwierzchnoÊci narodu i w∏adz.

b) Sejm. Rola podrz´dna. Kadencja 5 lat. Wybrany

w czteroprzymiotnikowych wyborach (bez pro-
porcjonalnych). Prawo g∏osu majà obie p∏cie.
Czynne prawo – 24 lata, a bierne – 30 lat. Sk∏a-
da∏ si´ z 208 pos∏ów.

c) Senat. Wybrany na 5 lat. Sk∏ada∏ si´ z 96 senato-

rów. 1/3 wybrana przez prezydenta, a 2/3 w eli-
tarnych wyborach. Prawo czynne – 30 lat, a bier-
ne – 40 lat.

– Wbrew prezydentowi izby nie mog∏y przepro-

wadziç zmiany konstytucji.

– Z ustawodawstwa wy∏àczono sprawy organi-

zacji rzàdu, administracji, si∏ zbrojnych.

– Pozosta∏e sprawy ograniczono przez weto pre-

zydenta, przez wy∏àczenie inicjatywy Sejmu
w sprawach bud˝etu, naboru rekruta, zawiera-
nia umów i spraw, gdzie by∏y wydatki z bud˝etu.

– Sejm móg∏ pociàgnàç premiera i rzàd do od-

powiedzialnoÊci konstytucyjnej.

– Móg∏ doprowadziç do ustàpienia rzàdu, ale

za zgodà prezydenta Sejm odrzuca∏ poprawki
Senatu 3/5 g∏osów.

Konstytucja marcowa – 17 III 1921 r.

Konstytucja kwietniowa – 23 IV 1935 r.

– Pos∏owie i senatorowie byli nieskr´powani in-

strukcjami.

– Nie mogli byç odwo∏ani ze stanowiska.

d) Prezydent. Wybierany na 7 lat przez Sejm i Senat

po∏àczone w Zgromadzenie Ludowe. Sta∏
na czele w∏adzy wykonawczej. Zwo∏ywa∏, otwie-
ra∏, zamyka∏ posiedzenia Sejmu i Senatu. By∏
zwierzchnikiem Si∏ Zbrojnych. Mianowa∏ Naczel-
nego Wodza na wypadek wojny na wniosek Ra-
dy Ministrów. Mia∏ prawo ∏aski. W∏adz´ sprawo-
wa∏ za poÊrednictwem rzàdu. Mianowa∏
premiera, a na jego wniosek ministrów, którzy
byli odpowiedzialni przed Sejmem. Ka˝dy jego
akt musia∏ mieç kontrasygnat´ w∏aÊciwego mini-
stra.

e) Sàdy. W∏adza sàdownicza nale˝a∏a do sàdów,

w których s´dziowie mianowani byli przez prezy-
denta. By∏y one niezawis∏e i niezale˝ne, a wyroki
oparte na ustawach.

– Konstytucja gwarantowa∏a równoÊç wobec

prawa, bezpieczeƒstwo, wolnoÊç osoby, su-
mienia i wyznania, nietykalnoÊç mienia, tajem-
nic´ korespondencji, swobod´ stowarzyszeƒ.

– Zapewnia∏a poszanowanie w∏asnoÊci prywat-

nej.

– MniejszoÊciom zezwala∏a na zachowanie naro-

dowoÊci i j´zyka.

– Pos∏owie i senatorowie mogli byç postawieni

do odpowiedzialnoÊci przed Trybuna∏em Stanu.

d) Prezydent. Wybierany na 7 lat przez Zgromadze-

nie Elektorów lub powszechnie. Mia∏ kompeten-
cje wykonawcze: obsadza∏ urzàd prezydenta,
mianowa∏ premiera, ministrów, s´dziów Trybu-
na∏u Stanu, mia∏ prawo ∏aski, by∏ zwierzchnikiem
Si∏ Zbrojnych oraz reprezentowa∏ paƒstwo
na zewnàtrz. Kompetencje kontrolne: rozwiàzy-
wa∏ Sejm i Senat, odwo∏ywa∏ premiera, prezesa
NIK-u, Naczelnego Wodza, ministrów, których
móg∏ pociàgnàç do odpowiedzialnoÊci konstytu-
cyjnej. Kompetencje nadzwyczajne na czas woj-
ny: wyznacza∏ nast´pc´, Naczelnego Wodza,
móg∏ wprowadziç stan wojenny, wydawaç de-
krety, przed∏u˝aç kadencje izb, powo∏ywaç izby
w zmniejszonym sk∏adzie.
Sprawowa∏ w∏adz´ niemal absolutnà. On ustala∏
polityk´ paƒstwa, a nie rzàd. Jego akty urz´do-
we nie wymaga∏y kontrasygnaty w∏aÊciwego mi-
nistra.

e) Sàdy. W∏adz´ sàdowniczà sprawowaç mia∏y nie-

zawis∏e sàdy, z∏o˝one z nieusuwalnych s´dziów,
których mianowa∏ prezydent.
Mianowa∏ on te˝ I prezesa Sàdu Najwy˝szego
i s´dziów Trybuna∏u Stanu.

– Obywatel mia∏ zapewnionà równoÊç wobec

prawa, mo˝liwoÊç rozwoju wartoÊci osobi-
stych oraz wolnoÊç sumienia, s∏owa i zrzeszeƒ,
ograniczone jednak przez dobro powszechne.

Konstytucja marcowa – 17 III 1921 r.

Konstytucja kwietniowa – 23 IV 1935 r.

Za∏àcznik 2

Zestawienie premierów II Rzeczypospolitej

Przed
zamachem
majowym

Naczelnik Paƒ-
stwa: Józef Pi∏-
sudski14 XI (for-
malnie 22 XI)
1918–9 XI 1922

J´drzej Moraczewski

Ignacy Jan Paderewski

Leopold Skulski

W∏adys∏aw Grabski

Wincenty Witos

Antoni Ponikowski

Artur Âliwiƒski

Julian Ignacy Nowak

17 XI 1918–16 I 1919 (61)

16 I 1919–27 XI 1919 (316)

13 Xll 1919–9 VI 1920 (179)

23 VI 1920–24 VII 1920 (32)

24 VII 1920–13 IX I921 (386)

19 XI 1921–6 VI 1922 (200)

28 VI 1922–7 VII 1922 (10)

31 VIl 1922–14 Xll 1922 (137)

Okres

Prezydenci

Premierzy

Okres rzàdów (d∏ugoÊç trwania

kadencji w dniach)

Gabriel
Narutowicz
9–16 Xll 1922
Stanis∏aw
Wojciechowski
20 XII 1922–14
V 1926

W∏adys∏aw Sikorski

Wincenty Witos

W∏adys∏aw Grabski

Aleksander Skrzyƒski

Wincenty Witos

l6 XII 1922–26 V 1923 (162)

28 V 1923–11 Xll 1923 (201)

19 XII 1923–13 XI 1925 (695)

20 XI 1925–5 V 1926 (197)

10 V 1926–14 V 1926 (5)

Rzàdy
sanacji

Ignacy MoÊcicki
1 VI 1926–30 IX
1939

Kazimierz Bartel

Józef Pi∏sudski

Kazimierz Bartel

Kazimierz Âwitalski

Kazimierz Bartel

Walery S∏awek

Józef Pi∏sudski

Walery S∏awek

Aleksander Prystor

Janusz J´drzejewicz

Leon Koz∏owski

Walery S∏awek

Marian Zyndram-KoÊcia∏kowski

Felicjan S∏awoj Sk∏adkowski

15 V 1926–30 IX 1926 (139)

2 X 1926–25 VI 1928 (633)

27 VI 1928–13 IV 1929 (290)

14 IV 1929–7 XII 1929 (238)

29 XII 1929–17 III 1930 (79)

29 Ill 1930–23 Vlll 1930 (148)

25 VIII 1930–4 XII 1930 (102)

4 XII 1930–26 V 1931 (174)

27 V 1931–9 V 1933 (714)

10 V 1933–13 V 1934 (368)

15 V 1934–28 III 1935 (318)

28 lII 1935–12 X 1935 (228)

13 XII 1935–15 V 1936 (145)

15 V 1936–30 IX 1939 (1203)

Scenariusz 7

Edyta Pustu∏a

I. TEMAT LEKCJI: Sytuacja gospodarcza Rzeczypospolitej w dwudziestoleciu

mi´dzywojennym

II. ZA¸O˚ENIA METODYCZNE

Tematyka lekcji dotyczy podr´czników Historia 3. Zakres podstawowy, dzia∏ I, rozdzia∏ 10, oraz Hi-

storia 3. Zakres rozszerzony, dzia∏ I, rozdzia∏ 11.

1. Cele edukacyjne

a) kszta∏cenia:

– ugruntowanie wiedzy na temat historycznego uwarunkowania nierównomiernego rozwoju go-

spodarczego ró˝nych regionów Polski;

– doskonalenie dostrzegania zwiàzków mi´dzy politykà a procesami i zjawiskami ekonomicznymi;
– poznanie i ocena polskich reform i inicjatyw gospodarczych okresu mi´dzywojennego;
– aktywizacja uczniów, doskonalenie ich wypowiedzi.

b) wychowania:

– wzbudzenie w m∏odzie˝y szacunku dla ogromnego wysi∏ku spo∏ecznego, podejmowanego dla bu-

dowy odrodzonej Polski.

2. Metody pracy:

– referat,
– wyk∏ad,
– praca z mapà,
– praca z podr´cznikiem,
– praca z materia∏em ikonograficznym,
– samodzielna praca uczniów (uzupe∏nianie tabeli).

3. Ârodki dydaktyczne:

– notatki w∏asne uczniów,
– podr´cznik,
– za∏àcznik 1 – kserokopia mapy konturowej II RP,
– za∏àcznik 2 – kserokopia tabeli do uzupe∏nienia dotyczàcej inicjatyw gospodarczych II RP,
– materia∏ ikonograficzny z podr´cznika lub przyniesiony przez uczniów,
– ewentualnie foliogram UHF3–21 Wielki kryzys ekonomiczny w Polsce mi´dzywojennej.

III. TOK LEKCJI

Cz´Êç wprowadzajàca

Cz´Êç realizacyjna

Nauczyciel rozpoczyna
lekcj´ krótkim wyk∏a-
dem o wp∏ywie dzie-
dzictwa zaborów na
gospodark´ niepodle-
g∏ej Polski. Mo˝na
wczeÊniej przygotowaç
i skserowaç mapy kon-
turowe Polski z zazna-
czonymi strefami go-
spodarczymi: Polska
A i Polska B (np. patrz
za∏àcznik 1). Mo˝na
równie˝ wykorzystaç
tekst êród∏owy w pod-
r´czniku (J. Giertych,
O wyjÊcie z kryzysu,
fragm.).

– wyk∏ad

ilustrowa-
ny mapkà
i tekstem
êród∏o-
wym

– mapka
– tekst êró-

d∏owy

Wyk∏ad powinien
uzmys∏owiç
uczniom, jak trudno
by∏o scaliç Polsk´
z∏o˝onà z ziem po-
zostajàcych pra-
wie 150 lat
pod trzema zabora-
mi i jak negatywny
wp∏yw mia∏y ró˝ni-
ce mi´dzy nimi
na polskà gospo-
dark´. Tekst êród∏o-
wy nauczyciel czyta
g∏oÊno (jest tylko
ilustracjà, uczniowie
nie analizujà go).

– poznanie pod-

∏o˝a trudnego
startu gospo-
darczego II Rze-
czypospolitej

czas pra-
cy: oko∏o
10 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Wybrani uczniowie
prezentujà referaty.
Proponowane tematy
referatów: 1. Reforma
rolna; 2. Reforma wa-
lutowa; 3. Budowa
portu w Gdyni; 4. Bu-
dowa Centralnego
Okr´gu Przemys∏owe-
go. Pozostali uczniowie
porzàdkujà swojà wie-
dz´, np. za pomocà ta-
belki, którà uzupe∏niajà
(za∏àcznik 2). W czasie
prezentacji referatów
uczniowie mogà wyko-
rzystywaç ilustracje
z podr´cznika lub ze-
brane przez siebie
zdj´cia, pocztówki, itp.
Nauczyciel ocenia refe-
raty.

– referat
– samo-

dzielna
praca
uczniów
(wype∏-
nianie ta-
belki)

– praca

z mate-
ria∏em
ikonogra-
ficznym

– notatki

w∏asne
uczniów

– podr´cznik
– schemat

tabeli (za-
∏àcznik 2)

– materia∏

ikonogra-
ficzny

Nauczyciel musi
wczeÊniej (na ty-
dzieƒ przed zaj´-
ciami) poleciç
uczniom napisanie
referatu uczniów
oraz poinformowaç
ich o danym im
czasie i kontrolo-
waç, by wypo-
wiedê nie by∏a zbyt
d∏uga.
Referaty powinny
byç krótkie, zwi´-
z∏e, oparte g∏ównie
na podr´czniku.
Mo˝e to byç np.
forma aktywizacji
s∏abszych uczniów,
którzy chcà popra-
wiç ocen´. Mo˝na
wczeÊniej daç im
wzór tabeli, która

– prezentacja

g∏ównych re-
form i inicjatyw
gospodarczych
II RP

– budzenie sza-

cunku dla
ogromnego
wysi∏ku spo∏ecz-
nego podejmo-
wanego dla
odbudowy paƒ-
stwa polskiego

czas pra-
cy: oko∏o
25 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Cz´Êç podsumowujàca

Praca domowa

1. Uzupe∏nij na podstawie podr´cznika i przerysuj do zeszytu tabel´ uzupe∏nianà na lekcji.
2. Praca dla ch´tnych: Wykonaj pisemnie w zeszycie çwiczenia 1 i 2 dotyczàce tekstu Centralny

Okr´g Przemys∏owy ze zbioru tekstów êród∏owych.

Za∏àczniki:

– mapa przedstawiajàca podzia∏ na Polsk´ A i Polsk´ B,
– tabela omawiajàca inicjatywy gospodarcze II RP.

b´dzie wype∏niana
na lekcji; w ten
sposób b´dà wie-
dzieli, na czym si´
skupiç w trakcie
wypowiedzi lub
w którym miejscu
powinni czytaç
wolniej, by klasa
zdà˝y∏a zrobiç no-
tatki.

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Na zakoƒczenie na-
uczyciel przedstawia
dwa zjawiska, które
powa˝nie zagrozi∏y
stabilizacji gospodarki
polskiej: wojn´ celnà
z Niemcami oraz kryzys
gospodarczy zwiàzany
z kryzysem Êwiatowym
po 1929 r.

– wyk∏ad

– ewentual-

nie folio-
gram

Wyk∏ad mo˝na zi-
lustrowaç foliogra-
mem UHF3–21
(Wielki kryzys eko-
nomiczny w Polsce
mi´dzywojennej)

– uzmys∏owienie

uczniom skom-
plikowanych
powiàzaƒ go-
spodarki pol-
skiej z politykà
i gospodarkà
Êwiatowà

czas pra-
cy: oko∏o
8 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Za∏àcznik 1

Podzia∏ na Polsk´ A i Polsk´ B

Za∏àcznik 2

Inicjatywy gospodarcze II RP

Szczecin

Koszalin

Gdaƒsk

Elblàg

Olsztyn

Bia∏ystok

P∏ock

Warszawa

Toruƒ

Bydgoszcz

Zielona

Góra

Poznaƒ

Leszno

Kalisz

¸ódê

Skierniewice

Radom

Lublin Che∏m

ZamoÊç

Kielce

Cz´stochowa

Opole

Wroc∏aw

Katowice

Kraków

Tarnów

Rzeszów

Grodno

Nowogródek

Miƒsk

Tarnopol

Lwów

Wilno

100 km

terytorium Polski w 1939 r.

granica podzia∏u na Polsk´ A i B

Reforma

lub inwestycja

Rok

(lata)

Zamierzone cele

(za∏o˝enia)

Efekty

Postaç

Scenariusz 8

Cezary Tulin

I. TEMAT LEKCJI: Kultura i nauka odrodzonej Polski

II. ZA¸O˚ENIA METODYCZNE

Tematyka lekcji dotyczy podr´czników Historia 3. Zakres podstawowy, dzia∏ I, rozdzia∏ 12, oraz Hi-

storia 3. Zakres rozszerzony, dzia∏ I, rozdzia∏ 13.

1. Cele edukacyjne

a) kszta∏cenia:

– umiej´tnoÊç charakteryzowania polskiej nauki i oÊwiaty okresu mi´dzywojennego;
– znajomoÊç przedstawicieli polskiej literatury okresu mi´dzywojennego oraz ich dzie∏;
– umiej´tnoÊç docenienia wk∏adu Polaków i charakteryzowania nowych dziedzin w kulturze maso-

wej, takich jak radio i kino (film).

b) wychowania:

– rozumienie i docenianie wk∏adu Polaków w ogólnoÊwiatowe dziedzictwo kulturalne i naukowe;
– uÊwiadomienie sobie, ˝e tak wielkie osiàgni´cia zosta∏y zrealizowane w tak trudnym okresie

i niesprzyjajàcej sytuacji mi´dzynarodowej.

2. Metody pracy:

– wyk∏ad,
– dyskusja,
– rozmowa nauczajàca,
– praca z tekstem êród∏owym,
– praca w grupach,
– burza mózgów.

3. Ârodki dydaktyczne:

– podr´cznik,
– arkusze papieru, kolorowe czasopisma i gazety, flamastry, taÊma klejàca, no˝yce,
– s∏ownik wyrazów obcych.

III. TOK LEKCJI

Cz´Êç wprowadzajàca

Nauczyciel rozpoczyna
od powtórzenia wiado-
moÊci dotyczàcych do-
robku Polaków w II po-
∏owie XIX w. i na
poczàtku XX w.
Uczniowie po napro-
wadzeniu powinni sa-

– pytania

powtó-
rzeniowe

– rozmowa

nauczajà-
ca

Nale˝y oceniç ak-
tywnych uczniów.

– wykorzystanie

zdobytej wiedzy
i umiej´tnoÊç
powiàzania jej
z tematem bie-
˝àcym

czas pra-
cy: 5 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Cz´Êç realizacyjna

mi omówiç dokonania
Jana Matejki, Henryka
Sienkiewicza, Marii Cu-
rie-Sk∏odowskiej, Bene-
dykta Dybowskiego,
Paw∏a Edmunda Strze-
leckiego, Kazimierza
Funka, Poli Negri i in-
nych.

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Nauczyciel rozpoczyna
pytaniem o definicj´
kultury. Propozycje sà
zapisywane na tablicy.
Na koniec nauczyciel
odczytuje definicj´ ze
s∏ownika wyrazów ob-
cych lub innego. Na-
st´pnie nale˝y jà po-
dyktowaç do zeszytów,
np. wg W. Kopaliƒskie-
go: ca∏okszta∏t mate-
rialnego i duchowego
dorobku ludzkoÊci.
Nauczyciel dzieli klas´
na cztery zespo∏y, które
na podstawie podr´cz-
nika zajmà si´ opraco-
waniem cz´Êci tematu
w dowolnej formie
graficznej:
Grupa 1 – nauka
i oÊwiata,
Grupa 2 – literatura,
Grupa 3 – radio i film,
Grupa 4 – malarstwo,
architektura i sztuka.
W tym czasie nauczy-
ciel pisze na tablicy lub
przykleja do niej napis
„Kultura II RP”. Przed-
stawiciele grupy b´dà
przyklejaç opracowane
przez siebie materia∏y
dooko∏a tego napisu
(w formie „s∏oneczka”).

– elementy

burzy
mózgów

– dyskusja

– praca

w gru-
pach

– tworzenie

form gra-
ficznych

– omówie-

nie

– elementy

dyskusji

– podr´cznik
– s∏ownik

wyrazów
obcych

– arkusze pa-

pieru, ga-
zety, fla-
mastry,
taÊma kle-
jàca

Nale˝y oceniç ak-
tywnych uczniów.

Nauczyciel obser-
wuje i ocenia
wk∏ad pracy
w efekt koƒcowy.

– nauka pracy na

czas – odpowie-
dzialnoÊç za
wynik grupy

czas pra-
cy: 5 min

czas pra-
cy: 25 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Cz´Êç podsumowujàca

Praca domowa

By∏a to ostatnia lekcja w dziale przed sprawdzianem lub lekcjà powtórzeniowà. Jako prac´ domo-

wà nauczyciel proponuje „powtórzenie na weso∏o”, czyli przeczytanie ze zbiorów tekstów êród∏owych
tekstu Poczucie humoru w Polsce mi´dzywojennej oraz wykonanie çwiczeƒ 1–7 do tego tekstu.

Ch´tnym uczniom, w celu uatrakcyjnienia kolejnego tematu: Dzia∏ania zbrojne w latach

1939–1941, nale˝y przydzieliç wykonanie na du˝ych arkuszach papieru schematów kontynentów:
dwóch Ameryk, Europy i Azji, Afryki, Australii.

Powsta∏y wykres oma-
wiajà uczniowie ch´tni
lub wskazani, pozostali
przepisujà najwa˝niej-
sze informacje do ze-
szytów.

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Nauczyciel sam dopo-
wiada o innych pol-
skich osiàgni´ciach,
wymieniajàc je.

– rozmo-

wa na-
uczajàca

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Scenariusz 9

Cezary Tulin

I. TEMAT LEKCJI: Dzia∏ania zbrojne w latach 1939–1941

(2 godz. lekcyjne)

II. ZA¸O˚ENIA METODYCZNE

Tematyka lekcji dotyczy podr´czników Historia 3. Zakres podstawowy, dzia∏ II, rozdzia∏ 1, oraz Hi-

storia 3. Zakres rozszerzony, dzia∏ II, rozdzia∏ 1.

1. Cele edukacyjne

a) kszta∏cenia:

– poznanie przyczyn agresji niemieckiej i radzieckiej na Polsk´ we wrzeÊniu 1939 r.;
– umiej´tnoÊç wymieniania i wskazywania na mapie miejsc najwa˝niejszych bitew polskiego wrzeÊnia;
– poznanie przyczyn wybuchu i skutki wojny radziecko-fiƒskiej;
– umiej´tnoÊç charakteryzowania kampanii niemieckich w Skandynawii, Belgii i Holandii;
– poznanie przyczyn szybkiej kapitulacji Êwiatowego mocarstwa – Francji;
– umiej´tnoÊç omawiania znaczenia bitwy o Angli´ dla dalszych losów II wojny Êwiatowej;
– poznanie powodów i znaczenia agresji Niemiec na Jugos∏awi´ i Grecj´;
– umiej´tnoÊç omawiania znaczenia II wojny Êwiatowej w Afryce;
– poznanie przyczyn agresji i sukcesów niemieckich w ZSRR;
– umiej´tnoÊç omawiania przyczyn agresji Japonii na Pearl Harbor oraz znaczenia tego faktu dla

dalszych losów wojny.

b) wychowania:

– krytyczne odnoszenie si´ do wagi s∏ów polityków oraz do trwa∏oÊci i szczeroÊci umów mi´dzyna-

rodowych;

– umiej´tnoÊç omawiania i wskazywania na mapie szlaków bojowych polskich formacji oraz oma-

wiania ich wk∏adu w zwyci´stwo koalicji antyhitlerowskiej;

– umiej´tnoÊç podawania przyk∏adów na podporzàdkowywanie dla celów politycznych ca∏ych na-

rodów i paƒstw;

– umiej´tnoÊç doceniania bohaterstwa i poÊwi´cenia ˝o∏nierzy, tak˝e tych po drugiej stronie.

2. Metody pracy:

– wyk∏ad,
– rozmowa nauczajàca,
– praca w grupach,
– wykonywanie plansz, wykresów, rysunków,
– çwiczenia w orientacji na mapie.

3. Ârodki dydaktyczne:

– podr´cznik,
– mapy Êcienne przedstawiajàce Europ´ i Êwiat w czasie II wojny Êwiatowej (pomocniczo do plansz

wykonanych przez uczniów),

– foliogram UHF3–07 Kampania wrzeÊniowa w 1939 roku,
– plansze przedstawiajàce mapy konturowe kontynentów wykonane przez uczniów,
– arkusze szarego papieru, flamastry, taÊma klejàca.

III. TOK LEKCJI

Cz´Êç wprowadzajàca

Cz´Êç realizacyjna

Nauczyciel zadaje pyta-
nia dotyczàce charak-
teru oraz zakresu dzia-
∏aƒ I wojny Êwiatowej.
Uczniowie wskazujà na
mapie miejsca dzia∏aƒ
wojennych. Nale˝y te˝
zwróciç uwag´ na no-
we rodzaje broni.

– pytania

powtó-
rzeniowe

– podr´cznik
– mapa

Êcienna

Nale˝y oceniç ak-
tywnych uczniów.

– wykorzystanie

zdobytej wiedzy
i umiej´tnoÊç
powiàzania jej
z bie˝àcym te-
matem

czas pra-
cy: 5 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Nauczyciel przechodzi
do koncepcji uzbrojenia
i prowadzenia wojen
przez ró˝ne paƒstwa
w okresie mi´dzywojen-
nym, a nast´pnie,
na przyk∏adzie Niemiec
i W∏och, wskazuje wag´
techniki w nowocze-
snej wojnie.
Nast´pnie uczniowie,
którzy zg∏osili si´ na po-
przedniej lekcji, wieszajà
na Êcianie plansze
z konturami kontynen-
tów. W tym czasie na-
uczyciel dzieli klas´
na grupy opracowujàce
poni˝sze tematy:
1. Kampania wrzeÊniowa

w Polsce w 1939 r.,

2. Wojna zimowa

i agresja niemiecka
na Dani´ i Norwegi´
(udzia∏ Polaków
w obronie Norwegii),

3. Wojna w Jugos∏awii

i Grecji,

4. Bitwa o Angli´ i bi-

twa o Atlantyk
(udzia∏ Polaków),

– wyk∏ad

– praca

w gru-
pach

– wykony-

wanie
form gra-
ficznych

– podr´cznik
– mapa

Êcienna

– materia∏y

kreÊlarskie
i biurowe

Nauczyciel obser-
wuje uczniów
i ocenia ich wk∏ad
pracy.

– nauka pracy

na czas

– odpowiedzial-

noÊç za wynik
grupy

– wykonywanie

zwi´z∏ych nota-
tek

– nauka przez za-

baw´ i zaj´cia
praktyczne

czas pra-
cy: 5 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Cz´Êç podsumowujàca

5. Udzia∏ wojsk amery-

kaƒskich w wojnie
z Japonià i poczàtek
walk w Afryce.

Grupy opracowujà
swoje tematy na pod-
stawie podr´cznika.
Sposób wykonania
prac jest dowolny: ta-
bele, wykresy, rysunki,
notatki na arkuszach
szarego papieru.
Po up∏ywie czasu pracy
uczniowie wieszajà wy-
niki pracy swoich grup
na mapach konturo-
wych.
Referowanie odbywa
si´ wed∏ug kolejnoÊci,
nauczyciel kontroluje
przebieg wypowiedzi.
Podzia∏ obowiàzków
w grupach zale˝y
od samych uczniów.
Najwa˝niejsze informa-
cje i rysunki powinny
zostaç zapisane lub
przerysowane w zeszy-
tach.
Na pierwszej lekcji re-
feruje tylko grupa 1.
Drugà godzin´ rozpo-
czyna grupa 2.

– çwiczenie

przy ma-
pie

– mapa

Êcienna

czas pra-
cy: 20 min

czas pra-
cy: 10 min
dla ka˝dej
grupy

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Nauczyciel zbiera, su-
muje i uzupe∏nia infor-
macje uczniów. Ponad-
to w trakcie prezentacji
grup zapisuje na tabli-
cy wa˝ne terminy, jak:
kolaboracja, Vichy, linia
Mannerheima, linia
Maginota, linia Gusta-
wa, „dziwna wojna”,
plan Weiss, plan Bar-
barossa itp.

– rozmowa

nauczajàca

– wyk∏ad

uzupe∏nia-
jàcy

– podr´cznik

– podsumowanie

zaj´ç

czas pra-
cy: 10 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Praca domowa

Wykonaj çwiczenia 1–5 do tekstu êród∏owego w rozdziale 1, dziale II zbioru tekstów êród∏owych

(Przemówienie Adolfa Hitlera na odprawie dowódców armii w sprawie ataku na Polsk´).

Uczniowie notujà pole-
cenie pracy domowej.

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Scenariusz 10

Cezary Tulin

I. TEMAT LEKCJI: Konferencje Wielkiej Trójki. Powstanie ONZ

II. ZA¸O˚ENIA METODYCZNE

Tematyka lekcji dotyczy podr´czników Historia 3. Zakres podstawowy, dzia∏ II, rozdzia∏ 3, oraz Hi-

storia 3. Zakres rozszerzony, dzia∏ II, rozdzia∏ 3.

1. Cele edukacyjne

a) kszta∏cenia:

– poznanie, kto i kiedy podpisa∏ Kart´ Atlantyckà oraz Deklaracj´ Narodów Zjednoczonych;
– poznanie postanowieƒ i uczestników konferencji w Teheranie, Ja∏cie i Poczdamie oraz ich wp∏y-

wu na przebieg i zakoƒczenie II wojny Êwiatowej oraz kszta∏t powojennego Êwiata;

– umiej´tnoÊç omawiania celu i znaczenia podpisania Karty Narodów Zjednoczonych oraz Orga-

nizacji Narodów Zjednoczonych.

b) wychowania:

– umiej´tnoÊç krytycznego oceniania dzia∏aƒ polityków, którzy dla w∏asnych interesów lub intere-

sów swoich paƒstw poÊwi´cajà inne kraje lub je bezwzgl´dnie wykorzystujà;

– poznanie kolei losu Polski i Polaków jako niewygodnych sojuszników wielkich mocarstw;
– umiej´tnoÊç omawiania roli Êwiatowych organizacji gwarantujàcych pokój oraz skutecznoÊç po-

dejmowanych przez nie dzia∏aƒ.

2. Metody pracy:

– wyk∏ad,
– dyskusja,
– rozmowa nauczajàca,
– wykonywanie plansz, grafik, wykresów, tabel,
– praca w grupach z podr´cznikiem.

3. Ârodki dydaktyczne:

– podr´cznik,
– mapa Êcienna,
– arkusze szarego papieru i materia∏y biurowe.

III. TOK LEKCJI

Cz´Êç wprowadzajàca

Nauczyciel rozpoczyna
pytaniami o momenty
prze∏omowe w II woj-
nie Êwiatowej (dwie
ostatnie lekcje). Na ta-
blicy zapisuje wydarze-
nia wraz z datami.

– pytania

powtó-
rzeniowe

– wyk∏ad

– podr´cznik

Nale˝y oceniç ak-
tywnych uczniów.

– wykorzystanie

wiedzy i umie-
j´tnoÊç powià-
zania jej z tema-
tem bie˝àcym

czas pra-
cy: 7 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Cz´Êç realizacyjna

Klasa zostaje podzielo-
na na cztery grupy,
które w formie tabeli,
na podstawie podr´cz-
nika, b´dà opracowy-
wa∏y najwa˝niejsze wy-
darzenia w Polsce i na
Êwiecie w podanym
okresie (zob. tabela
z çwiczenia 1 w pod-
r´czniku):
Grupa 1 – od IX 1939
do podpisania Deklara-
cji Narodów Zjedno-
czonych,
Grupa 2 – od Deklara-
cji do konferencji w Te-
heranie,
Grupa 3 – od Teheranu
do konferencji w Ja∏cie,
Grupa 4 – od Ja∏ty do
konferencji w Poczda-
mie.
Cz∏onkowie grup opra-
cowujà tabel´ pod kà-
tem wydarzeƒ, które
mog∏y mieç wp∏yw na
decyzj´ wielkich mo-
carstw o spotkaniu na
szczycie.
Wnioski sà zapisywane
na du˝ych arkuszach
papieru i w zeszytach.
Po up∏ywie wyznaczo-
nego czasu plansze
wieszane sà w widocz-
nym miejscu, przedsta-
wiciele grupy 1 referu-
jà, a nast´pne grupy
zwracajà bacznà uwa-
g´ na postanowienia
podj´te przez mocar-
stwa.
Podczas referowania
muszà si´ ustosunko-
waç do faktu, czy
postanowienia te by∏y
realizowane, czy nie
i czy widaç to w prze-
biegu wydarzeƒ.

– praca

w gru-
pach
z pod-
r´czni-
kiem

– opraco-

wywanie
fragmen-
tu tema-
tu na
planszach

– omówie-

nie efek-
tów pra-
cy
w gru-
pach

– elementy

dyskusji

– podr´cznik

– arkusze

szarego
papieru,
materia∏y
biurowe

Nauczyciel obser-
wuje uczniów
i ocenia wk∏ad ich
pracy.

– nauka pracy na

czas

– odpowiedzial-

noÊç za wynik
grupy

– wykonywanie

zwi´z∏ych nota-
tek

– çwiczenie wy-

stàpieƒ publicz-
nych

– budowanie cià-

gów przyczyno-
wo-skutkowych

czas pra-
cy: 5 min

czas pra-
cy: 15 min

czas pra-
cy: 12 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Cz´Êç podsumowujàca

Praca domowa

1. Wypisz Twoim zdaniem najwa˝niejsze akcje podejmowane przez ONZ od zakoƒczenia wojny do

dziÊ, np. po dwie z ka˝dego dziesi´ciolecia. Które zakoƒczy∏y si´ sukcesem?

2. Praca dla ch´tnych. Rozwià˝ çwiczenie 3 do rozdzia∏u 3 z podr´cznika.

Cz∏onkowie innych
grup mogà w∏àczaç si´
do dyskusji, domagaç
si´ wyjaÊnieƒ i uzupe∏-
niajà tabel´ w zeszy-
tach.

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Nauczyciel podsumo-
wuje zaj´cia krótkim
wyk∏adem dotyczàcym
powstania ONZ i roli
tej organizacji obecnie
(w zale˝noÊci od czasu,
jaki pozosta∏).

– wyk∏ad

– podr´cznik

czas pra-
cy: 3 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Scenariusz 11

Cezary Tulin

I. TEMAT LEKCJI: Konsekwencje II wojny Êwiatowej

II. ZA¸O˚ENIA METODYCZNE

Tematyka lekcji dotyczy podr´czników Historia 3. Zakres podstawowy, dzia∏ II, rozdzia∏ 6, oraz Hi-

storia 3. Zakres rozszerzony, dzia∏ II, rozdzia∏ 6.

1. Cele edukacyjne

a) kszta∏cenia:

– poznanie konsekwencji spo∏ecznych II wojny Êwiatowej;
– umiej´tnoÊç omawiania i wskazywania na mapie kierunków przesiedleƒ, repatriacji i reemigra-

cji ludnoÊci;

– umiej´tnoÊç omawiania sytuacji gospodarczej paƒstw walczàcych po zakoƒczeniu wojny;
– poznanie g∏ównych oskar˝onych i wyroków w procesach norymberskich.

b) wychowania:

– Êwiadome pot´pianie wojen zaborczych;
– poznanie konsekwencji polityki paƒstw totalitarnych oraz idàcych na ust´pstwa demokracji;
– dostrzeganie potrzeby Êcigania zbrodniarzy wojennych oraz powo∏ywania trybuna∏ów prawa

mi´dzynarodowego.

2. Metody pracy:

– wyk∏ad,
– dyskusja,
– rozmowa nauczajàca,
– praca z mapà,
– praca w grupach z podr´cznikiem.

3. Ârodki dydaktyczne:

– podr´cznik,
– Êcienna mapa polityczna Âwiat po II wojnie Êwiatowej,
– mapki konturowe Polski przedwojennej i powojennej,
– tabela porównawcza konsekwencji wojen Êwiatowych.

III. TOK LEKCJI

Cz´Êç wprowadzajàca

W toku luênej rozmowy
uczniowie porównu-
jà I i II wojn´ Êwiatowà,
liczb´ uczestniczàcych
paƒstw, metody walki,
strategi´, u˝yte rodzaje

– pytania

powtó-
rzeniowe

– rozmowa

– podr´cznik
– mapa

Êcienna

Nale˝y oceniç ak-
tywnych uczniów.

– wykorzystanie

wiedzy i umie-
j´tnoÊç powià-
zania jej z tema-
tem bie˝àcym

czas pra-
cy: 5 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Cz´Êç realizacyjna

broni, sytuacj´ ludnoÊci
cywilnej.

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Po rozmowie ucznio-
wie przechodzà do ry-
sowania i uzupe∏niania
tabeli porównawczej
na podstawie za∏àczni-
ka 1.
Nast´pnie nauczyciel
rozdaje kserokopie ma-
pek konturowych Pol-
ski. Uczniowie na pod-
stawie podr´cznika
i map w atlasach za-
znaczajà tereny utraco-
ne i nabyte po II woj-
nie Êwiatowej oraz
kierunki przep∏ywu
ludnoÊci.
Póêniej uczniowie uzu-
pe∏niajà drugà tabel´
„Skutki II wojny Êwia-
towej” wed∏ug wzoru
z çwiczenia 2 do roz-
dzia∏u 6 w podr´czni-
ku, ale uzupe∏nionej
o konsekwencje gospo-
darcze dla ró˝nych cz´-
Êci Êwiata.
Uczniowie pracujà
z podr´cznikiem sami
lub parami, nauczyciel
ogranicza si´ do nad-
zorowania i drobnych
wyjaÊnieƒ.
Po up∏ywie wyznaczo-
nego czasu ochotnik
lub uczeƒ wskazany
przez nauczyciela od-
czytuje zapis, a klasa
z nauczycielem uzupe∏-
nia w czasie swobod-
nej dyskusji.

– praca

z pod-
r´czni-
kiem

– uzupe∏-

nianie ta-
beli i ma-
pek
konturo-
wych

– rysowa-

nie i uzu-
pe∏nianie
tabeli

– rozmowa

nauczajà-
ca

– podr´cz-

nik, tabele,
mapki kon-
turowe

– za∏àczniki

1, 2

Nauczyciel obser-
wuje uczniów
i ocenia wk∏ad ich
pracy.
Nale˝y oceniç ak-
tywnych uczniów.

– nauka pracy

z podr´czni-
kiem

– wykonywanie

zwi´z∏ych nota-
tek

czas pra-
cy: 5 min

czas pra-
cy: 15 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Cz´Êç podsumowujàca

Praca domowa

Podaj przyk∏ady wspó∏czesnych procesów zbrodni przeciwko ludzkoÊci, wymieƒ nazwiska skaza-

nych i ich wyroki.

Za∏àczniki:

– tabela porównawcza konsekwencji wojen Êwiatowych,
– mapa konturowa Polski przedwojennej i powojennej.

Za∏àcznik 1

Tabela porównawcza konsekwencji wojen Êwiatowych

Lekcj´ koƒczy dyskusja
na temat procesów no-
rymberskich. Nauczy-
ciel przywo∏uje postaci
oskar˝onych, ich funk-
cje, a uczniowie mówià
o karach i wyrokach,
jakich oczekiwaliby dla
tych osób. Porównuje-
my wyniki dyskusji
z rzeczywistymi wyro-
kami procesu.
Uczniowie zapisujà
polecenie pracy do-
mowej.

– rozmowa

nauczajà-
ca

– dyskusja

– podr´cznik

– çwiczenie swo-

body wypowie-
dzi

– ocenianie po-

st´powania
oskar˝onych
w procesach
norymberskich

czas pra-
cy: 5 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

I wojna Êwiatowa

II wojna Êwiatowa

Metody walki – strategia

Rodzaje broni

Sytuacja ludnoÊci cywilnej

Zasi´g terytorialny dzia∏aƒ

Liczba uczestniczàcych paƒstw

OkolicznoÊci i czas przystàpienia
USA do wojny

Za∏àcznik 2

Mapa konturowa Polski przedwojennej i powojennej

Szczecin

Koszalin

Gdaƒsk

Elblàg

Olsztyn

Bia∏ystok

P∏ock

Warszawa

Toruƒ

Bydgoszcz

Zielona

Góra

Poznaƒ

Leszno

Kalisz

¸ódê

Skierniewice

Radom

Lublin

Che∏m

ZamoÊç

Kielce

Cz´stochowa

Opole

Wroc∏aw

Katowice

Kraków

Tarnów

Rzeszów

Grodno

Nowogródek

Miƒsk

Tarnopol

Lwów

Wilno

100 km

terytorium Polski w 1939 r.

terytorium Polski po 1945 r.

Scenariusz 12

Cezary Tulin

I. TEMAT LEKCJI: Wybrane zagadnienia ˝ycia religijnego w XX wieku

II. ZA¸O˚ENIA METODYCZNE

Tematyka lekcji dotyczy podr´cznika Historia 3. Zakres rozszerzony, dzia∏ III, rozdzia∏ 16.

1. Cele edukacyjne

a) kszta∏cenia:

– umiej´tnoÊç charakteryzowania sytuacji KoÊcio∏a katolickiego w okresie mi´dzywojennym;
– umiej´tnoÊç omawiania rozwoju ruchów ekumenicznych po II wojnie Êwiatowej;
– charakteryzowanie koÊcio∏ów i wyznaƒ w II po∏owie XX wieku;
– poznanie sytuacji KoÊcio∏a katolickiego w Polsce po II wojnie Êwiatowej;
– umiej´tnoÊç wyjaÊniania poj´cia New Age oraz charakteryzowania ruchu sekciarskiego w okre-

sie powojennym.

b) wychowania:

– zdawanie sobie sprawy z zagro˝eƒ wynikajàcych z dzia∏alnoÊci i przynale˝noÊci do sekt;
– umiej´tnoÊç udowadniania donios∏ego znaczenia ruchu ekumenicznego;
– umiej´tnoÊç omawiania roli religii w ˝yciu zwyk∏ych ludzi i w polityce;
– rozwijanie postawy tolerancyjnoÊci;
– poczucie dumy (mimo reprezentowania ró˝nych wyznaƒ) z osiàgni´ç papie˝a-Polaka.

2. Metody pracy:

– pytania powtórzeniowe,
– referat,
– rozmowa nauczajàca,
– dyskusja.

3. Ârodki dydaktyczne:

– podr´cznik, Internet, czasopisma, spis literatury z podr´cznika,
– tablica,
– inne materia∏y przygotowane przez prelegentów.

III. TOK LEKCJI

Oko∏o dwa tygodnie przed tà lekcjà nauczyciel zleca uczniom przygotowanie pi´ciu referatów.

Prace mogà byç pisane indywidualnie lub parami.

Uczniowie powinni korzystaç z ró˝nych êróde∏. Prace przygotowane tylko na podstawie podr´cz-

nika b´dà dyskwalifikowane.

Cz´Êç wprowadzajàca

Cz´Êç realizacyjna

Cz´Êç podsumowujàca

Nauczyciel rozpoczyna
pytaniami do klasy do-
tyczàcymi powstania
paƒstwa watykaƒskie-
go, postawy KoÊcio∏a
katolickiego wobec ru-
chu robotniczego oraz
Kulturkampfu.
Nast´pnie warto te˝
przypomnieç stanowi-
sko KoÊcio∏a wobec
I wojny Êwiatowej.

– pytania

powtó-
rzeniowe

– ewentual-

nie stare
zeszyty lub
podr´czniki

Nale˝y oceniç ak-
tywnych uczniów.

– wykorzystanie

zdobytej wiedzy

– çwiczenie umie-

j´tnoÊci porów-
nywania stano-
wisk KoÊcio∏a
wobec zjawisk
politycznych
i spo∏ecznych
pod koniec XIX
i na poczàtku
XX w.

czas pra-
cy: 7 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Uczniowie przedstawia-
jà referaty na temat:
1. Sytuacja KoÊcio∏a ka-

tolickiego w okresie
mi´dzywojennym,

2. Powstanie i rozwój

ruchów ekumenicz-
nych,

3. Charakterystyka in-

nych koÊcio∏ów i wy-
znaƒ w Europie i na
Êwiecie po II wojnie
Êwiatowej,

4. Sytuacja KoÊcio∏a ka-

tolickiego po II woj-
nie Êwiatowej,

5. Zagro˝enie sektami

i ruch New Age.

– referaty

uczniow-
skie

W trakcie wystà-
pienia (5–6 min)
musi zostaç podyk-
towana notatka.
Nauczyciel ocenia
wk∏ad pracy
uczniów oraz for-
m´ prezentacji.

– çwiczenie sa-

modzielnych
wystàpieƒ (an-
ga˝owanie
uwagi s∏ucha-
czy, praca nad
g∏osem i auto-
prezentacjà),
umiej´tnoÊç
przedstawiania
swojej wiedzy

czas pre-
zentacji:
5 x 6 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Po ostatnim wystàpie-
niu nauczyciel rozpo-
czyna dyskusj´ na te-
mat kontaktów
uczniów z sektami (czy
znajà kogoÊ, kto nale˝y

– rozmowa

nauczajà-
ca

– dyskusja

Nale˝y oceniç ak-
tywnych uczniów.

– przestrzeganie

przed zagro˝e-
niami

czas pra-
cy: 6 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Praca domowa

Odpowiedz pisemnie w zeszycie na pytanie 3 do rozdzia∏u 16 z podr´cznika.

do sekty, czy namawia-
no ich do wstàpienia,
czy wiedzà o zagro˝e-
niach wynikajàcych
z przynale˝noÊci).
Uczniowie zapisujà po-
lecenie pracy domo-
wej.

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Scenariusz 13

Edyta Pustu∏a

I. TEMAT LEKCJI: Wybrane konflikty zbrojne po II wojnie Êwiatowej

II. ZA¸O˚ENIA METODYCZNE

Tematyka lekcji dotyczy podr´czników Historia 3. Zakres podstawowy, dzia∏ III, rozdzia∏ 3, oraz Hi-

storia 3. Zakres rozszerzony, dzia∏ III, rozdzia∏ 4.

1. Cele edukacyjne

a) kszta∏cenia:

– przedstawienie przyczyn i przebiegu wojen w Korei, Wietnamie, Afganistanie oraz kryzysu ku-

baƒskiego;

– poznanie konsekwencji mi´dzynarodowych wybranych konfliktów zbrojnych po II wojnie Êwia-

towej;

– wyjaÊnienie i poprawne stosowanie poj´cia: impeachment;
– doskonalenie umiej´tnoÊci pracy z mapà;
– doskonalenie umiej´tnoÊci analizy tekstów êród∏owych.

b) wychowania:

– sprowokowanie uczniów do refleksji nad przyczynami konfliktów zbrojnych oraz ich konsekwen-

cjami;

– kszta∏towanie postaw pacyfistycznych.

2. Metody pracy:

– praca w grupach,
– praca z mapà,
– analiza tekstów êród∏owych,
– praca z podr´cznikiem,
– prezentacja.

3. Ârodki dydaktyczne:

– podr´cznik,
– teksty êród∏owe Kryzys karaibski i NapaÊç radziecka na Afganistan,
– atlasy historyczne,
– karty pracy grup na arkuszach szarego papieru (przygotowane wczeÊniej przez nauczyciela),
– flamastry,
– kserokopie formatu B5 kart pracy grup.

III. TOK LEKCJI

Cz´Êç wprowadzajàca

Cz´Êç realizacyjna

Nauczyciel dzieli klas´
na cztery grupy oraz
rozdaje im atlasy histo-
ryczne, kserokopie tek-
stów êród∏owych, fla-
mastry i karty pracy
grup na arkuszach sza-
rego papieru. Grupa
1 zajmuje si´ wojnà
koreaƒskà, grupa 2 –
wojnà wietnamskà,
grupa 3 – kryzysem ku-
baƒskim, grupa 4 –
wojnà w Afganistanie.
Ka˝da grupa wybiera
lidera, który na koƒcu
zaprezentuje wyniki
pracy na tablicy.
Ka˝dy uczeƒ otrzymuje
komplet czterech kse-
rokopii kart pracy for-
matu B5, które powi-
nien wype∏niç pod
koniec lekcji podczas
prezentacji poszczegól-
nych grup (za∏àcznik).

– przygotowanie

do pracy

– doskonalenie

umiej´tnoÊci sa-
moorganizacji
pracy uczniów

czas pra-
cy: oko∏o
3 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Grupy analizujà treÊç
lekcji z podr´cznika
oraz teksty êród∏owe.
Uczniowie nale˝àcy do
poszczególnych grup
wspólnie uzupe∏niajà
kart´ pracy, tak aby na
zakoƒczenie lekcji lider
móg∏ jà przedstawiç
ca∏ej klasie. Nauczyciel
nadzoruje prac´ grup
i udziela pomocy przy
ewentualnych proble-
mach.

– praca

z pod-
r´czni-
kiem

– praca

z mapà

– analiza

tekstów
êród∏o-
wych

– podr´cznik
– teksty êró-

d∏owe

– atlasy hi-

storyczne

– karty pracy

grup (na
du˝ych ar-
kuszach
papieru)

– zapoznanie

uczniów z przy-
czynami, prze-
biegiem i skut-
kami wybranych
konfliktów zbroj-
nych po II woj-
nie Êwiatowej

– doskonalenie

umiej´tnoÊci sa-
modzielnej ana-
lizy tekstów
êród∏owych

– doskonalenie

umiej´tnoÊci

czas pra-
cy: oko∏o
22 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Cz´Êç podsumowujàca

Praca domowa

Wyszukaj w Internecie (najlepiej w archiwach serwisów informacyjnych) informacje na temat kon-

fliktów na Êwiecie po II wojnie Êwiatowej innych ni˝ omawiane na lekcji i na tej podstawie napisz no-
tatk´ na ich temat – mo˝esz ujàç jà w postaci tabelarycznej na wzór karty pracy.

selekcjonowa-
nia informacji
zawartych
w podr´czniku
i tekstach êró-
d∏owych

– doskonalenie

umiej´tnoÊci
pracy z mapà
historycznà

– kszta∏cenie

umiej´tnoÊci
pracy w grupie

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Liderzy grup kolejno
zawieszajà na tablicy
arkusze papieru z wy-
pe∏nionymi kartami
pracy grup i omawiajà
zawartoÊç poszczegól-
nych rubryk. Uczniowie
wype∏niajà w∏asne kse-
rokopie kart pracy (for-
matu B5), a nast´pnie
wklejajà je do zeszytu
zamiast notatki lekcyj-
nej.
Uczniowie notujà pole-
cenie pracy domowej.

– prezenta-

cja

– kserokopie

karty pracy
grup for-
matu B5

– uporzàdkowa-

nie wiedzy

czas: oko-
∏o 20 min
– po 5 min
dla ka˝de-
go lidera

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Za∏àcznik

Wzór karty pracy

WOJNA W

............................................................

Czas trwania

Przyczyny

Paƒstwa zaanga˝owa-
ne (dwoma ró˝nymi
kolorami zapisz nazwy
paƒstw sobie wrogich)

Najwa˝niejsze
wydarzenia

Charakterystyka
dzia∏aƒ

Skutki

Scenariusz 14

Cezary Tulin

I. TEMAT LEKCJI: Kryzysy ideologiczne, gospodarcze, polityczne i spo∏eczne w PRL

w drugiej po∏owie XX wieku. Dzia∏alnoÊç „SolidarnoÊci”

II. ZA¸O˚ENIA METODYCZNE

Tematyka lekcji dotyczy podr´czników Historia 3. Zakres podstawowy, dzia∏ III, rozdzia∏ 10, oraz

Historia 3. Zakres rozszerzony, dzia∏ III, rozdzia∏ 11.

1. Cele edukacyjne

a) kszta∏cenia:

– potrafi omówiç przyczyny, przebieg i konsekwencje wypadków poznaƒskich 1956 r.;
– poznanie ustaleƒ VIII Plenum KC PZPR;
– umiej´tnoÊç charakteryzowania sytuacji spo∏eczno-politycznej za rzàdów W. Gomu∏ki;
– umiej´tnoÊç omawiania t∏a konfliktu paƒstwa z KoÊcio∏em katolickim;
– poznanie przyczyn oraz nast´pstw wydarzeƒ z marca 1968 r. jako bezpoÊredniej przyczyny kry-

zysu spo∏eczno-politycznego, którego kulminacjà by∏y wydarzenia z grudnia 1970 r.;

– umiej´tnoÊç charakteryzowania sytuacji spo∏eczno-politycznej za rzàdów E. Gierka;
– poznanie przyczyn kryzysu pod koniec dekady gierkowskiej oraz umiej´tnoÊç charakteryzowania

okolicznoÊci powstania i dzia∏alnoÊç NSZZ „SolidarnoÊç” od sierpnia 1980 r. przez stan wojen-
ny po Êmierç ks. Jerzego Popie∏uszki w 1984 r.

b) wychowania:

– umacnianie postawy patriotycznej;
– umiej´tnoÊç udowadniania donios∏ej roli Jana Paw∏a II i Lecha Wa∏´sy w budowaniu wolnej i de-

mokratycznej Polski;

– zwracanie uwagi na dokonania i wydarzenia we w∏asnym regionie, mieÊcie, sàsiedztwie.

2. Metody pracy:

– praca w grupach,
– praca z tekstem êród∏owym,
– praca z podr´cznikiem,
– wyk∏ad,
– dyskusja.

3. Ârodki dydaktyczne:

– podr´cznik, tablica,
– mapa Êcienna,
– pamiàtki, eksponaty, wspomnienia zebrane przez uczniów,
– arkusze papieru, flamastry, stare gazety, kartki od ksero.

III. TOK LEKCJI

Cz´Êç wprowadzajàca

Cz´Êç realizacyjna

Ta lekcja jest bezpo-
Êrednià kontynuacjà
poprzedniej dotyczàcej
wydarzeƒ w Polsce
w roku 1956. Wskaza-
ny uczeƒ krótko przy-
pomina ostatnià oma-
wianà kwesti´.

– pytania

powtó-
rzeniowe

Nale˝y oceniç ak-
tywnych uczniów.

– powtórzenie

wiadomoÊci

czas pra-
cy: 5 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Nauczyciel dzieli klas´
na cztery grupy:
grupa 1 opracowuje
wypadki poznaƒskie
w 1956 r. oraz posta-
nowienia VIII Plenum
KC PZPR;
grupa 2 – charaktery-
styk´ Polski W. Gomu∏-
ki, problemy z obcho-
dami 1000-lecia Polski
oraz wydarzenia marca
1968 r.;
grupa 3 – wydarzenia
grudnia 1970 r. i epok´
gierkowskà;
grupa 4 – wydarzenia
sierpnia 1980 r. oraz
dzia∏alnoÊç „Solidarno-
Êci” do og∏oszenia sta-
nu wojennego.
Grupy korzystajà z ró˝-
nych pomocy, jak pod-
r´czniki, atlasy, ency-
klopedie, du˝e arkusze
papieru, kartki A4, sta-
re gazety, flamastry,
no˝yczki, kleje i taÊmy.
Wykonanie zadaƒ mo-
˝e przybraç dowolnà
form´, ale mo˝liwà do
wyeksponowania.

– praca

w gru-
pach

– przybory

biurowe

– podr´cznik

– çwiczenie umie-

j´tnoÊci pracy
w grupie

– odpowiedzial-

noÊç za wspól-
ny wynik

czas pra-
cy: 3 min
czas pra-
cy: 15 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Cz´Êç podsumowujàca

Praca domowa

Opracuj pisemnie w zeszycie pytania 1, 2, 3 do tekstu êród∏owego (6 rozdzia∏, III dzia∏) ze zbioru

tekstów êród∏owych.

UWAGA!
Przy dysponowaniu wi´kszà iloÊcià czasu, np. dwiema godzinami lekcyjnymi, po zakoƒczeniu refe-

rowania przez przedstawicieli grup nastàpi koniec lekcji pierwszej. Proponuj´, aby nauczyciel zada∏
do domu przygotowanie do dyskusji lub wywo∏a∏ dyskusj´ na poczàtku lekcji drugiej, je˝eli lekcje na-
st´pujà po sobie tego samego dnia. Dyskusja mo˝e dotyczyç postawy rzàdu i spo∏eczeƒstwa w tam-
tych trudnych czasach. Rozmow´ mo˝na wzbogaciç elementami „burzy mózgów”.

W nast´pnej cz´Êci drugiej godziny mo˝na przystàpiç do analizy tekstów êród∏owych z rozdzia∏ów

4, 6, 7, 9 (dzia∏ III) ze zbioru tekstów êród∏owych, z podzia∏em na grupy.

Prac´ nale˝y zaczàç od
przeczytania zadanego
fragmentu, a dopiero
potem przejÊç do przy-
dzia∏u ról w grupach,
co zale˝y ju˝ od sa-
mych uczniów.
Po up∏ywie czasu
przedstawiciele grup
referujà wed∏ug kolej-
noÊci. Uczniowie notu-
jà najwa˝niejsze wia-
domoÊci do zeszytów.

Nauczyciel ocenia
wk∏ad pracy
uczniów.

czas pra-
cy: 15 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Nauczyciel podsumo-
wuje wyk∏adem, który
powinien zostaç dosto-
sowany do pozosta∏e-
go czasu. Musi doty-
czyç sytuacji w Polsce
w czasie stanu wojen-
nego: czasu trwania,
represji, powodów
zniesienia, Êmierci
ks. J. Popie∏uszki.

– wyk∏ad

Nale˝y oceniç ak-
tywnych uczniów.

czas pra-
cy: 7 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Scenariusz 15

Cezary Tulin

I. TEMAT LEKCJI: Poczàtki III Rzeczypospolitej

II. ZA¸O˚ENIA METODYCZNE

Tematyka lekcji dotyczy podr´czników Historia 3. Zakres podstawowy, dzia∏ III, rozdzia∏ 11, oraz

Historia 3. Zakres rozszerzony, dzia∏ III, rozdzia∏ 12.

1. Cele edukacyjne

a) kszta∏cenia:

– umiej´tnoÊç charakteryzowania sytuacji w Polsce w II po∏owie lat osiemdziesiàtych XX w.;
– poznanie przyczyn og∏oszenia i wyników referendum z 29 IX 1987 r.;
– poznanie uczestników i rezultatów rozmów w Magdalence;
– umiej´tnoÊç charakteryzowania obrad „okràg∏ego sto∏u”, uczestników i wyników;

b) wychowania:

– odczuwanie Êcis∏ego zwiàzku z historià najnowszà naszego kraju, w której bezpoÊredni udzia∏

mieli cz´sto cz∏onkowie rodziny ucznia;

– umiej´tnoÊç ocenienia donios∏oÊci tych wydarzeƒ.

2. Metody pracy:

– metaplan wed∏ug przygotowanego schematu,
– praca z podr´cznikiem,
– wyk∏ad.

3. Ârodki dydaktyczne:

– podr´cznik,
– Êcienna mapa polityczna Europy po rozpadzie bloku wschodniego,
– schemat metaplanu.

III. TOK LEKCJI

Cz´Êç wprowadzajàca

Ta lekcja jest bezpo-
Êrednià kontynuacjà
lekcji poprzedniej doty-
czàcej wydarzeƒ w Pol-
sce z II po∏owy lat
osiemdziesiàtych, która
skoƒczy∏a si´ zniesie-
niem stanu wojennego
i zabójstwem ks. Jerze-
go Popie∏uszki.

– pytania

powtó-
rzeniowe

Nale˝y oceniç ak-
tywnych uczniów.

– wykorzystanie

zdobytej wiedzy
w nawiàzaniu
do bie˝àcego
tematu

czas pra-
cy: 3 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Cz´Êç realizacyjna

Cz´Êç podsumowujàca

Praca domowa

Odpowiedz pisemnie w zeszycie na pytanie 3 z podr´cznika.

Nauczyciel poleca
uczniom przeczytaç te-
mat z podr´cznika
(ok. 5 stron), a nast´p-
nie w grupach lub in-
dywidualnie wszyscy
wype∏niajà przygoto-
wany wczeÊniej sche-
mat metaplanu.
W czasie pracy
uczniów nauczyciel ry-
suje podobny schemat
na tablicy.
Nast´pnie uczniowie
ch´tni lub wskazani
odczytujà poszczegól-
ne zagadnienia, na-
uczyciel uzupe∏nia za-
pis na tablicy.
Uczniowie zachowujà
szablony jako notatk´
z lekcji.

– uzupe∏-

nianie
schematu
metapla-
nu

– kserokopia

schematu
dla ka˝de-
go ucznia
(za∏àcznik)

Nauczyciel ocenia
wk∏ad pracy
uczniów.

– çwiczenie pracy

z podr´czni-
kiem z wykorzy-
staniem metody
metaplanu

– czytanie ze zro-

zumieniem

– analizowanie,

hierarchizacja
najwa˝niejszych
treÊci

czas pra-
cy: 20 min

czas pra-
cy: 10 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Nauczyciel rozpoczyna
rozmow´ na temat po-
równania narodzin II
i III Rzeczypospolitej.

– rozmowa

nauczajà-
ca

– dyskusja

Nale˝y oceniç ak-
tywnych uczniów.

czas pra-
cy: 10 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Za∏àcznik

Schemat metaplanu

Narodziny III Rzeczypospolitej

USTRÓJ PRL:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

DZIA¸ANIA

WSPÓLNE KROKI KU POROZUMIENIU

•

OBRADY „OKRÑG¸EGO STO¸U”

.....................................................................................................................................

•

WYBORY DO SEJMU KONTRAKTOWEGO

.....................................................................................................................................

RZÑDU

OPOZYCJI

KTO RZÑDZI¸

CECHY CODZIENNOÂCI

KTO MÓG¸BY

OBJÑå W¸ADZ¢

OCZEKIWANA

CODZIENNOÂå

...............................

.................................................................

...............................

Scenariusz 16

Cezary Tulin

I. TEMAT LEKCJI: Historiografia po II wojnie Êwiatowej

II. ZA¸O˚ENIA METODYCZNE

Tematyka lekcji dotyczy podr´cznika Historia 3. Zakres rozszerzony, dzia∏ III, rozdzia∏ 1.

1. Cele edukacyjne

a) kszta∏cenia:

– poznanie kontynuacji dzia∏aƒ francuskiej szko∏y historycznej „Annales”;
– umiej´tnoÊç wymieniania i charakteryzowania nowych szkó∏ historycznych powsta∏ych po II woj-

nie Êwiatowej – niemieckiej i amerykaƒskiej;

– poznanie przedstawicieli i poglàdów polskich historyków, takich jak ¸owmiaƒski, Kula, Topol-

ski, Geremek.

b) wychowania:

– podchodzenie bez uprzedzeƒ i urazów wywo∏anych wojnà do tematyki badaƒ historyków nie-

mieckich;

– kszta∏towanie postawy dumy z dokonaƒ Polaków w bardzo trudnej sytuacji politycznej (domina-

cji ZSRR, cenzury).

2. Metody pracy:

– wyk∏ad,
– dyskusja,
– rozmowa nauczajàca,
– praca z podr´cznikiem – uzupe∏nianie tabel,
– gra w skojarzenia.

3. Ârodki dydaktyczne:

– podr´cznik,
– tabele do uzupe∏nienia,
– symbole-rysunki do skojarzeƒ.

III. TOK LEKCJI

Cz´Êç wprowadzajàca

Nauczyciel zaczyna od
zwrócenia uwagi na
bardzo krótki okres, jaki
minà∏ od powstania no-
woczesnej historiografii
w okresie mi´dzywojen-
nym do nowych powo-
jennych nurtów.

– wyk∏ad

– podr´cznik

– ukazanie ciàgu

zdarzeƒ i bez-
poÊrednich na-
st´pstw

czas pracy:
3 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Cz´Êç realizacyjna

Nauczyciel przechodzi
do pytaƒ o szko∏´ „An-
nales” w okresie mi´-
dzywojennym i jej za-
∏o˝enia, a nast´pnie
mówi o kontynuacji jej
dzia∏aƒ po wojnie.
Nast´pna cz´Êç lekcji
to materia∏ nowy, ma∏o
atrakcyjny i widowisko-
wy. Z tego te˝ powodu
nauczyciel najpierw
poleca wszystkim
uczniom przeczytaç ca-
∏y temat z podr´cznika
indywidualnie, a na-
st´pnie narysowaç
w zeszytach tabelk´
z podzia∏em w pionie
na poszczególne paƒ-
stwa (USA, Niemcy,
Francja, Polska). Do
paƒstw nale˝y dopisaç
w poziomie nurty,
przedstawicieli, dzie∏a.
Nauczyciel rysuje wzór
tabeli na tablicy (za∏àcz-
nik, tabela 1).
Po wykonaniu tej tabeli
ma miejsce nast´pna
cz´Êç zaj´ç praktycz-
nych, polegajàca na
opracowaniu tego sa-
mego materia∏u, ale
pod wzgl´dem tema-
tycznym. Pomo˝e to le-
piej zrozumieç i przy-
swoiç nowy materia∏.
Uczniowie rysujà nowà
tabel´ (za∏àcznik, tabe-
la 2) – w pionie trzy te-
maty-dziedziny: gospo-
darka, historia paƒstw
i narodów, motywy po-
st´powania i Êwiado-
moÊç jednostek oraz
spo∏eczeƒstw.
W poziomie dopisujà
przedstawicieli paƒstw,
nurtów i ich dzie∏a.

– rozmowa

nauczajà-
ca

– wyk∏ad

– praca

z pod-
r´czni-
kiem

– uzupe∏-

nianie ta-
beli

– praca

z pod-
r´czni-
kiem

– uzupe∏-

nianie ta-
beli

– podr´cznik

Nale˝y oceniç ak-
tywnych uczniów.

– powiàzanie lek-

cji poprzedniej
z bie˝àcà

– çwiczenie

w sprawnym
pos∏ugiwaniu
si´ nowo zdo-
bytà wiedzà

– lepsze zapami´-

tywanie

czas pracy:
5 min

czas pracy:
15 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

Cz´Êç podsumowujàca

Praca domowa

Napisz notk´ biograficznà Bronis∏awa Geremka, koncentrujàc si´ na latach osiemdziesiàtych

i dziewi´çdziesiàtych.

T´ cz´Êç mo˝na wyko-
naç w parach lub
w wi´kszych grupach.
Po up∏ywie czasu
uczniowie referujà.

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

W celu uatrakcyjnienia
lekcji oraz lepszego za-
pami´tania treÊci na-
uczyciel rysuje na tabli-
cy lub pokazuje
rysunki-symbole, które
na zasadzie skojarzeƒ
uczniowie majà dopa-
sowaç do poszczegól-
nych nurtów, np.: skre-
Êlona swastyka,
parowóz, mózg, duch,
gród Êredniowieczny,
waga, znak drogowy
z odleg∏oÊcià, tabele
z danymi.

– gra

w skoja-
rzenia,
elementy
kalambu-
rów

– kartki

z symbola-
mi

JeÊli zostanie wi´-
cej czasu, ucznio-
wie w grupach mo-
gà wykonaç
arkusze skojarzeƒ
i graç w odgady-
wanie z innymi
grupami.

– zapami´tywanie

przez zabaw´

czas pracy:
5 min

CzynnoÊci

nauczyciela i ucznia

Metody

Ârodki

dydaktyczne

Wskazówki

Cele

Uwagi

gospodarka

historia
paƒstw
i narodów

motywy po-
st´powania
i ÊwiadomoÊç
jednostek
oraz spo∏e-
czeƒstw

Dziedzina

Paƒstwo

Nurt

Dzie∏a

Tabela 2

Za∏àcznik

Tabele do uzupe∏nienia na lekcji

Tabela 1

USA

Paƒstwo

Nurt

Przedstawiciele

Dzie∏a

Niemcy

Francja

Polska

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
394 395
394
394
Księga 1. Proces, ART 394 KPC, 1972
Księga 1. Proces, ART 394(1) KPC, II CZ 45/10 - postanowienie z dnia 23 czerwca 2010 r
394
394
394
394
20030902201918id$394 Nieznany
394
394
394 JVX6BCOI4LILW35KQ5EM2CGRA4RCDIDYD7YCAPY
394
Zobowiązania, ART 394 KC, I CSK 328/07 - wyrok z dnia 8 lutego 2008 r
394
394 , Różne sposoby ujmowania pedagogiki
394 Manuskrypt przetrwania
394

więcej podobnych podstron