operator maszyn w przemysle wlokienniczym 826[01] z2 02 u

___________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Grzegorz Wójcik

Wytwarzanie tkanin na krosnach czółenkowych
826[01].Z2.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

mgr inż. Krystyna Jaros
mgr inż. Halina Włodarczyk

Opracowanie redakcyjne:

mgr inż. Maria Michalak

Konsultacja:

mgr Małgorzata Sienna

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 826[01].Z2.02
Wytwarzanie tkanin na krosnach czółenkowych, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu operator maszyn w przemyśle włókienniczym.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Mechanizmy tworzące przesmyk

4.1.1.

Materiał nauczania

4.1.2.

Pytania sprawdzające

4.1.3.

wiczenia

4.1.4.

Sprawdzian postępów

4.2.

Mechanizmy wprowadzające wątek do przesmyku

4.2.1.

Materiał nauczania

4.2.2.

Pytania sprawdzające

4.2.3.

wiczenia

4.2.4.

Sprawdzian postępów

4.3.

Mechanizmy dobijające wątek do krawędzi tkaniny

4.3.1.

Materiał nauczania

4.3.2.

Pytania sprawdzające

4.3.3.

wiczenia

4.3.4.

Sprawdzian postępów

4.4.

Mechanizmy zasilające krosno osnową

4.4.1.

Materiał nauczania

4.4.2.

Pytania sprawdzające

4.4.3.

wiczenia

4.4.4.

Sprawdzian postępów

4.5.

Mechanizmy odbierające tkaninę ze strefy tworzenia

4.5.1.

Materiał nauczania

4.5.2.

Pytania sprawdzające

4.5.3.

wiczenia

4.5.4.

Sprawdzian postępów

4.6.

Mechanizmy pomocnicze

4.6.1.

Materiał nauczania

4.6.2.

Pytania sprawdzające

4.6.3.

wiczenia

4.6.4.

Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o wytwarzaniu tkanin na krosnach

czółenkowych i obsługi tego typu krosien.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania wiedzy
o budowie i obsłudze krosien czółenkowych,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.
W materiale nauczania zostały omówione zagadnienia dotyczące budowy krosien

czółenkowych ich obsługi i konserwacji.

Rozdział „Pytania sprawdzające” zawiera pytania, na które odpowiadając sprawdzisz jak

opanowałeś materiał nauczania.

Rozdział „Ćwiczenia” zawiera ćwiczenia, rozwiązanie, których pozwoli Ci utrwalić

i uzupełnić informacje o poznanym materiale nauczania.

Następnym etapem po poprawnym wykonaniu ćwiczeń jest rozwiązanie sprawdzianu

postępów. W tym celu:
–

przeczytaj pytania i odpowiedz na nie

–

zaznacz odpowiedź w odpowiednim miejscu
Jeśli na któreś z pytań nie będziesz znał odpowiedzi, będzie to wskazywało na luki

w Twojej wiedzy. Musisz wrócić do treści materiału nauczania, który niedostatecznie
opanowałeś.

Poznanie przez Ciebie materiału nauczania zawartego w jednostce modułowej pod

tytułem „Wytwarzanie tkanin na krosnach czółenkowych” pozwoli nauczycielowi
przeprowadzić sprawdzian poziomu przyswojonych wiadomości i ukształtowanych
umiejętności. W tym celu nauczyciel przekaże Ci do rozwiązania zestaw zadań testowych,
które są zamieszczone w rozdziale „Sprawdzian osiągnięć”.

Zawiera on:

–

instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu,

–

zestaw zadań testowych,

–

kartę odpowiedzi, w której w przeznaczonych miejscach wpisz odpowiedzi na pytania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych w module

826[01].Z2

Technologia tekstyliów tkanych

826[01].Z2.01

Przygotowanie przędzy do tkania

826[01].Z2.02

Wytwarzanie tkanin

na krosnach czółenkowych

826[01].Z2.04

Wytwarzanie tkanin

na krosnach rapierowych

826[01].Z2.03

Wytwarzanie tkanin

na krosnach chwytakowych

826[01].Z2.05

Wytwarzanie tkanin

na krosnach dyszowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

rozróżniać przędze i wyroby włókiennicze na podstawie nazw handlowych i oznaczeń,

–

rozróżniać nitki pojedyncze, wielokrotne i skręcane wielostopniowo,

–

wymieniać sposoby wytwarzania podstawowych wyrobów włókienniczych,

–

ustalać wpływ poszczególnych parametrów procesu klejenia na jakość osnowy,

–

charakteryzować rodzaje tkanin i splotów tkackich

–

przewlekać nitki osnowy przez oczka strun nicielnicowych i szczeliny płochy zgodnie
z otrzymanymi warunkami technologicznymi,

–

wykonywać proste rysunki techniczne,

–

odczytać rysunki zestawieniowe zespołów i podzespołów maszyn,

–

korzystać z różnych źródeł informacji,

–

obsługiwać komputer,

–

charakteryzować wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz p.poż.
w zakładzie włókienniczym,

–

przykręcać i przywiązywać osnowy,

–

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

zastosować technologie wytwarzania tkanin na krosnach czółenkowych,

–

scharakteryzować podstawowe mechanizmy działania krosna czółenkowego,

–

określić zasady działania podstawowych mechanizmów krosna czółenkowego,

–

przygotować stanowisko pracy,

–

ustalić zasady obsługi krosna czółenkowego,

–

określić wpływ pracy poszczególnych mechanizmów krosna na jakość tkaniny,

–

wyprodukować tkaninę z różnych surowców i o różnych splotach,

–

skontrolować działanie mechanizmów krosna czółenkowego,

–

rozpoznać nieprawidłowości pracy krosna,

–

określić przyczyny zatrzymania krosna,

–

wykonać podstawowe obliczenia produkcyjne,

–

uporządkować stanowisko pracy,

–

ocenić jakość wytworzonej tkaniny,

–

zidentyfikować przyczyny powstawania błędów w tkaninie,

–

posortować odpady produkcyjne,

–

wykonać konserwację krosna czółenkowego zgodnie z instrukcją,

–

określić skutki naruszania przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy,

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej
i ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Mechanizmy tworzące przesmyk

4.1.1. Materiał nauczania

Tkanie jest to proces, w wyniku, którego na maszynie nazywanej krosnem powstaje

tkanina. Na rysunku 1 przedstawiony jest uproszczony schemat tworzenia tkaniny na krośnie.
Nitki osnowy odwijane są z wału osnowowego (1). Po opasaniu przewału (4) następuje
zmiana kierunku osnowy z pionowego na poziomy. Następnie nitki przewleczone są
w określony sposób przez lamele czujnika osnowowego (5), potem przez oczka strun
nicielnicowych (6) zamocowanych w ramkach nicielnicowych, a następnie przez szczeliny
płochy (11). Płocha osadzona jest w belce bidła (12). Za płochą nitki osnowy przeplatają się
z nitkami wątku tworząc tkaninę (15). Tkanina opasuje belkę przedpierśnia (16) i dalej wał
tarkowy (17) oraz wałek zwiększający kąt opasania. Na koniec nawijana jest na wał
tkaninowy (18).

Rys. 1. Schemat tworzenia tkaniny na krośnie: 1) wał osnowy, 2) osnowa, 3) nitki osnowy, 4) przewał,

5) czujnik osnowowy, 6) struny nicielnicowe, 7) krzywki, 8) podnóżki, 9) krążek, 10) belka, 11) płocha,
12) belka bidła, 13) belka bidła, 14) czółenko, 15) tkanina, 16) przedpiersień, 17) wał tarkowy, 18) wał
tkaninowy, 19) tkanina, 20) wał główny, 21) korba, 22) przesmyk (górna gałąź) [3, s. 224]

Tworzenie tkaniny na krośnie jest możliwe, gdy osnowa i tkanina mają pewne określone

napięcie. Jest ono zapewnione przez współpracę urządzenia podającego osnowę (1)
i odbierającego tkaninę (18).

Przestrzeń pomiędzy płochą (11) a krawędzią tkaniny stanowi strefę roboczą krosna.
W strefie roboczej krosna w zależności od rodzaju splotu tkaniny, osnowa jest dzielona

na dwie części. Jedna część nitek przemieszczana jest przez nicielnice do góry, druga zaś do
dołu. Powstaje w ten sposób przesmyk, przez który przeprowadzany jest wątek za pomocą

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

czółenka (14). Następnie przesmyk zostaje zamknięty, a wątek dosunięty przez płochę (11) do
krawędzi tkaniny. Utworzony element tkaniny odbierany jest przez wałek (18), a na to
miejsce zostaje odwinięty z wału osnowowego (1) kolejny odcinek osnowy. W następnej
kolejności nicielnice przyjmują położenie przeciwne do poprzedniego, tworząc nowy
przesmyk, a cykl formowania tkaniny powtarza się dalej.

Aby na krośnie została wytworzona tkanina muszą zostać wykonane następujące

czynności technologiczne:
–

tworzenie przesmyku przez nicielnice,

–

wprowadzanie wątku do przesmyku za pomocą przenośnika,

–

dobicie wątku do krawędzi tkaniny płochą z jednoczesnym zamknięciem przesmyku,

–

odbiór utworzonego elementu tkaniny przez urządzenie odbierające,

–

zasilanie kolejnym odcinkiem osnowy z wału osnowowego.

Podstawowe mechanizmy krosna

Krosno (rys. 2) wyposażone jest w następujące mechanizmy:

–

tworzący przesmyk,

–

przerzutowy, wprowadzający wątek do przesmyku,

–

bidłowy, dobijający wątek do krawędzi tkaniny i prowadzący przenośnik z wątkiem,

–

odbierający tkaninę ze strefy tworzenia,

–

zasilający, zapewniający odpowiednie napięcie osnowy.

Rys. 2. Krosno czółenkowe z automatyczną wymianą cewek [opracowanie własne]

Oprócz wymienionych mechanizmów każde krosno ma szereg pomocniczych urządzeń,

zapobiegających powstawaniu błędów w tkaninie, zabezpieczających elementy krosna przed
zniszczeniem oraz zapewniających ciągłość pracy krosna.

Między innymi są to:

–

czujnik wątkowy,

–

czujnik osnowowy,

–

mechanizm płochy uchylnej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

mechanizm zderzakowy,

–

mechanizm do odszukiwania przesmyku,

–

mechanizm do automatycznej wymiany wątków.
Współpraca wszystkich w/w mechanizmów i urządzeń musi być ściśle zsynchronizowana.

Mechanizm tworzący przesmyk

Wszystkie mechanizmy tworzące przesmyk, niezależnie od konstrukcji, powinny

spełniać następujące funkcje:
–

tworzyć przesmyk przez podnoszenie i opuszczanie określonych grup nitek osnowy
w synchronizacji z pracą innych mechanizmów krosna,

–

powodować pożądane przeplatanie nitek osnowy i wątku w tkaninie zgodnie z rysunkiem
splotu przez podnoszenie i opuszczanie określonych grup nitek osnowy.
W mechanizmach krzywkowych cykl tworzenia przesmyku jest zaprogramowany

w zarysie krzywki.

Mechanizmy krzywkowe dzieli się na zewnętrzne i wewnętrzne:

–

mechanizm krzywkowy wewnętrzny to taki, w którym krzywki wraz z układem
dźwigniowo – cięgnowym, umieszczone są między ścianami krosna,

–

mechanizm krzywkowy zewnętrzny to taki, w którym krzywki znajdują się na zewnątrz
krosna.
W krośnie pokazanym na rysunku 2 przesmyk tworzony jest przez mechanizm

nicielnicowy krzywkowy zewnętrzny.

Na rysunku 3 pokazany jest schemat takiego mechanizmu.

Rys. 3. Schemat mechanizmu nicielnicowego krzywkowego zewnętrznego: 1) krzywka zamknięta, 2) rolka,

3) dźwignia dwuramienna, 4) oś obrotu, 5) łącznik, 6) dźwignia kątowa, 7) wypychacze, 8) ramka
nicielnicowa, 9) łącznik, 10) dźwignia kątowa, 11) prowadniki, 12) wał krzywkowy, 13) wał główny,
14) śruby regulujące, 15) wspornik, Z

, Z

) koła zębate [5, s. 273]

W rowku wodzącym krzywki zamkniętej (1) prowadzona jest rolka (2), zamocowana

w dźwigni dwuramiennej (3). Obrót krzywki powoduje wahania dzwigni (3) dookoła osi (4).
Ruch dzwigni przekazywany jest za pomocą łącznika (5) na dzwignię kątową (6), a z niej na
wypychacze (7) poruszające nicielnice (8). Jednocześnie przy udziale łącznika (9) i dzwigni
kątowej (10) podnoszony jest drugi wypychacz.

Usytuowanie mechanizmu krzywkowego na krośnie czółenkowym firmy Saurer

pokazane jest na rysunku 4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Krzywka zamknięta

Rys. 4. Mechanizm nicielnicowy zewnętrzny [opracowanie własne]

Zaznaczona na rysunku 5 dzwignia A umożliwia ustawienie wszystkich ramek

nicielnicowych na jednej wysokości (przesmyk zamknięty). Takie ustawienie ramek
nicielnicowych ułatwia odszukiwanie, dowiązywanie i wprowadzanie zerwanych nitek
osnowowych.

Między przewałem a nicielnicami nitki osnowy krzyżują się na drążkach rozdzielczych

(rys. 5). Uzyskuje się dzięki temu uporządkowanie nitek osnowy, łatwe odszukanie zrywów,
zabezpieczenie przed splątaniem nitek oraz prawidłowe przewlekanie przez nicielnicę
i płochę dowiązanych nitek (rys. 6).

Rys. 5. Nitki osnowy między przewałem a nicielnicami [opracowanie własne]

Dzwignia A

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 6. Krzyżujące się nitki osnowy pomiędzy drążkami rozdzielczymi [opracowanie własne]

Najczęściej w krośnie stosuje się dwa drążki rozdzielcze. Drążki wiąże się ze sobą

w odległości 10–15 cm, a następnie przywiązuje do przepału, w celu zapobieżenia
przesuwania się ich razem z nitkami osnowy

Przy osnowach gęstych, mocno sklejonych,

a także czepliwych stosuje się trzy i więcej drążków.

Położenie drążków rozdzielczych ma pewien wpływ na wygląd tkaniny. Przez

przybliżanie ich do nicielnic zwiększa się w pewnym stopniu napięcie nitek osnowy.
Wywołuje to powstanie parek osnowowych. Natomiast przez oddalenie drążków od nicielnic
zmniejsza się napięcie osnowy, co daje efekt przeciwny – powstawanie tkaniny lepiej
pokrytej.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jaki warunek muszą spełniać nitki osnowy, aby mógł się odbyć proces tkania?

Jakie znasz mechanizmy tworzące przesmyk?

Jakie zadanie spełnia przewał?

Jakie mechanizmy krosna są niezbędne, aby powstała tkanina?

Jakie czynności technologiczne trzeba wykonać na krośnie, aby powstała tkanina?

Jakie położenie muszą zająć ramki nicielnicowe, aby przesmyk był otwarty?

Czym charakteryzuje się krzywkowy wewnętrzny mechanizm tworzący przesmyk?

Jakie zadanie na krośnie spełniają drążki rozdzielcze?

4.1.3. Ćwiczenia

wiczenie 1

Wymień elementy krosna, przez które przechodzi nitka osnowy od wału osnowowego

do nawinięcia na wał tkaninowy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych schemat tworzenia tkaniny na krośnie,

dokonać analizy schematu pod kątem przebiegu nitki osnowy od wału osnowowego do
wału tkaninowego,

zapisać odpowiedź.

Przewał

Drążki
rozdzielcze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

papier formatu A4, flamastry,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

wiczenie 2

Załóż na krosno drążki rozdzielające a następnie skrzyżuj pomiędzy nimi zaznaczony

przez nauczyciela fragment osnowy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przygotować stanowisko pracy zgodnie ze wskazówkami nauczyciela,

wyszukać w instrukcji obsługi krosna odpowiednie informacje,

wykonać ćwiczenie (rys. 6),

sprawdzić, czy wszystkie nitki są prawidłowo skrzyżowane w drążkach rozdzielających.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

krosno,

–

drążki rozdzielające,

–

nożyczki,

–

sznurek,

–

instrukcja obsługi krosna,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

wiczenie 3

Zwiąż na krośnie zerwane nitki osnowy. Przed przystąpieniem do prostowania zerwanych

nitek osnowy wyrównaj nicielnice, wykorzystując mechanizm krzywkowy zewnętrzny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych schemat mechanizmu krzywkowego
zewnętrznego,

odszukać w instrukcji obsługi krosna czółenkowego wyposażonego w mechanizm
nicielnicowy krzywkowy zewnętrzny, sposób równania ramek nicielnicowych,

przygotować stanowisko pracy,

wykonać ćwiczenie, stosując się do instrukcji obsługi krosna,

posprzątać stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

krosno z mechanizmem nicielnicowym krzywkowym zewnętrznym,

–

nożyczki,

–

instrukcja obsługi krosna,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wskazać na krośnie mechanizmy potrzebne do wytworzenia tkaniny?

wyjaśnić zasadę działania mechanizmu nicielnicowego
krzywkowego?

wyjaśnić jak wpływa na wygląd tkaniny położenie drążków
rozdzielających (ich odległość od ramek nicielnicowych)?

wyjaśnić różnice między mechanizmem krzywkowym wewnętrznym
a zewnętrznym?

wymienić pomocnicze urządzenia krosna?

związać na krośnie zerwane nitki osnowy?

wyjaśnić w jakim elemencie mechanizmu nicielnicowego
krzywkowego zaprogramowany jest splot tkaniny?

założyć na krosno drążki rozdzielające

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Mechanizmy wprowadzające wątek do przesmyku (przerzutowe)

4.2.1. Materiał nauczania

Zadaniem mechanizmu jest przerzucanie czółenka z wątkiem przez otwarty przesmyk.

W krosnach czółenkowych wątek wprowadzany jest do przesmyku przy pomocy czółenek,
które w zależności od typu krosna mają różną wielkość i konstrukcję (rys. 6).

Rys. 6. Czółenko tkackie z nawojem wątkowym [opracowanie własne]

Poza przenoszeniem wątku z jednej strony krosna na drugą, czółenko spełnia także drugą

funkcję – magazynuje zapas wątku. Wątek, jednym końcem zamocowanym w tkaninie,
odwija się z nawoju zamocowanego w czółenku.

Rys. 7. Mechanizm przerzutowy krzywkowy [opracowanie własne]

Po dobiciu wątku do krawędzi tkaniny przez płochę umieszczoną w bidle i utworzeniu

kolejnego przesmyku, następuje przerzut czółenka w kierunku przeciwnym do poprzedniego.
W ten sposób otrzymuje się dobre zamocowanie nitek brzegowych osnowy. Tworzenie
zamkniętej krajki z obu stron tkaniny jest zaletą krosien czółenkowych.

Goniec

Bijak

Amortyzator
skórzany

Obejma skórzana

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na rysunku 7 pokazany jest mechanizm przerzutowy poziomy zamocowany z lewej

strony bidła.

Mechanizmy przerzutowe dzielimy ze względu na rodzaj napędu na:

–

mechanizmy przerzutowe krzywkowe,

–

mechanizmy przerzutowe korbowe,

–

mechanizmy przerzutowe sprężynowe,

–

mechanizmy przerzutowe specjalne.
Mechanizmy przerzutowe krzywkowe w zależności od rozmieszczenia ich na krośnie

dzielimy na trzy grupy: z dolnym biciem, ze średnim biciem, z górnym biciem. Poza tym
w zależności od sposobu pracy dzieli się na mechanizmy z kolejnym i dowolnym biciem.
Pierwsze mechanizmy pracują z jednym czółenkiem, wprawiając je w ruch raz z jednej raz
z drugiej strony krosna (rys. 8a).

Mechanizmy z dowolnym biciem pracują z dwoma i więcej czółenkami i mogą wprawić

je w ruch kolejno z jednej i drugiej strony krosna (rys. 8b).

Mechanizmy otrzymują napęd z wału krzywkowego (1) (rys. 8a), na którym osadzona

jest krzywka (2). Jej obrót za pośrednictwem stożka przerzutowego (3), układu dzwigni,
obejmy skórzanej, bijaka (6) wprawia w ruch goniec (7), który przekazuje ruch czółenku (8).

Hamowanie czółenka po przelocie przez przesmyk odbywa się w wyrzutni zamocowanej

na drugim końcu belki bidła (rys. 9).

Rys. 8. Mechanizmy przerzutowe: a) krzywkowy z kolejnym biciem, b) korbowy z dowolnym biciem [2, s. 327]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 9. Czółenko wpadające do wyrzutni [opracowanie własne]

Wyhamowanie prędkości czółenka następuje na skutek tarcia o ścianki wyrzutni. Część

energii kinetycznej czółenka przejmuje goniec (rys. 7) w momencie uderzenia czółenka.

Na rysunku 8b pokazany jest mechanizm przerzutowy korbowy z dowolnym biciem

z każdej strony krosna. Mechanizmy te stosowane są w krosnach szerokich wolnobieżnych.

Na kole zębatym Z

, które otrzymuje napęd od silnika, umieszczony jest sworzeń (2).

Obrót sworznia przez układ dźwigni (3, 4, 5, 6, 7) zamieniany jest na ruch wahadłowy
obrotnicy (8). Dzięki takiej konstrukcji przy każdym obrocie wału głównego obrotnica
otrzymuje krótkie wahnięcie do wnętrza krosna. Ruch obrotnicy poprzez dźwignię (10)
z zapadką (11), łącznik (12) i obejmę (13) napędza drążek przerzutowy (bijak) (14). Koniec
bijaka napędza goniec (17).

Ruch obrotnicy (8) przekazywany jest poprzez łącznik do obrotnicy znajdującej się

z drugiej strony krosna, która napędza poprzez identyczny układ dźwigni goniec,
zamocowany w wyrzutni na drugim końcu belki bidła.

Ponieważ mechanizmy przerzutowe, znajdujące się po obu stronach krosna, są napędzane

jednocześnie, wyposażone są w urządzenia sterujące przerzutem czółenka.

Zasada pracy tego urządzenia polega na tym, że gdy w wyrzutni na wysokości bieżni

bidła znajduje się czółenko, wówczas w mechanizmie przerzutowym po przeciwnej stronie
krosna zostaje uniesiona zapadka (11), mechanizm zostaje wyłączony z pracy.

Gdy nie ma czółenka w wyrzutni, wtedy zapadka przeciwległego mechanizmu zostaje

opuszczona i mechanizm może działać.

Przed uruchomieniem krosna należy sprawdzić, czy czółenko prawidłowo osadzone jest

w wyrzutni. Powinno być ściśle dosunięte do gońca (rys. 10). Następnie bidło należy ustawić
jak najbliżej nicielnic (tylne skrajne położenie bidła). W otwartym przesmyku musi
znajdować się niezapleciona z nitkami osnowy nitka wątku. Po upewnieniu się, że
uruchomienie krosna nie będzie stanowiło zagrożenia dla innych osób znajdujących się
w pobliżu, możemy krosno włączyć. Krosno uruchamiamy za pomocą dźwigni pokazanej na
rysunku 9. Aby krosno włączyć, należy dźwignię przesunąć wzdłuż belki bidła (kierunek B)

Dzwignia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i zaczepić ją (pociągając do siebie) o występ w korpusie. Cofamy krosnem, przesuwając
dźwignię z położenia środkowego w stronę belki bidła (kierunek A).

Mechanizmy przerzutowe sprężynowe stosowane są w krosnach chwytakowych.

Elementem napędowym jest wałek skrętny, który przed przerzutem zostaje napięty,
a następnie w chwili wyrzutu przenośnika wątku (chwytaka) zwolniony.

Mechanizmy przerzutowe specjalne są dwóch rodzajów:

–

mechanizmy pracujące z czółenkami,

–

mechanizmy pracujące z innymi rodzajami przenośnika wątku.
Pierwsze mechanizmy mają zastosowanie, np. w krosnach pasmanteryjnych, których

czółenko poruszane jest za pomocą zębatki oraz w krosnach okrągłych, których czółenko
poruszane jest za pomocą elektromagnesu.

Drugi rodzaj mechanizmów specjalnych stosowany jest w krosnach rapierowych

i dyszowych.

Wprowadzanie wątku do przesmyku za pomocą czółenka jest rozwiązaniem mającym

wiele wad. Do głównych wad mechanizmu przerzutowego zaliczamy:
–

ograniczenie prędkości tkania ze względu na duże obciążenia dynamiczne,

–

poważne zakłócenia ciągłości procesu,

–

podrożenie kosztów produkcji.
Dlatego w nowoczesnych krosnach obiektem ciągłych zmian jest sposób wprowadzania

wątku do przesmyku.

Rys. 10. Czółenko osadzone w wyrzutni przed uruchomieniem krosna [opracowanie własne]

Udarne działanie mechanizmów przerzutowych jest przyczyną częstych jego

rozregulowań i uszkodzeń, co powoduje powstawanie błędów w tkaninie i większe zużycie
części wymiennych. Z tego też powodu trzeba często sprawdzać i starannie dokręcać wszystkie
połączenia śrubowe, jak również sprawdzać ustawienie poszczególnych elementów.

Zauważone usterki należy natychmiast zgłaszać osobie odpowiedzialnej za stan

techniczny krosien.

Najczęściej występującym błędem w tkaninie z winy złej pracy mechanizmu

przerzutowego jest nie przeplatanie nitki wątku z nitkami osnowy przy brzegu tkaniny.
Przyczyną tego błędu jest:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

za wczesny wyrzut czółenka w stosunku do otwarcia przesmyku – czółenko przelatuje
nad brzegową grupą nitek osnowy, nie przeplatając ich z wątkiem. Należy poprawić
synchronizację mechanizmu przerzutowego i tworzącego przesmyk,

–

nadmierne zużycie czółenka lub gońca oraz złe ustawienie elementów wyrzutni
powoduje zmianę kierunku lotu czółenka. Przy nieznacznym odchyleniu powstaje błąd
powątkowania (nie przeplatanie nitek osnowy i wątku), a przy większych wypadanie
czółenka z przesmyku i powstawanie zagrożenia dla obsługi krosien. Zużyte części
należy wymienić, a źle ustawione wyregulować,

–

zużycie dźwigni przerzutowej lub wydłużenie elementów skórzanych mechanizmu
prowadzi do osłabienia siły i opóźnienia chwili wyrzutu czółenka. Powątkowanie może
powstać na wyjściu czółenka z przesmyku lub też mogą wystąpić niedoloty czółenka
zakłócające pracę krosna. W tym drugim przypadku powstaje możliwość wystąpienia
wielonitkowych zrywów osnowowych na skutek pozostania czółenka w przesmyku
podczas dobicia wątku do krawędzi tkaniny. Zużyte części należy wymienić.
Innym błędem w tkaninie są zrywy wątkowe. Powstają one na skutek nieprawidłowego

nastawienia hamowania wątku w czółenku, nieprawidłowego nawinięcia nawoju wątkowego,
powodującego grupowe zsypywanie się zwojów podczas odwijania przędzy, występowanie
zadziorów na czółenku lub elementach wyrzutni, o które może zaczepić wątek.

Na skutek zbyt silnego hamowania wątku w czółenku lub nadmiernej siły przerzutu może

wystąpić zaciąganie wątku w krajce tkaniny. Powstaje krajka nierówna, obniżająca wygląd
tkaniny.

4.2.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie zadania w czasie procesu tkania realizuje czółenko tkackie?

Jakie zadanie w czasie procesu tkania wykonuje mechanizm przerzutowy?

Jakie znasz rodzaje mechanizmów przerzutowych?

Jakie błędy w tkaninie powoduje rozregulowanie mechanizmu przerzutowego?

Jakie elementy mechanizmu przerzutowego najczęściej ulegają uszkodzeniu?

Jakie położenie musi zająć bidło przed uruchomieniem krosna?

Jakie wady posiada mechanizm przerzutowy krosna czółenkowego?

4.2.3. Ćwiczenia

wiczenie 1

Po zatrzymaniu krosna wymień w czółenku nawój wątkowy i uruchom krosno.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w instrukcji obsługi krosna czółenkowego, w jakiej pozycji krosna wyjmujemy
czółenko z wyrzutni,

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje, jak prawidłowo osadzamy czółenka
w wyrzutni oraz jak uruchamiamy krosno,

przygotować stanowisko pracy,

wykonać ćwiczenie, stosując się do instrukcji obsługi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

krosno czółenkowe,

–

poradnik dla ucznia,

–

instrukcja obsługi krosna,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

wiczenie 2

Sprawdź stan techniczny i ustawienie poszczególnych elementów mechanizmu

przerzutowego. Dokonaj ich oceny i uzasadnij ją.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje, jakie elementy mechanizmu
przerzutowego najczęściej ulegają uszkodzeniu czy rozregulowują się,

odszukać w instrukcji obsługi krosna czółenkowego jak powinny być ustawione elementy
mechanizmu przerzutowego,

wykonać ćwiczenie, stosując się do instrukcji obsługi krosna.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

krosno czółenkowe lub model mechanizmu przerzutowego,

–

poradnik dla ucznia,

–

instrukcja obsługi krosna

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

wiczenie 3

Goniec na krośnie uległ uszkodzeniu. Wymień go na nowy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat budowy mechanizmu
przerzutowego,

odszukać w instrukcji obsługi krosna czółenkowego, jaka jest kolejność wykonywania
prac przy wymianie gońca oraz jakie są zasady jego regulacji,

przygotować stanowisko pracy,

wykonać ćwiczenie,

posprzątać stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

krosno z mechanizmem przerzutowym krzywkowym,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wskazać na krośnie elementy mechanizmu przerzutowego?

wyjaśnić zasadę działania mechanizmu przerzutowego?

wyjaśnić, jak wpływa na wygląd tkaniny położenie drążków
rozdzielających (odległość od ramek nicielnicowych)?

wymienić goniec w mechanizmie przerzutowym?

wymienić błędy w tkaninie, które powstają z powodu wadliwej pracy
mechanizmu przerzutowego?

wyjaśnić różnice między mechanizmem przerzutowym korbowym
a sprężynowym?

sprawdzić stan techniczny i ustawienie poszczególnych elementów
mechanizmu przerzutowego?

wymienić w czółenku nawój wątkowy?

uruchomić krosno?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Mechanizmy dobijające wątek do krawędzi tkaniny (bidłowe)

4.3.1. Materiał nauczania

Po wprowadzeniu wątku do przesmyku, zostaje on dosunięty do krawędzi tkaniny przez

płochę z pewną siłą i prędkością, i stąd proces ten nosi nazwę dobijania.
Płocha jest zamocowana w bidle i wykonuje razem z nim ruch wahadłowy. Wielkość tego
ruchu zależy od rozmiarów przesmyku i przenośnika wątku.

Częstotliwość jest równa częstotliwości wątkowania krosna.

Rys. 11. Bidło: a) elementy bidła, b) mocowanie płochy w belce bidła [2, s. 342]

Na rysunku 11 przedstawiony jest schemat bidła. Kloc bidła (1) i zamocowana w nim

płocha (2) wahają się około stałej osi (3). Kloc bidła spoczywa na nogach bidłowych (4) i jest
przykręcony do nich śrubami. Bidło napędzane jest przez wykorbienie wału (5) za pomocą
bidłowodów (6). Nogi bidła łączą się z bidłowodami za pomocą sworzni (7).

Na wierzchu kloca bidła jest umocowana bieżnia 9 wykonana z twardego, bukowego lub

klonowego drewna.

Przesuwanie wątku do krawędzi tkaniny odbywa się początkowo z pomijalnie małym

oporem. W miarę zamykania przesmyku i zbliżania się płochy do przedniego skrajnego
położenia, opór stawiany przez wątek rośnie na skutek tarcia między nim a nitkami osnowy.
Po dobiciu płocha cofa się do tylnego skrajnego położenia. W dalszym ciągu następuje
utworzenie kolejnego przesmyku i odbiór tkaniny.

Aby spełnić zadanie dobijania wątku oraz umożliwić wprowadzenie go do przesmyku,

bidło wykonuje ruch wahadłowy między przednim a tylnym skrajnym położeniem. Ruch
bidła powinien trwać możliwie długo w pobliżu tylnego skrajnego położenia, tzn. jego
prędkość w tym czasie musi być jak najmniejsza, ponieważ wtedy odbywa się przelot
czółenka przez przesmyk. Dobijanie wątku w celu uzyskania założonej jego liczności
w tkaninie, powinno odbywać się z odpowiednio dużą siłą. Spełnienie wszystkich tych
warunków jednocześnie jest konstrukcyjnie bardzo trudne.

Napędy mechanizmów bidłowych można podzielić na dwie grupy:

–

korbowe (czteroprzegubowe, wieloprzegubowe),

–

krzywkowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czteroprzegubowy korbowy napęd bidła dzięki prostocie budowy, obsługi i konserwacji

jest najbardziej rozpowszechniony (rys. 12). Mechanizmy bidłowe w różnych typach krosien
różnią się tylko wymiarami poszczególnych ogniw, wielkościami działających sił, ich
rozmieszczeniem oraz szczegółami konstrukcyjnymi.

Rys. 12. Korbowy czteroprzegubowy napęd bidła [3, s. 225]

Bidło składa się z dwóch wsporników (1), do których jest przymocowana belka (2).

Wsporniki razem z belką tworzą ramę, która wykonuje ruch wahadłowy dookoła wału
podbidłowego (3). Do górnych końców wsporników przymocowana jest belka (4). Między
nią i belką (2) jest umocowana płocha (5). Na obu końcach bidła zamocowane są wyrzutnie
(nie zaznaczone na rysunku). Ruch wahadłowy otrzymuje bidło z wału wykorbionego (6) za
pośrednictwem bidłowodów (7).

Bidło typowego krosna wraz z napędem o strukturze czteroprzegubowej jest

mechanizmem korbowo-wahaczowym, przy czym wahaczem jest samo bidło. Sworzeń
bidłowodu C porusza się po łuku o promieniu R (rys. 13).

Rys. 13. Schemat kinematyczny czteroprzegubowego napędu bidła [2, s. 342]

Długość łuku mierzona między przednim skrajnym położeniem sworznia C

i tylnym

skrajnym położeniem sworznia C

zależy od wymiarów geometrycznych ogniw mechanizmu.

Wielkość jego musi zapewnić swobodny przelot czółenka lub innego elementu przenoszącego
wątek przez przesmyk.

Długość bidłowodu l wskazuje duży wpływ na przebieg drogi, prędkości i przyspieszenia

bidła. Skrócenie bidłowodu poprawia warunki przelotu czółenka. Czółenko ma więcej czasu
na przelot przez przesmyk.

Taka konstrukcja bidła występuje w krosnach kortowych ciężkich. Czółenko ma większą

masę w porównaniu z czółenkiem krosna wąskiego, dlatego też w celu zmniejszenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

obciążenia mechanizmu przerzutowego należy zmniejszyć przyspieszenie bidła w jego
tylnym skrajnym położeniu. Duże przyspieszenie jest wymagane w czasie dobicia wątku.

Długie bidłowody stosuje się w krosnach jedwabniczych, produkujących tkaniny lekkie,

nie wymagających dużej siły dobicia.

Wieloprzegubowy korbowy napęd bidła

Omówione wcześniej rozwiązanie konstrukcyjne mechanizmu bidłowego zapewnia tylko

jedno dobicie wątku w czasie jednego obrotu wału głównego krosna. Przy wyrobie tkanin
o dużej gęstości wątku wymagane jest podwójne dobicie. Przykład rozwiązania napędu bidła
o podwójnym dobiciu przedstawia rysunek 14.

Rys. 14. Napęd bidła o podwójnym dobiciu [2, s. 346]

Bidło (5) otrzymuje napęd od wału głównego krosna poprzez korbę (1), bidłowód (2)

i dwa łączniki (3 i 4). Dobicie wątku następuje, gdy łączniki (3 i 4) ustawione są w jednej linii
prostej. Takie położenie przyjmują one dwa razy przy jednym obrocie wału głównego.

Przy tej konstrukcji bidła czas dla przelotu czółenka przez przesmyk jest krótki.

W związku z tym wymagana jest duża prędkość jego wyrzutu.

W bawełniarskich krosnach mechanicznych, na których produkuje się tkaniny z okrywą

pętelkową typu frotte, stosuje się specjalne mechanizmy bidłowe zapewniające zmienny skok
bidła. Na rysunku 15 pokazany jest przykład takiego bidła.

Krótki bidłowód (1) jest połączony przegubowo z kulisą (2). W podłużnym wycięciu

dolnego ramienia kulisy jest wkręcony sworzeń 3. Dźwignia (4) jest sterowana przez maszynę
nicielnicową lub maszynę żakardową. Gdy maszyna opuści dźwignię (4), hak uformowany na
jej końcu zaczepia za sworzeń zamocowany w kulisie i bidłowód wraz z nią zajmuje pozycję,
w którym płocha przy przednim skrajnym położeniu bidła nie dochodzi do krawędzi tkaniny
(rys. 15a). Po przerzuceniu żądanej liczby wątków w określonej odległości od krawędzi
tkaniny dźwignia (4) zostaje podniesiona, dolne ramię kulisy opada na elastyczny wspornik
(5), bidło zajmuje położenie bliższe przedpierśnia, dobijając grupę wątków do krawędzi
tkaniny (rys. 15b). Wysokość pętelek zależy od położenia sworznia (3) w wycięciu ramienia
kulisy i można ją regulować przez przesuwanie sworznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 15

dła z łamanym bidłowodem sterowanym za pomocą maszyny nicielnicowej lub maszyny żakardowej:

a) płocha przy przednim skrajnym położeniu nie dochodzi do krawędzi tkaniny, b) płocha dobija wątek
do krawędzi tkaniny [opracowanie własne]

Krzywkowy napęd bidła

Przy krosnach bardzo szerokich czas przelotu czółenka lub innego przenośnika wątku

przez przesmyk jest bardzo długi.

Najkorzystniejszy jest wtedy postój bidła w tylnym skrajnym położeniu.
Napęd bidła z postojem jego w tylnym skrajnym położeniu najłatwiej jest uzyskać za

pomocą krzywek (rys. 16).

Rys. 16. Krzywkowy napęd bidła [2, s. 347]

Na wale głównym krosna osadzona jest krzywka (2) i przeciwkrzywka (2), nadające

przymusowy ruch wahadłowy dźwigni trójramiennej (3). Na pionowym ramieniu dźwigni (3),
będącym wspornikiem, osadzona jest belka bidła (4) z płochą (5). Profil krzywek jest tak
dobrany, że zapewnia postój bidła w tylnym skrajnym położeniu przez około 240°

kąta obrotu

wału głównego krosna.

Uszkodzenia mechanizmów bidłowych

Do najczęściej występujących rozregulowań i uszkodzeń mechanizmów bidłowych należą:

–

nieustawienie tylnej ściany wyrzutni i płochy oraz dna wyrzutni i bieżni bidła w jednej
płaszczyźnie. Powoduje to wypadanie czółenka z przesmyku lub niedoloty czółenka

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zakłócające ciągłość pracy krosna. Wymienione elementy krosna należy ustawić
dokładnie względem siebie, posługując się linijką,

–

zanieczyszczenie wyrzutni, ciasne ustawienie przedniej ściany względem czółenka.
Powoduje to przecinanie wątku. Należy wyrzutnię oczyścić, usunąć zadziory przez
zeszlifowanie i ustawić szerokość wyrzutni wg wymagań i instrukcji montażu dla danego
krosna,

–

nieprawidłowe ustawienie płochy (przesuwanie się jej w wzdłuż bieżni i pionowe
drgania). Błąd ten powoduje, że tkanina wychodzi z rozpinek oraz położenie krawędzi
tkaniny jest niestabilne. Wywołuje to zwiększenie zrywności osnowy, szczególnie
w krajkach. Pionowe drgania prowadzą do wypadania czółenka z przesmyku
i nierównomierne dobijanie wątku do tkaniny,

–

duże luzy w łożyskach bidłowodów. Powodują nierównomierne dobijanie wątku
i niedokładną wymianę cewek w czółenku w krośnie automatycznym. Należy wymienić
łożyska bidłowodów,

–

nierówna

powierzchnia

płochy

prowadzi

szybkiego

zużycia

czółenka

i nierównomiernej struktury tkaniny. Płochę należy naprawić lub wymienić,

–

niejednakowa długość bidłowodów powoduje skośne ułożenie belki bidła. Może to
prowadzić do uszkodzenia podpór bidła, a także do szybkiego zużycia łożysk
mechanizmu. Należy ustawić jednakową długość bidłowodów.

4.3.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jak i gdzie zamocowana jest płocha?

Jaki ruch w czasie pracy krosna wykonuje bidło?

Jaki mechanizm krosna zamocowany jest na końcach bidła?

Jak dzielimy mechanizmy bidłowe?

Jakie elementy mechanizmu bidłowego najczęściej ulegają uszkodzeniu?

Jakie położenie musi zająć bidło, aby przez przesmyk mogło przelecieć czółenko na
drugą stronę krosna?

Jakie długości bidłowodu stosujemy na krosnach szerokich produkujących tkaninę
o dużej gęstości?

4.3.3. Ćwiczenia

wiczenie 1

Płocha w krośnie uległa uszkodzeniu. Wymień uszkodzoną płochę na nową otrzymaną od

nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w instrukcji obsługi danego krosna, jak mocujemy płochę,

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat mocowania płochy,

przygotować stanowisko pracy,

wykonać ćwiczenie, stosując się do poleceń w instrukcji obsługi,

posprzątać stanowisko pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

krosno czółenkowe,

–

narzędzia potrzebne do wykonania ćwiczenia,

–

poradnik dla ucznia,

–

instrukcja obsługi krosna,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

wiczenie 2

Sprawdź stan techniczny i ustawienie poszczególnych elementów mechanizmu

bidłowego. Dokonaj ich oceny i uzasadnij ją.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat budowy mechanizmu
bidłowego,

odszukać w instrukcji obsługi krosna czółenkowego, jak powinny być ustawione
elementy mechanizmu bidłowego,

przygotować stanowisko pracy,

wykonać ćwiczenie, stosując się do instrukcji obsługi,

posprzątać stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

krosno czółenkowe lub model mechanizmu bidłowego,

–

narzędzia potrzebne do wykonania ćwiczenia,

–

poradnik dla ucznia,

–

instrukcja obsługi krosna,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

wiczenie 3

Czółenko ciasno wpada do wyrzutni co powoduje przecinanie wątku. Ustaw szerokość

wyrzutni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat budowy mechanizmu
bidłowego,

odszukać w instrukcji obsługi krosna czółenkowego jak należy ustawić szerokość
wyrzutni,

przygotować stanowisko pracy,

wykonać ćwiczenie,

posprzątać stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

krosno czółenkowe,

–

narzędzia potrzebne do wykonania ćwiczenia,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wskazać na krośnie mechanizm bidłowy i nazwać jego elementy?

wyjaśnić zasadę działania mechanizmu bidłowego krzywkowego?

wyjaśnić, jakie błędy w tkaninie powoduje źle zamocowana płocha?

wyjaśnić różnice między mechanizmem rotte g krzywkowym
a korbowym?

wymienić, jakie zadania wykonuje bidło?

zamocować płochę w belce bidła?

wyjaśnić zasadę działania mechanizmu bidłowego do produkcji
tkanin frotte?

ustawić szerokość wyrzutni dla danego czółenka?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Mechanizmy zasilające krosno osnową

4.4.1Materiał nauczania

Mechanizmy zasilające osnową krosno muszą wypełniać następujące zadania:

–

nadać osnowie odpowiednie dla wytwarzanej tkaniny napięcie wstępne i utrzymać je
podczas tkania,

–

zasilać strefę roboczą krosna odcinkiem osnowy koniecznym do wytworzenia elementu
tkaniny i niekiedy do otwarcia przesmyku,

–

nawinąć osnowę na nawój w czasie zamykania przesmyku.
Do wykonania tych zadań służą różne rodzaje mechanizmów zasilających.
Dzielimy je na:

–

hamulce (z nastawieniem ręcznym lub automatycznym),

–

regulatory (pozytywne i negatywne).
Hamulce osnowowe są urządzeniami o działaniu biernym. Napięcie osnowy uzyskiwane

jest na skutek przeciwdziałania obrotowi wału osnowowego przy jej odwijaniu przez
mechanizm odbierający tkaninę. Obrót wału jest możliwy wtedy, gdy napięcie osnowy stanie
się większe od siły tarcia w hamulcu.

W krosnach mechanicznych stosowane są hamulce dźwigniowe (rys. 17).
Osnowa nawinięta jest na wał (1) posiadający na obu końcach tarcze hamulcowe (2).

Każdą tarczę opasuje giętkie cięgno (3) (lina konopna, bawełniana, łańcuch) zaczepione jednym
końcem do szkieletu krosna, a drugim do jednoramiennej dźwigni hamulcowej (4). Na końcu
dźwigni hamulcowej zawieszony jest obciążnik (5), który napina cięgno (3). Od wielkości
obciążnika (5) i od miejsca jego zawieszenia na dźwigni hamulcowej (4), zależy siła tarcia, jaka
występuje między cięgnem (3) a tarczą (2), a tym samym napięcie w nitkach osnowy.

Jeśli wymiana obciążnika lub jego przesunięcie okażą się niewystarczające, można

zwiększyć lub zmniejszyć kąt opasania tarczy hamulcowej przez cięgno.

Czynności związane z regulacją napięcia osnowy wykonuje tkacz.

Rys. 17. Hamulec osnowowy [2, s. 354]

Aby usprawnić obsługę krosna, skonstruowano hamulec różnicowy (rys. 18).
Tarcza hamulcowa (1) opasana taśmą hamulcową (2). Taśma jednym końcem

przymocowana jest do ramy krosna, a drugim do dwuramiennej dźwigni (3) zwanej
różnicową. W miarę odwijania osnowy, średnica nawoju maleje i dźwignia (6) wykonuje
obrót w lewo, co powoduje przesuw rolki (7) na krótsze ramię dźwigni różnicowej (3),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zmniejszając tym samym napięcie w taśmie (2), a więc i siłę hamowania wału osnowowego.
W ten sposób napięcie wstępne osnowy jest stałe przez cały czas tkania.

Rys. 18. Hamulec osnowowy różnicowy (automatyczny) [2, s. 357]

Regulatory osnowowe są mechanizmami o działaniu czynnym. Przy zastosowaniu tych

mechanizmów wał osnowowy otrzymuje przymusowy obrót w czasie odwijania osnowy za
pośrednictwem specjalnych urządzeń, niezależnie od działania mechanizmu odbierającego
tkaninę. Napięcie osnowy utrzymywane jest odpowiednią długością zasilania.

Pozytywne regulatory osnowowe zasilają strefę roboczą krosna odcinkiem osnowy

o stałej długości, dobranym odpowiednio do gęstości wątku w tkaninie, niezależnie od stanu
napięcia w osnowie.

Regulatory te stosuje się w krosnach produkujących tkaniny pluszowe i frotowe do

podawania osnowy okrywy. Osnowę zasadniczą podaje hamulec lub regulator negatywny.

Negatywne regulatory osnowowe podają odcinek osnowy do strefy roboczej krosna

w zależności od jej napięcia. Jeśli przy tworzeniu elementu tkaniny zużyty odcinek będzie
większy od odcinka podawanego przez regulator, wtedy wzrasta napięcie w osnowie
i regulator zaczyna podawać dłuższe odcinki osnowy. Przy zmniejszaniu się napięcia,
regulator podaje krótsze odcinki osnowy, czyli jest odwrotnie.

W ten sposób regulatory nie wyrównują, lecz ograniczają tylko wahania napięć osnowy

i w takich granicach, że tkacz nie musi nadzorować ich pracy.

Przykładem takiego rozwiązania jest regulator osnowowy pokazany na rysunku 19.
Regulator napędzany jest wspornikiem 1 przymocowanym do podpory bidła (2).

Wspornik 1 wykonuje ruchy wahadłowe wraz z bidłem i w ten sposób napędza cięgnem (3)
kulisę (4).

Kulisa jest dźwignią dwuramienną, której jedno ramie ma przekrój rynnowy.
Ruch wahadłowy kulisy (4) poprzez czop kulisy (5) przekazywany jest na układ zapadek

(6), napędzających koło zapadkowe Z

osadzone na wspólnym wałku ze ślimakiem Z

Okresowy obrót ślimaka Z

za pośrednictwem zazębiającej się z nim ślimacznicy Z

przenoszony jest na wał (7), z którego poprzez sprzęgło kłowe łączy się wał osnowowy.

Napięcie osnowy uzyskiwane jest przy pomocy sprężyny (8) zamocowanej jednym

końcem do uchwytu (9), a drugim do osi kółka zapadkowego (10). Przy maksymalnej
ś

rednicy nawoju kółko (10) znajduje się na końcu pochyłej zapadki (11).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 19. Negatywny regulator osnowowy Saurera: 1) wspornik, 2) podpory bidła, 3) cięgno, 4) kulisa, 5) czop

kulisty, 6) układ zapadek, 7) wał, 8) sprężyna, 9) uchwyt, 10) oś koła zapadkowego, 11) zębatka,
12) wyczuwacz średnicy, 13) ramię, 14, 17) łącznik, 15) ząb, 16) jarzmo, 18) korpus, 19) kółko,
Z

) koło zapadkowe, Z

) ślimak, Z

) ślimacznica, Z

, Z

) segmęty zębate [2, s. 359]

W tej pozycji sprężyna napięta jest maksymalnie. Napięcie sprężyny maleje w miarę

przesuwania się kółka w dół. Przesuwaniem kółka (10) steruje poprzez wyczuwacz średnicy
(12) nawoju osnowowego. W miarę odwijania się osnowy średnica nawoju maleje. Dźwignia
wyczuwacza (12) wykonuje stopniowy obrót zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Poprzez
segmenty zębate Z

i Z

obrót przekazywany jest na ramię (13), które pociąga łącznik (14)

z zębem (15), za którym podąża kółko (10).

Dźwignia z zębatką (11) łączy się z jarzmem (16), do którego za pomocą łącznika (17)

przyłączony jest korpus (18) ze ślimakiem Z

. Korpus (18) osadzony jest obrotowo na wale

(7) regulatora, dzięki czemu cały układ wraz z wałem osnowowym może wykonywać obroty
wahadłowe.

Przy wzroście napięcia nitki osnowy powodują obrót wału osnowowego, który obracając

się wraz ze ślimacznicą i ślimakiem pokonuje opór sprężyny (8) i jednocześnie powoduje
przesunięcie się czopa kulistego (5) na większe ramię kulisy (4).

Przy stałym kącie wahań kulisy czop (5) po przesunięciu się na jej większe ramię

wykonuje większe wychylenie, a tym samym koło zapadkowe Z

obraca się o większy kąt.

Wskutek tego odwinięty zostaje dłuższy odcinek osnowy.
Przy zmniejszaniu się napięcia w osnowie, sprężyna (8) wywołuje obrót wału

osnowowego w kierunku nawijania, co powoduje przesunięcie czopa (5) na krótsze ramię
kulisy (4) i podawanie przez regulator krótszych odcinków osnowy.

Do ręcznego obracania wałem osnowowym służy kółko (19) po uprzednim wyłączeniu

z pracy zapadek (6). Elementy te pokazane są na rysunku (20).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wstępne napięcie osnowy można regulować:

–

zmianą długości ramienia b (skracanie ramienia powoduje wzrost napięcia wstępnego),

–

zwiększenie rozciągu sprężyny (8), przez umocowanie jej w różnych miejscach uchwytu
(9) (rozciągnięcie sprężyny powoduje większe napięcie osnowy),

–

wymianą sprężyny 8 na sprężynę o innej charakterystyce.

Rys. 20. Regulator osnowowy [opracowanie własne]

Uszkodzenia i rozregulowania mechanizmów zasilających osnową

Do najczęstszych rozregulowań i uszkodzeń hamulców osnowowych należą:

–

zanieczyszczenia smarem powierzchni tarcz hamulcowych. Powoduje to ślizganie się
cięgna na tarczy i słabe hamowanie. Aby temu zapobiec należy kontrolować
powierzchnię tarczy i często czyścić,

–

wydłużenie cięgien, co powoduje opuszczenie dźwigni hamulcowej i opieranie się
obciążnika o podłogę. Należy skrócić cięgno,

–

skaleczenie i obluzowanie tarcz hamulcowych na wale osnowowym. Jest to przyczyną
nierównomiernego hamowania wału. Przy drobnych skaleczeniach należy tarcze
wyrównać, a przy większych wymienić. Obluzowaną tarczę trzeba ponownie zamocować
na wale.
Do najczęstszych rozregulowań i uszkodzeń regulatorów osnowowych należą:

–

obluzowanie się dźwigni na wałkach. Powoduje to nierównomierne podawanie osnowy
lub brak podawania. Wszystkie połączenia śrubowe powinny być regularnie kontrolowane,

–

zbyt ciasne przesuwanie się sworzni w kulisach jest przyczyną niedobicia wątku
w tkaninie oraz nierównomiernego podawania osnowy,

–

niewystarczające hamowanie koła zapadkowego jest przyczyną jego obrotu o kąt większy
niż to wynika ze skoku zapadki. Odcinek podawanej osnowy jest wtedy większy.

Sprężyna

Kółko

Zapadki

Jarzmo

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a napięcie osnowy maleje. W tkaninie otrzymuje się nierównomierną gęstość wątku.
Należy sprawdzić stan powierzchni trących i zauważone usterki usunąć.

Przewał

Zadaniem przewału jest zmiana kierunku osnowy po odwinięciu z wału osnowowego.

Przewał jest to belka lub rura stalowa zamocowana na wspornikach w szkielecie krosna (rys. 21).

Rys. 21. Przewał wykonany ze stalowej rury [opracowanie własne]

Na rysunku 22 podano podział przewałów ze względu na konstrukcję.

Rys. 22. Podział przewałów: 1) przewał, 2) nitka osnowy, 3) wał, 4) mimośród [2, s. 362]

Oprócz zmiany kierunku osnowy przewał spełnia ważne zadanie technologiczne przy

tworzeniu tkaniny. Przewał sprężynujący współpracujący z negatywnym regulatorem steruje
długością odcinka podawanej osnowy.

Przewały stałe stosuje się przy wyrobie tkanin ciężkich. W osnowie na skutek tarcia

o przewał wzrasta napięcie, co sprzyja uzyskiwaniu dużych gęstości wątku. Przy tkaninach
bardzo ciężkich, kiedy osnowa musi być mocno napięta, stosuje się dwa i więcej przewałów.
Jednocześnie hamowanie wału osnowowego może być mniejsze, co zabezpiecza przed
wżynaniem się nitek osnowy w nawój.

Przewał

stały

obrotowy

sprężynujący

sterowany

Przewał

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przy produkcji tkanin lżejszych lepiej jest stosować przewały obrotowe, szczególnie

w tkactwie jedwabiu, gdzie tarcie nitek o przewał jest szkodliwe.

Przewały sprężynujące stosuje się w krosnach wyposażonych w regulatory osnowowe.

Sterują one podawaniem osnowy oraz wyrównują zmiany napięcia osnowy w czasie tkania,
przez co mniejsze są oscylacje wału osnowowego, a praca regulatora jest spokojniejsza.

Przewały sterowane są w krosnach wyposażonych w mechanizmy krzywkowe i maszyny

nicielnicowe. W tym przypadku w chwili otwierania przesmyku, przewał przybliża się do
nicielnic, a w chwili zamknięcia oddala się od nich. Uzyskuje się przez to wyrównanie
napięcia osnowy w różnych fazach pracy krosna oraz przez odpowiedni dobór wielkości
wychylenia, większe zagęszczenie tkaniny wątkiem.

Przy doborze wielkości wychylenia przewału należy kierować się:

–

wysokością przesmyku – im większa wysokość, tym większe wychylenie przewału,

–

produkowaną tkaniną – im tkanina cięższa, tym wychylenie przewału większe,

–

surowcem z którego wykonana jest osnowa. Przy osnowie mało elastycznej i słabej,
wychylenie większe, a przy osnowie elastycznej i mocnej mniejsze,

–

liczbą nicielnic, im więcej nicielnic tym wychylenie większe (większy jest skok nicielnic).

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jak dzielimy mechanizmy zasilające?

Jakie zadania wykonuje mechanizm zasilający?

Jak zmieniamy napięcie wstępne osnowy w krośnie wyposażonym w regulator negatywny?

Jakie zadania spełnia przewał?

Jak dzielimy przewały ze względu na konstrukcję?

Jaki przewał zastosujesz przy produkcji ciężkich, gęstych tkanin?

4.4.3. Ćwiczenia

wiczenie 1

Krosno wyposażone jest w hamulec osnowowy. Z wału osnowowego odwinęła się część

osnowy. Ustaw tak siłę hamowania, aby napięcie osnowy było odpowiednie dla procesu tkania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w instrukcji obsługi danego krosna, jak działa hamulec osnowowy i jak
regulujemy napięcie osnowy,

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat budowy hamulca osnowowego,

przygotować stanowisko pracy,

wykonać ćwiczenie, stosując się do instrukcji obsługi krosna,

posprzątać stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

krosno czółenkowe,

–

instrukcja obsługo krosna,

–

instrukcja bhp i p.poż obowiązująca w oddzile tkalni,

–

narzędzia potrzebne do wykonania ćwiczenia,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wiczenie 2

Sprawdź stan techniczny i ustawienie poszczególnych elementów mechanizmu

zasilającego negatywnego. Dokonaj ich oceny i uzasadnij ją.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat budowy mechanizmu
zasilającego negatywnego,

odszukać w instrukcji obsługi krosna wyposażonego w mechanizm zasilający negatywny
jak powinny być ustawione jego elementy,

przygotować stanowisko pracy,

wykonać ćwiczenie, stosując się do instrukcji krosna,

posprzątać stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

krosno wyposażone w mechanizm zasilający negatywny lub model mechanizmu
zasilającego negatywnego,

–

narzędzia potrzebne do wykonania ćwiczenia,

–

poradnik dla ucznia,

–

instrukcja obsługi krosna,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

wiczenie 3

Włóż wał osnowowy w krosno wyposażone w regulator osnowowy negatywny

i przygotuj osnowę do przywiązania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w instrukcji obsługi krosna czółenkowego, jak należy zamocować wał
osnowowy,

zapoznać się z instrukcją obsługi wózka do podnoszenia osnów,

zapoznać się z przepisami bhp dotyczącymi tego stanowiska pracy,

przygotować stanowisko pracy,

wykonać ćwiczenie, stosując się do instrukcji obsługi krosna i wózka,

posprzątać stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

krosno wyposażone w regulator osnowowy negatywny,

–

wózek do podnoszenia osnów,

–

narzędzia potrzebne do wykonania ćwiczenia,

–

poradnik dla ucznia,

–

instrukcja obsługi krosna,

–

instrukcja obsługi wózka,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wskazać na krośnie mechanizm zasilający i omówić jego zasadę
działania?

wyjaśnić jakie spełnia funkcje w krośnie mechanizm zasilający?

wyjaśnić jakie błędy w tkaninie spowoduje źle pracujący regulator?

ustawić siłę hamowania hamulca osnowowego?

sprawdzić stan techniczny elementów mechanizmu zasilającego
negatywnego?

sprawdzić ustawienie elementów mechanizmu zasilającego
negatywnego?

włożyć wał osnowowy w krosno?

przygotować osnowę do przywiązania?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Mechanizmy odbierające tkaninę ze strefy tworzenia

4.5.1. Materiał nauczania

Mechanizmy odbierające tkaninę dzielimy na dwie grupy:

–

pozytywne, na każdy obrót wału głównego krosna odbierają stały odcinek tkaniny, dając
równomierne rozłożenie wątków w tkaninie,

–

negatywne, odbierają odcinki tkaniny w zależności od grubości wątku, dając
nierównomierne ich rozłożenie.
Na rysunku 22 pokazano schemat pozytywnego mechanizmu odbierającego tkaninę.

Tkanina (1) zmienia kierunek na przedpierśniu (2), opasuje wał tarkowy (3), wałek kierujący
(4) i nawija się na wał tkaninowy (5). Wał tarkowy otrzymuje napęd od zespołu napędzającego.

Rys. 22. Pozytywny mechanizm odbierający tkaninę: 1) tkanina, 2) przedpierśień, 3) wał tarkowy, 4) wałek

kierujący, 5) wał tkaninowy, 6) dźwignia dwuramienna, 7) obciążnik, 8) hak, 9) występ [2, s. 367]

W celu zwiększenia tarcia między tkaniną a wałem tarkowym, ten ostatni owinięty jest

specjalną perforowaną taśmą stalową. Wałek kierujący (4) służy do zwiększenia kąta
opasania wału tarkowego przez tkaninę. Wał tkaninowy (5) obracany jest na skutek tarcia
wałem tarkowym. Dla uzyskania odpowiedniej siły tarcia między nimi, wał tkaninowy
dociskany jest do wału tarkowego dźwigniami dwuramiennymi (6) z obciążnikami (7)
umieszczonymi na obu jego końcach.

W celu zdjęcia tkaniny z krosna należy dzwignię (6) obrócić w kierunku przeciwnym do

ruchu wskazówek zegara i zaczepić hak (8) o występ (9).

Wyżej opisany mechanizm stanowi grupę pozytywnych mechanizmów odbierających

tkaninę o działaniu okresowym, tzn. że odbiór tkaniny odbywa się w czasie pewnej części
pełnego obrotu wału wykorbionego, najczęściej kiedy bidło wykonuje ruch do przedniego
skrajnego położenia.

Drugą grupę pozytywnych mechanizmów odbierających stanowią mechanizmy

o działaniu ciągłym. Odbiór tkaniny odbywa się wtedy w czasie całego obrotu wału
wykorbionego. Takie mechanizmy najczęściej stosowane są w krosnach pluszowych dla
zapewnienia stałej wysokości okrywy runa.

Na rysunku 23 pokazane jest krosno wyposażone w pozytywny mechanizm odbierający

tkaninę o działaniu okresowym. Tkanina pokonuje podobną drogę od przedpierśnia A do
wałka tkaninowego B jak w rozwiązaniu wyżej opisanym.

Różnica występuje jedynie w napędzie wałka tkaninowego. W tym mechanizmie napęd

z wału tarkowego na wał tkaninowy przekazywany jest za pomocą sprzęgła.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 23. Pozytywny mechanizm odbierający tkaninę [opracowanie własne]

Aby możliwe było ręczne nawinięcie lub odwinięcie tkaniny, mechanizm wyposażony

jest w koło, które obracając się w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara,
powoduje obrót wałka tkaninowego (odwija tkaninę z wałka tkaninowego). Przed użyciem
koła należy wcisnąć (pionowo w dół) dźwignię pokazaną na rysunku 24. Spowoduje to
podniesienie zapadek. Po puszczeniu dźwigni, wraca ona samoczynnie do położenia
pierwotnego.

Rys. 24. Pozytywny mechanizm odbierający tkaninę [opracowanie własne]

Negatywne mechanizmy odbierające

Cechą charakterystyczną mechanizmów odbierających tkaninę jest to, że obrót wału

tkaninowego powodowany jest działaniem siły ciężkości obciążnika lub przy pomocy
sprężyny. Mechanizmy te stosowane są w krosnach do produkcji tkanin wełnianych
zgrzebnych, lnianych (brezenty), itp.

Koło

Mechanizm
unoszący
zapadki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W negatywnych mechanizmach odbierających tkaninę gęstość wątku zależy od:

–

wielkości wstępnego napięcia osnowy. Im większe jest wstępne napięcie osnowy, tym
gęstość wątku w tkaninie większa,

–

wielkości siły ciągnącej mechanizmu. Im większa jest siła, tym większa długość
odbieranej tkaniny, a tym samym mniejsza gęstość wątku.

Uszkodzenia mechanizmów odbierających tkaninę

Uszkodzenia mechanizmów odbierających tkaninę wywierają znaczny wpływ na jakość

tkaniny.

Błędy te wynikają z następujących przyczyn:

–

zużycie zapadek napędzających lub blokujących powoduje nierównomierny odbiór
tkaniny. Zużyte zapadki należy wymienić,

–

zużyta powierzchnia wału tarkowego, może być przyczyną ślizgania się tkaniny na wale
i nierównomiernego odbioru. Należy nawinąć nową taśmę perforowaną (tarkową),

–

uszkodzona powierzchnia wału tarkowego może powodować uszkodzenia powierzchni
tkaniny (mechacenie tkaniny, wyciąganie nitek, nadrywanie tkaniny). Uszkodzenie wału
tarkowego należy usunąć przez wymianę taśmy,

–

wyłamanie zęba w jednym z kół przekładni zębatej powoduje nierównomierny odbiór
tkaniny. Uszkodzone koło zębate należy wymienić.

Rozpinki

Na skutek wrobienia się nitek wątku w tkaninę, szerokość jej w pobliżu krawędzi jest na

krośnie mniejsza od szerokości osnowy w płosze. To powoduje, że nitki brzegowe osnowy
układają się pod kątem do płochy i ulegają przecieraniu przy jej ruchu, co jest przyczyną
zwiększonej ich zrywalności. Zjawisku temu przeciwdziałają rozpinki, których zadaniem jest
utrzymanie odpowiedniej szerokości krawędzi tkaniny. Stosowanie ich na krośnie jest dla
większości tkanin technologicznie niezbędne.

Obecnie istnieje znaczna ilość rozwiązań konstrukcyjnych rozpinek.
W krosnach najczęściej są stosowane rozpinki pierścieniowe i wałeczkowe (rys. 25).
Rozpinki pierścieniowe stosuje się przy produkcji ciężkich i gęstych tkanin, drugi typ

rozpinek przy produkcji tkanin lekkich i delikatnych.

Rys. 25. Rozpinki: a) pierścieniowa, b) wałeczkowa [2, s. 372]

Na rysunku 26 pokazano przekrój rozpinki. W korpusie (1) zamocowany jest sworzeń

(2), na którym mimośrodowo umieszczone są pierścienie (3) z osadzonymi na obwodzie
igłami. Igły zagłębiają się w tkaninę (4), która przesuwa się między pierścieniami (3),
a pokrywką (5).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 26. Przekrój rozpinki pierścieniowej [2, s. 372]

Rozpinki na krośnie mocowane są do pręta umieszczonego wzdłuż przedpierśnia. Pręt na

krośnie, umocowany sprężyście, może wraz z rozpinkami wykonywać ruchy w płaszczyźnie
poziomej. Takie umocowane zabezpiecza osnowę przed wielonitkowymi zrywami, gdy
czółenko zatrzyma się w przesmyku, a bidło wykonuje ruch do przedniego skrajnego
położenia.

Ważne jest prawidłowe ustawienie rozpinki na krośnie w stosunku do bieżni bidła

i płochy w czasie, gdy bidło znajduje się w przednim skrajnym położeniu (rys. 27).

Rys. 27. Ustawienie rozpinki na krośnie [2, s. 373]

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jak dzielimy mechanizmy odbierające tkaninę?

Jakie zadania wykonuje mechanizm odbierający tkaninę?

Jakie cechy ma negatywny mechanizm odbierający?

Jakie błędy w tkaninie powstają z powodu złej pracy mechanizmu odbierającego?

Jakie czynności należy wykonać, aby odwinąć tkaninę z wałka tkaninowego na krośnie
wyposażonym w mechanizm odbierający pozytywny?

Jak zbudowany jest wałek tarkowy?

4.5.3. Ćwiczenia

wiczenie 1

Aby usunąć błąd w tkaninie, wypruto z niej kilkanaście wątków. Ustaw bidło w przednim

skrajnym położeniu, a następnie z pomocą mechanizmu podającego i odbierającego ustaw
krawędź tkaniny, tak by dotykała płochy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w instrukcji obsługi danego krosna jak działa mechanizm zasilający i odbierający,

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat budowy mechanizmu
odbierającego i zasilającego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przygotować stanowisko pracy,

wykonać ćwiczenie, stosując się do instrukcji obsługi,

posprzątać stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

krosno czółenkowe,

–

narzędzia potrzebne do wykonania ćwiczenia,

–

instrukcja obsługi krosna,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

wiczenie 2

Sprawdź stan techniczny i ustawienie poszczególnych elementów pozytywnego

mechanizmu odbierającego tkaninę. Dokonaj ich oceny i uzasadnij ją.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat budowy mechanizmu
odbierającego i najczęściej występujących uszkodzeń,

odszukać w instrukcji obsługi krosna wyposażonego w mechanizm zasilający negatywny
jak powinny być ustawione jego elementy,

przygotować stanowisko pracy,

wykonać ćwiczenie, stosując się do instrukcji obsługi,

posprzątać stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

krosno wyposażone w mechanizm odbierający pozytywny,

–

narzędzia potrzebne do wykonania ćwiczenia,

–

poradnik dla ucznia,

–

instrukcja obsługi krosna,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

wiczenie 3

Zużyła się powierzchnia wału tarkowego. Nawiń na wał tarkowy nową taśmę perforowaną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w instrukcji obsługi krosna czółenkowego, jak napędzany jest wał tarkowy
i jak do jego powierzchni mocuje się końce taśmy perforowanej,

zapoznać się z przepisami bhp dotyczącymi tego stanowiska pracy,

przygotować stanowisko pracy,

wykonać ćwiczenie, stosując się do instrukcji obsługi,

posprzątać stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

krosno wyposażone w regulator tkaninowy,

–

narzędzia i materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,

–

instrukcja obsługi krosna,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wskazać na krośnie mechanizm odbierający i omówić jego zasadę
działania?

wyjaśnić, jakie zadanie spełnia w krośnie mechanizm odbiorczy?

wyjaśnić, jakie błędy w tkaninie powoduje źle pracujący mechanizm
odbiorczy?

wyjaśnić różnice między mechanizmem odbiorczym pozytywnym
a negatywnym?

wyjąć z krosna wałek tkaninowy?

wykonać konserwację mechanizmu odbierającego?

nawinąć na wał tarkowy taśmę perforowaną?

sprawdzić stan techniczny elementów pozytywnego mechanizmu
odbierającego tkaninę?

sprawdzić ustawienie elementów pozytywnego mechanizmu
odbierającego tkaninę?.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Mechanizmy pomocnicze

4.6.1. Materiał nauczania

Mechanizmy pomocnicze mają za zadanie ułatwić pracę tkaczowi, poprawić wydajność

i podnieść jakość tkaniny. Mechanizmy te powodują, np. zatrzymanie krosna w momencie
zrywu nitki osnowy czy wątku. W zależności od konstrukcji krosna liczba kontrolowanych
parametrów może być różna.

Czujnik wątkowy zabezpiecza tkaninę przed tworzeniem się w niej błędów

spowodowanych brakiem wątku, z drugiej pozwala tkaczowi obsługiwać większą liczbę
krosien.

Czujniki wątkowe można podzielić ze względu na miejsce usytuowania względem

tkaniny na dwie grupy:
–

czujniki boczne, umieszczone na zewnątrz tkaniny, najczęściej z jednej jej strony,

–

czujniki środkowe pojedyncze lub podwójne, umieszczone pod osnową i wchodzące do
przesmyku od dołu na środku osnowy (pojedyncze) lub w pobliżu krajek (podwójne).
Czujnik boczny otrzymuje napęd od korby (2) umieszczonej na wale (1) (rys. 28). Korba

ta nadaje ruch wahadłowy dzwigni dwuramiennej (3). Drugie ramie tej dźwigni zakończone
jest młotkiem (4), z którym współpracuje widelec (5). Jest on dzwignią dwuramienną, której
jedno ramię zakończone jest haczykiem, a drugie najczęściej trójramiennym widelcem.

W czasie pracy krosna bidło, zbliżając się do przedniego skrajnego położenia

doprowadza do widelca wątek (10) ułożony na ruszcie (8). Wątek odchyla widelec (rys. 28a)
i w ten sposób drugi koniec widelca, zakończony haczykiem, mija ząb na młotku (4), nie
powodując wyłączenia krosna.

Rys. 28. Boczny czujnik wątkowy: 1) wał,, 2) korba, 3) dzwignia dwuramienna, 4) młotek, 5) widelec, 6) oś

obrotu, 7) pręt, 8) ruszt, 9) wycięcie płyty, 10) nitka wątku, 11) rączka wyłączająca, 12) łącznik,
13) wałek [2, s. 381]

Gdy następuje zryw wątku, widelec (5) nie napotykając wątku zagłębia się w szczeliny

rusztu i ząb młotka (4), chwyta haczyk widelca (rys. 28b). Ruch widelca do tyłu, za
pośrednictwem pręta (7) wyłącza krosno, spychając rączkę wyłączającą (11) w wycięcie płyty (9).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czujnik osnowowy

Zadaniem czujnika osnowowego jest wyłączenie krosna w przypadku zerwania nitki

osnowy lub spadku jej napięcia.

Czujniki mechaniczne mają dość skomplikowaną budowę. Składają się one z szeregu

elementów, które przenoszą ruch w różnych płaszczyznach, aby wprawić w ruch posuwisto-
zwrotny listwy zębate (3) (rys. 29) przemieszczające się w zębatych prowadnicach.

Rys. 29. Czujnik osnowowy mechaniczny: 1) mimośród, 2) jarzmo, 3, 14) cięgno, 4, 7, 9–11, 15, 17, 22) dźwignia,

5, 12) kołek, 6) sprężyna, 8) oś, 13) listwy zębate, 16) wałek, 18) pręt, 19) płyta zderzakowa [2, s. 290]

Nad listwami zębatymi zawieszone są na nitkach osnowy lamele (rys. 30). W momencie

zerwania nitki osnowy lub spadku jej napięcia lamela opada między zębate piły i je blokuje
(uniemożliwia ruch listwie wewnętrznej).

Powstały w ten sposób impuls przekazywany jest dalej i krosno zostaje zatrzymane.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 30. Listwa zębata z zawieszonymi na nitkach osnowy lamelami [2, s. 378]

Czujnik osnowowy elektryczny składa się z nieruchomych listew zębatych

odizolowanych od siebie.

W momencie zerwania nitki osnowy na listwy opada lamela, która powoduje zamknięcie

obwodu elektrycznego. Impuls elektryczny uruchamia elektromagnes, który wyłącza krosno.

Lamela do czujnika osnowy to element o odpowiednim kształcie wykrojony z cienkiej

stalowej taśmy. Masa i wymiar stosowanych lamet zależą od rodzaju czujnika osnowowego
oraz grubości i rodzaju przędzy osnowowej.

Wybrane typy lamel przedstawione są na rysunku 31.

Rys. 31. Lamele do czujnika osnowowego: a), b) otwarte, c), d) zamknięte, e), f), g), h), i), j) zamknięte do

automatycznych przewlekarek [3, s. 246]

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jak dzielimy czujniki wątkowe?

Jakie zadania wykonuje na krośnie czujnik wątkowy?

Jakie zadanie wykonuje na krośnie czujnik osnowowy?

Jak

działa czujnik osnowowy mechaniczny?

Jak zbudowana jest lamela?

4.6.3. Ćwiczenia

wiczenie 1

Na krośnie wyposażonym w boczny czujnik wątkowy zerwała się nitka wątku, a czujnik

nie zatrzymał krosna. Znajdź przyczynę nieprawidłowej pracy czujnika i zlikwiduj ją.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z instrukcją bhp i p.poż obowiązującą w oddziale tkalni,

odszukać w instrukcji obsługi danego krosna, jak należy wyregulować mechaniczny
boczny czujnik wątkowy,

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat budowy i działania
mechanicznego czujnika wątkowego,

przygotować stanowisko pracy,

wykonać ćwiczenie, stosując się do instrukcji obsługi krosna,

posprzątać stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

krosno czółenkowe,

–

narzędzia potrzebne do wykonania ćwiczenia,

–

instrukcja obsługi krosna,

–

instrukcja bhp i p.poż obowiązująca w oddziale tkalni,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

wiczenie 2

Na krośnie wyposażonym w czujnik osnowowy przeprowadź przez elementy krosna

wskazane przez nauczyciela nitki osnowy od wału osnowowego do krawędzi tkaniny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat przebiegu nitki osnowy
przez elementy krosna,

wykonać ćwiczenie, wykorzystując informacje zawarte w materiale nauczania i instrukcji
obsługi krosna,

posprzątać stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

krosno wyposażone w mechaniczny czujnik osnowowy,

–

narzędzia potrzebne do wykonania ćwiczenia,

–

poradnik dla ucznia,

–

instrukcja obsługi krosna,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

wiczenie 3

Krosno wyposażone jest w mechaniczny czujnik osnowowy. Należy dobrać lamele,

uwzględniając rodzaj przędzy osnowowej i jej grubość i nałożyć je na nitki osnowy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w katalogu artykułów technicznych do krosien rodzaj lamel odpowiedni do
rodzaju przędzy i jej grubości,

przygotować stanowisko pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dobrać lamele,

nałożyć lamele na nitki osnowy

posprzątać stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

krosno wyposażone w mechaniczny czujnik osnowowy,

–

lamele różnych rodzajów,

–

katalog artykułów technicznych do krosien,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wskazać na krośnie czujnik wątkowy i omówić jego zasadę
działania?

wyjaśnić różnice między mechanicznym, a elektrycznym czujnikiem
osnowowym?

wskazać na krośnie czujnik osnowowy mechaniczny i wyjaśnić jego
zasadę działania?

dobrać lamele do rodzaju czujnika osnowowego i parametrów nici
osnowy?

wyjaśnić czym różni się czujnik wątkowy środkowy podwójny od
bocznego?

wyregulować mechaniczny boczny czujnik wątkowy?

przeprowadzić nitki osnowy od osnowowego do krawędzi tkaniny?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem
poprawnego wyniku.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 60 min.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Przesmyk na krośnie tworzony jest przez mechanizm
a)

nicielnicowy.

przerzutowy.

odbiorczy.

zasilający.

Wał tarkowy to część mechanizmu
a)

nicielnicowego.

bidłowego.

osnowowego.

odbiorczego.

Między przewałem a nicielnicami na krośnie znajdują się
a)

struny nicielnicowe druciane.

drążki rozdzielcze.

struny nicielnicowe z płaskownika.

struny do splotów gazejskich.

Przy produkcji tkanin z przędzy o dużej wytrzymałości i o dużej gęstości, należy
zastosować przewał
a)

stały.

obrotowy.

sprężynujący.

podwójny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Goniec jest częścią mechanizmu
a)

wprowadzającego wątek do przesmyku.

dobijającego wątek do krawędzi tkaniny.

zasilającego.

odbiorczego.

Przedstawiony na rysunku mechanizm przerzutowy napędzany jest

sprężyną.

korbą.

krzywką.

sprężonym powietrzem.

Oblicz ile wątku potrzeba na jedną minutę pracy krosna wiedząc, że: szerokość tkaniny
wynosi b =1,6 m, częstotliwość wątkowania n = 200 wątków/min, wrobienie przędzy
wątkowej ŋ = 1
a)

180 m wątku/min.

320 m wątku/min.

120 m wątku/min.

140 m wątku/min.

Przed przystąpieniem do obsługi krosna pracownik powinien zapoznać się z

instrukcją konserwacji krosna.

warunkami technologicznymi tkaniny.

przepisami bhp i p.poż. obowiązującymi na stanowisku pracy.

instrukcją obsługi wózka do osnów.

Mechanizm przerzutowy z niezależnym biciem pozwala
a)

wprowadzić kilka kolorów wątku do tkaniny.

wykorzystywać różnej wielkości czółenka.

zwiększyć prędkość tkania.

produkować tkaniny ażurowe.

10.

Zadaniem przewału jest
a)

zmienić kierunek nitek osnowy z pionowego na poziomy.

rozdzielić nitki osnowy.

uporządkować nitki osnowy.

dociskać nitki osnowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11.

Przyczyną nie przeplatania się nitki wątku z brzegowymi nitkami osnowy jest wadliwa
praca
a)

mechanizmu bidłowego.

mechanizmu przerzutowego.

mechanizmu odbierającego.

przewału.

12.

Po wprowadzeniu wątku w przesmyk do krawędzi tkaniny dobija go
a)

czółenko.

bijak.

płocha.

przedpiersień.

13.

Jaki ruch wykonuje bidło
a)

posuwisto-zwrotny.

posuwisty.

obrotowy.

wahadłowy.

14.

Na rysunkach przedstawione jest bidło
a)

z łamanym bidłowodem.

z napędem krzywkowym.

o podwójnym dobiciu.

z napędem korbowym.

15.

Krzywkowy napęd bidła stosujemy w krosnach
a)

wąskich.

szerokich.

do produkcji tkanin pętelkowych.

do produkcji tkanin o splocie gazejskim.

16.

Przyczyną wypadania czółenka z przesmyku w czasie przelotu z jednej strony krosna na
drugą jest
a)

zużycie bidłowodów.

złe ustawienie naprężacza wątku w czółenku.

złe ustawienie płochy względem tylnej ścianki wyrzutni.

pionowe drgania płochy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17.

W celu odwinięcia osnowy z wału osnowowego należy
a)

podnieść zapadki i obracać kołem.

zdjąć sprężynę i obracać kołem.

obracać kołem.

obracać wał osnowowy.

18.

Rysunek przedstawia przewał
a)

stały.

obrotowy.

sprężynujący.

sterowany.

19.

Lamela to część
a)

mechanizmu przerzutowego.

mechanizmu odbiorczego.

mechanizmu bidłowego.

czujnika osnowowego.

20.

Aby utrzymać szerokość tkaniny, w pobliżu jej krawędzi na krośnie montuje się

przedpiersień.

rozpinki.

drążki krzyżulca.

przewał.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ............................................................................................................................

Wytwarzanie tkanin na krosnach czółenkowych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

Ignasiak B. (red.): Podstawy włókiennictwa. PŁ, 1978

Lewiński J., Suszek H.: Tkactwo cz. I. WSiP, Warszawa1992

Schellenberg A. (red.): Encyklopedia techniki. WN-T, Warszawa 1986

Szosland J.: Podstawy budowy i technologii tkanin. WN-T, Warszawa 1979

rednicka L., Owczarz R., Nycz E.: Budowa tkanin. WSiP, 1990

Czasopisma:
–

Przegląd Włókienniczy