1 

 

METODYKA NAUCZANIA, KURS INSTRUKTORSKI 2010 

 

Treść kursu  

 

Metodyka nauczania 

 

Psychologia 

 

Prawo o ruchu drogowym 

 

Technika kierowania i obsługi pojazdu 

 

Zasady prowadzenia ośrodka szkolenia kierowców 
 

 

Praktyki instruktorskie  

 
 
Do zaliczenia 
 

KURS INSTRUKTORSKI 

EGZAMIN WEWNĘTRZNY 

EGZAMIN PAŃSTWOWY 



 

obecność 



 

do oddania konspekt 
zajęć teoretycznych 
nauki jazdy 

 
zaliczenie praktyk 
instruktorskich: 
80 godzin (kat. B i C) 
60 godzin (kat. A) 

Część teoretyczna: 
egzamin ustny 
3 x MN 
3 x P 
3 x PRD 
3 x TKiOP  
 
Część praktyczna: 



 

prezentacja zajęć 
teoretycznych 



 

plac manewrowy  

Testy: 
25 x PRD - 3 błędy 
15 x MN, P, TKiOP - 2 błędy 
 
Prezentacje: 
wylosowany temat + pytania 
dodatkowe 
 
Plac manewrowy: 
I i II zadanie egzaminacyjne  

 
  
Literatura  

•

 

Agnieszka  Olszańska,  Zbigniew  Bem,  Uczę  jeździć  samochodem.  Wskazówki metodyczne  dla 
instruktorów nauki jazdy. Warszawa 2009 

•

 

Marek  Górny,  Beata  Lewandowska  Metodyka  nauczania  dla  kandydatów  na  instruktorów 
nauki jazdy, Warszawa 2008 

•

 

Wincenty Okoń Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej Warszawa 1987 

•

 

Czesław Kupisiewicz Podstawy dydaktyki ogólnej Warszawa 1995 

•

 

Józef Półturzycki Dydaktyka dla nauczycieli Toruń 1997 

•

 

Franciszek Bereźnicki Dydaktyka kształcenia ogólnego Kraków 2007 

•

 

Bolesław Niemierko Kształcenie szkolne. Podręcznik skutecznej dydaktyki Warszawa 2007 

•

 

Jadwiga Bąk Wypadki drogowe a kształcenie młodych kierowców Warszawa 2003 

 
 

2 

 

Profil zawodowy instruktora nauki jazdy  
 

 

 
Według polskiego ustawodawstwa instruktorem może być osoba, która: 
 
1) posiada znajomość: 

a)

 

wybranych zagadnień z psychologii, metodyki nauczania oraz etyki zawodowej, 

b)

 

warunków  uzyskiwania,  zatrzymywania,  cofania  i  przywracania  uprawnień  do  kierowania 
pojazdami, 

c)

 

programów szkolenia i egzaminowania kandydatów na kierowców lub motorniczych, 

d)

 

zasad prowadzenia ośrodka szkolenia oraz sporządzania wymaganej dokumentacji, 

e)

 

przepisów  ustawy  oraz  wybranych  przepisów  zawartych  w  aktach  wykonawczych  do  tej 
ustawy, 

f)

 

techniki kierowania i obsługi pojazdów; 

2) posiada umiejętności: 

a)

 

oceny stanu wiedzy i umiejętności, jak również predyspozycji kandydatów na kierowców lub 
motorniczych, 

b)

 

określenia wymiaru czasu i zakresu tematycznego szkolenia odpowiednio do oceny, o której 
mowa w lit. a, 

c)

 

prowadzenia zajęć teoretycznych i praktycznych na kursie dla kandydatów na kierowców lub 
motorniczych w sposób: 
 

 

– łatwy do zrozumienia i rzeczowy, 

 

 

– zgodny z obowiązującymi przepisami, 

d)

 

stosowania  odpowiednich  metod  nauczania  wraz  z  wykorzystaniem  różnorodnych  środków 
dydaktycznych, 

e)

 

kształtowania właściwego sposobu zachowania się na drodze kandydatów na kierowców lub 
motorniczych, w szczególności rozwijania umiejętności: 
 

 

– wykrywania pojawiających się zagrożeń, 

 

 

– przeciwdziałania zagrożeniom, 

 

 

– postępowania wobec skutków powstałych zagrożeń, 

f)

 

praktycznego stosowania przepisów ruchu drogowego i zasad techniki kierowania pojazdem, 

g)

 

wykonywania czynności kontrolno-obsługowych pojazdu. 

3 

 

 

Źródło: Załącznik nr 6 do Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dn. 27 października 2005 r., Dz.U. 
nr 217, poz. 1834 
 
Błędy dydaktyczne instruktorów  

•

 

emocjonalne reakcje na błędy kursantów 

•

 

brak  objaśnienia  popełnianych  przez  kursantów  błędów  i  wskazania  poprawnego  sposobu 
postępowania 

•

 

nie wykorzystywanie dla celów dydaktycznych błędów innych kierowców 

•

 

nie  dostosowywanie  poziomu  trudności  do  możliwości  kursanta,  realizacja  ustalonego 
schematu 

•

 

nie pozwalanie na eksperymenty 

•

 

wybór tras, które nie są urozmaicone pod względem sytuacji drogowych 

•

 

przerywanie lekcji, aby załatwić prywatne sprawy 

•

 

kształtowanie  niewłaściwej  samooceny  kursantów  przez  wyłącznie  chwalenie  lub  wyłącznie 
krytykowanie 
 

Wg Jadwiga Bąk Wypadki drogowe a kształcenie młodych kierowców Warszawa 2006  

 
Podstawowe pojęcia dydaktyki  
 
Metodyka nauczania – poszukiwanie sposobów skutecznego nauczenia danej wiedzy lub 
umiejętności. 
Obejmuje min. naukę o: 

•

 

zasadach nauczania 

•

 

metodach nauczania 

•

 

celach nauczania 

•

 

formach organizacyjnych kształcenia 

•

 

środkach dydaktycznych 

 

 

 

NAUCZANIE – czynność wykonywana przez instruktora, polegająca na planowym i ukierunkowanym 
przekazywaniu kursantom wiedzy i umiejętności. 
 
UCZENIE SIĘ – czynność wykonywana przez kursanta, polegająca na aktywnym przyswajaniu wiedzy, 
ćwiczeniu umiejętności i nabywaniu sprawności w danym zakresie. 

czynność kursanta 

czynność instruktora 

4 

 

WYCHOWANIE – proces kształtowania postaw, światopoglądu, stosunku do poznawanych zjawisk 
 
inaczej: 
 

•

 

NAUCZANIE  
działalność  nauczyciela,  o  charakterze  planowej,  celowej  pracy,  ukierunkowanej  na 
wyposażenie uczniów w wiadomości, umiejętności i nawyki oraz rozwijanie ich uzdolnień  

•

 

UCZENIE SIĘ 
proces  zdobywania  wiedzy,  umiejętności  oraz  sprawności,  prowadzący  do  stałych  zmian  w 
zachowaniu uczącego się; pojęcie to odnosi się do czynności wykonywanych przez ucznia  

•

 

KSZTAŁCENIE 
całość  doświadczeń  składających  się  na  proces  zdobywania  przez  jednostkę  umiejętności, 
wiedzy  oraz  rozumienia  otaczającego  ją  świata;    obejmuje  zarówno  proces  nauczania,  jak 
uczenia się  (nauczanie+uczenie się+ wychowanie) 

•

 

WYCHOWANIE 
całość  zamierzonych  oddziaływań  środowiska  społecznego,  przyrodniczego  na  jednostkę, 
trwające  całe  jej  życie;  przekazuje  jednostce  dziedzictwo  kulturowe  i  wzory  zachowań 
przygotowując ją do aktywnego udziału w życiu społecznym 

 
 
Rodzaje uczenia się wg Okonia  
 



 

przez  przyswajanie  –  nabywanie  wiedzy  poprzez  powtórki  i  utrwalanie  materiału 
 



 

przez  odkrywanie  –  rozwiązywanie  problemów,  analizowanie  zjawisk,  szukanie  reguł 
 



 

przez  przeżywanie  –  emocjonalne  podejście  do  tematu,  przejęcie  się  jego  znaczeniem 
 



 

przez działanie – ćwiczenia praktyczne 

 
Stożek Dale’a 
obrazuje  wpływ  aktywności  ucznia  na  skuteczność  przyswajania  nowych  umiejętności.  To  ile 
zapamiętamy z nauki zależy od zastosowanych metod: 
 

 

Aktywizacja w procesie nauczania  

5 

 

Metody  aktywizujące  są  o  70%  skuteczniejsze  niż  metody  przekazu  informacji  w  postaci  wykładu 
(piramida Dale’a). 
W kształceniu osób dorosłych łatwo jest je stosować, ze względu na to, że słuchacze mają już bogato 
wykształcone struktury poznawcze, zasób doświadczeń i praktykę w rozwiązywaniu problemów.  
Zalety metod aktywizujących: 

 

są atrakcyjne 

 

wymagają aktywności uczącego się 

 

ułatwiają uczenie się 

 

uwzględniają różne style uczenia się 

 

ułatwiają dostrzegać związki teorii z praktyką 

 
Warunki skuteczności wykorzystania metod aktywizujących  

•

 

organizacja czasu i przestrzeni  

•

 

materiały pomocnicze 

•

 

zaangażowanie prowadzącego  

•

 

dostosowanie metod do grupy  

•

 

ład i porządek działań 

 
 
Cele kształcenia 
 
Cele kształcenia to świadomie założone efekty, które chcemy uzyskać w wyniku kształcenia. 
 
Powinny  być  jasno  zdefiniowane  i  określone  w  czasie.  Np.  Dzisiaj  nauczymy  się  wykonywać 
prawidłowo manewr zawracania na drodze jednojezdniowej.  
Wtedy łatwo sprawdzić, czy rzeczywiście udało nam się nasz cel osiągnąć. 
 
Cele dzielimy na: 
 

Cele  procesu  nauczania  kierowców:  charakterystyka  absolwenta  kursu  nauki  jazdy  wg 
rozporządzenia o szkoleniu i egzaminowaniu kandydatów na kierowców. 
 
Absolwent  kursu  powinien  posiadać  wiadomości,  umiejętności  i  zachowania  umożliwiające 
bezpieczne kierowanie pojazdem, w tym co najmniej: 
Dawać dowód znajomości i dobrego zrozumienia:  



 

zachowania  ostrożności  i  właściwej  postawy  w  stosunku  do  innych  uczestników 
ruchu drogowego,  



 

zasad zachowania bezpiecznych odległości pomiędzy pojazdami, przy uwzględnieniu 
jazdy  w  różnych  warunkach  atmosferycznych,  porach  dnia  i  nocy  i  po  różnych 
nawierzchniach jezdni,  

6 

 



 

wpływu  na  funkcje  percepcyjne,  podejmowane  decyzje,  czas  reakcji  lub  zmianę 
zachowania kierującego pojazdem m.in.:  alkoholu lub innego podobnie działającego 
środka, wahań stanu emocjonalnego, zmęczenia,  



 

zagrożeń  związanych  z  niedoświadczeniem  innych  uczestników  ruchu  drogowego, 
najbardziej podatnych na ryzyko, takich osób jak: dzieci, piesi, rowerzyści lub osoby o 
ograniczonej swobodzie ruchu,  



 

zagrożeń  związanych  z  ruchem  drogowym  i  prowadzeniem  różnego  rodzaju 
pojazdów w różnorodnych warunkach widoczności,  



 

zasad 

korzystania 

z 

wyposażenia 

pojazdu 

związanego 

z 

zapewnieniem 

bezpieczeństwa jazdy,  



 

zasad  użytkowania  pojazdu,  przewozu  osób  i  ładunków  z  uwzględnieniem  ochrony 
środowiska,  



 

zasad  ruchu  drogowego,  w  szczególności  odnoszących  się  do  ograniczeń  prędkości, 
pierwszeństwa  przejazdu,  znaków  i  sygnałów  oraz  dokumentów  uprawniających  do 
kierowania i używania pojazdu,  



 

zasad  postępowania  w  razie  uczestnictwa  w  wypadku  drogowym  oraz  zasad 
udzielania pomocy ofiarom wypadku drogowego,  



 

rodzajów dróg i zagrożeń związanych ze stanem ich nawierzchni,  



 

zadań i kryteriów oceny obowiązujących na egzaminie państwowym. 

Posiadać umiejętności i zachowania w zakresie:  



 

przygotowania  się  do  jazdy  i  sprawdzenia  stanu  technicznego  podstawowych 
elementów pojazdu odpowiedzialnych bezpośrednio za bezpieczeństwo jazdy,  



 

posługiwania się urządzeniami sterowania pojazdem podczas jazdy i parkowania,  



 

włączania się do ruchu, zajmowania właściwej pozycji na drodze, respektowania praw 
innych uczestników ruchu oraz porozumiewania się z nimi przy użyciu dopuszczalnych 
środków,  



 

bezpiecznego  wykonywania  wszelkich  manewrów  występujących  w  różnych 
sytuacjach drogowych,  



 

obserwowania drogi i przewidywania rzeczywistych lub potencjalnych zagrożeń,  



 

skutecznego  reagowania  w  przypadku  powstania  rzeczywistego  zagrożenia,  w  tym 
hamowania awaryjnego,  



 

jazdy z prędkością nieutrudniającą ruchu i dostosowaną do warunków ruchu,  



 

jazdy z zachowaniem obowiązujących przepisów ruchu drogowego,  



 

zachowania środków ostrożności przy wysiadaniu z pojazdu,  



 

wykonywania podstawowych czynności kontrolno-obsługowych, tych mechanizmów i 
urządzeń pojazdu, które mają bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo jazdy,  



 

podejmowania  działań  w  zakresie  udzielania  przedlekarskiej  pomocy  ofiarom 
wypadków drogowych.  

 
 

Zasady nauczania  
 

Proces  nauczania  zawsze  powinien  być  podporządkowany  ogólnym  normom,  które  ułatwią  uczniowi 
przyswojenie materiału.  
 

Podziały zasad nauczania: 
 
Wg W. Okonia: 

•

 

systematyczności 

•

 

poglądowości 

•

 

samodzielności 

7 

 

•

 

związku teorii z praktyką 

•

 

efektywności 

•

 

przystępności 

•

 

indywidualizacji i uspołecznienia, czyli związku interesów jednostki i zbiorowości 

 

Wg Cz. Kupisiewicza 

•

 

poglądowości 

•

 

przystępności 

•

 

świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania – uczenia się 

•

 

systematyczności 

•

 

trwałości zdobywanej wiedzy 

•

 

operatywności 

•

 

wiązania teorii z praktyką 

 
Wg T. Nowackiego  

•

 

zasada świadomej aktywności 

•

 

zasada związku teorii z praktyką 

•

 

zasada poglądowości 

•

 

zasada przystępności 

•

 

zasada systematyczności 

•

 

zasada trwałości  wiedzy i umiejętności 

•

 

zasada indywidualizacji zespołowości 

 
Zasada poglądowości  
 
Zakłada bezpośrednie poznanie i zrozumienie danego problemu poprzez: 

 

kontakt ucznia z poznawaną rzeczywistością  

 

oddziaływanie na rzeczywistość 
 

wiem < rozumiem < umiem < działam 
W praktyce oznacza to korzystanie z różnorodnych pomocy dydaktycznych, ukazywanie problemu z 
różnych perspektyw itp. 
 
 
Zasada przystępności  
 
Zasada  przystępności  inaczej  zwana  zasadą  stopniowania  trudności  zaleca  dostosowywanie  treści 
nauczania  pod  względem  ilościowym  i  jakościowym  do  możliwości  intelektualnych  i  fizycznych 
uczniów.  
Z zasady tej wynika, że w nauczaniu należy: 

 

przechodzić od tego, co jest bliższe, do tego co dalsze, 

 

przechodzić od tego, co jest dla uczniów łatwiejsze, do tego co trudniejsze, 

 

przechodzić od tego, co jest uczniom znane, do tego co nowe i nieznane, 

 

uwzględniać różnice w tempie pracy i stopniu zaawansowania w nauce poszczególnych 
uczniów. 

 
Kluczowy jest odpowiedni dobór poziomu trudności zadań: 
Wymagania zbyt wysokie: 

 

 

 

•

 

 zniechęcenie 

•

 

 brak wiary we własne siły 

•

 

 osłabienie motywacji 

8 

 

Wymagania zbyt niskie: 

 

 

 

 

•

 

nuda 

•

 

brak mobilizacji i wyzwań 

•

 

osłabienie motywacji 

 
 
Zasada systematyczności  
 
Systematyczność odnosi się do: 

•

 

uporządkowania treści programowych   

•

 

pracy dydaktycznej nauczyciela 

•

 

czynności uczniów 

 
odpowiednia kolejność – od podstaw do bardziej zaawansowanego materiału 
równomierny rozkład materiału  
rytmiczność, sumienność i obowiązkowość 
przerwy na utrwalenie przyswojonych treści 
przemienność zadań 
 
Nauczyciel powinien w swojej pracy uwzględniać następujące reguły: 

 

ujmować materiał nauczania we właściwej kolejności, 

 

stale nawiązywać do materiału opanowanego, 

 

podzielić materiał na określone części, 

 

wiązać poszczególne porcje w całość, 

 

podkreślać sprawy i tematy główne, zasadnicze, 

 

dbać o systematyczne opanowanie wiedzy i umiejętności przez uczniów.  

 
 
Zasada wiązania teorii z praktyką  
 
Aby skutecznie wprowadzić w życie tę zasadę należy: 

 

łączyć ćwiczenia praktyczne z wiedzą teoretyczną, 

 

łączyć proces opanowania wiadomości z jednoczesnym ich stosowaniem. 

 
Zajęcia praktyczne warto poprzedzić powtórzeniem wiedzy teoretycznej, a podczas teorii odwoływać 
się do praktycznych przykładów.  
 
 
Zasada świadomego udziału uczniów w procesie  
 
Nauczyciel powinien w celu realizacji zasady świadomego i aktywnego uczestnictwa: 

 

starać się poznać indywidualne zainteresowania uczniów, 

 

stawiać uczniów w sytuacjach wymagających od nich dostrzegania i wyjaśniania niezgodności 
między obserwowanymi faktami a posiadaną wiedzą, 

 

stwarzać warunki sprzyjające wdrażaniu uczniów do zespołowych form pracy. 
 

funkcja motywacyjna: 
Istotne jest aby przedstawić uczniowi cel, jakiemu służyć mają nabywane wiadomości i umiejętności, 
objaśnić w jakich momentach życia będą one potrzebne. Takie wyjaśnienie pobudza jego motywację i 
wyzwala  aktywność  poznawczą.    Wynik  aktywności  powinien  być  przez  nauczyciela 
ukierunkowywany i wykorzystywany. 

9 

 

  
wiem po co się uczę => uczę się chętniej, bardziej się angażuję 
 
 
Zasada operatywności wiedzy ucznia 
  
Wiedza  operatywna  to  taka,  która  może  być  wykorzystana  w  sytuacjach  rzeczywistych,  nie  tylko  w 
procesie nauczania. 
 
Zasada  operatywności  zakłada  możliwość  stworzenia  takich  sytuacji,  by  uczeń  był  zmuszony  do 
samodzielnego myślenia i działania. Pozwala to na łatwiejsze przeniesienie treści wyuczonych w sferę 
zastosowania praktycznego. 
 
 
Zasada trwałości wiedzy  
 
Utrwalenie wiedzy może następować w sposób:  
mechaniczny przez jej wielokrotne powtarzanie, aż do możliwości jego dosłownego odtworzenia 
logiczny,  gdy wiążąc pewne fakty możemy odtworzyć odpowiedni tok rozumowania zmierzający do 
rozwiązania problemu. 



 

ukierunkowane zainteresowania uczniów 



 

pozytywna motywacja 



 

aktywny udział w procesie dydaktycznym 



 

ćwiczenia utrwalające 



 

odpowiednio dobrana liczba powtórzeń 



 

usystematyzowane wiadomości  

 
Zasada indywidualności i zespołowości  
 
Zasada  ta  kieruje  uwagę  na  indywidualne  możliwości  kształcących  się  a  jednocześnie  podkreśla 
znaczenie zespołowości w nauczaniu. 
 
W  grupach  o  zróżnicowanych  możliwościach  konieczne  jest  stosowanie  indywidualnego  podejścia 
przy przekazywaniu wiedzy i ocenie osiągnięć. Nauczyciel w tej sytuacji musi pracować jednocześnie z 
całą grupą, jak i z każdym z uczniów z osobna. 
Środowisko  osób  dorosłych  jest  bardziej  zróżnicowane  niż  grupy  młodzieżowe  pod  wieloma 
względami,  przede  wszystkim:  wieku,  doświadczeń,  celów  kształcenia.  W  związku  z  tym  proces 
kształcenia  musi  być  w  ich  przypadku  bardziej  zindywidualizowany,  by  właściwie  reagować  na 
potrzeby i możliwości uczących się. 
Problem zbyt zdolnego ucznia: 

 

szybko demotywuje się, ponieważ treść lekcji jest dla niego oczywista 

 

zniechęca mniej zdolne osoby 

Możemy wykorzystać taka sytuację prosząc ucznia o pomoc w prowadzeniu zajęć.  
 
 
Zasada samodzielności  
 
Jest bardziej prawdopodobne, że uczeń opanuje nowe umiejętności, jeżeli jego zależność od 
nauczyciela w myśleniu i działaniu jest ograniczona. 
Zadania nauczyciela: 

 

wskazywanie kierunku  

 

formułowanie podpowiedzi, wyjaśnianie 

10 

 

 

kontrola i korekta błędów 

 

podsumowanie działań 

 
Samodzielność  działania  ucznia  przejawia  się  w  możliwości  częściowego  wyboru,  planowania  i 
wykonania własnej pracy oraz sprawdzania jej efektów.  
Samodzielność myślenia wyraża się w procesie dochodzenia do nowych wiadomości przez 
formułowanie problemów, rozwiązywanie ich i weryfikowanie rozwiązań. 
 
 
Zasada efektywności  
 
Zasada efektywności odnosi się do związku miedzy celami a wynikami kształcenia. 
O efektywnym procesie kształcenia możemy mówić w sytuacji, kiedy cele wyznaczone na początku 
procesu zostały osiągnięte.  
 
Zasada kształcenia umiejętności uczenia się  
 
Polega na przygotowaniu do świadomego i samodzielnego planowania oraz organizowania uczenia 
się.  

 

 obserwacja,  

 

 tworzenie notatek,  

 

 korzystanie z podręczników i innych materiałów dydaktycznych, 

 

 techniki zapamiętywania. 

Umiejętność korzystania z różnych źródeł informacji. 
 
Zasada ustawiczności kształcenia  
 
Zasada ta wskazuje na całożyciowy charakter edukacji. Taka edukacja służy aktualizacji wiedzy, 
podnoszeniu kwalifikacji, nadążaniu za rozwojem nauki i techniki, a przede wszystkim zapewnia 
możliwość stałego rozwoju i wzbogacania osobowości.  

 

Zasada dostępności - swobodny dostęp do wszystkich wiadomości przekazywanych przez 
nauczyciela  

 

Zasada aktywnego wiązania teorii z praktyką  

 

Zasada  wygaszania - jest bardziej prawdopodobne, że uczeń nauczy się, jeśli stosowne 
ułatwienia będą stopniowo wygaszane 

 
 
Zasada wykorzystywania doświadczeń osób dorosłych  
 
Nawiązywanie do doświadczeń osób kształconych ma duże znaczenie przy realizacji zasady łączenia 
teorii z praktyką. 
W trakcie procesu kształcenia złe nawyki edukacyjne i/ lub brak umiejętności uczenia się znaczenie 
utrudniają jego realizację. W tej sytuacji nauczyciel musi wyjaśnić złe lub błędne doświadczenia oraz 
podjąć stosowne kroki w celu ich korekty. 
 
_______ 
 
Zasady nauczania wg R.H. Davisa, L.T. Aleksandra i S. L. Melona  

 

Zasada doniosłości - uczeń będzie miał motywację do uczenia się tego, co ma dla niego 
doniosłe znaczenie 

11 

 

 

Zasada niezbędnych warunków - jest bardziej prawdopodobne, że uczeń nauczy się czegoś 
nowego, jeśli spełnia wszystkie niezbędne warunki – ma wiadomości i opanował umiejętności 
warunkujące realizację nowych zadań i zachowań 

 

Zasada wzorca - jest bardziej prawdopodobne, że uczeń przyswoi sobie nowe zachowanie 
jeśli mu się przedstawi wzorowe wykonanie, które będzie mógł obserwować  i zastosować 

 

Zasada dostępności - swobodny dostęp do wszystkich wiadomości przekazywanych przez 
nauczyciela  

 

Zasada aktywnego wiązania teorii z praktyką  

 

Zasada  wygaszania - jest bardziej prawdopodobne, że uczeń nauczy się, jeśli stosowne 
ułatwienia będą stopniowo wygaszane 

 
Metody nauczania to celowo i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, który 
umożliwia  uczniom  opanowanie  wiedzy  wraz  z  umiejętnością  posługiwania  się  nią  w  praktyce,  jak 
również 

rozwijanie 

zdolności 

i 

zainteresowań 

poznawczych 

uczniów. 

 
Dobór metod nauczania zależy między innymi od :  

 

wieku uczniów; 

 

treści nauczania; 

 

celów i zadań pracy dydaktyczno-wychowawczej; 

 

form organizacyjnych i środków, których zamierza użyć nauczyciel. 

 
Metody spełniają następujące funkcje:  

 

służą zapoznaniu uczniów z nowym materiałem; 

 

zapewniają utrwalenie zdobytej wiedzy; 

 

umożliwiają kontrolę i ocenę stopnia opanowania wiedzy. 

 
 
Klasyfikacje metod nauczania  
 
Klasyfikacja wg Cz. Kupisiewicza: 

 

metody werbalne – oparte na słowie (wykład, opowiadanie, pogadanka, opis, dyskusja, praca 
z książką) 

 

metody oparte na obserwacji i pomiarze (pokaz, pomiar, instruktaż) 

 

metody oparte na praktycznej działalności uczniów (laboratoryjna, zajęć praktycznych) 

 

metody aktywizujące (burza mózgów, sytuacyjna, inscenizacji, problemowa) 

Klasyfikacja wg T. Nowackiego 

 

metody nauczania teoretycznego: wykład, pogadanka, dyskusja, opis, opowiadanie, 
wyjaśnienie; 

 

metody nauczania praktycznego: rozwijanie umiejętności, pokaz, ćwiczenie, instruktaż, 
inscenizacja. 

Klasyfikacja wg K. Kruszewskiego: 

 

metody słowne, 

 

metody oglądowe (waloryzacyjne), 

 

metody praktyczne, 

 

metody gier dydaktycznych 

 
 
Klasyfikacja metod oparta na koncepcji wielostronnego nauczania-uczenia się Wincentego Okonia : 
 
Teoria  kształcenia  wielostronnego  -  to  forma  kształcenia  polegająca  na  ujmowaniu  w  procesie 
nauczania trzech komponentów:  

 

działalności poznawczej, czyli nabywania wiedzy, 

12 

 

 

działalności praktycznej, czyli nabywania umiejętności, 

 

strony afektywnej, czyli emocjonalnego nastawienia ucznia do nauki 

 

metody podające (asymilacji wiedzy)   
uczenie się przez przyswajanie 

• 

pogadanka  

• 

wykład  

• 

praca z książką  

metody  problemowe  
uczenie  się  przez  samodzielne  dochodzenie 
do wiedzy 

• 

dyskusja 

• 

klasyczna metoda 
problemowa  

• 

metoda przypadków  

• 

metoda sytuacyjna  

• 

gry dydaktyczne  

metody waloryzacyjne  
eksponujące, oglądowe; uczenie się przez przeżywanie 

• 

metody impresyjne  

• 

metody ekspresyjne  

metody praktyczne   
uczenie się przez działanie 

• 

pokaz 

• 

instruktaż 

• 

metody ćwiczebne  

• 

metody realizacji zadań 
wytwórczych  

 
Porównanie metod nauczania: 

Metody nauczania 

Drogi uczenia się 

Czynności nauczyciela 

Czynności ucznia 

Metoda podająca 

Uczenie się przez 

przyswajanie 

Podawanie lub 

udostępnianie gotowej 

wiedzy 

Przyswajanie gotowej 

wiedzy 

Metoda problemowa 

Uczenie się przez 

odkrywanie 

Kierowanie procesem 

rozwiązywania zadań 

Rozwiązywanie 

zagadnień, dokonywanie 

odkryć, zdobywanie 

wiedzy 

Metoda zajęć 

praktycznych 

Uczenie się przez 

działanie 

Organizowanie 

działalności praktycznej 

Działanie przeobrażające 

rzeczywistość 

Metoda waloryzująca 

Uczenie się przez 

przeżywanie 

Eksponowanie wartości 

moralnych 

Poznawanie wartości i 

ich przeżywanie 

 

13 

 

 
 
 
Metody podające  
Nudne ale pozwalają na przekazanie dużej ilości materiału w stosunkowo krótkim czasie.  
 
Wykład polega na bezpośrednim lub pośrednim przekazywaniu wiedzy słuchaczom. 
Aktywne uczestniczenie w wykładzie wymaga od słuchaczy dużego wysiłku i znacznej dojrzałości 
umysłowej. Z tego względu stanowi jedną z podstawowych metod nauczania w szkołach wyższych. O 
skuteczności tej metody decyduje przede wszystkim przekazanie informacji w sposób systematyczny i 
logicznie konsekwentny. 
 
Pogadanka polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, przy czym nauczyciel jest w tej rozmowie 
osobą kierującą. Zmierzając do osiągnięcia zaplanowanego celu stawia uczniom pytania, na które oni 
z kolei udzielają odpowiedzi. 
 
Opowiadanie to przedstawienie rzeczywistej lub fikcyjnej akcji, która przebiega w określonym czasie. 
Jego celem jest zaznajomienie uczniów z pewnymi rzeczami, zjawiskami, wydarzeniami lub procesami 
w formie ich słownego opisu. 
 
Opis jest najprostszym sposobem zaznajamiania uczniów z nieznanymi im bliżej osobami, rzeczami, 
zjawiskami itp. Zalecany jest zarówno wtedy, gdy nie ma możliwości zastosowania odpowiedniego 
pokazu, jak i przede wszystkim wtedy, gdy opisowi towarzyszy pokazywanie opisywanych 
przedmiotów lub ich modeli czy rysunków. 
 
Anegdota to zwięzłe opowiadanie, często z życia znanej osobistości, zamknięte zabawną i 
zaskakującą puentą. Jej celem jest rozbudzenie ciekawości poznawczej, zachęcenie uczniów do 
samodzielnego zdobycia większej ilości informacji na dany temat oraz ułatwienie zapamiętania 
pewnych faktów. 
 
Objaśnienie lub wyjaśnienie to tłumaczenie polegające na wyprowadzeniu uznanego z góry 
twierdzenia z innych, wcześniej już znanych, w skończonej liczbie kroków. 
 
Praca z książką wdraża uczniów do samokształcenia – wymaga samodzielności i z reguły jest metodą 
uzupełniającą.  
 
Metody problemowe  
 
Dyskusja  to  metoda  uczenia,  w  czasie  której  nauczyciel  tak  próbuje  rozmawiać  z  uczniem,  aby 
naprowadzić  go  na  sposób  rozumowania  ułatwiający  zrozumienie  danego  zjawiska  lub  pojęcia.  W 
grupie  dyskusja  powinna  być  prowadzona  przez  uczniów,  a  nauczyciel  ukierunkowuje  dyskusję, 
czuwa nad jej przebiegiem, podsumowuje wnioski. 
 
Klasyczna metoda problemowa polega na: 

1.

 

Wytworzeniu sytuacji problemowej 

2.

 

Formułowaniu problemów i pomysłów ich rozwiązania 

3.

 

Weryfikacji pomysłów rozwiązania 

4.

 

Porządkowaniu i stosowaniu uzyskanych wyników w nowych zadaniach o charakterze 
praktycznym lub teoretycznym. 

Cechą 

charakterystyczną 

tej 

metody 

jest 

dominacja 

uczenia 

się 

nad 

nauczaniem. 

Wzbudza ona wiarę ucznia w siebie, utwierdza go w przekonaniu, że jest w stanie rozwiązywać coraz 
trudniejsze problemy. Uczymy w ten sposób samodzielnego myslenia. 

14 

 

 
Metoda przypadków polega na rozpatrzeniu prostych stosunkowo sytuacji, które wydarzyły się bądź 
mogłyby  wydarzyć  się  w  rzeczywistości.  Często  dochodzi  do  przyjęcia  kilku  możliwych  rozwiązań, 
wówczas  konfrontacja  rozwiązań  proponowanych  przez  uczniów  z  rozwiązaniem  właściwym  daje 
okazję do znalezienia różnic, a zarazem do wykrycia ewentualnych błędów w rozumowaniu uczniów. 
Jej bardziej złożoną formą jest: 
 
Metoda sytuacyjna polega na wprowadzeniu uczniów w jakąś zbliżoną sytuację, w której za takim lub 
innym rozwiązaniem przemawiają odpowiednie racje. Zadaniem uczniów jest zrozumieć tę sytuację 
oraz podjąć decyzję w sprawie jej rozwiązania, a następnie przewidzieć skutki tej decyzji oraz innych 
ewentualnych decyzji. Metoda ta jest trudna do realizacji ze względu na dużą dokładność i znaczną 
objętość opisów sytuacji, wymaga przygotowania dużej ilości materiałów.  
 
Symulacja (gra symulacyjna) -  inaczej naśladowanie rzeczywistości; odegranie zestawu ról, zgodnie z 
ich realizacją w prawdziwym świecie. Jest to duża zabawa „na niby” służąca do ćwiczenia najbardziej 
efektywnych reakcji. 
 
 
Metody waloryzacyjne / eksponujące 
 
Polegają na zaprezentowaniu uczniowi pewnych wartości w sposób, który powinien go na te wartości 
uwrażliwić. 
 
Metody  impresyjne  (łac.  impressio  -  wrażenie,  odczucie,  przeżycie)  wykorzystują  dzieło,  które  ma 
oddziaływać  na  emocje  odbiorców  (np.  filmy,  fotografie,  plansze  poglądowe)  w  celu  wytworzenia 
odpowiednich postaw i przemyśleń. 
Wartość tych metod zależy przede wszystkim od doboru „dzieła” i od tego, czy udało się wywołać u 
uczestników głębsze przeżycia, chęć do wymiany myśli i wrażeń z innymi, a w najlepszym razie - chęć 
zmienienia siebie pod jakimś względem. 
Przykłady:  

Demonstracja nagrania wywiadu z ofiarą wypadku.  
Pokaz filmu o skutkach jazdy bez zapiętych pasów bezpieczeństwa. 
Prezentacja fotografii. 

 
Metody  ekspresyjne  (łac.  expressio  -  wyrażenie)  polegają  na  stwarzaniu  sytuacji,  w  których 
uczestnicy  sami  wytwarzają  bądź  odtwarzają  dane  wartości,  wyrażając  niejako  siebie,  a  zarazem  je 
przeżywają.  Przykład:  Szkolne  przedstawienie,  wzięcie  udziału  w  akcji  promującej  daną  postawę, 
napisanie eseju, w którym prezentujemy pożądane stanowisko wobec problemu.  
 
Metody praktyczne  
ĆWICZENIA 
Ćwiczenia  przedmiotowe  polegają  na  wielokrotnym  wykonywaniu  pewnych  czynności  dla  nabycia 
wprawy i uzyskania coraz wyższej sprawności w działaniach intelektualnych i praktycznych.  
 
Pokaz  polega  na  demonstrowaniu  uczniom  naturalnych  przedmiotów  lub  ich  modeli,  zjawisk, 
wydarzeń lub procesów i objaśnianiu ich istotnych cech. Może być połączony z instruktażem.  
 
Instruktaż  wyjaśnienie  pokazywanych  czynności,  by  uczniowie  rozumieli  ich  znaczenie  lub  sposób 
wykonania. 
Polega  on  na  przygotowaniu  do  działania  poprzez  udzielenie  istotnych  informacji  i  ewentualną 
demonstrację, pozwalającą na realizację ćwiczeń. 
Metoda  ta  ma  częste  zastosowanie  w  nauczaniu  czynności  zawodowych,  jak  również  w  kształceniu 
kierowców. 

15 

 

Instruktaż  może  być  prowadzony  grupowo  i  indywidualnie.  Jego  przekazanie  może  odbywać  się  w 
formie ustnej, pisemnej lub filmowej. 
Ze względu na miejsce i fazę zajęć, wyróżniamy instruktaż: 

 

wstępny 

 

bieżący 

 

końcowy  

 
Przebieg instruktażu w zajęciach praktycznych nauki jazdy  

1.

 

Sprawdzenie przygotowania pojazdu 

2.

 

Wstępne przypomnienie i utrwalenie wiadomości z techniki kierowania oraz czynności 
kontrolno-obsługowych. 

3.

 

Podanie zakresu tematycznego i celu zajęć. 

4.

 

Instruktaż wstępny: 
czynności instruktora:  przypomnienie zasad poprawnego wykonania zadania 
 

 

 

wzorowy pokaz  

 

 

 

uzupełnianie odpowiedzi kursanta 

 

 

 

sformułowanie zadania i polecenie wykonania go przez kursanta 

 
czynności kursanta: 

odpowiada na zadawane pytania 

 

 

 

wykonuje czynności przygotowawcze 

 

5.

 

Instruktaż bieżący: 
czynności instruktora:  obserwacja czynności wykonywanych przez kursanta 
 

 

 

reagowanie na popełnione błędy 

 

 

 

informacja zwrotna dla kursanta (uwagi i wyjaśnienia) 

 
czynności kursanta: 

 

wykonywanie zadania 

 

6.

 

Instruktaż końcowy: 
omówienie przebiegu wykonanego ćwiczenia 
odpowiedzi na pytania kursanta 
zasygnalizowanie tematu kolejnych zadań i ewentualnych możliwości przygotowania się do 
nich 

  
 
Środki nauczania  
Wszystkie przedmioty, za pomocą których przekazujemy i ilustrujemy temat nauczania. 
 
Podział środków dydaktycznych: 
 
Ze względu na kryterium aktywizowanego przez nie narządu:  

 

Środki wzrokowe -  plansze, wykresy, ilustracje itp. 

 

Środki słowne – podręczniki, teksty itp. 

 

Środki wzrokowo-słuchowe (audiowizualne) łączące obraz z dźwiękiem: film dźwiękowy i 
nagrania telewizyjne wraz z projektorami i aparatami do odtwarzania filmów i nagrań 
telewizyjnych.  

 

Środki częściowo automatyzujące proces nauczania i uczenia się: maszyny dydaktyczne, 
laboratoria językowe, dydaktyczne układy sygnalizacyjne, urządzenia interkomunikacyjne 
oraz komputery.  

 
Wyróżniamy cztery generacje środków kształcenia:  

 

środki proste - tablica, kreda, książki itp. 

16 

 

 

techniczne środki audiowizualne - diaskopy,  grafoskopy,  magnetofony,  projektory filmowe 
itp.  

 

maszyny dydaktyczne - trenażery, symulatory, egzaminatory (powiązane z nauczaniem 
programowym) 

 

komputery - adaptacyjne dydaktyczne maszyny matematyczne, służące do komputeryzacji 
nauczania. 

 
Pomoce dostępne w pracy instruktora  

 

tablica i kreda/flamaster 

 

plansze    

 

literatura 

 

środki audiowizualne 

 

komputery i programy edukacyjne 

 

trenażery i symulatory 

 

plac manewrowy 

 

pojazd przystosowany do nauki jazdy  

 
Program nauczania  
Program  nauczania  -  jest  to  opis  sposobu  realizacji  celów  i  zadań  ustalonych  w  podstawie 
programowej.  
 
Podstawa programowa  to obowiązkowy na danym etapie edukacyjnym zestaw treści nauczania oraz 
umiejętności,    które  muszą  być  uwzględnione  w  programie  nauczania  i  umożliwiają  ustalenie 
kryteriów ocen szkolnych i wymagań egzaminacyjnych. 
 

Program liniowy  
każda  następna  część materiału  jest  dalszym  ciągiem  poprzedniej,  dlatego  uczeń  danych  treści 
uczy się tylko raz.  
Program spiralny (piętrowy)  
jest pewnym ulepszeniem programu liniowego. Różni się od niego tym, że do tych samych treści 
wraca się na coraz wyższych poziomach rozszerzając ich zakres.  
Program koncentryczny (cykliczny)  
te  same  cykle  materiału  wracają  2  lub  więcej  razy  w  odstępach  paruletnich  co  umożliwia 
uczniom coraz głębsze ich poznanie.  

 
 
Plan nauczania  
Plan  nauczania  określa  wymiar  godzin  zajęć  edukacyjnych  dla  odpowiednich  okresów  kształcenia  o 
wyróżnionych celach, stanowiących całość dydaktyczną 
Wymiar godzinowy poszczególnych etapów procesu kształcenia kierowców reguluje  
Rozporządzenie  Ministra  Infrastruktury  z  dnia  27  października  2005  r.  w  sprawie  szkolenia, 
egzaminowania i uzyskiwania uprawnień przez kierujących pojazdami, instruktorów i egzaminatorów. 
Dz. U. nr 217, poz. 1834 
 
Rola instruktora/ośrodka kształcenia kierowców: 

 

określenie zasad realizacji programu kształcenia 

 

przygotowanie szczegółowego planu zajęć 

 

opracowanie konspektów poszczególnych lekcji 

 
 
Struktura lekcji  

17 

 

LEKCJA – podstawowa forma organizacyjna procesu dydaktycznego jako proces poznawczy uczniów 
organizowany i kierowany przez nauczyciela. 
W Polsce powszechnie przyjęty czas trwania godziny lekcyjnej to 45 minut. 
 
Na każdą poszczególną lekcję powinny się składać trzy jej części (Półturzycki): 

 

część przygotowawcza – wprowadzenie, powtórzenie najważniejszych wiadomości z lekcji 
poprzedniej 

 

część podstawowa (główna) – realizująca właściwy cel szkoleniowy 

 

część końcowa – utrwalająca nowy materiał lekcyjny, podsumowująca 

Część  podstawowa  (główna)  jest  najistotniejsza,  więc  na  nią  powinniśmy  przeznaczyć  najwięcej 
czasu.  
 
Typy lekcji  
Podział ze względu na cel lekcji: 

 

lekcja typu zasadniczego – ma na celu zapoznanie z nowym materiałem, 

 

lekcja ćwiczeniowa – ma na celu zastosowania teoretyczne i praktyczne oraz utrwalanie 
umiejętności i nawyków, 

 

lekcja powtórzeniowa – ma na celu systematyzowanie i utrwalanie wiadomości, 

 

lekcja kontrolno-oceniająca – ma na celu sprawdzenie wiadomości i umiejętności oraz ich 
ocenę, 

 

lekcja mieszana łącząca kilka z powyższych elementów. 

 
Rodzaje lekcji ze względu na stosowane metody:  

 

lekcja podająca 

 

lekcja problemowa 

 

lekcja mieszana 

 

lekcja ćwiczeniowa 

 

lekcja eksponująca 

 
Lekcja  podająca  (Herbart)  opiera  się  na  założeniu,    iż  najlepszym  sposobem  nauczania  jest 
bezpośredni przekaz wiedzy uczniom w formie gotowej do zapamiętywania.  

 

(+)  otrzymywanie  gotowego  materiału  naukowego  bez  konieczności  szukania  go  w  książkach,  treść 
jest jasna i zwięzła, wszelkie zawiłości teorii są od razu wyjaśniane 
(-)  niska  aktywność  uczniów  i  znudzenie  pasywną  formą  pracy  na  lekcji  przez  sporządzanie  długich 
notatek 
 
Lekcja  problemowa  (Dewey),    w  przeciwieństwie  do  lekcji  podającej  nie  polega  na  biernym 
podawaniu  przez  nauczyciela  suchych  treści,  lecz  samodzielnym  dochodzeniu  uczniów  do  wiedzy 
poprzez sytuacje problemowe, które należy rozwiązać. 
 
 (+) aktywizacja uczniów,  którzy czynnie uczestniczą w lekcji i poprzez własny wkład myślowy lepiej 
zapamiętują treści i uczą się samodzielności 
(-) nie wszystkie zagadnienia da się przedstawić w formie problemu;  stosunkowo czasochłonna  
 
Lekcja  ćwiczeniowa  –  ma  na  celu  kształtowanie  umiejętności  i  nawyków.  Ćwiczenie  polega  na 
opanowaniu  określonych  czynności,    które  są  powtarzane  w  celu  rozwinięcia  odpowiedniej 
sprawności lub umiejętności. 
 
 (+) umożliwia powiązanie teorii z praktyką, odniesienie opanowanej wiedzy do rzeczywistości 
(-) niekiedy wymaga dużego nakładu środków, nie zawsze jest możliwa do przeprowadzenia 

18 

 

Wyznaczniki  sukcesu  to  odpowiednie  stopniowanie  trudności  ćwiczeń  oraz  odpowiednia  ilość 
powtórzeń.  
 
Lekcja eksponująca – ma za zadanie rozwijać wyobraźnię, przeżycia estetyczne i postawy moralne.  

 

ekspozycja utworu np. projekcja filmu 

 

analiza i zrozumienie utworu – dyskusja, interpretacja 

 

podsumowanie naszych rozważań, rezultatów pracy, korekta błędów 

 

ponowna ekspozycja całości lub fragmentu 

(+) możliwość wpływania na uczucia wyższe, poglądy, postawy; wysoki współczynnik zapamiętywania 
przekazywanych treści 
(-)  ograniczone  zastosowanie  w  niektórych  dziedzinach;  ze  względu  na  czasochłonność  zwykle  rola 
uzupełniająca 
 
Lekcja mieszana – może się składać z elementów wszystkich rodzajów lekcji. Lekcje te wydają się być 
najbardziej  wartościowe  i  pozwalają  rozwinąć  pełny  zakres  skutecznych  metod  nauczania  i  uczenia 
się.  
 
Przygotowanie nauczyciela do lekcji  
 
1.

 

przygotowanie merytoryczne – zwane przedmiotowym,  związane z treściami nauczania; 
znajomość treści,  wybór zakresu zagadnień,  które będą omawiane.  W trakcie tego 
przygotowania nauczyciel określa,  jaki materiał,  w jakim celu i w jakim porządku będzie 
realizował 

2.

 

przygotowanie metodyczne – jest odpowiedzią na pytanie „jak poprowadzić przygotowaną 
lekcję?”.  Podstawowe zadania to: 
a. określić rodzaj lekcji 
b. określić typ lekcji 
c. określić metody nauczania 
d. dokonać przeglądu środków dydaktycznych 
e. ustalić czynności nauczyciela i ucznia 
f. ustalić formy i metody kontroli 
g. ustalić zakres pracy domowej 

3.

 

przygotowanie organizacyjne – przygotowanie miejsca pracy i środków dydaktycznych  

 
Tworzenie konspektu lekcji  
Zewnętrznym  wyrazem  przygotowania  nauczyciela  jest  konspekt  zajęć,    zawierający  plan,    układ 
materiału  do  przekazania  i  opracowania  z  uczniami  oraz  metody  i  środki  dydaktyczne  do 
wykorzystania w toku pracy. 
 

Konspekt lekcji (scenariusz zajęć): 

1.

 

Temat / blok tematyczny 

2.

 

Osoba prowadząca 

3.

 

Grupa docelowa 

4.

 

Czas przeznaczony na realizację lekcji 

5.

 

Cele 
a. poznawcze - wiedza 
b. kształcące - umiejętności 
c. wychowawcze - wartości 

6.

 

Formy pracy – zbiorowa, grupowa lub indywidualna 

7.

 

Określenie rodzaju i typu lekcji 

8.

 

Metody – sposoby postępowania nauczyciela z uczniami w celu osiągnięcia zamierzonych 
rezultatów  

19 

 

9.

 

Środki dydaktyczne – przedmioty, z których korzystamy podczas realizacji zajęć 

10.

 

Przebieg zajęć – kolejno wypunktowany plan czynności wstępnych, głównych i końcowych 
wraz z przewidywanym czasem ich trwania.  

 
Zasady dobrego przygotowania lekcji  
Lekcje można uznać za właściwie przygotowaną, jeżeli nauczyciel: 

 

sam dobrze rozumie materiał, który ma przekazać uczniom 

 

wszystko zrozumiał dogłębnie, w zakresie szerszym niż ten, którego wymaga lekcja 

 

zaktualizował i uporządkował swoją wiedzę 

 

zastanowił sie nad doborem metod nauczania 

 

wytworzył powiązania lekcji z lekcjami poprzednimi i następnymi, 

 

zaplanował budowę lekcji i sposoby zaciekawienia uczniów najważniejszymi problemami, 
utrwalania materiału i powiązania teorii z praktyka 

 

przygotował potrzebne pomoce naukowe i środki dydaktyczne 

 

zaplanował prace domowa  

 
Prowadzenie zajęć praktycznych  
Pojazd przystosowany do nauki jazdy - wyposażenie: 

 

dodatkowy pedał hamulca i sprzęgła 

 

dodatkowe lusterka zewnętrzne i wewnętrzne 

 

ogrzewana tylna szyba  

 

litera "L" na dachu 

 

oznaczenie ośrodka nauki jazdy 

Czynności dydaktyczne instruktora: 

 

wprowadzenie do zadania w postaci opisu lub instruktażu 

 

zapewnienie warunków,  w których możliwe jest wykonanie zadania 

 

nadzór nad procesem wykonania 

 

omówienie poziomu wykonania i popełnionych błędów 

 

nadzór nad skorygowanym wykonaniem zadania 

 

podsumowanie czynności szkoleniowych 

 
 
Zasady przygotowywania prezentacji 
 

 

ustalenie celu prezentacji i zakresu przekazywanych treści 

 

ułożenie planu z uwzględnieniem wykorzystanych środków dydaktycznych  
i dostępnych ram czasowych 

 

uwzględnienie profilu odbiorców (wiek, wykształcenie itp.) 

 

dobór narzędzi prezentacji do wyposażenia sali  

 
Dostępne narzędzia: 

 

slajdy na foliach – projektory 

 

prezentacje stworzone w programie komputerowym (np. MS PowerPoint) – rzutniki 
multimedialne 

 

materiały dla słuchaczy 

 

specjalnie przygotowane tablice 

 
 

20 

 

 

 

 

 
Prowadzenie prezentacji  

• 

nie czytać dosłownie prezentowanego tekstu, tylko go komentować 

• 

nie czytać liczb bez ich jednoczesnej prezentacji graficznej 

• 

upewnić się, że pokazywany obraz odpowiada treści wypowiedzi 

• 

uwypuklać nawiązania do poszczególnych tematów i odwoływać się do przekazanej wcześniej 
wiedzy 

• 

kontrolować tempo, ton i słownictwo stosowane w wypowiedzi 

• 

obserwować reakcję odbiorców i reagować na nią 

• 

mówić z przekonaniem i pewnością siebie 

• 

zawsze dobrze znać przedstawiany temat 

 
Prowadzenie zajęć  
 

21 

 

 

 
 
Komunikacja interpersonalna 
 
Komunikacja interpersonalna - proces, dzięki któremu jednostka przekazuje i otrzymuje informacje w 
bezpośrednim kontakcie z inną osobą  
NADAWCA 

 

KOD 

 

ODBIORCA 

kod – sposób przekazania informacji (np. słowo lub gest) 
Proces przekazywania informacji 

 

Drogi komunikacji  
 

 

 

22 

 

Komunikacja werbalna  
Forma komunikacji wykorzystująca mowę, jako podstawowy nośnik informacji. 
 
Efektywność komunikatu werbalnego  

 

zrozumiały język 

 

odpowiednie tempo i płynność przekazu 

 

akcentowanie najważniejszych elementów 

 

organizacja treści 

 

spójność z informacją niewerbalną 

 
Aktywne słuchanie  
 
Słuchając  aktywnie  zachęcamy  inna  osobę  do  dzielenia  się  z  nami  jej  odczuciami.  Stwarzamy 
atmosferę zaufania i wzajemnego szacunku. 
Jak to zrobić ?  

 

utrzymuj naturalny kontakt wzrokowy z rozmówcą 

 

okazuj zainteresowanie 

 

zachęcaj do kontynuowania wypowiedzi dopytując o szczegóły, kolejne informacje 

 

streszczaj usłyszane informacje, upewniaj się, że dobrze je rozumiesz 

 

pomijaj własne spostrzeżenia, opinie, skup się na rozmówcy 

 

okazuj cierpliwość, nie ponaglaj mówiącego  

 
Bariery komunikacyjne  

 

różny odbiór rzeczywistości 

 

szum informacyjny 

 

silne emocje 

 

różnice językowe 

 

zbyt wolne lub zbyt szybkie tempo 

 

nieświadomość celu 

 

brak akcentowania najważniejszych kwestii 

 

skupienie na własnych odczuciach i przemyśleniach 

 

brak informacji zwrotnych w trakcie komunikacji  

 
Komunikacja niewerbalna  
Sygnały niewerbalne są przekazywane świadomie lub nieświadomie. 
Co możemy wyrazić za ich pomocą? 

 

mimika (wyraz twarzy)  

 

pantomimika (gesty)  

 

proksemika (zachowania przestrzenne)  

 

czynniki paralingwistyczne (ton głosu, tempo mowy, intonacja, przerwy)  

 

wygląd zewnętrzny  

 

stany fizjologiczne (rumieńce, łzawienie oczu)  

 

budowa ciała  

 

postawa  

 

oczy (kontakt wzrokowy, ruchy gałek, źrenice)  

 
Mowa ciała  
Czego powinien unikać wykładowca? 

 

ręce założone na piersiach, odgradzanie się od słuchaczy 

 

brak kontaktu wzrokowego lub sztywny, wymuszony kontakt 

 

brak lub nadmierna gestykulacja 

 

niepewność w głosie 

23 

 

 

mechaniczny sposób mówienia 

Nadmierna kontrola mowy ciała sprawia wrażenie spięcia i braku swobody. 
Jak pracować nad mową ciała ? 
 
Strefy dystansu  

 

STREFA INTYMNA (15-45cm) bliscy 

 

STREFA OSOBISTA ( 46-122 cm) znajomi  

 

STREFA SPOŁECZNA (1,22-3,6 m) nieznajomi  

 

STREFA PUBLICZNA (pow. 3,6 m.) odległość od grup osób 

Naruszając strefę intymną możemy wywołać dyskomfort rozmówcy.  
Możliwe skutki: wycofanie, niechęć, agresja.  
 
Asertywność  
Umiejętność,  dzięki  której  ludzie  otwarcie  wyrażają  swoje  myśli,  preferencje,  uczucia,  przekonania, 
nie odczuwając wewnętrznego dyskomfortu i nie lekceważąc rozmówców. 
 
Prawa Herberta Fensterheima: 
1. Masz prawo do robienia tego, co chcesz — dopóki twoja działalność nie rani kogoś innego.  
2. Masz prawo do zachowania swojej godności poprzez asertywne zachowanie — nawet jeśli rani to 
kogoś innego — dopóki twoje intencje nie są agresywne, lecz asertywne.  
3. Masz prawo do przedstawiania innym swoich próśb — dopóki uznajesz, że druga osoba ma prawo 
odmówić.  
4.  Istnieją  takie  sytuacje  między  ludźmi,  w  których  prawa  nie  są  oczywiste.  Zawsze  jednak  masz 
prawo do przedyskutowania i wyjaśnienia problemu z drugą osobą. 
 5. Masz prawo korzystania ze swoich praw. Jeśli z nich nie korzystasz, to godzisz się na odebranie ich 
sobie.  
 
Asertywność w praktyce  

 

do rozmówcy odnoś się ze zrozumieniem, nawet gdy masz inne zdanie 

 

okazuj współczucie, podkreślaj swoją dobrą wolę 

 

uzasadniaj swoje decyzje, ale nie popadaj w nadmierne tłumaczenie 

 

stosuj krótkie, zwięzłe zdania i trzymaj się faktów  

 

nie atakuj i nie zaprzeczaj gwałtownie 

 

nie nadużywaj mocnych słów (zawsze, nigdy) 

 

kontroluj wyraz emocji 

 
 
Edukacja dorosłych a edukacja dzieci 

 

Porównanie założeń pedagogiki i andragogiki wg Knowles'a  
 

 

Pedagogika  

Andragogika  

Uczący się  

Zależność.  Nauczyciel  decyduje  o  tym,  co, 
kiedy  i  w  jaki  sposób  jest  nauczane  i 
sprawdza nabytą przez uczniów wiedzę.  

W  kierunku  niezależności.  Nauczyciel 
(trener)  zachęca  i  kształtuje  dążenia 
uczącego się do niezależności.  

Doświadczenie 
uczącego się  

Małe 

znaczenie. 

Dominują 

metody 

dydaktyczne  (przekazywanie  informacji  w 
formie wykładu czy lektury podręcznika).  

Bogate  źródło  uczenia  się.  Wśród  metod 
uczenia  się  dominuje  samokształcenie, 
dyskusje, rozwiązywanie problemów itp.  

Gotowość 

do 

uczenia się  

Ludzie 

uczą 

się 

tego, 

co 

narzuca 

społeczeństwo. 

Program 

zajęć 

jest 

standardowy.  

Ludzie  uczą  się  tego,  czego  potrzebują, 
więc  programy  zajęć  są  zorganizowane 
wokół życiowych potrzeb uczących się.  

24 

 

Orientacja 

na 

uczenie 

się 

(stosunek do nauki)  

Nauka  zorganizowana  wokół  tematów. 
Uczenie  się  jest  zorganizowane  w  oparciu 
o  przedmioty  szkolne.  Uczniowie  uczą  się 
tego, czego się pod nich oczekuje.  

Uczenie  się  powinno  być  oparte  na 
doświadczeniu. 

Najważniejsze 

jest 

bezpośrednie zastosowanie i przydatność 
zdobytej wiedzy.  

Dominujący  rodzaj 
motywacji  

Zewnętrzna.  Dzieci  uczą  się  dlatego,  że 
ktoś im to narzuca.  

Wewnętrzna.  Dorośli  uczą  się  z  własnej 
woli.  

 
Specyfika edukacji dorosłych  

 

rozbudowany system wiedzy proceduralnej i deklaratywnej 

 

w myśleniu dominują funkcje abstrakcyjne 

 

dominuje motywacja wewnętrzna 

 

instrumentalność uczenia – nastawienie na jego efekt 

 

mniejsza podatność na zmiany,  konflikt między „starym” a „nowym” 

 

duża wrażliwość na poczucie godności i własnej wartości; nie lubią być oceniani, oczekują 
szacunku 

 

przywiązanie do komfortowych warunków przyswajania nowej wiedzy 

 
Podejmując decyzję o wyborze metod prowadzenia zajęć, należy rozważyć: 

 

tematykę prowadzonych zajęć 

 

poziom przygotowania uczestników 

 

czas na zrealizowanie materiału 

 

poziom dyscypliny uczestników 

 

własne przygotowanie i umiejętność kontrolowania przebiegu zajęć  

 

Dorośli:  

Wskazówki szkoleniowe  

Uczą się w procesie dwustronnej komunikacji.  

Unikaj  zbyt  wielu  wykładów,  kładź  nacisk  na  dyskusje 
w grupie.  

Uczą  się  poprzez  doświadczenia  własne  i  innych 
oraz refleksję nad nimi.  

Posługuj  się  metodami  aktywnymi  (np.  studia 
przypadków, odgrywanie ról itp.)  

Uczą się tego, co może być im przydatne w realnych 
sytuacjach.  

Treść  szkolenia,  ćwiczenia  i  materiały  szkoleniowe 
powiąż z potrzebami uczestników.  

Angażują się, kiedy są aktywni.  

Przeznacz dużo czasu na praktyczne ćwiczenia.  

Chcą być traktowani z szacunkiem i po partnersku.  

Umożliwiaj 

uczestnikom 

wymianę 

osobistych 

doświadczeń  i  wiedzy.  Przyznaj  się,  że  możesz  czegoś 
nie wiedzieć.  

Najlepiej  funkcjonują  w  nieformalnej  atmosferze 
i współpracującym środowisku.  

Twórz  bezpieczny  klimat,  ustalaj  zasady  współpracy, 
buduj relacje, modeluj pożądane zachowania.  

Chętniej się angażują i stosują to czego się nauczyli, 
jeśli mają wpływ na planowanie.  

Angażuj 

uczestników 

w 

proces 

przygotowania 

szkolenia,  pytaj  o  informacje  zwrotne  i  wspólnie  z 
uczestnikami wprowadzaj korekty w programie.  

Prezentują 

utrwalone 

przekonania 

i 

punkty 

widzenia, które mogą ich zamykać na nowe sposoby 
myślenia czy zachowania.  

Nie  nakazuj  uczestnikom  jak  mają  myśleć  i 
zachowywać 

się. 

Wprowadzaj 

ćwiczenia 

z 

wykorzystaniem  informacji  zwrotnej  i  możliwościami 
eksperymentowania.  

 
Efektywność nauczania dorosłych  

25 

 

Ludzie zachowują zdolność do uczenia się do późnego wieku, pod warunkiem, że metody edukacji są 
dostosowane do poziomu i właściwości ich sprawności intelektualnych.  
 

 

• 

Warunkiem rozwoju jest nieustanna aktywność umysłowa. Tak jak ćwiczenia fizyczne 
podtrzymują sprawność ciała, tak ćwiczenie umysłu zapewnia długotrwałą zdolność uczenia 
się.  

• 

Skuteczność i efektywność uczenia się dorosłych zależą od tego, jaką strukturę wiedzy im 
proponujemy,  na ile mogą wykorzystać dotychczasowe umiejętności,  nawyki i postawy.  
Trudniej jest je zmienić niż tworzyć nowe. 

• 

Im większa możliwość wykorzystania danej wiedzy w praktyce, tym większe są szansę na 
skuteczność edukacji dorosłych. 

 
Motywacja w edukacji dorosłych  
 

•

 

chęć podniesienia swoich kwalifikacji zawodowych  

•

 

zwiększenie zakresu wiedzy ogólnej  

•

 

podniesienie komfortu życia  

•

 

zmiana statusu materialnego  

•

 

zdobycie potrzebnego uprawnienia  

•

 

przymuszenie ze strony przełożonych  

•

 

rywalizacja z innymi osobami z bezpośredniego otoczenia  

•

 

dostępność szkolenia  

•

 

względy towarzyskie i rozrywkowe  

 
Rozróżnienie na motywy wewnętrzne (uczę się dla siebie) i zewnętrzne (uczę się bo muszę). 
 
Rola nauczyciela w procesie edukacji  
Dobry nauczyciel: 

 

stara się zrozumieć sytuację, w jakiej znajdują się słuchacze, ich trudności i potrzeby 

 

dąży do zainteresowania uczniów przedmiotem 

 

jest wyrozumiały i sprawiedliwy 

 

wykazuje partnerski stosunek do słuchaczy 

 

rozsądnie chwali i krytykuje – zbyt częste kary zniechęcają, jednak nie można wyłącznie 
chwalić ucznia 

 

ukazuje słuchaczom potrzebę zdobywania wiedzy, pobudza ich wyobraźnię 

 

dba o warunki, w jakich przebiega nauka 

wytwarza pozytywną atmosferę wspólnego dążenia do wiedzy 
 
 
Kultura w ruchu drogowym  

26 

 

 
Kultura to zestaw prezentowanych wzorców zachowania, poglądów i postaw wobec innych ludzi.  W 
przypadku  kierowców  wyraża  się  w  stosunku  do  innych  uczestników  ruchu  drogowego, 
poszanowaniu ich praw oraz przestrzeganiu odgórnie narzuconych przepisów. 
 
Kulturalny kierowca: 

•

 

jest życzliwy dla innych uczestników ruchu 

•

 

nie utrudnia 

•

 

stara się ułatwić 

•

 

pomaga 

•

 

przeprasza, jeśli popełnił błąd 

•

 

dziękuje za uprzejmość innych 

 
Jakie błędy popełniamy?  

•

 

reagowanie agresją na agresję 

•

 

wymuszanie pierwszeństwa 

•

 

gwałtowne przyspieszanie i hamowanie 

•

 

niedostosowanie odległości od pojazdu poprzedzającego do warunków na drodze  

•

 

niewpuszczanie metodą „na suwak” kierowców włączających się do ruchu 

•

 

zbyt późne włączanie kierunkowskazu, szczególnie w przypadku skrętu w lewo 

•

 

jazda prawym pasem, gdy lewy jest pusty, a widzimy, że ktoś chce się włączyć do ruchu 

•

 

jazda lewym pasem, mimo że prawy jest wolny 

•

 

włączanie kierunkowskazu w prawo przy wjeździe na rondo, mimo że nie opuszczamy go na 
pierwszym zjeździe 

•

 

wjeżdżanie na skrzyżowanie, kiedy nie mamy pewności, że uda nam się je na czas opuścić 

•

 

nieprawidłowe zachowanie w pobliżu przejść dla pieszych 

•

 

brak poszanowania dla praw pieszych i rowerzystów  

 
Błędy i zaniedbania pieszych  

•

 

porusza się niezgodnie z przepisami ruchu drogowego, wkracza na jezdnię w miejscach 
niedozwolonych 

•

 

jest niewidoczny po zmroku i w nocy dla kierujących pojazdami 

•

 

wchodzi na jezdnię bez upewnienia się czy może to zrobić 

•

 

wkracza na jezdnię zbyt gwałtownie lub zza ograniczającej widoczność przeszkody 

•

 

porusza się drogą po niewłaściwej stronie 

•

 

na pasach wymusza zatrzymywanie pojazdów, często gwałtowne 

•

 

przemieszcza się w pobliżu ciągów komunikacyjnych będąc pod wpływem alkoholu 

 
Rowerzyści  

•

 

lawiruje między pojazdami 

•

 

jeździ po chodniku między pieszymi 

•

 

lekceważy przepisy, szczególnie na zakrętach i skrzyżowaniach oraz przejściach 

•

 

wykonuje nagłe manewry na jezdni 

•

 

przejeżdża przez przejścia dla pieszych 

•

 

brak oświetlenia roweru 

•

 

nie sygnalizuje manewrów 

•

 

blokuje płynności ruchu drogowego 

•

 

jeździ we dwie lub więcej osób obok siebie  

 
Motocykliści  

27 

 

•

 

przekraczanie prędkości 

•

 

lawirowanie między pojazdami 

•

 

wymuszanie pierwszeństwa na przejściach dla pieszych 

•

 

ściganie się 

•

 

straszenie pieszych ostrą jazdą 

•

 

wykonywanie niebezpiecznych manewrów (np. jazda na jednym kole) 

•

 

jazda na światłach drogowych aby być widoczniejszym dla innych uczestników ruchu 

•

 

jazda motocyklami przystosowanymi do wyścigów, a nie do ruchu miejskiego  

 
Kierowcy samochodów  

•

 

wymuszanie pierwszeństwa na jezdni wobec motocyklistów i rowerzystów 

•

 

zajeżdżanie drogi, głównie przed światłami 

•

 

lekceważenie ruchu rowerowego i pieszego 

•

 

straszenie pieszych ostrymi manewrami 

•

 

częsta i gwałtowna zmiana pasów ruchu 

•

 

wybiórcze stosowanie się do przepisów ruchu, kiedy są one dla kierowcy niedogodne (szczególnie 
przy parkowaniu) 

•

 

nadużywanie klaksonu 

•

 

głośne słuchanie muzyki, uciążliwy dla innych tuning  

•

 

rywalizacja na drodze 

 
Telefon komórkowy  
92% badanych czuje się zagrożonych kiedy kierowca trzyma w ręku telefon 
czterokrotnie wzrasta zagrożenie wypadkiem gdy kierowca w czasie jazdy rozmawia przez telefon 
wpływ rozmowy telefonicznej na jazdę: 
- rozkojarzenie do 5 minut po zakończeniu rozmowy 
- rozproszenie fizyczne – zajęta ręka 
- rozproszenie poznawcze – patrzy i nie widzi 

•

 

tylko 1 na 9 kierowców zwalnia rozpoczynając rozmowę 

•

 

wydłuża się czas reakcji bo uwaga jest skierowana w dużej części na treść rozmowy lub 
wyobrażenie rozmówcy 

•

 

korzystanie z zestawu słuchawkowego lub głośnomówiącego tylko nieznacznie obniża ryzyko 

 
Samochód służbowy  

•

 

często źle wyposażony i niesprawny ze względu na oszczędność pracodawcy 

•

 

kierowcy jeżdżą wiele godzin bez przerw bo taką normę narzuca wykonanie pracy w terminie 

•

 

brak zmienników na długich trasach 

•

 

mniejsza troska kierowcy o samochód 

Za  wypadek  odpowiada  kierowca,  bardzo  rzadko  udaje  się  udowodnić  winę  właściciela  lub  szefa, 
który pośrednio ponosi odpowiedzialność za popełnienie wykroczenia drogowego.  
 
 
 
Najczęstsze przyczyny wypadków  

28 

 

 

 
Przyczyny dużej liczby wypadków na drogach  

 

wzrost tempa życia i wszechobecny stres, 

 

niedostateczne szkolenie młodych kierowców w zachowaniu się w sytuacjach trudnych, 

 

brak odczuwalnych inwestycji w autostrady, drogi szybkiego ruchu, obwodnice, 

 

brak obowiązkowych badań (przynajmniej raz w życiu) psychologicznych, weryfikujących 
osobowość, procesy uwagi, sprawność intelektualną oraz psychomotoryczną kierowców, 

 

wzrost liczby samochodów na drodze (wieloletnich, często niesprawnych technicznie), 

 

obniżenie wymogów pracodawców dla kierowców zawodowych (staż, referencje, wiek kierowcy) 
spowodowane emigracją wykwalifikowanych kierowców, 

 

promocja samochodów w reklamach jako szybkich i dynamicznych. 

 
Czynnik ludzki w wypadkach  

 

błędne lub zbyt późno podjęte decyzje  

 

nieadekwatna ocena sytuacji i własnych możliwości 

 

deficyty uwagi 

 

zły stan psychofizyczny kierowcy 

 

brak doświadczenia 

 

zbytnia rutyna 

 

upośledzona samokontrola emocjonalna 

 

prowadzenie pod wpływem alkoholu lub środków psychoaktywnych 

 

brak wyobraźni 

 

nieodpowiedzialne zachowanie 

 
Stan psychofizyczny kierowcy  

 

czynnik często niedoceniany przez niedoświadczonych kierowców 

 

szczególne ryzyko wiążące się z jazdą w nocy 

 

jazda w długich trasach bez zachowania odpowiednich środków bezpieczeństwa 



 

jeśli czujesz się zmęczony i senny, zatrzymaj na chwilę samochód, żeby rozruszać mięśnie i 
pobudzić krążenie 



 

na długie trasy zabieraj zmiennika, względnie kogoś, kto będzie razem z tobą czuwał nad 
przebiegiem podróży 



 

nie przesadzaj ze środkami pobudzającymi – nie zastąpią wypoczynku 



 

zaplanuj podróż tak, aby mieć czas na kilka przerw przed dotarciem do celu 



 

nie lekceważ wpływu naturalnego dobowego rytmu aktywności człowieka  

   
Niestosowanie systemów bezpieczeństwa  

 

pasy bezpieczeństwa 

29 

 

 

poduszki powietrzne 

 

foteliki dla dzieci 

 

kaski rowerowe 

 

prawidłowe oznakowanie i oświetlenie pojazdu 

 

rozmieszczenie ładunku 



 

Niska świadomość na temat zasad funkcjonowania urządzeń bezpieczeństwa. 



 

Postawa „moje bezpieczeństwo to moja sprawa”. 



 

Fałszywe przekonania na temat zapinania pasów. 



 

Ładunek na tylnym siedzeniu zamiast w bagażniku. 

 
Społeczne koszty wypadków drogowych  
Wg danych KBRD koszt społeczny jednej zabitej osoby to prawie 1 mln złotych. 

 

likwidacja szkód materialnych 

 

zaangażowanie służb medycznych i ratunkowych 

 

koszty postępowania sądowego wobec sprawcy 

 

pomoc psychologiczna, praktyczna i prawna ofiarom i ich rodzinom 

 

koszty leczenia i rehabilitacji 

 

koszty emocjonalne 

 

edukacja kadr BRD w zakresie likwidacji wszystkich rodzajów skutków wypadków  

 
Zapobieganie wypadkom drogowym  

 

edukacja w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego 

 

działania kontrolne i prewencyjne służb drogowych 

 

bezpieczna i dobrze zorganizowana sieć komunikacji miejskiej, krajowej i międzynarodowej 

 

nowoczesne rozwiązania sygnalizacyjne i zabezpieczające na drogach 

 

promocja pożądanych postaw uczestników ruchu drogowego 

 

rozwój techniczny przemysłu samochodowego 

 

przemyślany system przepisów ruchu drogowego 

 
 
 
 
Młodzi kierowcy – charakterystyka  
Przyczyny skłonności młodych kierowców do powodowania wypadków tworzące „syndrom młodego 
kierowcy”: 

 

duża pewność siebie, przecenianie własnych umiejętności 

 

chęć imponowania innym 

 

wpływ grupy rówieśniczej 

 

brak doświadczenia i fascynacja szybką jazdą 

Młodzi kierowcy, częściej niż inni, akceptują i podejmują wysokie ryzyko związane z niebezpiecznymi 
zachowaniami na drodze, często wręcz poszukują zagrożenia. Wynika to z chęci współzawodnictwa, 
pokazania się, poszukiwania wrażeń, imponowania rówieśnikom. 
Dodatkowe ryzyko: 



 

tanie i nie zawsze w pełni sprawne samochody 



 

brak poczucia odpowiedzialności 



 

okazjonalna jazda, często pojazdem pożyczonym, np. tylko w weekendy  

 
 
 
Wypadki powodowane przez młodych kierowców 
 

30 

 

 

 

Zależność wypadkowości młodych kierowców od czasu, który upłynął od uzyskania prawa jazdy. 

 
 
Wypadki dyskotekowe  
Wypadki  dyskotekowe  to  typowe  zdarzenia  z  udziałem  młodych  kierowców  w  wieku  18  –  25lat. 
Dochodzi  do  nich  w  czasie  weekendu,  szczególnie  późnym  popołudniem  w  piątek  i  w  sobotę  oraz 
zaraz po północy w niedzielę. Do najczęstszych okoliczności towarzyszących tym wypadkom należą:  

 

nadmierna prędkość 

 

spożycie alkoholu  

 

obecność w samochodzie wielu pasażerów.  

Skutki wypadków dyskotekowych są tragiczne – w jednym takim zdarzeniu często ginie nawet 4 – 5 
osób. 



 

powroty do rodzinnej miejscowości położonej często w znacznej odległości od miejsca 
zabawy 



 

przekonanie o pozornie bezpiecznych bo pustych nocą drogach 



 

głośne i nieodpowiedzialne zachowanie pasażerów 



 

przekroczenie dopuszczalnej liczby pasażerów 

 

31 

 

 
Prawo jazdy jako przywilej  
Problem osób, które nie posiadają predyspozycji do kierowania pojazdami: 

 

względy osobowościowe 

 

możliwości psychomotoryczne 

 

niewystarczająca dojrzałość 

 

choroby 

Czy jesteśmy przygotowani na radzenie sobie z tym problemem? 
Najczęstsze pułapki: 



 

litość 



 

poczucie, że przeciwdziałanie  
nie ma sensu 



 

brak odpowiedzialności 



 

brak kompetencji w ocenie 
kandydatów na kierowców 

 
 

www.pasybezpieczenstwa.pl

 

Pasy zapina 65-81% podróżnych   

 

przednie siedzenie:  

71-85% 

 

 

 

 

 

 

tylne siedzenie:  

35-57% 

Najczęściej zapinają pasy osoby starsze i dzieci, najrzadziej młodzież. Kobiety częściej jeżdżą w pasach 
niż mężczyźni. 
 

MIT  

FAKTY  

zapięte 

pasy 

uniemożliwiają 

wydostanie się z płonącego pojazdu  

jedynie 0,5% wypadków skutkuje pożarem auta  

lepiej  wypaść  z  auta  niż  zostać 
uwięzionym w środku  

w  przypadku  wyrzucenia  przez  przednią  szybę  ryzyko  odniesienia 
ciężkich  obrażeń  jest  25  razy  większe,  a  ryzyko  śmierci  o  6  razy 
większe niż przy jeździe w pasach  

po  mieście  i  krótkich  trasach  jeździ  się 
wolno,  więc  w  razie  wypadku  nic 
poważnego się nie stanie  

w  efekcie  zderzenia  przy  prędkości  50  km/h  ciało  o  masie  70  kg 
wyrzucane  jest  z  siedzenia  z  siłą  odpowiadającą  naciskowi  1  tony, 
więc  skutki  uderzenia  o  stałe  elementy  samochodu  mogą  być 
śmiertelne  

mając  poduszkę  powietrzną  nie  muszę 
się martwić o pasy  

poduszka  redukuje  ryzyko  śmierci  o  50%  tylko  gdy  współdziała  z 
pasami  

na  tylnym  siedzeniu  nie  ma  potrzeby 
zapinania pasów, bo jest bezpieczniej  

zagrożenie  na  tylnych  siedzeniach  jest  dokładnie  takie  samo  ja  z 
przodu;  nie  zapinający  pasów  pasażer  na  tylnym  siedzeniu  stanowi 
dodatkowe zagrożenie dla pasażerów na przednich fotelach  

dziecko  trzymane  na  kolanach  jest  tak 
samo bezpieczne, jak w foteliku  

dziecko w momencie uderzenia przybiera ciężar, którego dorosły nie 
jest  w  stanie  utrzymać;  w  czasie  wypadku  może  być  dodatkowo 
przygniecione ciałem dorosłego, co zmniejsza jego szanse przeżycia  

pasy 

bezpieczeństwa 

stanowią 

zagrożenie dla płodu  

zapina  się  je  pod  brzuchem  ciężarnej,  więc  ryzyko  jest  nieznaczne, 
szczególnie  w  porównaniu  z  ryzykiem  ponoszonym  przez  matkę  i 
dziecko podczas jazdy bez pasów  

 
 
Technika i zasady kierowania pojazdem  

32 

 

Technika kierowania pojazdem to zespół sposobów wykonywania czynności kierowania pojazdem, w 
praktycznym aspekcie działania kierowcy 
Wiedza  teoretyczna  odnosząca  sie  do  techniki  jazdy  nazywana  jest  zasadami  kierowania  pojazdem. 
Zasady  kierowania  pojazdem  zajmują  się  ustalaniem  najkorzystniejszych  sposobów  wykonywania 
wszystkich czynności wchodzących w skład kierowania pojazdem. 
 
zasady kierowania pojazdem: 

 

dobór odpowiednich parametrów jazdy 

 

wykonanie określonych ruchów przez kierowcę 

 

ustalenia dotyczące metod i zakresu obserwacji  
zewnętrznej i wewnętrznej 

 

dzielenie uwagi podczas jazdy 

 

analizowanie przebiegu jazdy 

 

podejmowanie decyzji 

 
Jak  wybrać  najkorzystniejsze  parametry  i  przebieg  jazdy  przy  wykonywaniu  danego  elementu  jazdy 
lub 

założenia 

taktycznego?  

Jakie 

i 

w 

jaki 

sposób 

należy 

wykonywać 

czynności 

kierowania?  

Jakie i w jaki sposób należy wykonywać czynności zapewniające bezpieczeństwo?  
 
Kryteria prawidłowości techniki kierowania pojazdem  
O prawidłowości techniki jazdy decydują następujące czynniki:  

 

stopień bezpieczeństwa ruchu pojazdu  

 

stopień wykorzystania właściwości i osiągów samochodu oraz warunków atmosferycznych  
i drogowych w celu wykonania zadania 

 

wpływ zastosowanej techniki jazdy na zużycie samochodu i drogi 

 
Prawidłowa  technika  kierowania  polega  na optymalnym  zrównoważeniu wszystkich  tych czynników  
i wymaga: 



 

dobrej znajomości teoretycznej zagadnień ruchu drogowego 



 

doświadczenia i umiejętności praktycznych  



 

rozsądku, wyobraźni i umiejętności przewidywania 

  
Zasady kierowania pojazdem nie są uniwersalne dla wszystkich kierowców.  Każdy kierowca powinien 
w toku nabywania doświadczenia,  często przy pomocy instruktora, wypracować optymalną dla siebie 
technikę jazdy.   
 
POPRAWNA  TAKTYKA  JAZDY  TO  POGODZENIE  SZYBKIEGO  OSIĄGNIĘCIA  CELU  PODRÓŻY  Z 
ZACHOWANIEM BEZPIECZEŃSTWA  
 
Podział czynności wykonywanych przez kierowcę  

 

kierowanie,  czyli wykonywanie poszczególnych elementów jazdy,  np. włączanie się do 
ruchu, wymijanie,  wyprzedzanie,  ustąpienie pierwszeństwa przejazdu,  zatrzymanie itp. 

 

czynności taktyczne,  polegające na wiązaniu poszczególnych elementów jazdy w jedną 
całość w celu wykonania zadania, tj. dojechania do celu podróży, np. planowanie jazdy w 
ruchu drogowym, zaplanowanie trasy przejazdu, objazdy, itp.  

 

czynności bezpieczeństwa,  to takie czynności,  których nie można zaliczyć ani do kierowania, 
ani do czynności taktycznych,  a których wykonanie jest niezbędne do prowadzenia pojazdu 
po drodze,  np. obserwacja antykolizyjna, dostrzeganie wszelkich znaków i sygnałów, itp.  

 

czynności eksploatacyjne, np. obsługa wentylacji-klimatyzacji pojazdu lub radia 

 

inne,  np. prowadzenie rozmowy z pasażerami, palenie papierosa, analiza mapy drogowej  

* * * 

33 

 

Ze  względu  na  mechanizm  psychomotoryczny  czynności  zaliczane  do  kierowania  pojazdem  można 
podzielić na:  

 

obserwację,  tj. celowe skoncentrowanie uwagi na odbiorze wrażeń i spostrzeżeń 
wzrokowych i słuchowych 

 

kontrolę przebiegu jazdy,  tj. ciągłą ocenę zmieniającej się sytuacji podczas jazdy w drodze 
kojarzenia spostrzeżeń i wrażeń oraz wyciągania z nich wniosków 

 

podejmowanie decyzji o dalszym przebiegu jazdy w oparciu o ocenę sytuacji;  na 
podejmowanie decyzji składają sie procesy wyboru znanych wariantów, procesy 
przewidywania, procesy twórcze;  przejście od decyzji do wykonania stanowi akt woli 

 

ruchy wykonywane rekami i nogami w celu uruchomienia układów sterowania pojazdem i 
innych urządzeń w samochodzie.  

Czynności wykonywane podczas jazdy przez kierowcę układają sie z biegiem czasu w jednolite ciągi 
działania 
 
 
 
Proces automatyzacji kierowania pojazdem  
 
Automatyzacja  czynności  polega  na  uproszczeniu  ich  wykonywania  poprzez  sprowadzenie  ich  do 
koniecznych  elementów.  Następuje  wtedy  obniżenie  stopnia  koniecznej  kontroli  świadomości  nad 
wykonaniem działania. Czynność zautomatyzowana jest bardziej ekonomiczna pod względem zużycia 
czasu i energii wykonawcy. 
 
Mechanizm psychomotoryczny związany ze sterowaniem czynnościami kierowcy zależy od tego, czy 
dopiero  uczy  się  on  wykonania  danego  elementu  jazdy,  czy  też  wykonuje  ten element  jazdy  już  po 
jego opanowaniu.  
 
Kierowanie niezautomatyzowane  

 

 

 

znaczny udział procesów myślowych w działaniu kierowcy 

 

 znaczne obciążenie zasobów uwagi 

 

słaba kontrola przebiegu jazdy  

 

bardzo niska sprawność działania 

 

liczne błędy 

 

opóźnienie reakcji 

 

nieuporządkowane spostrzeżenia i wrażenia 

 

błędne, spóźnione lub podejmowane bez przekonania decyzje 

 
 

34 

 

Kierowanie zautomatyzowane  

 

 

uporządkowanie spostrzeżeń i wrażeń 

 

bardziej bezpośrednie,  szybkie reakcje 

 

prawidłowość ruchu kierownicą kontrolowana głównie zmysłami mięśniowo-ruchowymi 

 

procesy myślowe oceny sytuacji i podejmowania decyzji wykorzystywane są głównie w 
sytuacjach nietypowych 

 

zwolnione zasoby uwagi mogą być wykorzystane do wykonywania czynności taktycznych, 
bezpieczeństwa i innych 

 
 
Etyka zawodu instruktora nauki jazdy  
Pojęcie  etyki  zawodowej  odnosi  się  przede  wszystkim  do  norm  postępowania  danej  grupy 
zawodowej. Obejmuje ono szereg zagadnień związanych z opisem wzoru osobowego przedstawiciela 
danej  grupy,  celów  etycznych  zawodu,  norm  postępowania  w  praktyce  i  typowych  konfliktów 
etycznych mających związek z danym zawodem. 
 
Instruktor ponosi odpowiedzialność moralną wobec: 
a. kursantów 
b. własnej grupy zawodowej 
c. społeczeństwa 
 
Etyka zawodowa instruktorów nauki jazdy obejmuje następujące problemy: 

 

przestrzeganie przepisów prawnych dotyczących przebiegu kształcenia kandydatów na 
kierowców 

 

odpowiedzialność za efekty kształcenia i dopuszczenia kandydatów do egzaminów 

 

promowanie odpowiednich postaw dotyczących bezpieczeństwa i kultury ruchu drogowego 

 

właściwe relacje pomiędzy kursantem a instruktorem 

 

korupcja w środowisku instruktorów i egzaminatorów 

 
Etyczny  instruktor  to  taki,  który  prowadzi  zajęcia  zgodnie  z  obowiązującymi  zasadami,    tak  jakby 
chciał aby inny instruktor prowadził zajęcia z nim gdyby był na miejscu kursanta. 
 
Przykłady problemów etycznych w pracy instruktora  
Dostosowanie własnego postępowania do wzorca postaw przekazywanego kursantom. 
Nieprzestrzeganie procedur szkoleniowych. 
Łapówki mogą stać się problemem nawet wtedy, kiedy ich nie przyjmiemy. 
Postawy kursantów – płacę więc wymagam. 
Kursant kursantowi nie równy. 
 

35 

 

Gwarancje etyki kadr BRD  

 

rozgraniczanie ról zawodowych egzaminator – instruktor – policjant 

 

edukacja kadr bezpieczeństwa ruchu drogowego w zakresie etyki zawodowej  
i radzenia sobie w sytuacjach etycznie trudnych 

 

przejrzyste i uporządkowane reguły kształcenia i egzaminowania kierowców, instruktorów i 
egzaminatorów 

 

uświadamianie społecznej roli instruktora jako wychowawcy i autorytetu w zakresie ruchu 
drogowego 

 

niezależny system kontroli placówek kształcących i egzaminujących kandydatów na 
kierowców 

 

uświadamianie konsekwencji prawnych (utrata uprawnień, kary pieniężne, kara pozbawienia 
wolności)  

 
 
 
 
 
PSYCHOLOGIA: 
Natura czy wychowanie?  
Co jest zasadniczym czynnikiem kształtującym naturę ludzką? 
Środowisko, w którym człowiek się rozwija, czy wrodzone mechanizmy biologiczne? 
Większość współczesnych psychologów uznaje istotność obu czynników. 

 

Czy można urodzić się dobrym kierowcą? 

 

Czy każdy może zostać nowym Kubicą?  

 
 
Człowiek w ruchu drogowym: 
 

 

36 

 

 
 
 
 
 
Czasem reakcji (RT) nazywamy czas upływający od zadziałania bodźca do wyemitowania reakcji. 
Czas reakcji na ten sam bodziec może być różny u różnych osób, może również ulegać zmianie pod 
wpływem stanu organizmu i czynników sytuacyjnych. 
Czynniki wpływające na wydłużenie czasu reakcji to: 

 

złożoność sytuacji bodźcowej 

 

nowość sytuacji bodźcowej 

 

stan organizmu (np. zmęczenie lub zbytnie pobudzenie) 

 

działanie alkoholu lub środków psychoaktywnych 

 

 
 

37 

 

 

 
Procesy poznawcze  
Procesy  poznawcze  to  sekwencja  zmian,  zachodzących  w  przebiegu  aktywności  motoryczno-
intelektualnej człowieka, powstałych w psychice w wyniku oddziaływania bodźców na zmysły i mózg. 
Procesy  psychiczne  determinują  poznawanie  rzeczywistości  i  regulują  stosunek  człowieka  do 
otoczenia. 

•

 

wrażenia  

•

 

spostrzeżenia  

•

 

uwaga 

•

 

wyobraźnia  

•

 

pamięć i uczenie się  

•

 

myślenie   

 

Spostrzeganie - odbieranie bodźców wzrokowych, słuchowych lub czuciowych, które poddawane są 
obróbce  i  syntezie  w  poszczególnych  częściach  mózgu.  Jest  pierwszym  etapem  przetwarzania 
informacji, które odbierane są przez narządy zmysłów. 
 
Typowe zaburzenia spostrzegania: 

 

nieprawidłowa ocena prędkości własnej i innych pojazdów 

 

nieprawidłowa ocena odległości 

 

przeoczenie elementów słabo odcinających się od tła 

 

złudzenia optyczne 

 
Złudzenia optyczne wynikają z błędnej interpretacji bodźców wzrokowych przez mózg obserwatora. 
 
Złudzenia  dotyczące  odległości  i  prędkości  są  dużym  zagrożeniem  szczególnie  w  przypadku 
niedoświadczonych kierowców.  Często pojawiają się jako efekt  zmęczenia długą jazdą. 
 

 

złudzenia związane z ukształtowaniem terenu 

 

złudzenia wywołane warunkami atmosferycznymi (np.  miraż dolny) 

38 

 

 

złudzenia związane z odległością i perspektywą drogi 

 

złudzenia wywołane zmęczeniem lub złym stanem organizmu  

 

 

 

 
 
Procesy uwagi  

39 

 

UWAGA  to  mechanizm  redukcji  nadmiaru  informacji;  pomaga  nam  filtrować  napływające  bodźce  i 
zapobiega  przeciążeniu  informacyjnemu  organizmu,  jednocześnie  utrzymując  go  w  gotowości  do 
działania  
 Ilość zasobów uwagi jest ograniczona, dlatego wykonywanie dodatkowych czynności (np. rozmowa 
przez telefon) osłabia zdolność kierowcy do radzenia sobie z sytuacją na drodze. 
 
 
 PODSTAWOWE FUNKCJE UWAGI:  
   

 

selektywność – zdolność do wyboru jednego bodźca, źródła stymulacji lub ciągu myśli 
kosztem innych 

  

 

czujność – zdolność do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się określonego bodźca, 
zwanego sygnałem, a ignorowania pozostałych bodźców zwanych szumem  

  

 

przeszukiwanie – aktywne, systematyczne badanie pola percepcyjnego w celu wykrycia 
obiektów spełniających założone kryterium 

  

 

kontrola czynności jednoczesnych – polega na takim rozlokowaniu zasobów uwagi, żeby 
zapewnić jak najlepsze wykonanie czynności priorytetowych 

 
Osłabienie koncentracji uwagi jest jedną z głównych przyczyn wypadków drogowych. Ilość zasobów 
uwagi  jest  ograniczona,  dlatego  wykonywanie  dodatkowych  czynności  (np.  rozmowa  przez  telefon) 
osłabia zdolność kierowcy do radzenia sobie z sytuacją na drodze. 
 
 
 
Przetwarzanie informacji przez kierowcę: 

 

40 

 

 
Podejmowanie decyzji  
Cechy procesu decyzyjnego kierowcy: 

 

deficyt czasu – podejmowanie decyzji w ograniczonym czasie, skracanym wraz ze wzrostem 
prędkości, 

 

złożoność  decyzji  –  jednoczesne  podejmowanie  wielu  kolejnych  decyzji  cząstkowych  aby 
wykonać tą właściwą, 

 

nieodwołalność  decyzji  –  często  ze  względu  na  deficyt  czasu  i  sytuację  decyzji  nie  można 
zmienić. 

Czynniki wpływające negatywnie na procesy decyzyjne kierowcy: 
wiek,  zmęczenie,  zły  stan  emocjonalny,  zły  stan  zdrowia,  podpowiedzi  współpasażerów,  pogoda, 
hałas,  środki  lecznicze  lub  psychoaktywne,  zła  koordynacja  wzrokowo-ruchowa,  brak  płynności 
ruchów 
Skutek: 

 

decyzja niewłaściwa 

 

decyzja podjęta zbyt późno 

 

zmiany decyzji w trakcie wykonania 

 
Przewidywanie zdarzeń  
Przewidywanie wydarzeń przebiega w oparciu o zestawienie informacji napływającej z receptorów z 
wiedzą i uprzednim doświadczeniem w prowadzeniu pojazdu. 
Na przewidywanie wydarzeń wpływa: 

 

prędkość jazdy – duża prędkość wiąże się ze skłonnością kierującego do oceniania odległości 
dzielącej go od przeszkody lub potencjalnej kolizji jako większej niż w rzeczywistości 

 

charakter  otoczenia  –  w  środowisku  ubogim  w  szczegóły  kierowcy  mają  tendencję  do 
przeceniania  swojej  odległości  od  przeszkody,  co  może  powodować  opóźnienie  podjęcia 
reakcji 

 

indywidualna umiejętność oceny odległości, czy też czasu dzielącego od przeszkody 

 
Uczenie się i pamięć  
UCZENIE  SIĘ  to  proces  powstawania  względnie  trwałych  zmian  w zachowaniu,  będących  wynikiem 
doświadczenia. Może zachodzić dowolnie lub mimowolnie.  
   
PAMIĘĆ  jest  procesem  odpowiedzialnym  za  rejestrowanie,  przechowywanie  i odtwarzanie 
doświadczenia.  Zgodnie  z  tą  definicją  wyróżnia  się  3  fazy  procesu  pamięciowego:  zapamiętywanie, 
magazynowanie i odpamiętywanie materiału.  
    
WIEDZA to system informacji zakodowanych w strukturach pamięci długotrwałej, za których pomocą 
poznawczo odwzorowujemy świat.  
    
REPREZENTACJA  to  odwzorowanie  w  umyśle  całości  lub  części  rzeczywistości  zewnętrznej  lub 
wewnętrznego świata jednostki.  
 
Zasady uczenia się  
Szanse na zapamiętanie materiału zwiększa: 

 

odpowiednio dobrana ilość powtórzeń 

 

przemienność zadań 

 

stopniowanie trudności 

 

samodzielność w dochodzeniu do wiedzy 

 

odpowiednia kolejność przyswajanych treści 

 

świadomość celu nauki 

ponadto:  

41 

 



 

łatwiej pamięta się treści z początku i końca danego zakresu materiału 



 

ucząc się z przerwami dajemy umysłowi czas na systematyzację wiedzy 



 

usłyszeć < zobaczyć < zrobić 

 
 
Typy zapamiętywania  
Wzrokowcy powinni: 
· używać kolorowych długopisów 
· podkreślać w tekście najważniejsze rzeczy, rysować, tworzyć schematy i tabele 
· kluczowe słowa, wzory, daty, wnioski zapisywać na małych karteczkach i umieszczać w widocznym 
miejscu 
· stosować wizualne pomoce naukowe – slajdy, kasety wideo 
· pracować w ciszy 
 
Słuchowcy powinni: 
· głośno powtarzać najważniejsze rzeczy do zapamiętania 
· jeżeli to możliwe układać wyrazy w sposób wykorzystujący rytm i rym 
· skupiać się na wykładach, rozmowach, dyskusji w grupie,  
· najważniejsze informacje nagrywać na kasetę audio a potem odtwarzać. 
 
Kinestetycy (ruchowcy) powinni: 
· uczyć się wykorzystując dynamikę całego ciała 
· demonstrować pojęcia za pomocą ruchów i gestów (kalambury) 
· powtarzając materiał chodzić po pokoju 
· konstruować modele przestrzenne, wycinać, lepić z plasteliny.  
 
UCZENIE SIĘ OBSERWACYJNE polega na zmianie zachowania obserwatora, która zachodzi w wyniku 
obserwowania zachowania modela. 
Podstawą  procesu  uczenia  się  są  w  tym  przypadku  konsekwencje  zastępcze,  czyli  konsekwencje 
zachowania  modela.  Jeżeli  jest  on  za  swoją  reakcję  nagradzany  lub  karany,  obserwator  uczy  się 
naśladowania  lub  unikania  takich  samych  reakcji,  chociaż  sam  bezpośrednio  nie  doświadczył 
wzmocnienia ani kary.  
  
Ten  rodzaj  uczenia  się  zachodzi  najczęściej  w  sytuacji,  kiedy  modelem  jest  osoba  obdarzona 
pożądanymi przez obserwatora cechami: siłą, autorytetem, popularnością.  
 
Nabywanie wprawy – krzywa uczenia 
 

 

 

42 

 

Dla  każdego  człowieka  i  każdej  nowej  czynności  krzywa  uczenia  może  przebiegać  inaczej,  jednak 
zazwyczaj zachowuj kształt zbliżony do rozciągniętej litery „S”. 
 
 
 
TRANSFER W UCZENIU 
 
Wiedza i umiejętności już posiadane wpływają na proces uczenia na zasadzie: 
transferu dodatniego – kiedy to, co już umiemy ułatwia nam uczenie się nowych rzeczy 
transferu ujemnego – kiedy to, co już umiemy utrudnia naukę nowych rzeczy  
 
Rodzaje pamięci - Squire  
Wg Kurcz, I. Pamięć, uczenie się, język PWN Warszawa 1992  

 

 

 
 
Pamięć  krótkotrwała  i  długotrwała 

wg  Maruszewski,  T.  Pamięć  jako  podstawowy  mechanizm  przechowywania 

doświadczenia w: Strelau, J. (red.) Psychologia. Podręcznik akademicki GWP Gdańsk 2000 

 

 

Pamięć krótkotrwała 

 

Pamięć trwała 

 

czas przechowywania 

 

kilkanaście sekund do kilkunastu minut 

 

praktycznie nieograniczony 

 

pojemność 

 

7±2  elementy;  elementem  może  być  litera,  cyfra, 
figura, wyraz 

 

praktycznie nieograniczona szacuje się ją nawet na 185 mld 
bitów informacji 

 

zapamiętywanie 

 

szybkie, 

nie 

wymaga 

wysiłku, 

przebiega 

automatycznie 

 

wolniejsze, wymaga zaangażowania i skupienia uwagi 

 

utrwalanie materiału 

 

powtórki  wewnętrzne;  w  pewnych  wypadkach 
ułatwiają przekazanie materiału do pamięci trwałej 

 

wykrycie  wewnętrznej  struktury  lub  znaczenia;  uczenie  się 
dowolne 

 

format 

informacji 

zapamiętanych 

 

akustyczny lub wzrokowy 

 

semantyczny lub wzrokowy 

 

wrażliwość 

na 

zapominanie 

 

duża: informacje zapomniane znikają bezpowrotnie 

 

mała:  informacje  są  zapominane  pozornie;  można  je 
odzyskać  spontanicznie    w  wyniku  reminiscencji  lub  dzięki 
stosowaniu strategii wydobycia 

 

dostęp 

 

łatwy i natychmiastowy 

 

wolniejszy, niekiedy wymaga wysiłku 

 

43 

 

format zapisu (kod)  

 

głównie 

akustyczny 

lub 

wzrokowy, 

czasem 

semantyczny 

 

głównie semantyczny, czasem wzrokowy lub słuchowy 

 

czynniki 

powodujące 

interferencję 

 

podobieństwo akustyczne 

 

podobieństwo semantyczne lub wzrokowe 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
Związki pomiędzy magazynami pamięciowymi  
 

Myślenie i rozumowanie  
MYŚLENIE:  
operacje umysłowe, za pomocą których człowiek przetwarza informacje zawarte w spostrzeżeniach, 
wyobrażeniach i pojęciach; najczęstsze formy myślenia to rozumowanie i rozwiązywanie problemów  
     
ROZUMOWANIE:  
operacje  myślenia  stosujące  się  do  zasad  logiki;  polega  na  wyciąganiu  wniosków  z podanych 
przesłanek lub obserwowanych faktów  
   
ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW:  
 dokonywanie operacji na problemie, w trzech kolejno następujących fazach:  
   
(1) zrozumienie problemu,  
(2) poszukiwanie rozwiązań,  
(3) ocena osiągniętego wyniku  
 
 
Prawa Yerkesa-Dodsona  
Prawa  Yerkesa-Dodsona  opisują  zależność  między  pobudzeniem  emocjonalnym  (np.  stresem, 
frustracją,  motywacją)  a  poziomem  wykonywania  zadań  (liczbą  błędów).  Jest  to  funkcja 

powtórki 

wewnętrzne 

pomagają utrwalić 

ślad pamięciowy 

44 

 

krzywoliniowa:  do  pewnego  poziomu  wzrost  pobudzenia  polepsza  poziom  wykonania  (zmniejsza 
liczbę błędów), ale z dalszym wzrostem pobudzenia poziom wykonania obniża się. 
 

 

 

Pierwsze  prawo  Yerkesa-Dodsona  mówi,  że  istnieje  krzywoliniowy  związek  między  pobudzeniem 
emocjonalnym  a  wykonaniem  zadania.  Innymi  słowy,  dla  wykonania  każdego  zadania  istnieje 
optymalny  poziom  pobudzenia,  przy  którym  zadanie  to  jest  wykonywane  najlepiej.  Zarówno  niższy 
jak i wyższy poziom pobudzenia upośledza sprawność wykonania.  
 
Drugie prawo Yerkesa-Dodsona mówi o tym, że im trudniejsze jest zadanie, przed którym stoimy, tym 
niższy jest poziom optymalnego pobudzenia. Zadania łatwe są dobrze wykonywane nawet wtedy, gdy 
poziom  pobudzenia  emocjonalnego  jest  bardzo  wysoki;  wykonywanie  zadań  trudnych  jest 
upośledzane przez wysoki poziom pobudzenia.  
Sytuacje trudne:  

skomplikowane nowe   nieprzetrenowane  

 

 

 

wykonywane w uciążliwych warunkach  ryzykowne 

 

 

 

angażujące wszystkie nasze zasoby poznawcze 

 
 
Człowiek w otaczającym go świecie  
Funkcje mózgu: 

 

czuciowe – odbiór bodźców z otoczenia i z organizmu za pośrednictwem receptorów 

 

ruchowe – sterownie reakcjami dowolnymi i mimowolnymi 

 

kojarzeniowe – przetwarzanie materiału dostarczonego przez receptory i zgromadzonego w 
systemach pamięciowych 

 

S

(bodziec) → 

R 

(reakcja) 

 
Reakcja orientacyjna to mechanizm zwracania uwagi na nowe bodźce środowiskowe i przygotowania 
organizmu do działania.  
R.O. pojawia się w odpowiedzi na: 



 

bodźce nowe  



 

bodźce konfliktowe 

45 

 



 

bodźce znaczące (sygnałowe) 

W celu filtrowania bodźców organizm posiada tzw. próg pobudzenia.  Oznacza to, że aby wystąpiła 
reakcja, bodziec musi zadziałać z określoną siłą.  
 
Habituacja  –  osłabienie  reakcji  na  dany  bodziec,  gdy  stał  się  on  dobrze  znany,  powtarza  się 
nieustannie lub przestał być znaczący.   
Osłabienie reakcji może też być wynikiem zmęczenia.  
 
Odruch:    reakcja  przystosowawcza  organizmu  wywoływana  w  odpowiedzi  na  bodźce  zewnętrzne 
 

lub wewnętrzne  

 
 
Odruch bezwarunkowy: wrodzony i nieuświadomiony (reakcja jest automatyczna) 
 

 

 

 

np. kichnięcie, akomodacja soczewki oka 

Odruch  warunkowy:  nabyty  w  wyniku  doświadczenia;  występuje  dopiero  po  rozpoznaniu  bodźca 
przez odpowiedni ośrodek w mózgu 
 

 

 

 

np. zatrzymanie się na czerwonym świetle  

Nawyk:  zautomatyzowany  sposób  zachowania  nabywany  w  wyniku  ćwiczenia,  głównie  przez 
powtarzanie danej czynności.                
 

 

 

 

np. zapinanie pasów w pojeździe 

 

 

  

 
 
Emocje  
EMOCJA  to  subiektywny  stan  psychiczny  uruchamiający  priorytetowy  dla  tego  stanu  plan  działania.  
Może być nacechowana pozytywnie lub negatywnie (znak emocji).  
Odczuwaniu emocji towarzyszą zwykle:  

 

zmiany somatyczne (fizyczna reakcja organizmu) 

 

ekspresje mimiczne i pantomimiczne  

 

reakcje behawioralne (unikanie i dążenie) 

strach  
gniew  
radość  
smutek  

sympatia,  wstręt,  zniechęcenie,  wstyd,  ciekawość,  zniecierpliwienie,  zakłopotanie,    podniecenie, 
miłość, nienawiść, nuda, poczucie winy, rozczarowanie, pogarda, zawiść, poczucie krzywdy, szczęście, 
żal… 
 
Czteroczynnikowa teoria emocji 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

46 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Proces emocjonalny  
Każdy proces emocjonalny możemy opisać za pomocą trzech wymiarów: 

 

znaku emocji - emocje dodatnie występują wtedy, gdy jednostka osiąga zamierzony cel, 
emocje ujemne - wtedy, gdy procesy regulacyjne ulegają zakłóceniom 

 

intensywności procesów emocjonalnych - wynika z określonego pobudzenia ośrodkowego 
układu nerwowego, czyli aktywacji 

 

treści emocji - w toku nabywania doświadczenia indywidualnego jednostka uczy się 
świadomego odzwierciedlania przeżyć emocjonalnych, uczy się kojarzyć szczegóły z 
uruchomieniem określonych mechanizmów regulacyjnych 

 
Uproszczony schemat procesu emocjonalnego: 
 

•

 

bodziec  -> recepcja -> interpretacja znaczenia -> pobudzenie emocjonalne -> reakcja  

 
Samokontrola emocjonalna  
może przejawiać się na trzech poziomach: 

 

recepcji informacji – unikanie / dążenie do sytuacji emotogennych, selekcja informacji w celu 
odrzucenia tych budzących niepokój, uciekanie w świat marzeń i wspomnień, blokowanie 
informacji 

 

procesów wewnątrzpsychicznych – tendencyjna interpretacja sytuacji, patrzenie na problem 
z tylko jednej perspektywy, koncentrowanie się na tylko jednym rodzaju konsekwencji  

 

ekspresji stanów emocjonalnych i sterowania zachowaniem – sterowanie reakcjami 
emocjonalnymi tak, aby były one zgodne z obowiązującymi standardami społecznymi 
i osobistymi, maskowanie lub nieszczere okazywanie uczuć 

Strategie poprawiania nastroju:  

 

poszukiwanie dystraktorów 

 

podejmowanie aktywności towarzyskich 

 

redukcja napięcia przez wysiłek fizyczny 

 

poszukiwanie wsparcia u innych 

 

gratyfikowanie własnych potrzeb – robienie tego, co nam sprawia przyjemność 

 

metody bezpośrednie (alkohol, narkotyki) 

 

dobre uczynki 

 

uśmiech 

 
Efekt samospełniającego się proroctwa (M.K. Merton)  
W procesie komunikacji społecznej istotna jest rola wzajemnych oczekiwań:  
Jeżeli okażemy innej osobie nasze oczekiwania względem niej, możemy spowodować tym zmianę w 
jej zachowaniu, która jest zgodna z naszą prognozą  
Efekt  ten  jest  szczególnie  silny  w  przypadku  dominującej  pozycji  jednej  ze  stron  (np.  nauczyciel  – 
uczeń, lekarz – pacjent, zwierzchnik – podwładny). 
▼

 

Efekt Pigmaliona (efekt Rosenthala)  

47 

 

 Rosenthal wyróżnił dwa rodzaje tego efektu: 
 

efekt Galatei  
wynik oczekiwań pozytywnych: 
  
osoby,  w  stosunku  do  których  przełożony/  nauczyciel 
okazuje sympatię, wiarę w ich umiejętności,  zaufanie,  
często  uzyskują  wyższe  wyniki  niż  w sytuacji,    gdy  nie 
mają takiej informacji o oczekiwaniach zwierzchnika 

efekt Golema  
wynik oczekiwań negatywnych 
  
osoby  niedoceniane,    traktowane  jako  gorsze  od 
innych,  lekceważone,    w  których  kompetencje  się 
wątpi,  mogą  rzeczywiście  uzyskiwać  niższe  wyniki  niż 
w  sytuacji,  kiedy  nikt  nie  formułuje  wobec  nich 
oczekiwań  

 
Motywacja  
MOTYWACJA  -  mechanizmy  odpowiedzialne  za  uruchomienie,  ukierunkowanie,  podtrzymanie 
i zakończenie zachowania 

MOTYWACJA WEWNĘTRZNA 

 

MOTYWACJA ZEWNĘTRZNA 

 

tendencja do podejmowania i kontynuowania zachowania 

ze względu na sama jego treść 

 

tendencja  do  podejmowania  i  kontynuowania 
zachowania ze względu na zewnętrzne korzyści z 
nim związane

 

 
Psychologia  motywacji  odwołuje  się  do  popędów  biologicznych  i  wyższych  potrzeb  człowieka. 
Wyjaśnia  przyczyny  dążenia  i  unikania  pewnych  zdarzeń  oraz  powody  angażowania  się 
w wykonywanie poszczególnych działań  
 
Hierarchia potrzeb wg Maslowa 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Motywacja społeczna  
MOTYWACJA  SPOŁECZNA  związana  jest    z  wpływem,  jaki  wywiera  na  nasze  zachowanie  obecność 
innych ludzi 

SZACUNKU 

 

SAMOAKCEPTACJI

 

PRZYNALE

Ż

NO

Ś

CI I MIŁO

Ś

CI

 

BEZPIECZE

Ń

STWA

 

FIZJOLOGICZNE

 

P

 O

 T

 R

 Z

 E

 B

 Y

 

SAMOREALIZACJI

 

wzrostu

 

niedoboru

 

48 

 

 FACYLITACJA SPOŁECZNA 

PRÓŻNIACTWO SPOŁECZNE  

w  obecności  innych  osób  poziom  wykonania 
zadania jest z reguły wyższy niż zazwyczaj  
(wyjątek:    zadania  bardzo  trudne  są  w  takich 
warunkach wykonywane gorzej)  
  
Mechanizmy: 

• 

lęk przed oceną 

• 

rozproszenie uwagi = wzrost pobudzenia 

• 

niepewność i obserwacja społeczna 

• 

autoprezentacja  

obniżenie aktywności niektórych członków grupy 
w 

sytuacji, 

gdy 

niemożliwa 

jest 

ocena 

indywidualnego  wkładu  w  wykonanie  zadania 
(ułatwia wykonanie zadań trudnych) 
   
Mechanizm: 
  
brak napięcia wywołanego lękiem przed oceną  

Rozproszenie  odpowiedzialności  jest  zjawiskiem  polegającym  na  tym,  że  im  większa  jest  liczba 
świadków  danego  wydarzenia,  tym  mniejsze  jest  ich  poczucie  odpowiedzialności  za  rozwój 
wypadków.  
Motywacja w uczeniu się  
Na motywację zewnętrzną składają się: 

 

nagrody i kary, 

 

oceny szkolne,  

 

osobowość nauczyciela (jego stosunek do ucznia),  

 

wpływ grupy,  

 

otoczenie ucznia.  

Na motywację wewnętrzną składają się:  

 

potrzeba zdobywania wiedzy,  

 

zainteresowanie szkolną,  

 

ambicja,  

 

dążenia życiowe, 

 

przekonanie o praktycznej przydatności nauki. 

 
Różnice indywidualne  
 

•

 

osobowość  

•

 

temperament  

•

 

cechy fizyczne  

•

 

inteligencja  

•

 

płeć  

•

 

wiek  

 
Temperament i osobowość  
Osobowość  -  zespół  względnie  stałych  cech  psychicznych  jednostki,  decydujący  o  stałości 
i międzysytuacyjnej  spójności  zachowań;  jest  to  wewnętrzna  organizacja  mechanizmów 
poznawczych,  emocjonalnych  i motywacyjnych  decydująca  o poczuciu  własnej  tożsamości,  kontroli 
impulsów, wyborze celów i programów działania oraz o stosunku do świata 
Temperament to biologicznie uwarunkowany, związany z typem układu nerwowego styl zachowania; 
na  jego  podłożu  kształtowane  są  społecznie  uwarunkowane  cechy  jednostki,  które  nazywamy 
osobowością 
 
Typologia temperamentu Hipokratesa-Galena 

49 

 

 

 
Teoria czynników osobowości Eysencka  
 

 

 
 
Model Wielkiej Piątki  
 

50 

 

EKSTRAWERSJA  

UGODOWOŚĆ  

SUMIENNOŚĆ  

STABILNOŚĆ 
EMOCJONALNA  

OTWARTOŚĆ  NA 
DOŚWIADCZENIA  

WYSOKA: 
serdeczność 
towarzyskość 
aktywność 
pozytywne emocje 
poszukiwanie doznań 
asertywność  

WYSOKA: 
szczerość 
ufność 
altruizm 
ustępliwość 
skromność 
delikatność  

WYSOKA: 
samodyscyplina 
obowiązkowość 
kompetencja 
dążenie do osiągnięć 
rozwaga 
porządek  

WYSOKA: 
pewność siebie 
opanowanie 
siła 
 samoocena 
odporność na stres 
realizm  

WYSOKA: 
fantazja 
estetyka 
uczuciowość 
działanie 
idee 
wartości  

NISKA 
(INTROWERSJA): 
nieufność 
unikanie innych 
pasywność 
negatywne emocje 
wycofanie 
lękliwość 
ostrożność  

NISKA: 
podejrzliwość 
nieufność 
egoizm 
upór 
gruboskórność 
konfliktowość 
wrogość  

NISKA: 
brak dyscypliny 
nieodpowiedzialność 
brak kompetencji 
brak ambicji 
lekceważenie 
bałaganiarstwo 
niedokładność  

NISKA: 
lęk 
wrogość 
niepewność 
impulsywność 
wrażliwość 
samoświadomość 
słabość  

NISKA: 
konwencjonalizm 
przyziemność 
ograniczenie 
stagnacja 
sztywność 
bezrefleksyjność 
brak wyobraźni  

 
 
Inteligencja  
Inteligencją  nazywamy  zdolność  przystosowywania  się  do  okoliczności  dzięki  dostrzeganiu 
abstrakcyjnych  relacji,  korzystaniu  z uprzednich  doświadczeń  i  skutecznej  kontroli  nad  własnymi 
procesami poznawczymi  
Inteligencja płynna g

f

 - w teorii inteligencji Charlesa Spearmana, rozwijanej później przez Raymonda 

Cattella  inteligencja  zdeterminowana  przez  czynnik  biologiczny,  genetyczny.  Jest  utożsamiana  z 
wrodzoną inteligencją, inteligencją niewyuczoną, szybkością procesów umysłowych, czy szybkością i 
jakością  przesyłania  impulsów  nerwowych  w  neuronach,  "tym  z  czym  się  rodzimy",  potencjałem 
intelektualnym. 
Inteligencja skrystalizowana aspekt inteligencji obejmujący wiedzę przyswajaną  przez daną osobę i 
zdolność dostępu do niej.  
 
Znaczenie różnic indywidualnych w psychologii kierowcy  
cechy osobowości/temperamentu zwiększające prawdopodobieństwo ryzykownych zachowań: 

 

niestabilność emocjonalna 

 

poszukiwanie stymulacji 

 

niska ugodowość 

charakterystyki poznawcze mające wpływ na zdolność kierowania pojazdem: 

 

czas reakcji 

 

zdolność koncentracji uwagi 

 

umiejętność oceny sytuacji (prędkość, odległość itp.) 

 

zdolności decyzyjne 

 

koordynacja czynności 

 
Płeć i wiek kierowców  
Kobiety i mężczyźni statystycznie powodują podobną ilość wypadków. 

51 

 

Kobiety częściej powodują wypadki niegroźne (np. stłuczki parkingowe). Wypadki powodowane przez 
mężczyzn częściej związane są z agresywnym zachowaniem lub spożyciem alkoholu. 
Zagrożenie  związane  z  wiekiem  dotyczy  zarówno  kierowców  młodych,  co  związane  jest  z  brakiem 
doświadczenia  i  skłonnością  do  brawury,  jak  i  kierowców  w  podeszłym  wieku,  u  których  nastąpiło 
obniżenie funkcji poznawczych i czasu reakcji.  Ale… 
 

 

  
Największe nasilenie wypadków ma miejsce w weekendy. 
Zjawisko „wypadków dyskotekowych”. 
 
Rola doświadczenia w kierowaniu pojazdem  
Częstą przyczyną wypadków jest błędne przekonanie o własnej niezawodności. Problem też dotyczy 
nie tylko kierowców młodych stażem. 
Znaczenie doświadczenia: 

 

ugruntowana automatyzacja czynności motorycznych 

 

umiejętność reagowania w nietypowych sytuacjach 

 

rozwinięte poczucie odpowiedzialności 

 

szybszy czas reakcji 

 

lepsza umiejętność przewidywania,  znajomość potencjalnych zagrożeń 

młody kierowca ≠ niedoświadczony kierowca 
Świeżo upieczony kierowca: 

 

często nie miał możliwości sprawdzić się w trudnych warunkach na drodze, jeździe poza 
miastem lub nocą 

 

nie ma wyrobionych nawyków związanych z bezpieczną jazdą 

 

weryfikuje swoją jeszcze nieugruntowaną wiedzę w sytuacjach rzeczywistych 

 

nieustabilizowana pewność siebie (zbyt wysoka lub zbyt niska) 

 
Typy drogowe  
Artykuł Wojciecha Markiewicza;  POLITYKA nr 41/2005 
10 typów powszechnych zachowań powodujących wzmożone ryzyko na drodze: 

1.

 

Kierowca na bani 

2.

 

Mistrz kierownicy,  rajdowiec 

3.

 

Mad Max 

4.

 

Nauczyciel drogowy 

5.

 

Niedzielny 

6.

 

Cham 

52 

 

7.

 

Komórkowiec 

8.

 

Back seat driver 

9.

 

Discomuł 

10.

 

Easy rider: motocyklista 

 
 
Substancje psychoaktywne 

•

 

 

Stymulanty czyli substancje pobudzające ośrodkowy układ nerwowy (np. 

amfetamina i jej pochodne, kokaina, kofeina) niwelują poczucie zmęczenia, wywołują 
nadaktywność psychoruchową, zaburzenia pracy serca, rozszerzenie źrenic, euforię, 
brak krytycyzmu co do własnych zachowań. 

•

 

Depresanty czyli substancje działające opóźniająco na ośrodkowy układ nerwowy (w 

tym niektóre środki uspokajające, nasenne lub przeciwbólowe, alkohol, kodeina, 
opium, tramadol, morfina, heroina) wywołują zaburzenia świadomości, senność, 
otępienie, utratę koordynacji ruchów i mowy. 

•

 

Psychodeliki czyli substancje wywołujące zaburzenia w ośrodkowym układzie 
nerwowym (skopolamina, atropina, meskalina, LSD-25, ketamina, psylocybina, 
ecstasy) wywołują poczucie odrealnienia, zaburzenia w spostrzeganiu rzeczywistości, 
poczucie osamotnienia, zaburzenia równowagi i in. 

•

 

Konopie indyjskie i ich pochodne (THC), np. marihuana i haszysz, wykazują 
specyficzne działanie, które nosi cechy zarówno pobudzenia, jak i opóźnienia OUN; 
mogą temu towarzyszyć również stany podobne do wywołanych środkami 
psychodelicznymi. Przyspieszenie tętna, zwiększenie apetytu, zaburzenia uwagi i 
pamięci, pogorszenie koordynacji ruchowej, poczucie odprężenia, poczucie absurdu.

 

http://narkotyki.esculap.pl/index.htm 
 
 
Jak poznać, że ktoś może być pod wpływem narkotyków? 

•

 

nadmierne pobudzenie lub nadmierna ospałość 

•

 

problem z koncentracją 

•

 

niewyraźna wymowa, mówienie zbyt szybkie lub zbyt wolne, zlewanie się wyrazów 

•

 

zaburzenia równowagi i koordynacji ruchów 

•

 

zaczerwienione oczy 

•

 

zbyt rozszerzone lub zwężone źrenice, brak reakcji na światło 

•

 

nietypowe zachowanie (np. wybuchy śmiechu bez powodu, drażliwość, agresja) 

•

 

nadmierne pocenie się 

 
Uwaga: wszystkie te objawy mogą mieć również inne źródło. 
 
Wpływ alkoholu jako jedno z głównych zagrożeń w ruchu drogowym  
 
W Polsce każdego roku zatrzymanych zostaje około 200 000 nietrzeźwych kierowców. 
 Powodują oni około 7 000 zdarzeń drogowych rocznie. 
W powodowanych pod wpływem alkoholu wypadkach ginie co roku około 500 osób.  
 
Wpływ alkoholu na sprawność kierowcy  

 

pogarsza koordynację ruchów - trudności z wykonaniem dwóch i więcej czynności 
jednocześnie 

53 

 

 

zmniejsza szybkość reakcji - wydłuża się czas reakcji (np. hamowania) w przypadku 
dostrzeżenia niebezpieczeństwa 

 

powoduje pogorszenie wzroku - problem z dostrzeżeniem szczegółów, świateł, znaków, 
pieszych i innych przeszkód 

 

ogranicza pole widzenia - zawęża normalne pole widzenia - od kąta 180° do bardzo wąskiego 
przez co można nie zauważyć pojazdu nadjeżdżającego z bocznej drogi 

 

powoduje błędną ocenę odległości i szybkości - samochód, pas jezdni lub drzewo mogą 
wydawać się dużo dalej niż są w rzeczywistości 

 
Alkohol ma działanie otępiające – może wpływać na osłabienie mechanizmów uwagi. 
Powoduje także skłonność do brawurowego zachowania się i osłabia poczucie odpowiedzialności. 
 
ZABURZENIA POWODOWANE PRZEZ ALKOHOL W ORGANIZMIE KIEROWCY  
  

Ilość promili  

Objawy  

>4  

śpiączka  

3-4  

spadek ciśnienia krwi, obniżenie temperatury, możliwy powolny zanik funkcji oddechowych  

2-3  

zaburzenia mowy, wzmożona senność, obniżenie zdolności kontroli własnego poruszania się i 
zachowania  

1-2  

zaburzenie  koordynacji  mięśniowej  i  równowagi,  osłabienie  sprawności  intelektualnej  i 
pamięci, brawura, opóźnienie czasu reakcji, wahania nastroju (euforia, agresja)  

0,8  

błędna ocena własnych możliwości, znaczne obniżenie samokontroli i koncentracji  

0,5  

zmniejszenie  zdolności  rozpoznawania  sytuacji,  pobudliwość,  upośledzenie  koordynacji 
wzrokowo-ruchowej,  pogorszenie  ostrości  widzenia  i  oceny  odległości,  opóźnienie  adaptacji 
oka na ciemność i ruchome źródła światła  

0,3  

drobne  zaburzenia  równowagi  i  koordynacji,  gorsze  spostrzeganie  kształtów  przedmiotów  w 
oddali  

0,2  

dłuższe spostrzeganie  

0,1  

rozproszona uwaga  

 
 

54 

 

 

 
Bezpieczna ilość  
Nie ma czegoś takiego – nawet te same osoby mogą różnie reagować na podobną ilość alkoholu w 
zależności od stanu psychofizycznego i uwarunkowań zewnętrznych. 
Rozkład  alkoholu  zależy  od  płci  oraz  sprawności  procesu  metabolizmu.  Nie  zależy  natomiast  od 
kondycji  zdrowotnej  organizmu,  przyjmowanych  leków,  napięcia  wewnętrznego  i  okoliczności 
stresowych. Wszystkie te okoliczności mają wpływ na to, jak czujemy się po alkoholu (tj. czy czujemy 
się upojeni, czy nie), ale nie mają wpływu na stężenie alkoholu we krwi.  
 
Mity związane ze spożywaniem alkoholu  
Wytrzeźwieję, gdy napiję się kawy. 
Kawa nie usunie alkoholu z Twojego organizmu. Usuwa go wątroba. Kofeina zawarta w kawie jest 
stymulatorem, który znosi efekt senności wywołany alkoholem. Jednak nie powoduje wytrzeźwienia.  
 
Wyjdę na świeże powietrze, to wytrzeźwieję. 
Ani świeże powietrze, ani zimny prysznic nie przyspieszą procesu trawienia alkoholu.  
 
Nie mam daleko do domu. 
Jazda po alkoholu nigdy nie jest bezpieczna.  
 
Pojadę wolno i ostrożnie. 
Alkohol zakłóca wyczucie odległości i prędkości, opóźnia reakcje kierowcy.  
 
Piłem tylko piwo bezalkoholowe. 
Piwo bezalkoholowe również zawiera alkohol - do 1,5%. Jeśli wypije się go więcej, skutek będzie 
podobny. Np. 1l piwa 1% zawiera 1 porcję standardową, a 750 ml piwa 1,5% zawiera 1,13 porcji 
standardowej. Organizm może nie zdążyć zneutralizować spożytego alkoholu na bieżąco: pamiętaj - 
średnio 1 porcja standardowa na godzinę.  
 

55 

 

Zjem coś miętowego - policjant nie wyczuje, że piłem alkohol. 
Zapach miętowych cukierków na pewno wzbudzi podejrzenia policjantów. Zaproponują użycie 
alkomatu lub odwiozą do przychodni lekarskiej w celu zbadania poziomu alkoholu we krwi lub 
moczu. (Wszystkie trzy badania są tak samo ważne w świetle prawa).  
 
Dużo zjadłem, więc mogę więcej wypić. / Zjem coś to wytrzeźwieję. 
Alkohol jest szybko wchłaniany do krwiobiegu, a tylko niewielka jego część przedostaje się przez 
ścianki żołądka. Duża ilość trawionego jedzenia może rozcieńczyć alkohol, ale go nie usunie ani nie 
zneutralizuje.  
 
Więcej ważę od innych, więc mogę więcej wypić. 
Jest bardzo prawdopodobne, że osoba drobna, lekka (szczególnie kobieta) poczuje szybciej efekt 
wypitego alkoholu. Jednak wielkość i waga ciała nie wpływają na szybkość przemiany alkoholu i nie 
gwarantują trzeźwości.  
 
Jest ciepło, więc szybko wypocę wypity alkohol. 
Tylko 6-10% alkoholu jest wydalane przez skórę, w oddechu lub moczu. 90-94% alkoholu musi ulec 
rozkładowi w wątrobie, najpierw na aldehyd octowy, potem na dwutlenek i wodę.  
 
Piłam tylko lekkie drinki (szampana, słabe piwo). 
Nawet jeżeli nie czujemy smaku alkoholu w drinku, nie oznacza to, że jest go mniej lub jest mniej 
szkodliwy. Inne składniki mogą neutralizować smak, ale nie działanie alkoholu. 
 
Pijani kierowcy jako problem społeczny  
Istnieje nieformalna akceptacja społeczna dla siadania za kierownicę „na podwójnym gazie”.   
Przykłady argumentacji zatrzymanych kierowców: 



 

Konieczność – po prostu musiał wrócić jakoś do domu 



 

Zabrakło – musiał pojechać po alkohol w trakcie imprezy 



 

Blisko – miał przejechać tylko niewielką odległość 



 

Wypadek – właśnie się dowiedział o ważnym wydarzeniu w rodzinie 



 

Najbardziej trzeźwy – wypił najmniej z całego towarzystwa, więc został kierowcą grupy 



 

Dobre samopoczucie – nie czuł się pijany, więc nie stwarzał zagrożenia 



 

Nie planował – wypił w trakcie nieoczekiwanego spotkania towarzyskiego 

Tłumaczenia  naiwne,  wskazujące  na  niezrozumienie  powagi  sytuacji  i  świadczące  o  tym,  że  złapani 
przywykli do tego, że otoczenie przymyka oko na jazdę po pijanemu.  
 
Jak zapobiegamy?  

 

społeczne kampanie reklamowe 

 

naświetlanie problemu w mediach 

 

środki prawne 

 

edukacja i reedukacja uczestników ruchu drogowego  

Rozwiązanie problemu niemożliwe bez zmiany postaw społeczeństwa wobec problemu.  
 
Naświetlenie problemu w mediach  

 

Telewizyjne raporty z sytuacji na drogach w momentach krytycznych (długie weekendy, 
Święto Zmarłych). 

 

Jednoznaczne potępienie dla spożywania alkoholu przez kierowców. 

 

Artykuły w prasie. 

 

Włączenie się mediów w rozpowszechnianie materiałów stosowanych w kampaniach 
reklamowych. 

 
Jak rozpoznać nietrzeźwego kierowcę? 

56 

 

 

przekracza linie na jezdni lub wręcz jedzie niewłaściwą stroną jezdni 

 

robi bardzo szerokie zakręty 

 

jedzie bardzo powoli 

 

zatrzymuje się lub hamuje gwałtownie i bez powodu 

 

jedzie nierównym tempem 

 

powoli reaguje na sytuacje na drodze 

 

przeklina, jest nadmiernie pobudliwy, wymachuje rękoma 

 

jedzie biernie za jakimś pojazdem 

 

skręca ostro i/lub tam gdzie jest zakaz wjazdu 

 

jedzie bez świateł, kierunkowskazów 

Jeżeli  jedziesz  przed  nietrzeźwym  kierowcą  -  pozwól,  aby  Ciebie  wyminął.  Jeśli  jest  przed  Tobą  - 
utrzymuj  odpowiedni  dystans.  Jeżeli  zbliża  się  do  Ciebie  -  zatrzymaj  się  na  poboczu  i  poczekaj  aż 
odjedzie.  Powiadom  policję  tak  szybko,  jak  to  możliwe,  podając  kolor  i  markę  samochodu,  numer 
rejestracyjny i kierunek, w którym nietrzeźwy kierowca zmierza.  
 
 
Agresja  
Agresja  jest  to  zachowanie  ukierunkowane  na  zewnątrz  lub  do  wewnątrz,  mające  na  celu 
spowodowanie szkody fizycznej lub psychicznej 
 
Teoria  frustracji  -  agresji  –  teoria,  według  której  zachowania  agresywne  są  poprzedzone  przez 
frustrację 
 
Uczestnicy  Światowej  Internetowej  Konferencji  nt.  Agresji  w  ruchu  drogowym  (Kanada,  październik 
2000r.) zaproponowali następującą definicję:  
„Zachowanie kierowcy jest agresywne, gdy jest świadome, zwiększa prawdopodobieństwo wypadku i 
jest motywowane zniecierpliwieniem, irytacją, wrogością i/lub pośpiechem". 
 
Formy zachowań agresywnych: 
bezpośrednia  napaść  fizyczna,  agresja  słowna,  straszenie  innych  kierowców,  duża  prędkość, 
zajeżdżanie  drogi,  nagłe  hamowania,  nieprzyzwoite  gesty,  wymuszenia,  przyspieszanie  na  żółtym 
świetle, częste zmiany pasa ruchu, ruszanie z piskiem opon 
 
Czy jesteś agresywnym kierowcą?  

 

Zdarza mi się niekiedy zajeżdżać innym drogę. 

 

Zwykle chcę przejechać wyznaczoną  trasę w jak  najkrótszym czasie. 

 

Większość kierowców jeździ słabo, bądź zdecydowanie źle. 

 

Należę do grupy najsprawniejszych kierowców. 

 

Zdarza mi się trąbić na innych kierowców, pieszych, czy rowerzystów, gdy na to zasłużą. 

 

Zdarza mi się pokazywać innym użytkownikom drogi obraźliwe gesty, gdy na to zasłużą. 

 

Zdarza mi się pokazywać innym użytkownikom drogi, co o nich i ich 
zachowaniu myślę, gdy zachowują się głupio na drodze. 

 

Zdarzyło mi się, że ze złości na głupie i niebezpieczne zachowanie innego kierowcy uderzyłem  
jego samochód, albo chciałem „przyłożyć” samemu kierowcy. 

 

Zdarza mi się ścigać z innymi kierowcami, albo gwałtownie ruszać z miejsca. 

 

Zdarzyło mi się zajechać komuś „za karę” drogę. 

 

Nie lubię, gdy wyprzedza mnie inny samochód. 

 

Zdarza mi się nie zapinać pasów. 

 

Lubię słuchać w samochodzie głośnej muzyki. 

 

Zdarza mi się włożyć mocniejsze niż przepisowe żarówki w reflektory samochodu.  

 
Przyczyny agresji na drogach  

57 

 

Motywy jazdy agresywnej, zagrażającej innym: 
– wzrost samooceny, 
– uznanie rówieśników, 
– dowód sprawności, 
– potwierdzenie poczucia kontroli nad pojazdem, 
– odreagowanie innej stresującej, trudnej sytuacji. 
Agresja na drodze: 
– anonimowość, możliwość ucieczki, 
– chęć sprawdzenia się, na co mnie stać, kolejne wyzwanie 
– widok innych agresywnych kierowców, 
– brak społecznego potępienia, 
– słaba kontrola własnych emocji, niska tolerancja na stres, środki psychoaktywne.  
 
Jazda ofensywna a jazda defensywna  
Ofensywna, agresywna jazda to główna przyczyna wypadków drogowych. 
Defensywna, spokojna jazda to obrona przed wypadkami. 
Jazda defensywna to: 

 

Branie pod uwagę możliwości i potrzeb innych uczestników ruchu 

 

Tolerancja dla innych 

 

Realistyczna ocena własnych możliwości 

 

Umiejętność przewidywania 

 

Jazda z prędkością bezpieczną dla danych warunków 

 

Zachowanie bezpiecznej odległości od pojazdu poprzedzającego 

 

Kontrolowanie własnych emocji 

 

Odpowiedzialność i szacunek wobec innych uczestników ruchu  

 
Jak uniknąć agresji ze strony innych?  

 

nie traktuj problemów na drodze zbyt osobiście; 

 

unikaj kontaktu wzrokowego z innymi kierowcami (to często odbierane jest jako prowokacja i 
“zaproszenie” do konfrontacji); 

 

nie pokazuj obraźliwych gestów (bo jest to zaproszenie do awantury); 

 

używaj klaksonu jedynie w ostateczności (nawet uprzejme ostrzeżenie może zostać odczytane 
jako “zaproszenie” do awantury); 

 

staraj się trzymać prawego pasa ruchu (agresywny i przekraczający przepisy kierowca może 
uznać, że specjalnie blokujesz mu drogę); 

 

stojąc na światłach staraj się nie blokować pasa do skrętu w prawo (agresywny i 
przekraczający przepisy kierowca może uznać, że złośliwie zablokowałeś mu drogę); 

 

planuj przejazd z pewnym zapasem czasu, by się specjalnie nie śpieszyć; 

 

gdy spotkasz na drodze “gniewnego kierowcę” uśmiechnij się i gestem przeproś, nawet jeśli 
w niczym nie zawiniłeś (taki gest łagodzi negatywne emocje i blokuje dalsze zachowania 
agresywne). 

 
Przeciwdziałanie agresji na drogach  

 

edukacja uczestników ruchu drogowego 

 

kampanie reklamowe 

 

prawodawstwo 

 

monitoring dróg 

 

ograniczenie presji czasu w pracy kierowców zawodowych 

 

poprawienie stanu i przepustowości dróg 
 

 
Stres w ruchu drogowym  

58 

 

 

może być przyczyną agresywnych zachowań 

 

jeśli jest zbyt silny, upośledza sprawność psychofizyczną i decyzyjność kierowcy 

 

może powodować trwałe problemy zdrowotne  

Stres 
Stres – stan pobudzenia organizmu związany z potrzebą adaptacji do nowych warunków  
Stresory - bodźce zewnętrzne sprawiające, że podejmujemy działania by przystosować się do nowej 
sytuacji  
 

 

 
Stres  w  powszechnym  odbiorze  jest  uważany  za  zjawisko  szkodliwe.  W  rzeczywistości  działanie 
niepożądane  przynosi  jedynie  stres  zbyt  silny  (przekraczający  indywidualne  możliwości  adaptacyjne 
jednostki)  lub  zbyt  długotrwały.  Stres  umiarkowany  zwiększa  możliwości  radzenia  sobie  z 
wymaganiami  adaptacyjnymi  otoczenia,  dzięki  czemu  umożliwia  rozwój  psychiczny.  Wielu  badaczy 
zjawiska określa go jako podstawowy czynnik rozwoju.  
Przyczyny stresu w ruchu drogowym: 

 

trudne sytuacje na drodze 

 

udział w zdarzeniu drogowym 

 

duże zagęszczenie środków transportu 

 

zła organizacja ruchu 

 

kiepski stan dróg 

 

zachowania innych uczestników ruchu drogowego 

 

lęk przed wypadkiem 

 

presja czasu 

 
Efekty oddziaływania stresu: 

 

trudności w podjęciu decyzji, postrzeganie sytuacji jako zagrożenia, a nie wyzwania 

 

zmiana funkcjonowanie umysłu:  generowanie negatywnych myśli, zawężenie uwagi, 
upośledzenie zdolności koncentracji, obniżenie zdolności radzenia sobie z trudnościami, 
utrata cennej energii poprzez doświadczanie roztargnienia, lęku, frustracji 

 

długotrwałe objawy fizyczne:  przyspieszone bicie serca, wzrost aktywności gruczołów 
potowych, zimna skóra, zimne kończyny - dłonie i stopy, mdłości, przyspieszony oddech,  
napięcie mięśni, suchość ust, potrzeba oddania moczu, biegunka. 

 

Zaburzenia zdrowotne wywołane stresem  

 

problemy mięśniowo-szkieletowe 

 

problemy psychologiczne (napięcie, zmęczenie) 

 

bóle głowy, migreny 

59 

 

 

dolegliwości żołądkowo-jelitowe 

 

zaburzenia snu 

Sposoby niwelowania stresu w pracy kierowcy: 

 

regulacje dotyczące czasu pracy 

 

ergonomia użytkowanego pojazdu 

 

dostosowanie wymagań do możliwości 

Zespół stresu pourazowego  
Inaczej  PTSD  (ang.:  post-traumatic  stress  disorder)  -  rodzaj  przewlekłego  zaburzenia 

lękowego będący efektem przeżycia traumatycznego wydarzenia.  

Niekiedy występuje u ofiar i sprawców, a nawet świadków wypadków drogowych, przejawia 

się między innymi w: 

 

przeżywaniu na nowo urazowej sytuacji w natrętnych wspomnieniach i koszmarach 

sennych 

 

poczuciu odrętwienia i przytępienia uczuciowego 

 

odizolowaniu od innych ludzi 

 

niezdolności do przeżywania przyjemności 

 

unikaniu działań i sytuacji, które mogłyby przypomnieć przebyty uraz 

 

stanie nadmiernego pobudzenia wegetatywnego z nadmierną czujnością i wzmożoną 

reaktywnością na bodźce oraz bezsennością 

 

depresji i myślach samobójczych 

Objawy PTSD mogą wystąpić z pewnym opóźnieniem i utrzymywać się do kilku miesięcy lub 

nawet  lat.    Osoby  cierpiące  na  to  zaburzenie  będą  unikać  miejsc  i  sytuacji  kojarzących  się  z 
przykrym przeżyciem.