AKREDYTACJA LABORATORIÓW CHEMICZNYCH

SYSTEMY ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ (SZJ) ISO 9 000

I ŚRODOWISKIEM (SZŚ) ISO 14 000

AKREDYTACJA LABORATORIUM CHEMICZNEGO

Zakres akredytacji EN 45002

Zakres akredytacji laboratorium stanowi formalne stwierdzenie obszaru

działalności w jakim udzielono danemu laboratorium akredytacji, winien on być

określony dokładnie i jednoznacznie. Zainteresowane strony powinny znać pełen

zakres badań i /lub analiz objętych daną akredytacją laboratorium.

Formularz programu akredytacji (załącznika do certyfikatu) powinien

określać akredytację laboratorium za pomocą następujących danych:

- asortyment badanych lub analizowanych wyrobów, materiałów lub rodzajów

próbek,

- wykonane badania lub analizy (lub rodzaje badań lub analiz),

- wymagania techniczne lub stosowane metody, wyposażenie, techniki,

- zakres stężeń i dokładność /precyzja - o ile potrzeba.

Jednostki akredytujące akredytują laboratoria tylko do tych badań, dla których

istnieje pełna dokumentacja i jest przeprowadzona walidacja. Żadne laboratorium nie

może czuć się zmuszone do stosowania nowej metody jeśli własna jest sprawdzona i

walidowana. Sposoby przygotowywania próbek do kolejnych etapów analizy mogą

się znacznie różnić zależnie od rodzaju substancji analizowanej i materiału matrycy.

Zwykle laboratorium ma ogólną metodę lub procedurę dla danej techniki i

odpowiednio ją stosuje. Musi być też określone czy laboratorium wykonuje badania

jakościowe lub/i ilościowe. Zakres metod do akredytacji można rozszerzać.

Personel EN 45001

Kierownictwo laboratorium powinno określić minimalny poziom kwalifikacji

i doświadczenia jakie są konieczne na kluczowych stanowiskach w laboratorium.

Analiza chemiczna musi być wykonywana albo przez wykwalifikowanych i

doświadczonych analityków lub pod ich nadzorem, posiadających dyplom

chemika lub równoważny oraz odpowiednie kwalifikacje zawodowe. Laboratorium

winno zapewnić całemu personelowi odpowiednie przeszkolenie w celu

kompetentnego wykonywania badań i obsługi wyposażenia. Musi też być

prowadzony aktualny rejestr szkoleń jakie przeszedł każdy członek personelu.

Rejestr powinien także zawierać:

kwalifikacje akademickie,

odbyte kursy zewnętrzne i wewnętrzne,

szkolenia na stanowisku roboczym,

udział w badaniach biegłości,

publikacje artykułów technicznych,

zapisy dotyczące personelu.

Chociaż instytucje akredytujące nie są zwykle zainteresowane takimi informacjami,

tu obowiązuje ustawa o ochronie danych osobowych.

Środowisko EN 45001

Próbki, odczynniki i wzorce winny być tak przechowywane, aby zapewnić

ich nienaruszalność. Czasem należy ograniczyć dostępność do pewnych

pomieszczeń, szczególnie dotyczy to pracowni z materiałami wybuchowymi,

radioaktywnymi, rakotwórczymi, badań sądowych i analizy śladowej. O tych

postanowieniach należy zawiadomić pracowników wraz z uzasadnieniem.

Laboratorium powinno zapewniać odpowiednie warunki otoczenia niezbędne, dla

określonych badań. Często zachodzi konieczność wydzielenia specjalnych

pomieszczeń do specjalnych prac (analiza śladowa), które muszą być odpowiednio

przygotowane. Należy laboratoria wyposażyć w urządzenia zapewniające

odpowiednią: wilgotność, temperaturę, ograniczyć drgania, eliminować skażenie

mikrobiologiczne. To wszystko powinno być kontrolowane sygnalizacją

ostrzegawczą.

Wyposażenie EN 45001

Wymaga się, żeby elementem systemu jakości laboratorium było działanie

zgodne z programem konserwacji i kalibracji wyposażenia laboratorium.

Wyposażenie laboratorium chemicznego można podzielić na następujące

kategorie:

ogólnego użytku (mieszadła, naczynia niemiarowe itp.),

miarowe (kolby, pipety, biurety),

przyrządy pomiarowe(wiskozymetr, areometr, termometr),

wzorce fizyczne (odważniki),

komputery i urządzenia do przetwarzania danych.

Odczynniki EN 29000/ISO 9000

Zaleca się nabywanie odczynników od producentów, którzy mają system

jakości wg EN 29000/ISO 9000. Klasa czystości stosowanych odczynników

(włącznie z wodą) powinna być zgodna z podaną w danej metodzie. Informacje o

środkach ostrożności powinny być czytelne i przestrzegane. Należy pamiętać o

prawidłowym usuwaniu zużytych odczynników, zgodnie z krajowymi przepisami

dotyczącymi ochrony środowiska, zdrowia i bezpieczeństwa pracy.

Metody i procedury kalibracji i badań EN 45001

Laboratorium przed przystąpieniem do analiz próbek powinno sprawdzić

swoje własne możliwości działania zgodnie z udokumentowanym sposobem

postępowania w danej metodzie. Metody własne powinny być walidowane

(uzasadnienie, że metoda jest poprawna pod względem naukowym w

określonych warunkach stosowania a charakterystyka działania metody jest

zrozumiała) i autoryzowane przed ich zastosowaniem. Walidacja metody określa,

na podstawie systematycznych badań laboratoryjnych, że charakterystyka działania

metody spełnia wymagania związane z zamierzonym zastosowaniem wyników

analitycznych. Obejmuje ona: selektywność i specyficzność, zakres, liniowość,

czułość, granicę wykrywalności, granicę oznaczania ilościowego, odporność

na zmiany warunków, dokładność i precyzję. Parametry te powinny być wyraźnie

określone w udokumentowanej metodzie tak, żeby użytkownik mógł ocenić

przydatność tej metody dla swoich celów. W miarę możliwości powinny być używane

certyfikowane materiały odniesienia w celu określenia błędu systematycznego,

wyniki te należy porównać z wynikami uzyskanymi inną techniką. Określenie

niepewności pomiaru musi stanowić część walidacji i ma zasadnicze znaczenie

dla sterowania jakością. Wszystkie metody winny być w pełni udokumentowane, z

podaniem danych dotyczących walidacji, ograniczeń zastosowania, procedur

sterowania jakością i kalibracji. Przestarzałe metody powinny być wycofane,

nowe metody muszą zawierać wskazanie, które laboratorium ją autoryzowało.

Należy ustalić różnice między tymi metodami, aby móc wyniki dawne wyniki

porównać z aktualnymi. O wszystkich, tak małych lub znacznych zmianach,

należy zawiadomić jednostkę akredytującą.

Zgodność kalibracji i pomiaru EN 45001

Badania analityczne mogą być podzielone na trzy ogólne klasy w

zależności od rodzaju wymaganej kalibracji: zgodność pomiarów z normami

międzynarodowymi lub krajowymi dotycząca przyrządów stosowanych do

bezpośrednich pomiarów podstawowych właściwości: masy, długości,

temperatury, czasu, powierzchni, objętości, ciśnienia itp., nowy lub świeżo nabyty

przyrząd powinien być sprawdzony w laboratorium przed użyciem w celu

stwierdzenia czy wymiary, konstrukcja i działanie są zgodne z wymogami

technicznymi. Chromatografy i spektrometry, które wymagają kalibracji w ramach

ich normalnej pracy, powinny być kalibrowane przy użyciu substancji chemicznych o

znanej i odpowiedniej czystości lub materiałów odniesienia o znanym składzie.

Należy określać indywidualne programy kalibracji w zależności od specyficznych

wymagań analizy.

Materiały odniesienia i wzorce chemiczne EN 45001

Materiał odniesienia (RM) jest to materiał lub substancja, której jedna lub

więcej właściwości jest w wystarczającym stopniu ustalona, żeby mogła służyć do

kalibracji przyrządu, oceny metody pomiaru lub oceny materiałów.

Certyfikowany materiał odniesienia (CRM) jest to taki materiał odniesienia,

którego jedna lub więcej wartości właściwości jest certyfikowana za pomocą

technicznie sprawdzonej i ważnej procedury i który posiada certyfikat. Często

kalibrację przeprowadza się przy użyciu wzorców przygotowanych w

laboratorium z substancji chemicznych o znanym składzie i czystości.

Wymagania dotyczące czystości wzorców chemicznych można określić w zależności

od dopuszczalnej tolerancji metody. Wszystkie czynności związane z materiałami

odniesienia i wzorcami chemicznymi powinny odbywać się w taki sposób, żeby

uchronić je przed zanieczyszczeniami lub stratą substancji oznaczanej.

Stosowanie komputerów EN 45001

W chemicznym laboratorium badawczym komputery mają bardzo różnorodne

zastosowania: kontrola krytycznych warunków środowiska, rejestracja i

kontrolowanie zapasów, plany kalibracji i konserwacji, kontrola zapasów

odczynników i materiałów wzorcowych, projektowanie i przeprowadzanie

doświadczeń statystycznych, harmonogram analiz próbek i rejestracja przerobu.

Komputery mogą być wykorzystane także do: generowania kart kontrolnych,

rejestrowania procedur badań, sterowania automatyczną obsługą przyrządów,

wychwytywania, przechowywania, wyszukiwania i przetwarzania danych ręcznie lub

automatycznie, porównywania danych dotyczących próbki z danymi literaturowymi,

generowania sprawozdań z badań, przetwarzania tekstów, łączność.

Audyt laboratorium i przegląd EN 45001

Audyt jakości jest okresowym sprawdzianem, czy laboratorium pracuje

zgodnie ze swoim własnym systemem jakości i czy system ten jest skuteczny,

wdrożony i przestrzegany. Przegląd jakości jest to okresowe badanie systemu

jakości w celu upewnienia się, że spełnia on potrzeby laboratorium i wymagania

norm dotyczących jakości.

Pobieranie próbek, postępowanie i ich przygotowywanie EN 45001

Badania analityczne mogą być potrzebne z różnych względów, np.

ustalenie średniej zawartości substancji analizowanej w całym materiale, ustalenie

profilu stężenia substancji analizowanej w całym materiale lub oznaczenie

miejscowego zanieczyszczenia materiału. Należy pamiętać, że pobieranie próbek

jest zawsze procesem generującym błąd. Niesłuszne jest zakładanie, że materiał

jest jednorodny, nawet gdy się tak wydaje. Należy zwracać uwagę na właściwe

przechowywanie próbek, należy także odpowiednio pozbywać się ich.

Sterowanie jakością ISO 9000

Zapewnienie jakości (QA): to wszystkie zaplanowane i systematyczne

działania, niezbędne do stworzenia odpowiedniego stopnia zaufania co do tego, że

wyrób lub usługa spełni ustalone wymagania jakościowe - kalibracja, szkolenie,

konserwacja przyrządów, audyt i przegląd jakości.

Sterowanie jakością (QC) to metody i działania stosowane w celu spełnienia

wymagań jakościowych - karty kontrolne, ślepe oznaczenia, próbki domieszkowe,

powtórne oznaczenia, ślepe próbki. Prowadzi się wewnętrzne QC a także

zewnętrzne QC badania biegłości laboratorium.

Niepewność pomiaru EN 45001

Niepewność pomiaru to ocena związana z pomiarem, która charakteryzuje

zakres wartości, w którym znajduje się na pewno wartość rzeczywista. Można ją

wyrazić jako odchylenie standardowe lub jego wielokrotność.

Powtarzalność lub odtwarzalność nie są powszechnie akceptowane jako

miary ogólnej niepewności, ponieważ żadna z nich nie uwzględnia wpływów

systematycznych związanych z metodą. W praktyce powszechnie rozróżnia się

efekty losowe i systematyczne wpływające na proces pomiaru. W badaniach

niepewności losowej liczba pomiarów nie powinna być mniejsza niż 10.

Błędy systematyczne są często trudniejsze do oznaczenia. Podczas

identyfikowania źródeł niepewności należy uwzględnić kompletną sekwencję

zdarzeń koniecznych do osiągnięcia celu analizy.

Ogólna niepewność jest wyrażana jako ogólne odchylenie standardowe

lub jego wielokrotność. W niektórych wypadkach lepiej jest zamienić ogólną

niepewność na przedział ufności. Wówczas dwukrotne ogólne odchylenie

standardowe odpowiada w przybliżeniu przedziałowi ufności 95%.

Walidacja

Walidacja metody określa, na podstawie systematycznych badań

laboratoryjnych, że charakterystyka działania metody spełnia wymagania związane z

zamierzonym zastosowaniem wyników analitycznych.

Obejmuje ona:

selektywność i specyficzność, zakres, liniowość, czułość, granicę

wykrywalności, granicę oznaczania ilościowego, odporność na zmiany

warunków, dokładność i precyzję.

Parametry te powinny być wyraźnie określone w udokumentowanej metodzie

tak, żeby użytkownik mógł ocenić przydatność tej metody dla swoich celów. Metody

standardowe (znormalizowane) są opracowywane zbiorowo przez grupę ekspertów z

uwzględnieniem wszystkich aspektów walidacji.

Selektywność metody odnosi się do zasięgu, w jakim można oznaczać

poszczególne substancje analizowane w złożonej mieszaninie bez zakłóceń ze

strony innych składników mieszaniny. Taka idealnie selektywna metoda nosi

nazwę specyficznej.

Zakres - oznacza zakres roboczy metody przez zbadanie próbek o różnych

stężeniach substancji analizowanej i oznaczenie zakresu stężeń, w którym można

osiągnąć akceptowalną dokładność i precyzję.

Liniowość oznacza się przez analizę próbek o stężeniach substancji

analizowanych pokrywających zalecany zakres metody. Jeżeli nie można osiągnąć

liniowości dla danej procedury, wówczas należy określić odpowiedni algorytm

obliczeń.

Czułość jest to różnica stężenia substancji analizowanej odpowiadająca

najmniejszej różnicy odpowiedzi metody, jaką można wykryć. Czułość przedstawia

nachylenie krzywej kalibracyjnej i można ją obliczyć metodą najmniejszych

kwadratów, albo określić doświadczalnie, stosując próbki zawierające różne stężenia

substancji analizowanej.

Granicę wykrywalności substancji analizowanej określa się przez

powtarzanie analizy ślepej próby. Granica ta jest stężeniem substancji analizowanej,

której odpowiedź jest równoważna średniej odpowiedzi ślepej próbki plus trzy

odchylenia standardowe. Dla różnych rodzajów próbek wartość ta jest różna.

Granica oznaczania ilościowego jest to najmniejsze stężenie substancji

analizowanej, jakie można oznaczyć z akceptowalnym poziomem dokładności i

precyzji. Należy ją ustalać przez użycie odpowiedniego wzorca lub próbki. Nie

powinna ona być oznaczana przez ekstrapolację, gdyż zwykle jest to najniższy punkt

na krzywej kalibracji (z wyłączeniem ślepej próby).

Odporność na zmianę warunków zwykle ocenia pierwsze laboratorium

zanim nawiąże współpracę z innymi laboratoriami.

Dokładność metody jest to bliskość uzyskanej wartości substancji

analizowanej względem wartości rzeczywistej. Jeśli nie ma odpowiedniego materiału

odniesienia, to dokładność można ocenić na podstawie pomiaru badanych porcji z

domieszką wzorców chemicznych. Dokładność można również ustalić przez

porównanie z wynikami uznanej metody lub innych odpowiednich procedur, albo

przez międzylaboratoryjne badania porównawcze.

Precyzja metody jest to stwierdzenie bliskości zgodności miedzy wzajemnie

niezależnymi wynikami badania. Zwykle określa się je za pomocą odchylenia

standardowego. Zależy ona w ogólności od stężenia substancji analizowanej i

zależność ta powinna być oznaczana i udokumentowana. Powtarzalność jest

rodzajem precyzji odnoszonym do pomiarów wykonanych w powtarzalnych

warunkach. Odtwarzalność jest konsekwencją precyzji związanej z pomiarami

wykonywanymi w warunkach odtwarzalności.

SYSTEMY ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ - ISO 9000

Ochrona środowiska stanowi nasilające się wyzwanie dla współczesnych

przedsiębiorstw, jak również innych jednostek organizacyjnych, które stają wobec

konieczności wyważenia ekspansji ekonomicznej - z jednej strony i działań o

charakterze pro- środowiskowym - z drugiej strony. „Bądź dochodowy - chroń

środowisko” - oto wyzwanie, któremu trzeba sprostać.

Do końca lat sześćdziesiątych zainteresowanie globalnymi skutkami

działalności człowieka dla środowiska ograniczało się do naprawy szkód.

Na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych zaczęła się

powolna ewolucja świadomości środowiskowej w stronę zapobiegania

szkodliwości.

W latach osiemdziesiątych

zaobserwowano zainteresowanie

przedsiębiorstw realizacją przeglądów i auditów środowiskowych, których celem było

określenie oddziaływania tych przedsiębiorstw na środowisko dla zbadania

możliwości kontroli tych oddziaływań, ze względu na wzrastające obostrzenia

legislacyjne w dziedzinie ochrony środowiska. Wszystkie te działania prowadzą do

zminimalizowania ryzyka odpowiedzialności cywilnej i karnej, eliminacji kosztów

poprzez działania pro-środowiskowe takie jak: racjonalna gospodarka surowcami

i energią czy recykling. Coraz częściej przedsiębiorstwa pragną zyskać w oczach

wymagającej opinii publicznej i klientów opinię firm dbających o środowisko. Takie

przedsiębiorstwo musi uwzględniać wymogi norm dotyczących systemów

zarządzania jakością (ISO 9000) jak i systemów zarządzania środowiskiem

(ISO 14 000).

Lata osiemdziesiąte to rozwój prewencji. W tym okresie miały miejsce dwa

ważne wydarzenia:

- Konferencja Montrealska - 1986 r., która zajęła się problematyką niszczenia

warstwy ozonowej,

- Raport Pani Brundtand „Nasza wspólna przyszłość” opublikowany w 1987

roku. Stwierdzono, że problematyka ochrony środowiska nie powinna być

postrzegana jako przeszkoda na drodze rozwoju, lecz musi znaleźć odzwierciedlenie

w naszej strategii na przyszłość, jeśli rozwój ma mieć charakter stały. W raporcie

wprowadzono koncepcję zrównoważonego rozwoju (inaczej: ekorozwoju).

Stwierdza ona, że powinniśmy zaspokajać nasze obecne potrzeby w sposób, który

nie stanowi przeszkody dla naszych następców w realizacji ich aspiracji.

Lata dziewięćdziesiąte to idea prewencji umocniona koncepcją rozwoju

zrównoważonego. W tym okresie najważniejszym wydarzeniem była konferencja

Narodów Zjednoczonych znana jako Szczyt Ziemi w RIO - czerwiec 1992 roku. W

trakcie szczytu opracowano Deklarację z Rio i Agendę 21, nakreślające plan

działań zmierzających w kierunku rozwoju zrównoważonego, ale poruszające także

zagadnienia związane z rozwojem społecznym i gospodarczym (walka z ubóstwem,

wolny handel, przestrzeganie praw kobiet, dzieci, poszanowanie praw

człowieka itp.).

Miarą wagi przykładanej do problematyki ochrony środowiska może być

rozwój dyrektyw Unii Europejskiej, których do tej pory wydano ponad 300.

CERTYFIKAT JAKOŚCI ISO 9000

Wdrożenie systemu jakości ISO 9000 jest gwarancją dobrego

zorganizowania firmy i działania na międzynarodowych zasadach, zgodnie ze

światowymi standardami. Przedsiębiorstwo posiadające certyfikat ISO staje się

konkurencyjne, wiarygodne, ciągle doskonalące swój system jakości i

podnoszące efektywność produkcji.

Certyfikat ISO jest formalnym potwierdzeniem przez niezależny organ, że

system zarządzania firmą jest ukierunkowany na spełnienie przez produkowane

wyroby lub dostarczane usługi określonych wymagań, potrzeb i oczekiwań klienta.

Kryterium jest wybrana norma ISO serii 9000, a dokładnie jej paragrafy, których

wymagania muszą być spełnione. Dowodem formalnego potwierdzenia jest

zaświadczenie zwane certyfikatem.

Ten nowy system jakości może usprawnić zarządzanie, stanowi dowód

wprowadzenia właściwego nadzoru w przedsiębiorstwie, zapewnia jakość

produktu zgodną z wymaganiami klienta, zwiększa konkurencyjność dostawcy,

stanowi atut przetargowy oraz ułatwia zdobycie uznania zagranicznych

jednostek certyfikujących.

Wybór wariantu zabezpieczenia jakości wg określonej normy z rodziny ISO

9000 jest zależny od zakresu i charakteru działania danego podmiotu

gospodarczego.

Normę tą przyjmuje się, gdy zachodzi konieczność udokumentowania zdolności

zapewnienia jakości w zakresie projektowania, konstruowania, instalowania i

obsługiwania. Model ten stosuje się przy zapewnieniu jakości w całym cyklu

wytwarzania, zapewnieniu jakości podczas produkcji i instalowania. Celem tej normy

jest ujawnienie wad w czasie produkcji oraz stosowanie środków

zapobiegających ponownemu powstawaniu wad, zapewnienie jakości podczas

kontroli i badań ostatecznych. Norma ISO 9001(2) dotyczy zarządzania jakością i

zapewnienia jakości, są to wytyczne wyboru i stosowania. Norma ISO 9004 to

wytyczne do projektowania i wdrażania systemu jakości, norma ISO 10013 zawiera

wytyczne tworzenia ksiąg jakości.

Tworzenie procedur i instrukcji

Pierwszym krokiem klienta przed procesem certyfikacji jest zapoznanie się z

treścią samych norm ISO, kupując je lub zapoznając się z nimi w firmach

certyfikujących. Bardzo ważnym elementem jest właściwy wybór fachowego

zespołu szkolącego załogę. Najkorzystniejszym wyborem jest

firma

konsultingowa lub zespół mieszany składający się z pracowników własnych i

konsultantów zewnętrznych. Zespół taki zapoznaje szkolących z podstawowymi

definicjami i ideą systemu.

Właściwa interpretacja przyjętych norm jest niezbędna przy tworzeniu

dokumentów systemu, których napisanie polega na przetransportowaniu ogólnych

wymagań normy i opisaniu w procedurach i instrukcjach w sposób szczegółowy,

uwzględniający specyfikę firmy.

Z przeszkolonych osób najlepiej wyłonić kilkuosobowy zespół koordynujący,

którego zadaniem byłoby tworzenie dokumentów systemu oraz nadzorowanie ich

wdrażania. Inne przeszkolone osoby powinny szkolić kadrę średnią, a te z kolei

pozostałych pracowników. Powołany zespół koordynujący powinien stworzyć

fundament, na którym zbudowałby system zapewnienia jakości w swojej firmie.

Fundamentem takim jest właściwy schemat organizacyjny firmy, wynikający z

doświadczeń i przemyśleń pracowników przedsiębiorstwa. Niezbędne jest również

zebranie wszystkich dostępnych informacji i materiałów o istniejącym już systemie

zapewnienia jakości w firmie - każda firma posiada przecież jakiś własny

wypracowany system.

Kolejny etap to przeprowadzenie porównania stanu istniejącego z

wymaganiami wybranego modelu zapewnienia jakości. Wszelkie wykryte braki w

stosunku do wymagań określonych przez normy ISO należy opisać i zaproponować

działania dostosowawcze. Dopiero po dokonaniu takich czynności jesteśmy

zaopatrzeni w materiały i przygotowani do rozpoczęcia tworzenia procedur i

instrukcji. W tym celu zespół koordynujący powołuje zespoły robocze do pisania

procedur, a następnie czuwa nad wzajemnym powiązaniem wszystkich procedur i

instrukcji. Zespół pilotujący wykonuje diagnozę struktury jednostki i określa:

dostosowaną strukturę księgi jakości, skład zespołu piszącego księgę jakości i

opiniującego jej projekt, w jakim języku i jakie dokumenty będą potrzebne, sposób

włączenia dokumentacji technicznej produktów i usług.

Księga jakości musi zawierać politykę zatwierdzoną przez najwyższe

kierownictwo, a następnie treść, w której określamy minimalne wymagania i podjęte

dyspozycje w ramach wybranego modelu ISO 9000, co będzie stanowić

rozszerzenia deklaracji zawartych w polityce jakości. Najlepszym rozwiązaniem jest

tu podział na rozdziały zgodne z rozdziałami w normie ISO 9000. Pamiętać należy

o tym, że księga stanie się wizytówką firmy, dlatego też należy zadbać o jak

najlepszą jej strukturę i treść.

Podczas pisania księgi trzeba również zastanowić się nad problemem

włączenia w stosownej relacji dokumentacji technicznej wyrobu lub usługi oraz

sposobu jej dołączenia. Może to stanowić załącznik z listą tych dokumentów lub

przywołanie ich w odpowiednim miejscu w rozdziałach. Przygotowane procedury i

instrukcje są dopracowywane i konsultowane w przypadkach trudnych i wątpliwych z

firmą certyfikującą. Po napisaniu wszystkich procedur i instrukcji należy je rozsyłać

do wszystkich komórek w przedsiębiorstwie, w których będą obowiązywać. Tym

sposobem rozpoczyna się okres pełnego wdrażania systemu, który trwa

minimum 6 miesięcy.

Wdrażanie systemu zapewnienia jakości

Etap ten rozpoczynamy od wyboru firmy certyfikującej, chyba że firma

dokonała tego wcześniej. W Polsce oprócz Polskiego Centrum Badań i

Certyfikacji i Polskiego Rejestru Statków działa jeszcze kilka zachodnich firm

certyfikujących. Zazwyczaj przedsiębiorstwa wybierają organy certyfikujące cieszące

się uznaniem na głównych rynkach zbytu ich towarów. Dobrym wyborem są także

organy, których certyfikaty uznawane są w wielu krajach, ponieważ są członkami

międzynarodowego stowarzyszenia, takiego jak: EQNet, obejmującego swym

zasięgiem wszystkie kraje UE, Japonię, Australię, Nową Zelandię, Izrael,

Słowenię. W przypadku eksportu produktów do innych krajów spoza sieci EQNet,

jak np. do USA, istotnym kryterium może być akredytacja w tych krajach lub

podpisanie porozumienia dwustronnego o wzajemnym uznaniu certyfikatów.

Dodatkowym walorem firmy certyfikującej, w przypadku gdy przedsiębiorstwo

eksportuje towary do krajów UE, gdzie obowiązuje dla wszystkich grup wyrobów

oznaczenie CE, tj. potwierdzenie, że wyrób spełnia wymagania dotyczące szeroko

rozumianego bezpieczeństwa, jest posiadanie również tzw. notyfikacji w zakresie

dyrektyw dotyczących określonych grup wyrobów.

Po opracowaniu księgi jakości rozpoczynamy szkolenia najwyższego

kierownictwa w zakresie systemu jakości i wdrażanie systemu w całej

organizacji. W tym okresie należy przeprowadzić serie auditów wewnętrznych,

sprawdzających funkcjonowanie systemu oraz dokonać niezbędnych działań

korygujących. Kwestia ta jest bardzo istotna, zwłaszcza w momentach przygotowań

do auditów, które będą w firmie przeprowadzały organy zewnętrzne.

Przedsiębiorstwo może w ten sposób samo wykryć niezgodności, które

prawdopodobnie zostały znalezione przez organy certyfikujące. Po zakończonym

audycie wewnętrznym sporządza się raport, następnie analizę konieczności

działań korygujących i zapobiegawczych.

Audyt wewnętrzny najlepiej realizuje wymóg dążności do ciągłego

usprawniania działalności, to bardzo dobre narzędzie ciągłej poprawy.

Kierownictwo firmy określa, kto będzie uprawniony do przeprowadzenia auditów i

na jakich podstawach. Zasady te powinny być znane i przedstawione w

procedurach. Na poziomie przedsiębiorstwa ustala się wymagania w stosunku do

audytorów. Wiele firm wykorzystuje możliwość szkolenia audytorów na kursach

zewnętrznych, organizowanych przez firmy certyfikujące. Tak przeszkolona osoba

może być audytorem wiodącym i przejąć pełną odpowiedzialność za

planowanie i wykonanie audytu oraz sporządzenie raportu z audytu.

Niezbędne jest sporządzenie rocznego planu przeprowadzania auditów.

Audyty wewnętrzne powinny się odbywać w formie spotkań, które prowadzi audytor

wiodący. Raport końcowy kończy Audyt, w którym mogą być zawarte wskazania

działań naprawczych.

Działania korygujące podejmujemy w celu usunięcia przyczyn istniejącej

niezgodności, wady lub innej niepożądanej sytuacji. Działania zapobiegawcze

podejmujemy, aby usunąć przyczyny potencjalnych zagrożeń. Powodem podjęcia

wspomnianych działań są zazwyczaj niezgodności ujawnione w audytach oraz

reklamacje klientów. Bardzo często powodem działań jest niezadowolenie klienta

wewnętrznego, niemożność spełnienia wymogów, niewłaściwe materiały czy nie

dopracowany projekt.

Na cykl działań korygujących składa się planowanie, analiza problemu,

identyfikacja przyczyn, planowanie przeciwdziałań, wykonanie oraz

sprawdzenie. Wszelkie podjęte działania podlegają rejestracji i analitycznym

przeglądom kierownictwa, ewentualnie ponownym audytom sprawdzającym.

Skuteczne prowadzenie działań korygujących i zapobiegawczych jest

gwarantem skuteczności całego systemu, zapewniając usuwanie problemów już

występujących i zapobiegając tym, które jeszcze się nie pojawiły. Jest również

narzędziem ciągłego doskonalenia jakości, dając szansę nie tylko przetrwania

firmy, ale także jej rozwoju i umocnienia miejsca na rynku. Prowadzi do potrawy

jakości i obniżki kosztów oraz szybszego działania.

Tryb postępowania w procesie certyfikacji systemów jakości w

zakładach produkcyjnych i usługowych

- Kontakt z PCBC

- Spotkanie organizacyjno-przygotowawcze (przed procesem certyfikacji)

- Ocena dokumentacji pod względem formalnym

- Powołanie zespołu audytorów

- Wizytacja wstępna*

- Ocena dokumentacji przez audytorów pod względem merytorycznym

- Audyt wstępny**

- Audyt certyfikujący

- Orzeczenie Komitetu Technicznego ds. certyfikacji Systemów Jakości

- Decyzja dyrektora PCBC o przyznaniu certyfikatu

- Rozliczenie kosztów

- Wydanie certyfikatu lub jego odmowa

- Nadzór nad systemem

*element nieobowiązkowy;element nieobowiązkowy, ale zalecany

Kiedy uporamy się z dokonaniem wszystkich działań mających na celu

wyeliminowanie niezgodności z normą, możemy wystąpić do jednostki

certyfikującej z prośbą o przeprowadzenie audytu.

Proces certyfikacji

Jak widać na schemacie, po uzyskaniu wstępnych informacji (jeśli nie

uzyskaliśmy ich wcześniej) organ certyfikujący może przeprowadzić

jednodniowe spotkanie organizacyjno-przygotowawcze u klienta. Dotyczy to

klientów zainteresowanych wprowadzeniem systemu jakości lub będących na

początku jego wprowadzania.

Klient, który wprowadził już u siebie system jakości i wyraża

zainteresowanie uzyskaniem certyfikatu, otrzymuje od firmy certyfikującej

kwestionariusz, który po wypełnieniu przez klienta pozwala zorientować się

prowadzącemu proces certyfikacji, jaki jest stopień zaawansowania we wdrażaniu

systemu jakości. Jeśli jest on wystarczający do przeprowadzenia oceny, klient

otrzymuje wniosek o certyfikację i umowę. Po ich wypełnieniu przedsiębiorstwo

przesyła je wraz z księgą jakości i procedurami do firmy certyfikującej, uiszczając

jednocześnie wstępną opłatę, zależną od wybranego modelu normy. Po dokonaniu

opłaty i analizie dokumentacji pod względem formalnym, firma certyfikująca

proponuje w uzgodnieniu z klientem osobę audytora wiodącego i skład zespołu

audytorów.

Zalecane jest dokonanie wizytacji wstępnej, choć nie jest to konieczne.

Jest ona wskazana, gdy nie odbyło się spotkanie organizacyjno-przygotowawcze u

klienta albo od jego daty upłynął długi okres, podczas którego nastąpiły zmiany

organizacyjne, technologiczne, zmienił się asortyment produkowanych wyrobów lub

zakres świadczonych usług itp. Podczas wizytacji wstępnej audytorzy wydają

opinię o przygotowaniu klienta do oceny jego systemu jakości oraz ustalają

dokładnie obszar działalności, będący przedmiotem audytu. Jeżeli wynik wizytacji

jest pozytywny, audytorzy ustalają następne etapy procesu certyfikacji.

Audyt próbny

Jeśli nie jesteśmy całkowicie pewni swojego systemu lub uważamy, że

niektóre z naszych wydziałów mogą nie sprostać wymaganiom, wówczas Audyt

próbny jest wskazany. Zakres takiego audytu, czyli audytowane wydziały, działy oraz

liczbę dni audytu określamy sami i zawieramy odpowiednią umowę z firmą

certyfikacyjną. Mamy do wyboru dwa rozwiązania: zamówić Audyt próbny z

raportem lub bez. W pierwszym przypadku pozytywne wyniki audytowanych

działów zostaną zaliczone do końcowego audytu certyfikującego, jeśli poddamy się

mu przed upływem 6 miesięcy od audytu próbnego. W drugim przypadku otrzymane

wyniki audytu próbnego będziemy mogli wykorzystać jedynie do poprawy systemu.

Audyt certyfikacyjny

Po wyeliminowaniu znanych wad systemu można zgłosić go do audytu

certyfikującego. Tym razem program i czas trwania audytu określa organ

certyfikujący. Liczba dni audytu jest zależna od wielkości firmy i jest uregulowana

odpowiednimi wytycznymi obowiązującymi we wszystkich organach certyfikujących.

Firma certyfikująca przygotowuje szczegółowy plan audytu określającego,

co, gdzie, kiedy i przez kogo będzie audytowane. Plan taki przedsiębiorstwo

audytowane otrzymuje na 14 dni przed dniem rozpoczęcia audytu certyfikującego,

aby pełnomocnik ds. jakości zapewnił obecność i udział pracowników

odpowiedzialnych za działalność ujęte w planie.

Audyt jest zazwyczaj prowadzony przez dwuosobowy zespół audytorów, z

którego co najmniej jedna osoba powinna być ekspertem technicznym dla

audytowanej dziedziny działalności firmy.

Ramowy program audytu rysuje się następująco:

1 - Audyt księgi jakości i nadzorowania dokumentacji systemu,

2 - Audyt procesów bezpośrednio i pośrednio wpływających na jakość,

3 - załatwianie reklamacji, prowadzenie auditów wewnętrznych oraz działań

korygujących i zapobiegawczych,

4 - Audyt odpowiedzialności kierownictwa.

Certyfikat może być przyznany tylko wówczas, gdy w czasie auditów

wytypowanych działalności oraz kierownictwa osiągnięte zostanie 100% zgodności z

wymaganiami normy. Niestety, z praktyki wynika, że są to przypadki niezmiernie

rzadkie. Rzeczą normalną jest raczej fakt, że po audycie certyfikującym zachodzi

potrzeba podjęcia działań korygujących. Audytorzy podczas audytu działań

korygujących trwającego zazwyczaj jeden dzień, sprawdzają, czy podjęto takie

działania i czy okazały się one skuteczne. Jeśli tak, to wówczas mogą w swoim

raporcie wnioskować o udzielenie certyfikatu firmie audytowanej. W przypadku

pozytywnego rozpatrzenia wniosku, organ certyfikujący powiadamia o tym klienta

i po uregulowaniu przez niego zobowiązań finansowych doręcza mu certyfikat.

Dane klienta zostają umieszczone w rejestrze klientów, którzy otrzymali certyfikat

systemu jakości. Certyfikat jest ważny przez 3 lata, aby mieć pewność, że

przedsiębiorstwo w pełni przestrzega wymagań będących podstawą przyznanego

mu certyfikatu, firma certyfikująca prowadzi nadzór nad jego systemem jakości,

przeprowadzając audyty nadzoru w trakcie ważności certyfikatu co najmniej raz w

roku.

W przypadku stwierdzenia nieprzestrzegania przez klienta wymagań

związanych z otrzymanym certyfikatem, mogą być zastosowane sankcje w postaci

zawieszenia, odmowy wznowienia lub ograniczenia zakresu certyfikatu.

Ponownie o certyfikację można się ubiegać po upływie co najmniej roku od

daty cofnięcia. Firma certyfikująca przedłuża ważność certyfikatu na wniosek

klienta, złożony co najmniej na 3 miesiące przed upływem ważności certyfikatu i

po ponownej ocenie systemu jakości klienta.

Opłaty za certyfikacje

Są one oczywiście uzależnione od wielkości przedsiębiorstwa i liczby

zatrudnionych w nim pracowników i są uiszczane przez klienta systemem

przedpłat, przed kolejnym etapem procesu certyfikacji. Ostateczne rozliczenie

faktycznych kosztów następuje przed wydaniem decyzji o udzieleniu certyfikatu (lub

odmowie). Niezależnie od ww. kosztów klient ponosi koszty towarzyszące ocenie

rozliczane wg rachunków, na podstawie faktur wystawianych przez firmę

certyfikującą (hotele, wyżywienie, przejazdy itp.).

Zasady posługiwania się znakiem systemu jakości

Znak ten jest prawnie zastrzeżony i w związku z tym, oprócz stosowania

zasad określonych przez organ certyfikujący, klient powinien stosować się do

ogólnych zasad posługiwania się znakiem prawnie zastrzeżonym.

Znak ten może być stosowany przez klienta tylko w połączeniu z jego

nazwą i powinien mieć sąsiadujący z nim numer certyfikatu.

Znak certyfikacji systemu jakości może być stosowany tylko na

dokumentach handlowych, promocyjnych i reklamowych, wyłącznie do takiego

obszaru działania, który określa zakres certyfikatu.

Znak ten nie może być stosowany w sposób, który mógłby świadczyć, że

odnosi się on do jakości wyrobu (w szczególności nie może być umieszczony

na wyrobie).

Klient zobowiązuje się wyróżnić zakres działalności, którego dotyczy

certyfikat, jeżeli zastosował ten znak w kontekście, w którym może nasuwać

wątpliwości.

Jeżeli z jakichkolwiek powodów certyfikat utracił ważność lub został

zawieszony, klient powinien natychmiast zaprzestać stosowania znaku certyfikacji

systemu jakości.

Klient zobowiązuje się do zaprzestania używania tego znaku w sposób, który

organ certyfikujący uznał za niedopuszczalny i powiadomił o tym klienta.

Co może zniechęcać

Najbardziej zniechęcające są wysokie koszty certyfikacji, bardzo uciążliwe

dla mniejszych firm, a także długi jej proces. Wprowadzenie ISO wymaga również

trochę pracy papierkowej. W niektórych przypadkach zagrożeniem może być

brak zaangażowania zarządu, słomiany zapał, brak przekonania pracowników,

niewystarczająca koordynacja, brak widocznych efektów, zagubienie się w

szczegółach oraz niekorzystne stosunki międzyludzkie w firmie. Mimo wszystko

warto jest przezwyciężyć trudności i sprostać oczekiwaniom kontrahentów oraz

zagwarantować, że wysoka jakość nie spadnie poniżej deklarowanego poziomu.

Co daje wprowadzenie ISO 9000

Firma z certyfikatem może zapewnić swych kontrahentów, że sprosta ich

oczekiwaniom i że zagwarantowana wysoka jakość nie spadnie poniżej

deklarowanego poziomu. Wprowadzenie systemu jakości zgodnego z normami

ISO 9000 usprawnia organizację i zarządzanie firmą a wszystko jest na swoim

miejscu. ISO wymusza też ciągłe doskonalenie jakości, co jest warunkiem

osiągnięcia sukcesu finansowego. Wyprodukowanie od początku dobrego wyrobu,

ciągła poprawa współpracy wewnętrznej i na zewnątrz przedsiębiorstwa,

doskonalenie wyrobów zgodnie z oczekiwaniami i potrzebami klienta, to podstawowe

cele jakości. Dzięki systemowi jakości uzyskamy w firmie określenie uprawnień i

zależności między pracownikami, przejrzysty schemat organizacyjny,

przydzielenie odpowiednich środków do wykonywania danych czynności.

Normy ISO to nieodzowne warunki zgodnego współdziałania, poprawy

wewnętrznej organizacji, oszczędności czasu i ludzkiego wysiłku oraz sprawnego

zarządzania.

Od pracowników system zapewnienia jakości wymaga szkolenia w

zakresie wykonywanych funkcji zawodowych, jak i we wszystkich sprawach

związanych z systemem ponoszenia odpowiedzialności za jakość pracy, znajomość

polityki jakości swej firmy, umiejętności pracy zespołowej itp.

Korzyści, jakie wypływają z certyfikatu jakości dla pracownika, to m.in.

polepszenie sytuacji materialnej spowodowane znacznym ograniczeniem

kosztów złej produkcji, jak również nowymi kontraktami, wykonywanie pracy w

warunkach uporządkowanych relacji, poczucie podniesienia prestiżu własnej

firmy.

Do niewątpliwych korzyści klienta wypływających z wprowadzenia ISO należy

zapewnienie jakości wyrobu, zmniejszenie liczby reklamacji, traktowanie

klienta przez producenta jako bardzo ważnego partnera.

Samo uzyskanie certyfikatu ISO jednak nie wystarczy. Aby osiągnąć

wymagane skutki systemu zapewnienia jakości, trzeba go po prostu stosować w

praktyce.

Im lepiej wyszkolona załoga, tym większe możliwości manewru dla

kierownictwa. Szkolenia i audyty kształtują mentalność pracowników w kierunku

projakościowym oraz zwiększają zaangażowanie w sprawy firmy. Dodatkowo system

jakości wprowadza poprawę dokumentacji firmy, poprawę obiegu informacji, a

także daje możliwość unikania błędów. Dzięki działaniom zapobiegawczym

zmniejszone zostają straty na brakach wewnętrznych i pochodzących z

reklamacji, skrócony zostaje czas wytwarzania wyrobów, a także poprawiamy

bezpieczeństwo wyrobu. Na koniec przypomnieć należy o uzyskaniu dzięki ISO

9000 lepszej pozycji na rynku i lepszego image firmy, jak również

korzystniejszych warunków umów i negocjowanych cen.

SYSTEMY ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKIEM ISO 14000

Troska o środowisko naturalne nie jest czymś nowym aczkolwiek w ostatnich

latach sprawa kompleksowej ochrony środowiska naturalnego stała się powszechnie

uznanym tematem. Wszystkie zakłady produkcyjne oraz wielkie światowe firmy w

dzisiejszych czasach stają przed wyzwaniem, które dotyczy jak być przyjaznym dla

środowiska i w jaki sposób osiągnąć i demonstrować pozytywne wyniki ekologiczne.

Rozwój gospodarki światowej osiągnął zawrotne tempo. Pojawiające się

symptomy naruszenia ekologicznej pojemności naszej planety zdają się być

widoczne nazbyt jaskrawo. Wiąże się to bezpośrednio z przyrostem

demograficznym. Wzrost ten zdecydowanie największy przypadnie na tereny Azji,

a najmniejszy będzie w Europie, co niewątpliwie uwarunkowane jest istniejącą

sytuacją socjalno-ekonomiczną, jak również obowiązującymi kanonami kulturowymi i

obyczajowymi.

Według prognoz ludność świata, pomimo załamania się wzrostu 2,1% rocznie

w latach 70-tych do 1,7% na początku lat 90-tych, powinna przekroczyć 6 mld przed

rokiem 2000 roku. Niepokojący wzrost demograficzny zwiększa naciski na

środowisko naturalne. Jest to kwestia intensyfikacji rolnictwa prowadzącej do

efektywnego wyjaławiania gleby, wycinania lasów czy wyczerpywania zasobów

wodnych. To również ruchy migracyjne ze wsi do miast a także coraz większe

potrzeby energetyczne współczesnego świata są zagrożeniem dla środowiska.

Postęp techniczny mający charakter ciągłej rewolucji przemysłowej prowadzi do

rosnącej konsumpcji paliw kopalnych.

Pierwsza koncepcja budowania systemowego projektu na rzecz ochrony

środowiska o znaczeniu globalnym powstaje w roku 1991, a więc tuż przed

Szczytem Ziemi w Rio de Janeiro. Jest to Karta Biznesu dla Zrównoważonego

Rozwoju. Dokument ten, którego treścią i ideą jest rozwój przemysłu przy pełnym

poszanowaniu ekologicznej pojemności naszej planety, zawiera 16 reguł

środowiskowego zarządzania:

1. Wspólny priorytet

2. Zintegrowane zarządzanie

3. Proces poprawy

4. Kształcenie pracowników

5. Wstępna ocena oddziaływania na środowisko

6. Produkty i usługi

7. Doradztwo dla Klienta

8. Urządzenia i ich eksploatacja

9. Badania

10. Środki zapobiegawcze

11. Kontrahenci i dostawcy

12. Przygotowanie doraźnej interwencji

13. Transfer technologii

14. Podejmowanie wspólnych działań

15. Otwartość na obawy społeczeństwa

16. Sprawozdawczość

Obok punktów, które można odszukać w normach serii ISO 9000 pojawiają się

nowe – transfer technologii przyjaznych dla środowiska, wspólny udział w

rozwoju inicjatyw i programów mających na celu ochronę ekosystemów i

rozwój świadomości ekologicznej. Karta Biznesu dla Zrównoważonego Rozwoju

stała się podstawą i wzorem dla opracowania norm Systemu Zarządzania

Środowiskowego (SZŚ).

Przy formułowaniu konkretnej polityki ochrony środowiska stosuje się

kombinacje kilku szeroko rozpowszechnionych zasad.

- Zasada zachowywania zasobów przyrody

- Zasada ciągłej poprawy stanu środowiska

- Zasada zapobiegania i zasada przezorności

-

Zasada ochrony środowiska

- Zasada zanieczyszczający płaci

W ostatniej dekadzie opracowano szereg nowych narzędzi realizacji

zarządzania środowiskiem. Narzędzia te można podzielić na dwie grupy:

I - dotyczy oceny działań jednostki organizacyjnej:

- Systemy Zarządzania Środowiskiem

- Ocena Skuteczności działań na rzecz środowiska

- Audyting środowiskowy

II - związana jest z oceną produktu:

- Ocena Cyklu Życia Produktu

- Znakowanie Ekologiczne

- Aspekty środowiskowe w standaryzacji produktów.

Dla ustalenia kryteriów stosowania tych narzędzi opracowano szereg norm i

przepisów na szczeblu poszczególnych krajów i na szczeblu międzynarodowym.`

Normy dotyczące Systemów Zarządzania Środowiskiem

BS 7750 - Specyfikacja SZŚ

Normę tę opracowano w celu umożliwienia każdej jednostce organizacyjnej

zbudowania efektywnego systemu zarządzania jako bazy dla racjonalnych działań

na rzecz środowiska i realizacji audytingu środowiskowego. Nie ustanawia ona

bezwzględnych kryteriów oceny skuteczności działań środowiskowych (np. poziomy

emisji, które trzeba osiągnąć dla zgodności z normą), wymaga jedynie zgodności z

ustawodawstwem dotyczącym środowiska i zobowiązania do ciągłej poprawy.

Opracowana została w sposób zapewniający kompatybilność z normami serii ISO

9000.

EMAS - Koncepcja Zarządzania i Audytu Środowiskowego

Jest to przepis Unii Europejskiej opracowany w celu promowania ciągłej

poprawy skuteczności działań na rzecz środowiska przedsiębiorstw przemysłowych.

Udział takich przedsiębiorstw w tym programie jest dobrowolny. Według wymagań

EMAS przedsiębiorstwo musi wdrożyć SZŚ i wydać tzw. Publiczne Oświadczenie

(Public Statement), w którym między innymi przedstawi wykaz istotnych osiągnięć na

rzecz środowiska, politykę i cele środowiskowe oraz program ich osiągania a także

termin opublikowania następnego oświadczenia (max 3 lata później) i nazwisko

weryfikatora. To Publiczne Oświadczenie musi bowiem zostać uwiarygodnione przez

akredytowanego weryfikatora EMAS po czym kompetentne ciało rejestruje

przedsiębiorstwo w systemie EMAS i nadaje mu numer rejestracyjny.

ISO 14000/14001

ISO powołało Komitet Techniczny dla opracowania międzynarodowych norm

dotyczących zarządzania środowiskiem. Prace Komitetu zorganizowano w sześciu

podkomitetach zajmujących się odpowiednio: SZŚ, Oceną Skuteczności działań na

rzecz środowiska, audytingiem środowiskowym, oceną cyklu życia produktu,

znakowaniem ekologicznym, terminologią i definicjami. Norma ISO 14001 ma

strukturę 4-fazową: na etapie planowania(zapisuj co zamierzasz wykonać),

następnie wykonuj to co zapisałeś, sprawdzaj czy wykonałeś to co zapisałeś,

przeglądaj swoje działania i nakreślaj program poprawy. Norma ISO 14001 ,

podobnie jak BS 7750 kładzie nacisk na: zobowiązanie do ciągłej poprawy, wymaga

zobowiązania do zgodności z obowiązującym ustawodawstwem, kładzie nacisk na

przepisy, kody praktyczne, zarządzenia wewnętrzne dotyczące ochrony środowiska,

zapobieganie zanieczyszczeniu we wszystkich możliwych elementach środowiska

naturalnego: emisja do powietrza, zrzuty do wody, gospodarka odpadami,

zanieczyszczenie podłoża gruntowego, oddziaływanie na społeczność,

wykorzystanie surowców i zasobów naturalnych, inne lokalne kwestie środowiskowe.

Na sformułowanie ostatecznej wersji normy ISO 14001 bardzo silny wpływ miały

Stany Zjednoczone. W związku z tym norma ta nie jest tak szczegółowa jak norma

brytyjska. Przyczyną tego jest diametralnie inne ustawodawstwo środowiskowe na

kontynencie północno-amerykańskim i w Europie i związana z tym odpowiedzialność

oraz możliwości nakładania kar i opłat. Norma ISO 14001 jest norma przystosowaną

do ustawodawstwa środowiskowego na całym świecie przez co tworzy jakoby

parasol pod który można umiejscowić wymagania legislacyjne poszczególnych

krajów.

Charakterystyka ogólna norm

Wszystkie normy dotyczące SZŚ odnoszą się do aspektów środowiskowych

działań, produktów, usług danej jednostki organizacyjnej (zakładu). SZŚ jest więc

specyficzny dla danej jednostki organizacyjnej (zakładu) i nie może być opracowany

na poziomie np. branży przemysłowej czy grupy zakładów o podobnym profilu

produkcji. Normy dotyczące SZŚ oparte są na pięciu podstawowych kryteriach:

ogólnego znaczenia - może być stosowana przez każdą jednostkę organizacyjną tj.

produkcyjną, handlową, usługową, pro-aktywna - zmierza do zapobiegania

szkodliwym oddziaływaniom na środowisko poprzez przewidywanie ryzyka

szkodliwości środowiskowej, rozwojowa - jej celem jest ciągła poprawa skuteczności

działań na rzecz środowiska, dobrowolna lecz jej przepisy stają się obowiązujące,

gdy norma zostanie przyjęta, oparta na systemach - wspieranych przez

udokumentowane procedury.

Wiodąca idea ISO 14000 to ciągła poprawa. Jest to proces ciągłego

wzmacniania i ulepszania SZŚ, którego celem jest osiągnięcie poprawy ogólnej

skuteczności działań na rzecz środowiska, niekoniecznie we wszystkich obszarach

działania jednocześnie, wynikający z ciągłych wysiłków zmierzających do poprawy w

zgodzie z polityką środowiskową jednostki organizacyjnej. Dla realizacji tej idei

norma przewiduje określony model. W tej spirali ciągłej poprawy wyróżnić można

następujące etapy:

cel o plan

Na tym etapie koncentrujemy się na tym, co chcemy zrobić. Niezbędne jest

stworzenie znacznej bazy angażującej ludzi i fundusze. Temu towarzyszy

zapewnienie niezbędnych zasobów ludzkich i materialnych. Jednostka

organizacyjna musi opracować systematyczną metodologię identyfikacji, badania i

oceny właściwych sobie oddziaływań na środowisko. Znaczna część tych działań

może być zrealizowana już na etapie tzw. Przeglądu Wstępnego. Nie jest on

wymagany przez ISO 14001 (choć jest wymagany przez EMAS), jest jednak

zalecany szczególnie dla jednostek organizacyjnych, które jeszcze nie mają

wdrożonego SZŚ. Na etapie planowania jednostka organizacyjna musi, na

podstawie ww. metodologii dokonać identyfikacji tzw. istotnych aspektów

środowiskowych swojej działalności, produktów, usług, jak też odnoszących się do

niej wymogów prawnych i przepisów z dziedziny ochrony środowiska. Wszystkie

takie aspekty muszą podlegać nadzorowi i zarządzaniu poprzez SZŚ.

etap wdrażania

Jest to uruchomienie wszystkich możliwości i mechanizmów wspierających.

Wdrożenie systemu zapewniamy poprzez: określenie funkcji i odpowiedzialności dla

realizacji polityki oraz zapewnienie odpowiedniego szkolenia, udokumentowanie

tych aspektów systemu i powiązań między nimi, kontrolowanie dokumentacji,

stosowanie pisemnych procedur i instrukcji dla działań, które w sposób istotny

wpływają /mogą wpływać na środowisko, prowadzenie tych w warunkach

kontrolowanych.

etap sprawdzania

Jest to monitoring i pomiar skuteczności działań środowiskowych, podejmowanie

odpowiednich działań korygujących i prewencyjnych, prowadzenie zapisów działania

i audytowanie systemu.

etap ostatni - przegląd

Działanie to oznacza przegląd systemu, co prowadzi do redefinicji polityki, celów,

zadań dla realizacji ciągłej poprawy.

Wdrożony SZŚ powinien zagwarantować, że oddziaływania środowiskowe

jednostki organizacyjnej są zgodne z jej polityką środowiskową i związanymi z nią

celami i zadaniami. Dla osiągnięcia tego celu system powinien:

- identyfikować i oceniać znaczące aspekty środowiskowe wynikające z bieżących,

planowanych i minionych działań, produktów bądź usług jednostki organizacyjnej

celem określenia tych, które są istotne,

- identyfikować i oceniać oddziaływania środowiskowe wynikające z incydentów,

wypadków bądź sytuacji awaryjnych celem zapewnienia nad nimi skutecznego

nadzoru,

- identyfikować wymagania odpowiedniego ustawodawstwa i przepisów,

- ustalić cele i zadania,

- ułatwić planowanie, monitoring, działanie korygujące, auditing i przegląd w celu

zapewnienia zgodności z polityką oraz dla zapewnienia, że system pozostaje

odpowiedni,

- być audytowalny,

- zdolny do ewolucji wskutek zmieniających się okoliczności (np. nowe technologie,

rozwój wiedzy, zmiana ustawodawstwa),

- obejmować udokumentowane procedury i instrukcje robocze w zgodzie z

wymaganiami normy oraz efektywne wdrożenie tych dokumentów.

Relacja między normą ISO 14001 a normą ISO 9001

Wiele elementów będących przedmiotem wymagań norm dotyczących SZŚ

jest podobnych do elementów wymaganych przez normy serii ISO 9000 dotyczące

systemów zarządzania jakością. Należą do nich:

- udokumentowane procedury,

- kwestie dotyczące organizacji i personelu (w tym powołanie przedstawiciela

kierownictwa),

- realizacja nadzoru /kierownictwa,

- prowadzenie zapisów,

- działania korygujące,

- audyty,

- przegląd wykonywany przez kierownictwo.

Między obydwoma typami norm są też i różnice. Podstawowa wynika z intencji

opracowania norm. Normy serii ISO 9000 opracowane zostały w celu

zabezpieczenia interesów klienta. System Jakości ukierunkowany jest bowiem na

potrzeby klienta /użytkownika, posiadającego kontraktowe powiązania z organizmem

dostarczającym produkty /usługi. Normy dotyczące SZŚ dają gwarancje większej

grupie tworzącej tzw. zainteresowane strony. Celem SZŚ jest spełnienie wymagań /

oczekiwań strony trzeciej, które nie wynikają z faktu zawieranych kontraktów, lecz z

obowiązujących przepisów państwowych i lokalnych, oczekiwań wspólnot

regionalnych czy opinii publicznej a nawet sąsiadujących krajów. Następną grupą

zainteresowaną wdrożeniem SZŚ są instytucje finansowe: banki, towarzystwa

ubezpieczeniowe, fundusze itd. Na świecie znane już są przypadki obniżenia stawek

ubezpieczeniowych o około 30-50% natychmiast po uzyskaniu certyfikatu na ISO

14001 poprzez akredytowaną jednostkę certyfikującą danego przedsiębiorstwa lub

instytucji (jeden z holdingów koreańskich). Normy dotyczące SZŚ kładą nacisk na

ciągłą poprawę oraz na zgodność z obowiązującym ustawodawstwem. Stawiają też

dodatkowe wymagania odnośnie szkolenia i audytorów systemu.

Integracja Systemów Zarządzania

Coraz powszechniej w przedsiębiorstwach rośnie przekonanie o efektywności

integracji systemami zarządzania takimi jak:

- jakość wg ISO 9000

- środowisko wg ISO 14000

- higiena i bezpieczeństwo pracy wg BS 8800 (nowy projekt normy brytyjskiej z 1996

roku opartym na systematyce ISO)

- finanse

w jeden ogólny system zarządzania. Wynika to z fakt, że zarządzanie tymi

systemami realizowane jest przez te same zasady: polityka i planowanie,

organizacja i personel, sposoby przekazywania informacji, ocena.

Kwestia zarządzania różnymi aspektami może być rozwiązana na trzy sposoby:

- budowa od początku systemu zintegrowanego,

- budowa systemu zarządzania jednym aspektem i stopniowa integracja następnych

systemów z systemem już istniejącym,

- budowa oddzielnych systemów zarządzania poszczególnymi aspektami.

Po podjęciu decyzji o wyborze drogi postępowania rozważyć trzeba:

- podobieństwa i różnice w systemach,

- pożądany poziom integracji,

- czynniki sprzyjające /niesprzyjające integracji.

Integracja jest tym łatwiejsza im systemy są bardziej kompatybilne (przykładem:

normy ISO 9000 i normy ISO 14000). Oprócz wspomnianych już elementów

wspólnych do istotnych podobieństw między poszczególnymi systemami

zarządzania zaliczyć można następujące elementy:

- przedmiotem systemu jest zarządzanie procesem,

- systemy ewoluowały od przykładania wagi do rozwiązań technologicznych w

kierunku przykładania wagi do rozwiązań organizacyjnych,

- rozwój systemu jest najczęściej stymulowany wymaganiami zewnętrznymi.

Integracja między systemami może być pożądana na przykład na poziomie

polityki. Pociąga to za sobą odpowiedni rozdział zasobów ludzkich i materialnych,

konieczny dla realizacji takiej strategii. Integracja na poziomie dokumentacji wymaga

opracowania jednej księgi zarządzania, w której muszą wtedy znaleźć się odnośniki

do dokumentacji dotyczącej poszczególnych systemów zarządzania.

Cele /priorytety jednostki organizacyjnej to elementy decydujące o potrzebie

integracji. Często priorytet spełnienia wymogów jakościowych klienta stoi w

sprzeczności z wykorzystaniem do produkcji materiałów pochodzących z recyklingu,

co z kolei jest zgodne z logiką SZŚ.

Inny przykład czynników utrudniających integrację dotyczy specjalnych

warunków transportu /przechowywania chemikaliów ze względu na wymogi systemu

zarządzania higieną i bezpieczeństwem pracy i /lub systemu zarządzania

środowiskiem co wiąże się z podwyższonymi kosztami, „kłócącymi się” z

efektywnością finansową.

Bardzo często klient zdecydowanie nalega na wdrożenie określonego systemu, co

narzuca kolejność wdrażania, bądź życzy sobie przejrzystości zarządzania

specyficznym aspektem, skąd wynika niemożność integracji na poziomie

dokumentacji. Nierzadko elementem utrudniającym integrację systemów jest bardzo

zróżnicowany poziom opracowywania /wdrażania poszczególnych systemów bądź

planowane połączenie z innym przedsiębiorstwem, którego priorytety dotyczące

systemów zarządzania poszczególnymi aspektami są odrębne niż nasze lub

przedsiębiorstwo to realizuje system zarządzania wg innej normy. Z kolei waga

przykładana do poprawy ogólnej efektywności zarządzania w przedsiębiorstwie

zdecydowanie sprzyja podjęciu decyzji o integracji systemów zarządzania różnymi

aspektami. Dla firm, które już wdrożyły jeden system zarządzania, doświadczenia

nabyte przy budowaniu tego systemu są bardzo pomocne przy wdrażaniu kolejnych

systemów a droga stopniowej integracji wydaje się optymalną metodą postępowania.

Korzyści wynikające z wdrożenia systemów zarządzania środowiskiem

Korzyści z wdrożenia SZŚ podzielić można na korzyści dla ogółu i na korzyści

dla jednostki organizacyjnej.

Do tych pierwszych zaliczyć można fakt poprawy stanu środowiska w wyniku

wdrażania systemu przez coraz więcej przedsiębiorstw. Wiąże się z tym poprawa

stanu naszego zdrowia wskutek życia w zdrowszym otoczeniu. Jest to również w

skali globalnej wyważenie ekspansji ekonomicznej i działań wynikających z

konieczności ochrony środowiska czyli sprostanie wyzwaniu, o którym była już

mowa.

Korzyści dla przedsiębiorstw są finansowe, i dzielą się na:

- bezpośrednie, związane z redukcją kosztów wskutek racjonalnej gospodarki

surowcami, zasobami, energią czy zagospodarowania odpadów,

- pośrednie, związane z redukcją ryzyka odpowiedzialności cywilnej i karnej,

redukcją ryzyka wypadków, które prowadzą do wymiernych strat produkcyjnych,

zmniejszeniem stawek ubezpieczeniowych czy opłat z tytułu korzystania ze

środowiska.

Bardzo istotne są też korzyści związane z poprawą wizerunku firmy w oczach

zainteresowanych stron. Zyskuje ona opinię firmy dbającej o środowisko co nie tylko

poprawia jej stosunki z władzami ustawodawczymi czy lokalnymi, ale także prowadzi

do pozyskania zaufania inwestorów i klientów a co za tym idzie do wzrostu udziałów

rynkowych. Często wdrażanie systemu sprzyja innowacjom technologicznym (np.

opracowaniu nowych produktów) co pociąga za sobą ekspansję rynkową

przedsiębiorstwa. Wdrożenie SZŚ powoduje także wzrost pro-środowiskowej

świadomości załogi i jej aktywne podejście do problematyki ochrony środowiska.

Uwagi końcowe

Przy projektowaniu SZŚ przedsiębiorstwa często wynajmują

wyspecjalizowane firmy consultingowe, które współdziałają w tworzeniu systemu.

Współdziałanie takie odbywa się poprzez prowadzenie specjalistycznych szkoleń

oraz konsultingu poszczególnych etapów wdrażania SZŚ. Ostatecznym celem

przedsiębiorstwa lub instytucji po wdrożeniu SZŚ jest jego certyfikacja poprzez

niezależny akredytowany organ certyfikujący. Proces certyfikacji odbywa się w tym

przypadku w analogiczny sposób jak w przypadku certyfikacji Systemu Zapewnienia

Jakości. Posiadanie takiego certyfikatu będzie wkrótce warunkiem koniecznym dla

zaistnienia polskich firm na rynku międzynarodowym.

AKREDYTACJA LABORATORIUM

SYSTEMY ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ (SZJ) ISO 9 000

I ŚRODOWISKIEM (SZŚ) ISO 14 000

Ochrona środowiska stanowi nasilające się wyzwanie dla współczesnych

przedsiębiorstw, jak również innych jednostek organizacyjnych, które stają wobec

konieczności wyważenia ekspansji ekonomicznej - z jednej strony i działań o

charakterze pro- środowiskowym - z drugiej strony. „Bądź dochodowy - chroń

środowisko” - oto wyzwanie, któremu trzeba sprostać.

Do końca lat sześćdziesiątych zainteresowanie globalnymi skutkami

działalności człowieka dla środowiska ograniczało się do naprawy szkód. Na

przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych zaczęła się powolna ewolucja

świadomości środowiskowej w stronę zapobiegania szkodliwości. W latach

osiemdziesiątych zaobserwowano zainteresowanie przedsiębiorstw realizacją

przeglądów i auditów środowiskowych, których celem było określenie oddziaływania

tych przedsiębiorstw na środowisko dla zbadania możliwości kontroli tych

oddziaływań, ze względu na wzrastające obostrzenia legislacyjne w dziedzinie

ochrony środowiska. Wszystkie te działania prowadzą do zminimalizowania ryzyka

odpowiedzialności cywilnej i karnej, eliminacji kosztów poprzez działania pro-

środowiskowe takie jak: racjonalna gospodarka surowcami i energią czy recykling.

Coraz częściej przedsiębiorstwa pragną zyskać w oczach wymagającej opinii

publicznej i klientów opinię firm dbających o środowisko. Takie przedsiębiorstwo

musi uwzględniać wymogi norm dotyczących systemów zarządzania jakością (ISO 9

000) jak i systemów zarządzania środowiskiem (ISO 14 000).

W wykładzie uczestniczyć mogą studenci już drugiego roku studiów,

wszystkich kierunków.