operator maszyn w przemysle wlokienniczym 826[01] z4 02 n

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Ewa Gałązka

Barwienie włókien i wyrobów włókienniczych
826[01].Z4.02

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji

–

Państwowy Instytut Badawczy

Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

mgr inż. Artur Pacholski

mgr inż. Małgorzata Piechota

Opracowanie redakcyjne:

mgr inż. Maria Michalak

Konsultacja:

mgr Małgorzata Sienna

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 826[01].Z4.02
Barwienie włókien i wyrobów włókienniczych, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu operator maszyn w przemyśle włókienniczym.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Przykładowe scenariusze zajęć

wiczenia

5.1.

Chemia barwników

5.1.1.

wiczenia

5.2.

Charakterystyka metod barwienia i maszyny w nich stosowane

5.2.1.

wiczenia

5.3.

Wybrane receptury barwienia i znaczenie wody w chemicznej obróbce

5.3.1.

wiczenia

5.4.

Wykaz barwników i trwałość wybarwień

5.4.1.

wiczenia

Ewaluacja osiągnięć ucznia.

Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Przekazuję Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie operator maszyn w przemyśle
włókienniczym.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien mieć już ukształtowane,
aby bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje podczas pracy z poradnikiem,

−

przykładowe scenariusze zajęć,

−

przykładowe ćwiczenia ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami nauczania-
uczenia oraz środkami dydaktycznymi,

−

ewaluację osiągnięć ucznia, przykładowe narzędzie pomiaru dydaktycznego,

−

literaturę uzupełniającą.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze

szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania, np.: samokształcenia
kierowanego, tekstu przewodniego.

Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od

samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.

Jako pomoc do realizacji jednostki modułowej dla uczniów przeznaczony jest Poradnik

dla ucznia. Nauczyciel powinien ukierunkować uczniów na właściwe korzystanie z poradnika
do nich adresowanego.

Materiał nauczania (w Poradniku dla ucznia) podzielony jest na rozdziały, które

zawierają podrozdziały. Podczas realizacji poszczególnych rozdziałów wskazanym jest
zwrócenia uwagi na następujące elementy:

−

materiał nauczania w miarę możliwości uczniowie powinni przeanalizować samodzielnie.
Obserwuje się niedocenianie przez nauczycieli niezwykle ważnej umiejętności, jaką
uczniowie powinni posiadać – czytanie tekstu technicznego ze zrozumieniem,

−

pytania sprawdzające maja wykazać, na ile uczeń opanował materiał teoretyczny i czy
jest przygotowany do wykonania ćwiczeń. W zależności od tematu można zalecić
uczniom samodzielne odpowiedzenie na pytania lub wspólne z całą grupą uczniów,
w formie dyskusji opracowanie odpowiedzi na pytania lub wspólne z całą grupą uczniów,
w formie dyskusji opracowanie odpowiedzi na pytania. Druga forma jest korzystniejsza,
ponieważ nauczyciel sterując dyskusją może uaktywniać wszystkich uczniów oraz
w trakcie dyskusji usuwać wszystkie wątpliwości,

−

dominującą rolę w kształtowaniu umiejętności oraz opanowaniu materiału spełniają
ć

wiczenia. W trakcie wykonywania ćwiczeń uczeń powinien zweryfikować wiedzę

teoretyczną oraz opanować nowe umiejętności. Przedstawiono propozycję ćwiczeń wraz
ze wskazówkami o sposobie ich realizacji w szkole. Prowadzący może również
zrealizować ćwiczenia, które sam opracował,

−

sprawdzian postępów stanowi podsumowanie rozdziału, zadaniem uczniów jest
udzielenie odpowiedzi na pytania w nim zawarte. Uczeń powinien samodzielnie czytając
zamieszczone w nim stwierdzenia potwierdzić lub zaprzeczyć opanowanie określonego
zakresu materiału. Jeżeli wystąpią zaprzeczenia, nauczyciel powinien do tych zagadnień
wrócić, sprawdzając czy braki w opanowaniu materiału są wynikiem niezrozumienia
przez ucznia tego zagadnienia, czy niewłaściwej postawy ucznia w trakcie nauczania.
W tym miejscu jest szczególnie ważna rola nauczyciela, gdyż od postawy nauczyciela,
sposobu prowadzenia zajęć zależy między innymi zainteresowanie ucznia. Uczeń
niezainteresowany materiałem nauczania, wykonywaniem ćwiczeń nie nabędzie w pełni

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

umiejętności założonych w jednostce modułowej. Należy rozbudzić wśród uczniów tak
zwaną „ciekawość wiedzy”. Potwierdzenie przez ucznia opanowania materiału nauczania
rozdziału może stanowić podstawę dla nauczyciela do sprawdzenia wiedzy i umiejętności
ucznia z tego zakresu. Nauczyciel realizując jednostkę modułową powinien zwracać
uwagę na predyspozycje ucznia, ocenić, czy uczeń ma większe uzdolnienia manualne,
czy może lepiej radzi sobie z rozwiązywaniem problemów teoretycznych,

−

testy zamieszczone w rozdziale Ewaluacja osiągnięć ucznia zawierają zadania z zakresu
całej jednostki modułowej i należy je wykorzystać do oceny uczniów, a wyniki osiągnięte
przez uczniów powinny stanowić podstawę do oceny pracy własnej nauczyciela
realizującego tę jednostkę modułową, Każdemu zadaniu testu przypisano określoną
liczbę możliwych do uzyskania punktów. Nauczyciel może zastosować test według
własnego projektu oraz zaproponować własną skalę ocen. Należy pamiętać, żeby tak
przeprowadzić proces oceniania ucznia, aby umożliwić mu jak najpełniejsze wykazanie
swoich umiejętności.
Metody polecane do stosowania podczas kształcenia modułowego to:

−

pokaz,

−

wiczenie (laboratoryjne lub inne),

−

przewodniego tekstu,

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wykładu konwersatoryjnego.

Schemat układu jednostek modułowych w module

826[01].Z4.01

Bielenie włókien

i wyrobów włókienniczych

826[01].Z4.02

Barwienie włókien

i wyrobów

włókienniczych

826[01].Z4.03

Drukowanie tkanin

i dzianin

826[01].Z4

Technologia wykończania

włókien i wyrobów włókienniczych

826[01].Z4.05

Wykończanie mechaniczne

i termiczne wyrobów

włókienniczych

826[01].Z4.04

Nakładanie apretur

i innych wykończeń

uszlachetniających

na wyroby włókiennicze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

klasyfikować podstawowe surowce włókiennicze ze względu na ich pochodzenie
i długość włókien, rozpoznawać podstawowe grupy surowców na podstawie koloru,
chwytu i próby palenia oraz rozróżniać surowce i wyroby na podstawie nazw
handlowych i oznaczeń,

−

podawać nazwy handlowe najczęściej produkowanych włókien,

−

charakteryzować właściwości mechaniczne, fizyczne, chemiczne i użytkowe różnych
surowców włókienniczych,

−

określać wpływ pochodzenia włókien i ich składu chemicznego na zastosowanie
i właściwości wyrobów,

−

charakteryzować podstawowe rodzaje wyrobów włókienniczych i określać ich
podstawowe wskaźniki technologiczne,

−

charakteryzować podstawowe parametry budowy wyrobów włókienniczych,

−

charakteryzować proces bielenia, rodzaje używanych środków chemicznych i ich wpływ
na proces,

−

definiować podstawowe wskaźniki jakościowe wyrobów włókienniczych,

−

objaśniać podstawowe metody wyznaczania wskaźników jakościowych wyrobów
włókienniczych,

−

określać zasady pobierania próbek wyrobów włókienniczych,

−

określać warunki wykonywania badań,

−

określać warunki procesu bielenia oraz skład kąpieli bielących,

−

badać wskaźniki użytkowe i strukturalne liniowych i płaskich wyrobów włókienniczych,

−

obliczać wartość podstawowych parametrów wyrobów włókienniczych,

−

rozpoznawać elementy maszyn i mechanizmów,

−

odczytywać rysunki z uwzględnieniem wymiarowania,

−

odczytywać rysunki techniczne i uproszczenia rysunkowe,

−

odczytywać rysunki zestawieniowe zespołów i podzespołów maszyn, ustalać działanie
i określać elementy składowe,

−

wykonywać proste rysunki techniczne,

−

korzystać z dokumentacji technicznej, PN, katalogów,

−

odczytywać Dokumentację Techniczno-Ruchową, dokumentację technologiczną i
warsztatową,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,

–

posługiwać się sprzętem laboratoryjnym z zachowaniem zasad bhp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

rozróżnić barwy i ich odcienie,

−

dobrać barwniki do uzyskania określonej kolorystyki,

−

scharakteryzować podstawowe metody barwienia,

−

sklasyfikować barwniki,

−

scharakteryzować grupy barwników i ich właściwości,

−

scharakteryzować procesy barwienia włókien naturalnych, sztucznych i syntetycznych,

−

dobrać rodzaj barwnika do składu kąpieli barwiącej,

−

przygotować kąpiele barwiące według procedur,

−

rozróżnić maszyny i urządzenia do barwienia tkanin i dzianin,

−

posłużyć się schematami maszyn i urządzeń do barwienia wyrobów,

−

obsłużyć maszyny i urządzenia barwiące,

−

zabarwić tkaniny i dzianiny różnego rodzaju i różnymi barwnikami,

−

ocenić jakość barwienia,

−

określić znaczenie wody w przemyśle włókienniczym,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

…………………………………….………….

Modułowy program nauczania:

Operator maszyn w przemyśle włókienniczym 826[01]

Moduł:

Technologia

wykończania

włókien

wyrobów

włókienniczych 826[01].Z4

Jednostka modułowa:

Barwienie

włókien

wyrobów

włókienniczych

826[01].Z4.02

Temat: Barwienie włókien celulozowych barwnikami azowymi tworzonymi na włóknie.

Cel ogólny: Zapoznanie uczniów z metodą barwienia włókien barwnikami azowymi.

Po zakończeniu zajęć uczeń powinien umieć:

−

scharakteryzować proces barwienia włókien celulozowych barwnikami azowymi
tworzonymi na włóknie,

−

wymienić etapy barwienia barwnikami azowymi,

−

opracować algorytm metody barwienia barwnikami azowymi,

−

scharakteryzować poszczególne etapy procesu barwienia jak: napawanie kąpielą
naftoelanową, dwuazowanie zasad,

−

dobrać parametry i warunki napawania i dwuazowania,

−

scharakteryzować budowę i zasadę działania napawarki i urządzenia do dwuazowania.

W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe:

−

organizowanie i planowanie zajęć,

−

pracy w zespole,

−

oceny pracy zespołu.

Metody nauczania–uczenia się:

−

wiczenie laboratoryjne.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

uczniowie pracują w grupach dwu lub trzyosobowych.

Czas trwania zajęć: 2 godziny dydaktyczne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

treść zadania przygotowanego przez nauczyciela,

−

poradnik dla ucznia,

−

schematy urządzeń,

−

kartony, flamastry, inne przybory do pisania,

Zadanie dla ucznia
Wykonaj proces barwienia tkaniny z włókien bawełnianych barwnikami azowymi tworzonymi
na włóknie w warunkach laboratoryjnych.
W wykonaniu ćwiczenia pomoże ci tekst do samodzielnej pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg zajęć:

Faza wstępna
1.

Podanie tematu zajęć.

Wyjaśnienie uczniom ich zadań.

Omówienie szczegółowych celów kształcenia.

Zaznajomienie uczniów z pracą metodą tekstu przewodniego.

Podział na grupy.

Faza właściwa
Wykonanie ćwiczenia.

Tekst przewodni do ćwiczenia
I. Informacje

Pytania prowadzące:

Z ilu etapów składa się proces barwienia włókien celulozowych barwnikami azowymi
tworzonymi na włóknie?

Jakimi metodami barwi się włókna celulozowe barwnikami azowymi tworzonymi na
włóknie?

Jakich środków chemicznych używa się przy barwieniu włókien celulozowych barwnikami
azowymi tworzonymi na włóknie?

W jaki sposób rozpuszcza się naftoelany?

Jaki jest wpływ dwutlenku węgla na naftoelany?

Na jakich urządzeniach przeprowadza się proces napawania naftoelanowego?

Jakie jest znaczenie dodatku formaldehydu do kąpieli napawających i zakres jego
stosowania?

Jakie są warunki suszenia tkanin po napawaniu?

Jak jest zbudowana i jak działa napawarka z suszarką typu Hot-flue?

10.

Jakie są sposoby dwuazowania zasad?

11.

Jaka jest zasada działania urządzenia do sprzęgania tkanin naftolowych z dwuazowymi
zasadami?

12.

Jaki jest wpływ chemikaliów dodawanych do kąpieli wywołujących?

13.

Jakie są korzyści wynikające ze stosowania stabilizowanych soli dwusodowych?

14.

Jakie rozróżniamy typy stabilizowanych soli dwuazoniowych używanych do barwienia
jednokąpielowego?

15.

Jakie są warunki obróbki po barwieniu?

16.

Jakie błędy mogą wystąpić w procesie barwienia i przyczyny ich powstawania oraz
sposoby usuwania?

II. Planowanie (polecenia prowadzące)
1.

Zaproponuj liczbę etapów procesu barwienia.

Zaproponuj metody barwienia.

Zaproponuj środki chemiczne.

Zaproponuj skład poszczególnych kąpieli.

Zaproponuj parametry procesów barwienia.

Zaproponuj ilości niezbędnych chemikaliów.

Zaproponuj warunki obróbki po barwieniu.

Zaproponuj kolejność czynności podczas wykonywania ćwiczenia.

Zaproponuj podział pracy w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

III. Ustalanie
1.

Ustalają skład poszczególnych kąpieli.

Parametry, w jakich będzie prowadzony proces.

IV. Wykonanie
1.

Uczniowie przygotowują odczynniki.

Uczniowie odmierzają ilości potrzebnych składników.

Uczniowie sporządzają kąpiele barwiące.

Uczniowie wykonują proces barwienia.

V Sprawdzanie
1.

Uczniowie sprawdzają efekt barwienia.

Uczniowie oceniają jakość, wyjaśniają przyczyny powstania ewentualnych błędów.

VI. Analiza końcowa
1.

Uczniowie wraz z nauczycielem omawiają korzyści wynikające z stosowania tego
rodzaju barwników.

Uczniowie wskazują, na jakie elementy procesu należy zwrócić szczególną uwagę.

Uczniowie określają miejsca w cyklu barwienia, które mają największe znaczenie
w prawidłowym barwieniu.

Zakończenie zajęć
1.

Uczniowie zadają pytania dotyczące tematu lekcji.

Nauczyciel odpowiada na pytania, podsumowuje zajęcia i ocenia pracę uczniów.

Praca domowa
Przedstaw graficznie (w układzie zależności czasu i temperatury) etapy barwienia włókien.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

poprawnie wykonana praca domowa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

…………………………………….………….

Modułowy program nauczania:

Operator maszyn w przemyśle włókienniczym 826[01]

Moduł:

Technologia

wykończania

włókien

wyrobów

włókienniczych. 826[01].Z4

Jednostka modułowa:

Barwienie

włókien

wyrobów

włókienniczych

826[01].Z4.02

Temat: Okresowe barwienie metodą wyczerpywania barwnika z kąpieli.

Cel ogólny: Prowadzenie procesu barwienia metodą wyczerpywania barwnika z kąpieli.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

scharakteryzować sposób okresowego barwienia metodą wyczerpywania barwnika
z kąpieli,

−

wymienić etapy w jakich wykonuje się barwienie okresowe,

−

wymienić stosowane chemikalia,

−

obliczyć ilość barwników i środków pomocniczych,

−

sporządzić kąpiel barwiącą,

−

określić parametry procesu barwienia,

−

przedstawić procesy zachodzące podczas barwienia,

−

obsłużyć barwiarkę pasmową,

−

wskazać elementy składowe barwiarki pasmowej.

Metody nauczania–uczenia się:

−

pokazu z objaśnieniem,

−

wiczeń.

Formy organizacyjne pracy uczniów:
Klasę dzielimy na grupy 3–4-osobowe – praca w grupach.

Czas trwania zajęć: 2 godzin dydaktycznych.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

schemat barwiarki, poradnik dla ucznia,

−

barwiarka pasmowa z instrukcją obsługi,

−

tkanina lub dzianina metrażowa,

−

barwniki kwasowe dobrze wyrównujące, środki pomocnicze,

−

przybory pisania, zeszyt przedmiotowy.

Przebieg zajęć
1.

Podział na grupy dowolną metodą np. wyliczanka.

Samodzielna praca uczniów w grupach nad tekstem z poradnika i schematami (może być
wcześniej wykonana w formie pracy domowej).

Ustalenie parametrów procesu i składu kąpieli barwiącej, obliczenia do masy surowca.

Sprawdzanie przez nauczyciela obliczeń i dokonanie korekt.

Zapoznanie z instrukcją obsługi barwiarki pasmowej.

Sporządzenie kąpieli barwiącej, ustawienie parametrów.

Założenie surowca na kołowrót maszyny.

Sprawdzenie i uruchomienie maszyny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Barwienie i bieżąca kontrola parametrów procesu.

10.

Płukanie i pranie tkaniny lub dzianiny.

11.

Ocena jakości wybarwienia.

Zakończenie zajęć
Na zakończenie uczniowie omawiają proces. Wskazują na momenty trudne, opracowują
z nauczycielem najlepszą metodę postępowania. Wyjaśniają przyczyny błędów. Wskazują na
sposoby ich uniknięcia. Sporządzają notatkę, rysują schemat barwiarki pasmowej.

Praca domowa
Przeprowadzić analizę procesu okresowego barwienia w barwiarce pasowej pod kątem
przydatności do innych surowców i innych rodzajów barwnika.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

dobre odpowiedzi na pytania sprawdzające na następnej lekcji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. ĆWICZENIA

5.1. Chemia barwników

5.1.1. Ćwiczenia

wiczenie 1

Korzystając z trójkąta barw wypisz i przedstaw na rysunku barwy I, II, III rzędu.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

przygotować karton do malowania, farbę i pędzel,

połączyć kolory, tak aby otrzymać określone barwy,

wypisać na kartonie barwy I, II i III rzędu i namalować przy nich przykładowe odcienie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

metoda ćwiczeń.

rodki dydaktyczne:

−

kartony,

−

farby plakatowe bądź akwarele,

−

pędzle,

−

literatura zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

wiczenie 2

Wykonaj kompozycje barwne, składające się z barw podstawowych, pochodnych,

ciepłych, zimnych, kontrastowych i złamanych.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Przygotować przykłady kompozycji barwnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

przygotować kolorowe kartki, kredki, farby, pędzle, kartony,

zapoznać się z trójkątem barw i materiałem w poradniku ucznia,

wykonać kompozycje, przynajmniej 4,

uzasadnić dobór barw w poszczególnych kompozycjach.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

metoda ćwiczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rodki dydaktyczne:

−

przybory do malowania,

−

kolorowa papiery,

−

kolorowe szmatki,

−

klej, karton,

−

poradnik ucznia,

−

zeszyt,

−

literatura zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

wiczenie 3

Zbadaj stopień rozdrobnienia barwnika metodą obserwacji mikroskopowych.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do ćwiczenia należy omówić zasady obsługi mikroskopu. Sposób

wykonania ćwiczenia. Przygotować potrzebne barwniki i środki dyspergujace.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

przygotować stanowisko pracy,

pobrać potrzebne środki, i sprzęty,

rozetrzeć minimalną ilość Zieleni helantrenowej B w ciepłej wodzie z dodatkiem środka
dyspergujacego,

obejrzeć kroplę zawiesiny pod mikroskopem,

powtórzyć to samo, np. dla Granatu bezpośredniego lub innych (najmniej dwóch
barwników),

przedstawić swoje spostrzeżenia ustnie,

zapisać spostrzeżenia,

wyciągnąć wnioski o przydatności barwnika.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

metoda ćwiczeń.

rodki dydaktyczne:

−

sprzęt laboratoryjny,

−

mikroskop,

−

barwniki i środki dyspergujące,

−

zeszyt,

−

poradnik ucznia,

−

literatura zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

wiczenie 4

Zbadaj jednorodność i złożoność barwników rozpylając je na zwilżoną bibułę filtracyjną.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do ćwiczenia należy omówić sposób jego przeprowadzenia. Sposób

wykonania rozpylania barwnika zademonstrować. Przygotować potrzebne barwniki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

przygotować stanowisko pracy,

pobrać potrzebne materiały,

przygotować paski bibuły filtracyjnej,

rozpylić kolejne barwniki na paski bibuły wcześniej zwilżone,

przyjrzeć się otrzymanym plamkom,

przedstawić spostrzeżenia dotyczące jednorodności badanych barwników.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

metoda ćwiczeń,

Ś

rodki dydaktyczne:

−

badane barwniki,

−

bibuła filtracyjna,

−

linijka nóż, lupa,

−

zeszyt,

−

literatura zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.2. Charakterystyka metod barwienia i maszyny w nich

stosowane

5.2.1. Ćwiczenia

wiczenie 1

Na podstawie schematu urządzenia Pad-Roll omów poszczególne etapy barwienia tą

metodą.

Rysunek do ćwiczenia 1 [3, s. 204]

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do ćwiczenia nauczyciel powinien przygotować schematy

urządzenia Pad-Roll. Przypomnieć etapy barwienia tą metodą.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

wypisać etapy metody Pad-Roll,

zaznaczyć na poszczególne etapy kolorowymi klamrami,

zaznaczyć na schemacie kolorową linią drogę tkaniny.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

metoda ćwiczeń.

rodki dydaktyczne:

−

schemat dołączony do ćwiczenia,

−

linijka,

−

literatura zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

wiczenie 2

Porównaj wybarwienia próbki tkaniny bielonej i surowej w kąpieli o takim samym

składzie przy zachowaniu tych samych parametrów.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do ćwiczenia nauczyciel powinien przygotwać próbki tkaniny

bielonej i surowej w ilości wystarczającej dla uczniów. Przygotować recepturę kąpieli
barwiącej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

pobrać próbki i potrzebne chemikalia,

sporządzić kąpiel barwiącą,

przeprowadzić proces barwienia próbek w tej samej kąpieli,

porównać wyniki barwienia z wzorcem,

sformułować wnioski.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wiczeń

rodki dydaktyczne:

−

sprzęt laboratoryjny,

−

próbki tkanin, chemikalia,

−

katalog wybarwień,

−

zeszyt,

−

poradnik ucznia,

−

literatura zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

wiczenie 3

Na podstawie schematów technologicznych porównaj metody Pad-Jig, Pad-Roll, Pad-

Steam, Thermosol.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do ćwiczenia nauczyciel powinien wyjaśnić cel i zakres ćwiczenia.

Określić schemat postępowania. Przygotować formularz do wypełnienia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

zanalizować schematy poszczególnych metod,

określić podobieństwa i różnice,

zapisać wnioski dotyczące szybkości barwienia,

zapisać wnioski o przydatności do barwienia określonych grup surowcowych,

sporządzić wykaz zastosowań danej metody.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

metoda ćwiczeń.

rodki dydaktyczne:

−

schematy poszczególnych metod,

−

zeszyt,

−

poradnik ucznia,

−

literatura zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

wiczenie 4

Na podstawie schematu aparatu cyrkulacyjnego i obserwacji sposobu pracy przedstaw

metodę barwienia, jaka jest w nim stosowana.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel przygotowuje potrzebne

schematy. Omawia z uczniami cel i zakres ćwiczenia. W przypadku braku możliwości
wyjścia do farbiarni, nauczyciel przygotowuje prospekty i zdjęcia różnych aparatów
cyrkulacyjnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

zapoznać się ze schematem urządzenia,

zapoznać się z urządzeniem w warunkach farbiarni,

wskazać elementy budowy aparatu cyrkulacyjnego,

zaznaczyć kierunki przepływu kąpieli,

ustalić, jaką metodą możemy barwić w tym aparacie, co o tym decyduje,

wskazać na rodzaj wyrobów, ich postać w jakiej możemy prowadzić proces.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wiczenia.

rodki dydaktyczne:

−

schematy poszczególnych urządzenia,

−

poradnik ucznia,

−

literatura zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

wiczenie 5

Na podstawie schematu ciśnieniowego aparatu nawojowego przedstaw zasadę jego

działania i metodę barwienia, jaka jest w nim stosowana.

Wskazówki do realizacji
Przed rozpoczęciem ćwiczeń nauczyciel przygotowuje schematy, prospekty, zdjęcia

omawianego urządzenia. Bezpośrednio przed ćwiczeniami objaśnia cel i zakres ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

zapoznać się ze schematem urządzenia,

zapoznać się z urządzeniem w warunkach farbiarni,

wskazać elementy budowy,

zaznaczyć kierunki przepływu kąpieli,

ustalić, jaką metodą możemy barwić w tym aparacie, co o tym decyduje,

wskazać na rodzaj wyrobów, ich postać w jakiej możemy prowadzić proces.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

schemat urządzenia,

−

poradnik ucznia,

−

literatura zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.3. Wybrane receptury barwienia i znaczenie wody w chemicznej

obróbce

5.3.1. Ćwiczenia

wiczenie 1

Sporządź kąpiel barwiącą i przeprowadź proces barwienia wełny barwnikiem kwasowym.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do ćwiczenia nauczyciel powinien przygotować potrzebne

chemikalia. Wyposażyć stanowisko pracy. Zorganizować wyjście na farbiarnię. Omówić
z uczniami zasady bezpieczeństwa i higieny pracy na farbiarni. Wyjaśnić cel i zakres
ć

wiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

pobrać potrzebne chemikalia,

określić perametry procesu (temperatura, czas),

przygotować stanowisko pracy,

zważyć próbkę wełny,

obliczyć potrzebną ilość odczynników,

sporządzić kąpiel barwiącą,

przeprowadzić proces barwienia zgodnie z założonymi parametrami,

próbkę wysuszyć i ocenić jakość wybarwienia,

sformułować wnioski.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

metoda ćwiczeń.

rodki dydaktyczne:

−

sprzęt laboratoryjny,

−

chemikalia,

−

próbka wełny (tkanina, dzianina, przędza),

−

zeszyt,

−

literatura zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

wiczenie 2

Przeprowadź proces barwienia barwnikiem bezpośrednim tkaniny bawełnianej.

Wskazówki do realizacji
Nauczyciel określa cel i zakres ćwiczenia. Ustala miejsce wykonania: zakład

przemysłowy, laboratorium. Ćwiczenie to można wykonać w zlewce, pralnicy laboratoryjnej
lub dowolnej barwiarce np. pasmowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

zapoznać się z instrukcją barwienia,

określić niezbędne chemikalia,

sporządzić kąpiel barwiącą,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przeprowadzić proces barwienia tkaniny,

porównać otrzymane wybarwienie ze wzorcem.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

metoda ćwiczeń.

rodki dydaktyczne:

−

sprzęt laboratoryjny,

−

barwnik i środki chemiczne,

−

tkanina,

−

katalog wybarwień,

−

zeszyt,

−

poradnik ucznia,

−

literatura zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

wiczenie 3

Zaprojektuj proces barwienia dla tkaniny z włókien mieszanych (bawełna 70% – poliester

30%).

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do ćwiczeń nauczyciel przygotowuje przykładowe receptury barwienia
wyrobów z włókien mieszanych. Określa cel i zakres ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

wybrać rodzaj barwnika, wybór uzasadnić,

wybrać metodę barwienia,

zaproponować skład kąpieli barwiącej.

wybrać potrzebne maszyny,

ustalić kolejność czynności i kolejność pracy maszyn w wybranej metodzie,

narysować schemat technologiczny maszyny, w której można wykonać projektowany
proces.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wiczenie

rodki dydaktyczne:

−

poradnik ucznia,

−

kartki do rysowana schematów technologicznych,

−

literatura zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

wiczenie 4

Rozpoznaj barwnik bezpośredni w próbkach trzech barwników i określ przydatność tego

barwnika do wybarwień różnych surowców.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do ćwiczeń nauczyciel wskazuje uczniom, jak ważna jest

umiejętność rozpoznawania barwników. Może się przecież zdarzyć, że zostanie zniszczona
etykieta na opakowaniu barwnika. Przygotowuje informacje, w jaki sposób rozpoznać inne
barwniki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odważyć ok. 0,1 g badanego barwnika,

zalać barwnik wrzącą wodą destylowaną w ilości 100 cm

gotować otrzymany roztwór w ciągu minuty,

przesączyć roztwór przez sączek z bibuły filtracyjnej (brak osadu na sączku świadczy
o tym, że mamy do czynienia z barwnikiem rozpuszczalnym),

dodać do roztworu barwnika 1,5 cm

10% roztworu soli glauberskiej krystalicznej oraz

0,5 cm

10% roztworu sody,

przeprowadzić proces barwienia w tak otrzymanej kąpieli niewielkiej próbki bielonej
przędzy bądź tkaniny bawełnianej i takiej samej wielkości próbki przędzy lub tkaniny
wełnianej, w czasie 5 minut, w temperaturze dochodzącej do wrzenia,

porównać próbki (intensywne zabarwienie bawełny świadczy o tym, że użyty barwnik
należy do grupy barwników bezpośrednich),

postępować analogiczne dla pozostałych próbek barwników,

określić, która próbka zawierała barwnik bezpośredni,

10)

sformułować wnioski dotyczące przydatności barwników bezpośrednich dla użytych
surowców.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

metoda ćwiczeń.

rodki dydaktyczne:

−

sprzęt laboratoryjny,

−

waga laboratoryjna,

−

pobrać barwniki i chemikalia,

−

zeszyt, poradnik ucznia,

−

literatura zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

wiczenie 5

Porównaj wygląd tkaniny wełnianej wypranej w kąpieli alkalicznej, zawierającej mydło:

w wodzie twardej i w wodzie zmiękczonej.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel przygotowuje próbki tkanin. Do

zabrudzenia może użyć kurzu z odkurzacza. Omawia z uczniami cel i zakres ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

zapoznać się z instrukcją prania,

przygotować potrzebne sprzęty i materiały,

przygotować kąpiel piorącą,

pobrać próbki tkanin lub przygotować je,

wykonać proces prania,

porównać wygląd tkaniny,

wysnuć z obu tkanin włókna i obejrzeć je pod mikroskopem przy powiększeniu 1:250,

sformułować i zapisać wnioski.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zalecane metody nauczania–uczenia się:
ć

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

instrukcja prania,

−

potrzebne chemikalia,

−

próbki tkanin wełnianych,

−

sprzęt laboratoryjny, w tym mikroskop,

−

zeszyt,

−

literatura zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

wiczenie 6

Rozpuść barwnik kwasowy w wodzie twardej i w wodzie miękkiej. Zaobserwuj różnice.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do ćwiczeń nauczyciel powinien określić cel i zakres ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odważyć odpowiednią ilość barwnika np. 0,2 g.( dwie porcje),

zważone porcje barwnika rozpuścić w 150 ml wody (twardej i miękkiej),

zaobserwować różnice w rozpuszczalności i opisać je,

wyciągnąć wnioski odnośnie jakości wybarwień w obu kąpielach.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokazu z objaśnieniem,

−

metoda ćwiczeń.

rodki dydaktyczne:

−

waga laboratoryjna,

−

barwnik kwasowy np. Żółcień naftolowa S,

−

szkło laboratoryjne,

−

zeszyt,

−

literatura zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

wiczenie 7

Dokonaj procesu barwienia próbek tkanin wełnianych w roztworach barwników

otrzymanych w poprzednim ćwiczeniu i porównaj jakość wybarwień.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres prac. Omówić

proces barwienia wełny barwnikami kwasowymi. Wskazać zasady bezpieczeństwa i higieny
pracy. Poruszyć zagadnienie oszczędności środków chemicznych i ochrony środowiska.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

dodać do gorącego roztworu barwnika 10–20% soli glauberskiej, 1–4% kwasu
siarkowego 96%,

rozpocząć proces barwienia w temperaturze 50–60°C,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

podgrzewać kąpiel stopniowo do wrzenia,

przeprowadź proces barwienia w ciągu 45–60 minut,

pamiętać o mieszaniu kąpieli,

wypłukać próbkę i wysuszyć w stanie rozłożonym,

porównać jakość wybarwienia.
Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wiczeń.

rodki dydaktyczne:

−

szkło laboratoryjne, termometr,

−

odczynniki chemiczne,

−

stoper lub zegar,

−

zeszyt,

−

literatura zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.4. Wykaz barwników i trwałość wybarwień

5.4.1. Ćwiczenia

wiczenie 1

Na podstawie tabeli wybierz barwniki, którymi najlepiej wybarwić dzianinę bawełnianą

przeznaczoną na wyroby bieliźniane.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do ćwiczeń nauczyciel powinien przypomnieć z uczniami wiadomości

o właściwościach użytkowych wyrobów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

wybrać z podanej tabeli barwniki,

uzasadnić wybór danego barwnika,

zaproponować metodę barwienia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

metoda ćwiczeń.

rodki dydaktyczne:

−

poradnik ucznia,

−

zeszyt,

−

literatura zgodnie z punktem 7 poradnika.

wiczenie 2

Porównaj trwałość na pranie w wodzie wybarwień próbek z włókien bawełny barwionych

barwnikami bezpośrednimi i reaktywnymi.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do ćwiczeń nauczyciel powinien omówić sposoby badania

odporności wybarwień na pranie. Przygotować instrukcje wykonania ćwiczenia, przepis
prania i opis procesu prania. Zaprezentować sposób korzystania ze skali szarości.

Uczeń powinien:

przygotować i oznaczyć po cztery próbki dla każdego z barwników,

sporządzić kąpiel piorącą według przepisu,

przeprowadzić procesy prania zgodnie z opisem,

porównać próbki po pięciu, dziesięciu i piętnastu praniach w pralnicy laboratoryjnej,

określić zmianę barwy w skali 1–5 według skali szarości .

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokazu z objaśnieniem,

−

metoda ćwiczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rodki dydaktyczne:

−

szkło laboratoryjne,

−

pralnica laboratoryjna,

−

badany materiał i środki piorące,

−

instrukcja i przepisy prania,

−

skala szarości do porównania zmiany barwy,

−

zeszyt,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika.

wiczenie 3

Dla wcześniej wykonanych wybarwień wykonaj pomiary odporności wybarwień na tarcie.

Wskazówki do realizacji
Przed rozpoczęciem ćwiczeń nauczyciel wybiera próbki określonych wybarwień.

Przygotowuje instrukcję obsługi urządzenia do badania odporności wybarwień na tarcie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

przygotować próbki tkanin do badań,

sprawdzić i przygotować aparat do badania odporności,

wykonać pomiar na aparacie do badania odporności wybarwień na tarcie zgodnie
z instrukcją,

ocenić odporność w skali 1–5 przez porównanie z wzorcem,

przeprowadzić analizą stopnia odporności zależnie od zastosowanego rodzaju barwnika,

wyciągnąć wnioski odnośnie stopnia odporności na sucho i mokro,

przeprowadzić analizę odporności zależnie od rodzaju surowca.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

metoda ćwiczeń.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

instrukcja wykonania próby tarcia,

−

aparat do mierzenia odporności na tarcie,

−

próbki tkanin barwionych z różnych surowców, różnymi barwnikami,

−

tkanina towarzysząca – batyst,

−

nożyczki linijka,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej

Barwienie

włókien i wyrobów

włókienniczych

Test składa się z 23 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 2, 3, 5, 6, 7, 9, 12, 14, 16, 17, 18, 20, 21, 22 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 4, 8, 10, 11, 13, 15, 19, 23 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuję następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 11 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 14 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 21 zadań, w tym co najmniej 6 z poziomu podstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. b, 3. c, 4. b, 5. c, 6. c, 7. d, 8. b, 9. b, 10. c, 11. c,

12. c, 13. d, 14. a, 15. a, 16. a, 17. a, 18. b, 19. c, 20. b,
21. c, 22. a, 23. c.

Plan testu

zad.

Cel operacyjny

(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Zdefiniować zjawisko absorpcji światła

Rozpoznać zjawisko barwności

Określić zjawisko selektywnej absorpcji

Dokonać analizy zjawiska odbicia światła

Zdefiniować barwy pochodne

Rozpoznać barwy pod kątem przynależności do
określonej grupy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Określić właściwości barwnika

Dokonać analizy budowy barwiarki

Określić właściwości barwnika

Dobrać rodzaj stosowanego barwnika do typu
zastosowanej maszyny

Dokonać analizy właściwości użytkowych
wyrobu

12 Określić rodzaj zanieczyszczeń wód

Dokonać analizy skutków oddziaływania
czynników powodujących twardość wody na
wyroby

14 Określić pojęcie krotności kąpieli

15 Dobrać rodzaj procesu zależnie od potrzeb

Określić parametry procesu barwienia
barwnikami bezpośrednimi

17 Określić cechy barwników kwasowych

Określić wpływ pęcznienia włókien
celulozowych na proces barwienia

19 Dokonać analizy pracy wanny dyszowej

20 Rozpoznać grupy o wiązaniach podwójnych

21 Rozpoznać właściwą nazwę związku barwnego

22 Określić właściwości barwnika

23 Dokonać analizy oznaczeń koncentracji barwnika

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.

Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.

Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań zawartych w zestawie oraz z zasadami punktowania.

Przygotuj odpowiednią liczbę testów.

Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.

Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.

Zapytaj czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszystkie wątpliwości wyjaśnij.

Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.

10 minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie
zakończenia udzielania odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi.

W każdym pytaniu tylko jedna odpowiedź jest prawdziwa

Pracuj samodzielnie bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Dokładnie przeczytaj pytania, odpowiedzi, których jesteś pewien zaznacz od razu do
tych, które sprawią ci trudności wrócisz później.

Nie śpiesz się masz czas na zastanowienie.

Na rozwiązanie testu masz 60 minut.

Materiały dla ucznia:

–

instrukcja,

–

zestaw zadań testowych,

–

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Zjawisko pochłaniania przez ciała światła nazywamy
a)

absorpcją.

odbiciem.

załamaniem.

ugięciem.

Ciało, które całkowicie odbija padające na nie promieniowanie nazywamy ciałem
a)

przezroczystym.

białym.

kolorowym.

czarnym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zjawisko, w którym tylko część promieniowania zostaje pochłonięta nazywamy
a)

całkowitą absorpcją.

pochłonięciem.

selektywną absorpcją.

całkowitym rozproszeniem.

Barwą dopełniającą do czerwonej jest barwa
a)

niebieska.

zielona.

ółta.

biała.

Barwę pomarańczową otrzymujemy z połączenia barw
a)

zielonej i fioletowej.

niebieskiej i żółtej.

czerwonej i żółtej.

czerwonej i niebieskiej.

Do barw pierwszego rzędu nie należy
a)

ółta.

niebieska.

czerwona.

zielona.

Z niżej wymienionych barwników niską odpornością na pranie charakteryzuje się barwnik
a)

kadziowy.

siarkowy.

bezpośredni.

zawiesinowy.

W barwiarce Pad-Roll kompensator umieszczony jest
a)

przed napawarką.

na wyjściu z napawarki.

za podgrzewarką.

przed nawojem.

Barwnikiem mało odpornym na działanie światła jest
a)

barwnik kadziowy.

barwnik bezpośredni.

barwnik zawiesinowy

barwnik zaprawowy.

10.

Barwniki charakteryzujące się niskim stopniem wyczerpywania z kąpieli stosuje się w
a)

barwiarkach zwrotnych.

aparatach cyrkulacyjnych.

agregatach do barwienia metodą Pad-Steam.

barwiarkach pasmowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11.

Najważniejszym wskaźnikiem barwników używanych dla bielizny jest odporność na
a)

spieranie.

cieranie.

działanie potu.

odporność na wodę morską.

12.

W pobliżu osiedli woda głównie jest zanieczyszczona
a)

zanieczyszczeniami gazowymi.

solami nieorganicznymi.

drobnoustrojami.

zawiesinami.

13.

ółtawe zabarwienie tkaniny powodują związki

wapnia.

manganu.

magnezu.

elaza.

14.

Krotność kąpieli barwnika to
a)

stosunek masy barwionego materiału do kąpieli farbiarskiej

ilość stosowanych kąpieli.

liczba zanurzeń barwionego materiału.

liczba kąpieli płuczących.

15.

Usuwanie zanieczyszczeń mechanicznych prowadzi się
a)

na osadnikach.

przez odżelazianie.

przez strącanie osadów.

przez wymiennik jonitowy.

16.

Barwnikami bezpośrednimi barwi się w kąpielach
a)

słabo kwaśnych.

słabo alkalicznych.

silnie alkalicznych.

silnie kwaśnych.

17.

Do barwienia wełny stosuje się barwniki kwasowe ze względu na
a)

odporność wełny na działanie kwasów.

niechęć wełny do kwasów.

tendencję kwasów do uszkadzania wełny.

zdolność kwasów do ochrony wełny przed brudzeniem.

18.

Silne pęcznienie włókien celulozowych w kąpielach alkalicznych jest w procesie
barwienia
a)

korzystne.

utrudnieniem.

obojętne.

pożądane.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19.

Urządzenie, w którym podczas prania, wełna nie ulega spilśnianiu to
a)

pralnica bronowa

pralnica widłowa.

wanna dyszowa.

pralnica pasmowa.

20.

Grupą chromoforową o wiązaniu podwójnym nie jest
a)

––N=N––.

–O–H.

=C=O.

––CH=CH––.

21.

Związek zawierający jedną lub więcej niż jedną grupę chomoforową nazywamy
a)

oksydantem.

chromoforem.

chromogenem.

auksochromem.

22.

Na rozpuszczalność barwnika w wodzie ma wpływ
a)

sposób wytwarzania barwnika.

konsystencja barwnika.

występowanie grup funkcyjnych w cząsteczce barwnika.

stopień rozdrobnienia barwnika.

23.

Jeżeli barwnik jest dwukrotnie mocniejszy od typu, to na opakowaniu nie znajdziemy
oznaczenia
a)

200%.

50/100.

„nisko skoncentrowany”.

„wysoko skoncentrowany”.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko.............................................................................................................................

Bielenie włókien i wyrobów włókienniczych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zadanie sprawdzające typu próba pracy

Zadanie

Przeprowadź proces barwienia dzianiny z włókien poliakrylonitrylowych barwnikiem

kationowym w barwiarce pasmowej.

Na wykonanie zadania masz 180 minut.

Przepis barwienia
Barwnik rozpastowuje się 80% kwasem octowym, w ilości równej połowie masy użytego

barwnika, a następnie rozpuszcza zalewając gorącą wodą.

Kąpiel barwiącą sporządza się dodając:

−

1–2% kwasu octowego 80%,

−

0,5–2% octanu sodowego krystalicznego,

−

10–20% soli glauberskiej oraz odpowiednią ilość rozpuszczonego barwnika i środka
hamującego.
Wartość pH kąpieli barwiącej 4–5. krotność kąpieli 1:20, temperatura 70°C.Podnosić

temperaturę do wrzenia w czasie ok. 45 minut i w tej temperaturze barwić w czasie 1–1,5
godziny.

Po barwieniu kąpiel należy stopniowo ochłodzić, a następnie barwione włókno płukać

w letniej wodzie.

Przebieg sprawdzianu

Uczeń waży otrzymaną dzianinę.

Stosownie do masy dzianiny oblicza w oparciu o recepturę ilość potrzebnych środków.

Zapisuje obliczenia w formularzu.

Przygotowuje stanowisko pracy.

Zapoznaje się z instrukcja obsługi maszyny.

Sprawdza stan techniczny maszyny.

Sporządza kąpiel barwiącą..

Zakłada dzianinę na kołowrotek.

Prowadzi proces barwienia, z zachowaniem parametrów.

10.

Po barwieniu dzianinę płucze i zdejmuje z maszyny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Instrukcja dla nauczyciela

Ustalić z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.

Omówić z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.

Przygotować zestaw dla ucznia zawierający: zadanie, przykładowy przepis, instrukcję dla
ucznia, kartę plan działania.

Przygotować dla nauczyciela arkusz obserwacji, instrukcję dla nauczyciela.

Przygotować sprzęt, potrzebne odczynniki, próbki tkanin.

Sprawdzić poprawność działania przyrządów.

Przed rozpoczęciem zadania przeczytać uczniom instrukcję dla ucznia.

Zapytać, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszystkie wątpliwości wyjaśnić.

Przed upływem czasu wykonania zadania uprzedź, że czas się kończy, nie przedłużaj
czasu na wykonanie zadania.

10.

Wypełnić arkusz obserwacji i wystawić ocenę.

Instrukcja dla ucznia

Aby bezpiecznie i poprawnie wykonać zadanie:

Przeanalizuj treść zadania.

Sporządź plan działania.

Zważ dzianinę.

Oblicz potrzebne ilości środków chemicznych.

Pobierz potrzebne środki i przyrządy.

Przygotuj stanowisko pracy.

Sporządź kąpiel barwiącą, na podstawie obliczeń.

Przeprowadź proces barwienia na podstawie receptury.

Wypłucz dzianinę.

10.

Oceń jakość barwienia.

11.

Po skończeniu zadania uporządkuj stanowisko pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Załącznik 1

..................................................................

Imię i nazwisko ucznia wykonującego zadanie

PLAN DZIAŁANIA

Kolejność wykonywanych czynności:
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Obliczenia ilości składników do kąpieli barwiącej:

Wykaz potrzebnego sprzętu:
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Ocena jakości:
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ARKUSZ OBSERWACJI ZADANIA PRÓBA PRACY

Zadanie

Przeprowadź proces barwienia dzianiny z włókien poliakrylonitrylowych barwnikiem

kationowym w barwiarce pasmowej.

Na wykonanie zadania masz 180 minut.

Czynność ocenianie i kryteria wykonania

Liczba
punktów

Uwagi

Czynność 1: Uczeń zapisuje w formularzu czynności zgodnie
z kolejnością wykonania.

Kryterium wykonania:
Uczeń otrzymuje 1 pkt. – jeżeli w formularz zapisał
przynajmniej pięć z niżej wymienionych czynności: obliczyć
ilości środków chemicznych, przygotować stanowisko pracy,
pobrać odczynniki, pobrać dzianinę, zważyć dzianinę,
sporządzić kąpiel barwiącą, wykonać proces barwienia,
wypłukać dzianinę, ocenić jakość barwienia.

Czynność 2: Uczeń wypisuje potrzebne przyrządy i sprzęty.

Kryterium wykonania:
1 pkt. – jeżeli uczeń wymienił przynajmniej 3 z niżej
wymienionych: waga laboratoryjna, odczynniki chemiczne,
dzianina do barwienia, barwiarka pasmowa, przybory do
pisania, zeszyt.
Czynność 3: Uczeń zakłada odzież ochronną.

Kryterium wykonania:
1 pkt. – jeżeli uczeń założył przynajmniej fartuch ochronny.

Czynność 4: Uczeń gromadzi narzędzia i przyrządy potrzebne
do wykonania zadania.

Kryterium wykonania:
1 pkt. – jeżeli uczeń zgromadził potrzebne narzędzia
i przyrządy (sprzęt laboratoryjny, odczynniki i dzianinę)
Czynność 5: Pobiera potrzebne materiały, przyrządy
i narzędzia.

Kryterium wykonania:
1 pkt. – jeżeli uczeń pobrał dzianinę, chemikalia, sprzęt
laboratoryjny.
Czynność 6: Uczeń zapoznaje się z instrukcja obsługi maszyny
i sprawdza maszynę.

Kryterium wykonania:
1 pkt – jeżeli uczeń zapoznał się z instrukcja obsługi
i sprawdził stan maszyny.
Czynność 7: Uczeń organizuje stanowisko pracy.

Kryterium wykonania:
1 pkt. – jeżeli uczeń ustawił sprzęt zachowując zasady
bezpieczeństwa i higieny pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czynność 8: Uczeń wykonuje prawidłowe obliczenia
i zapisuje w formularzu wyniki.

Kryterium wykonania:
Uczeń otrzymuje 1 pkt. – jeżeli uczeń obliczył właściwe ilości
chemikaliów.
Czynność 9: Uczeń zakłada dzianinę na kołowrót i zszywa ją.

Kryterium wykonania:
1 pkt. – jeżeli uczeń założył i zszył dzianinę.
Czynność 10: Uczeń sporządza kąpiel barwiącą.

1 pkt. – jeżeli uczeń przygotował kąpiel barwiącą.
Czynność 11: Uczeń prowadzi proces barwienia.

Kryterium wykonania:
1 pkt. – jeżeli uczeń przeprowadził proces zgodnie z przepisem
i zachowaniem zasad bhp.
Czynność 12: Uczeń płucze dzianinę i zdejmuje z maszyny.

Kryterium wykonania:
1 pkt. – jeżeli uczeń wypłukał dzianinę i zdjął z maszyny.
Czynność 13: Uczeń dokonuje oceny jakości.

Kryterium wykonania:
1 pkt. – jeżeli uczeń dokonał oceny jakości, obejrzał dzianinę
po barwieniu.

Czynność 14: Uczeń formułuje wnioski co do jakości
barwienia.

Kryterium wykonania:
1 pkt. – jeżeli uczeń zapisał (obliczył) stopień bieli
w formularzu.
Czynność

15:

Uczeń

formułuje

wnioski

dotyczące

poprawności wykonania ćwiczenia.

Kryterium wykonania:
1 pkt. – jeżeli zapisał wnioski w formularzu.
Czynność 16: Uczeń prezentuje wykonane ćwiczenie.

Kryterium wykonania:
1 pkt. – jeżeli omówił etapy wykonania, zaprezentował wyniki
i wnioski.

Uczeń otrzymuje oceny szkole za następującą ilość punktów:

−

dopuszczający – za uzyskanie 8–10 punktów,

−

dostateczny – za uzyskanie 11–12 punktów,

−

dobry – za uzyskanie 13–14 punktów,

−

bardzo dobry – za uzyskanie 15–16 punktów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

Balasiński T., Dziamara H., Malinowski L.: Pracownia włókiennicza. WSiP, Warszawa 1997

Chyrosz M., Zembowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe, WSiP, Warszawa
1999

Czyrakowa M. H, Ulanowska-Bryszewska I.: Rysunek zawodowy. WSiP 1996

Gajda J, Jędraszczyk H, Okoniewski M.: Technologia chemicznej obróbki włókien.
Cz. 1. WSiP, Warszawa 1978

Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Stowarzyszenia Oświatowców Polskich
w Toruniu, Toruń 1998, 1999

Samek P.: Krawiectwo-Materiałoznawstwo. WSiP S.A., Warszawa 1999

Tyszka M. (red.): Materiałoznawstwo włókiennicze dla ZSZ WSiP, Warszawa 1987

Strony www
8.

znaki.bhpinfo.pl/sklep/pl/1/1/G/D

www.chemorganiczna.com/content/view/140/13/1/1/

10.

www.swiatdruku.com.pl/archiwum/2000_06/01.htm

11.

www.farbiarniasira.pl/galeria.htm

Materiały z seminarium
12.

Polski Komitet Kolorystyki: XVI Seminarium Szkoleniowe

13.

Polski Komitet Kolorystyki: XVII Seminarium Szkoleniowe

14.

Polski Komitet Kolorystyki: XVIII Seminarium Szkoleniowe

15.

Polski Komitet Kolorystyki: XIX Seminarium Szkoleniowe

16.

Polski Komitet Kolorystyki: XX Seminarium Szkoleniowe

17.

Polski Komitet Kolorystyki: XXI Seminarium Szkoleniowe

18.

Polski Komitet Kolorystyki: XXII Seminarium Szkoleniowe

19.

Polski Komitet Kolorystyki: XXIII Seminarium Szkoleniowe