1

METODYKA NAUCZANIA, KURS INSTRUKTORSKI 2010

Treść kursu

Metodyka nauczania

Psychologia

Prawo o ruchu drogowym

Technika kierowania i obsługi pojazdu

Zasady prowadzenia ośrodka szkolenia kierowców

Praktyki instruktorskie

Do zaliczenia

KURS INSTRUKTORSKI

EGZAMIN WEWNĘTRZNY

EGZAMIN PAŃSTWOWY



obecność



do oddania konspekt
zajęć teoretycznych
nauki jazdy

zaliczenie praktyk
instruktorskich:
80 godzin (kat. B i C)
60 godzin (kat. A)

Część teoretyczna:
egzamin ustny
3 x MN
3 x P
3 x PRD
3 x TKiOP

Część praktyczna:



prezentacja zajęć
teoretycznych



plac manewrowy

Testy:
25 x PRD - 3 błędy
15 x MN, P, TKiOP - 2 błędy

Prezentacje:
wylosowany temat + pytania
dodatkowe

Plac manewrowy:
I i II zadanie egzaminacyjne

Literatura

•

Agnieszka Olszańska, Zbigniew Bem, Uczę jeździć samochodem. Wskazówki metodyczne dla
instruktorów nauki jazdy. Warszawa 2009

•

Marek Górny, Beata Lewandowska Metodyka nauczania dla kandydatów na instruktorów
nauki jazdy, Warszawa 2008

•

Wincenty Okoń Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej Warszawa 1987

•

Czesław Kupisiewicz Podstawy dydaktyki ogólnej Warszawa 1995

•

Józef Półturzycki Dydaktyka dla nauczycieli Toruń 1997

•

Franciszek Bereźnicki Dydaktyka kształcenia ogólnego Kraków 2007

•

Bolesław Niemierko Kształcenie szkolne. Podręcznik skutecznej dydaktyki Warszawa 2007

•

Jadwiga Bąk Wypadki drogowe a kształcenie młodych kierowców Warszawa 2003

2

Profil zawodowy instruktora nauki jazdy

Według polskiego ustawodawstwa instruktorem może być osoba, która:

1) posiada znajomość:

a)

wybranych zagadnień z psychologii, metodyki nauczania oraz etyki zawodowej,

b)

warunków uzyskiwania, zatrzymywania, cofania i przywracania uprawnień do kierowania
pojazdami,

c)

programów szkolenia i egzaminowania kandydatów na kierowców lub motorniczych,

d)

zasad prowadzenia ośrodka szkolenia oraz sporządzania wymaganej dokumentacji,

e)

przepisów ustawy oraz wybranych przepisów zawartych w aktach wykonawczych do tej
ustawy,

f)

techniki kierowania i obsługi pojazdów;

2) posiada umiejętności:

a)

oceny stanu wiedzy i umiejętności, jak również predyspozycji kandydatów na kierowców lub
motorniczych,

b)

określenia wymiaru czasu i zakresu tematycznego szkolenia odpowiednio do oceny, o której
mowa w lit. a,

c)

prowadzenia zajęć teoretycznych i praktycznych na kursie dla kandydatów na kierowców lub
motorniczych w sposób:

– łatwy do zrozumienia i rzeczowy,

– zgodny z obowiązującymi przepisami,

d)

stosowania odpowiednich metod nauczania wraz z wykorzystaniem różnorodnych środków
dydaktycznych,

e)

kształtowania właściwego sposobu zachowania się na drodze kandydatów na kierowców lub
motorniczych, w szczególności rozwijania umiejętności:

– wykrywania pojawiających się zagrożeń,

– przeciwdziałania zagrożeniom,

– postępowania wobec skutków powstałych zagrożeń,

f)

praktycznego stosowania przepisów ruchu drogowego i zasad techniki kierowania pojazdem,

g)

wykonywania czynności kontrolno-obsługowych pojazdu.

3

Źródło: Załącznik nr 6 do Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dn. 27 października 2005 r., Dz.U.
nr 217, poz. 1834

Błędy dydaktyczne instruktorów

•

emocjonalne reakcje na błędy kursantów

•

brak objaśnienia popełnianych przez kursantów błędów i wskazania poprawnego sposobu
postępowania

•

nie wykorzystywanie dla celów dydaktycznych błędów innych kierowców

•

nie dostosowywanie poziomu trudności do możliwości kursanta, realizacja ustalonego
schematu

•

nie pozwalanie na eksperymenty

•

wybór tras, które nie są urozmaicone pod względem sytuacji drogowych

•

przerywanie lekcji, aby załatwić prywatne sprawy

•

kształtowanie niewłaściwej samooceny kursantów przez wyłącznie chwalenie lub wyłącznie
krytykowanie

Wg Jadwiga Bąk Wypadki drogowe a kształcenie młodych kierowców Warszawa 2006

Podstawowe pojęcia dydaktyki

Metodyka nauczania – poszukiwanie sposobów skutecznego nauczenia danej wiedzy lub
umiejętności.
Obejmuje min. naukę o:

•

zasadach nauczania

•

metodach nauczania

•

celach nauczania

•

formach organizacyjnych kształcenia

•

środkach dydaktycznych

NAUCZANIE – czynność wykonywana przez instruktora, polegająca na planowym i ukierunkowanym
przekazywaniu kursantom wiedzy i umiejętności.

UCZENIE SIĘ – czynność wykonywana przez kursanta, polegająca na aktywnym przyswajaniu wiedzy,
ćwiczeniu umiejętności i nabywaniu sprawności w danym zakresie.

czynność kursanta

czynność instruktora

4

WYCHOWANIE – proces kształtowania postaw, światopoglądu, stosunku do poznawanych zjawisk

inaczej:

•

NAUCZANIE
działalność nauczyciela, o charakterze planowej, celowej pracy, ukierunkowanej na
wyposażenie uczniów w wiadomości, umiejętności i nawyki oraz rozwijanie ich uzdolnień

•

UCZENIE SIĘ
proces zdobywania wiedzy, umiejętności oraz sprawności, prowadzący do stałych zmian w
zachowaniu uczącego się; pojęcie to odnosi się do czynności wykonywanych przez ucznia

•

KSZTAŁCENIE
całość doświadczeń składających się na proces zdobywania przez jednostkę umiejętności,
wiedzy oraz rozumienia otaczającego ją świata; obejmuje zarówno proces nauczania, jak
uczenia się (nauczanie+uczenie się+ wychowanie)

•

WYCHOWANIE
całość zamierzonych oddziaływań środowiska społecznego, przyrodniczego na jednostkę,
trwające całe jej życie; przekazuje jednostce dziedzictwo kulturowe i wzory zachowań
przygotowując ją do aktywnego udziału w życiu społecznym

Rodzaje uczenia się wg Okonia



przez przyswajanie – nabywanie wiedzy poprzez powtórki i utrwalanie materiału



przez odkrywanie – rozwiązywanie problemów, analizowanie zjawisk, szukanie reguł



przez przeżywanie – emocjonalne podejście do tematu, przejęcie się jego znaczeniem



przez działanie – ćwiczenia praktyczne

Stożek Dale’a
obrazuje wpływ aktywności ucznia na skuteczność przyswajania nowych umiejętności. To ile
zapamiętamy z nauki zależy od zastosowanych metod:

Aktywizacja w procesie nauczania

5

Metody aktywizujące są o 70% skuteczniejsze niż metody przekazu informacji w postaci wykładu
(piramida Dale’a).
W kształceniu osób dorosłych łatwo jest je stosować, ze względu na to, że słuchacze mają już bogato
wykształcone struktury poznawcze, zasób doświadczeń i praktykę w rozwiązywaniu problemów.
Zalety metod aktywizujących:

są atrakcyjne

wymagają aktywności uczącego się

ułatwiają uczenie się

uwzględniają różne style uczenia się

ułatwiają dostrzegać związki teorii z praktyką

Warunki skuteczności wykorzystania metod aktywizujących

•

organizacja czasu i przestrzeni

•

materiały pomocnicze

•

zaangażowanie prowadzącego

•

dostosowanie metod do grupy

•

ład i porządek działań

Cele kształcenia

Cele kształcenia to świadomie założone efekty, które chcemy uzyskać w wyniku kształcenia.

Powinny być jasno zdefiniowane i określone w czasie. Np. Dzisiaj nauczymy się wykonywać
prawidłowo manewr zawracania na drodze jednojezdniowej.
Wtedy łatwo sprawdzić, czy rzeczywiście udało nam się nasz cel osiągnąć.

Cele dzielimy na:

Cele procesu nauczania kierowców: charakterystyka absolwenta kursu nauki jazdy wg
rozporządzenia o szkoleniu i egzaminowaniu kandydatów na kierowców.

Absolwent kursu powinien posiadać wiadomości, umiejętności i zachowania umożliwiające
bezpieczne kierowanie pojazdem, w tym co najmniej:
Dawać dowód znajomości i dobrego zrozumienia:



zachowania ostrożności i właściwej postawy w stosunku do innych uczestników
ruchu drogowego,



zasad zachowania bezpiecznych odległości pomiędzy pojazdami, przy uwzględnieniu
jazdy w różnych warunkach atmosferycznych, porach dnia i nocy i po różnych
nawierzchniach jezdni,

6



wpływu na funkcje percepcyjne, podejmowane decyzje, czas reakcji lub zmianę
zachowania kierującego pojazdem m.in.: alkoholu lub innego podobnie działającego
środka, wahań stanu emocjonalnego, zmęczenia,



zagrożeń związanych z niedoświadczeniem innych uczestników ruchu drogowego,
najbardziej podatnych na ryzyko, takich osób jak: dzieci, piesi, rowerzyści lub osoby o
ograniczonej swobodzie ruchu,



zagrożeń związanych z ruchem drogowym i prowadzeniem różnego rodzaju
pojazdów w różnorodnych warunkach widoczności,



zasad

korzystania

z

wyposażenia

pojazdu

związanego

z

zapewnieniem

bezpieczeństwa jazdy,



zasad użytkowania pojazdu, przewozu osób i ładunków z uwzględnieniem ochrony
środowiska,



zasad ruchu drogowego, w szczególności odnoszących się do ograniczeń prędkości,
pierwszeństwa przejazdu, znaków i sygnałów oraz dokumentów uprawniających do
kierowania i używania pojazdu,



zasad postępowania w razie uczestnictwa w wypadku drogowym oraz zasad
udzielania pomocy ofiarom wypadku drogowego,



rodzajów dróg i zagrożeń związanych ze stanem ich nawierzchni,



zadań i kryteriów oceny obowiązujących na egzaminie państwowym.

Posiadać umiejętności i zachowania w zakresie:



przygotowania się do jazdy i sprawdzenia stanu technicznego podstawowych
elementów pojazdu odpowiedzialnych bezpośrednio za bezpieczeństwo jazdy,



posługiwania się urządzeniami sterowania pojazdem podczas jazdy i parkowania,



włączania się do ruchu, zajmowania właściwej pozycji na drodze, respektowania praw
innych uczestników ruchu oraz porozumiewania się z nimi przy użyciu dopuszczalnych
środków,



bezpiecznego wykonywania wszelkich manewrów występujących w różnych
sytuacjach drogowych,



obserwowania drogi i przewidywania rzeczywistych lub potencjalnych zagrożeń,



skutecznego reagowania w przypadku powstania rzeczywistego zagrożenia, w tym
hamowania awaryjnego,



jazdy z prędkością nieutrudniającą ruchu i dostosowaną do warunków ruchu,



jazdy z zachowaniem obowiązujących przepisów ruchu drogowego,



zachowania środków ostrożności przy wysiadaniu z pojazdu,



wykonywania podstawowych czynności kontrolno-obsługowych, tych mechanizmów i
urządzeń pojazdu, które mają bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo jazdy,



podejmowania działań w zakresie udzielania przedlekarskiej pomocy ofiarom
wypadków drogowych.

Zasady nauczania

Proces nauczania zawsze powinien być podporządkowany ogólnym normom, które ułatwią uczniowi
przyswojenie materiału.

Podziały zasad nauczania:

Wg W. Okonia:

•

systematyczności

•

poglądowości

•

samodzielności

7

•

związku teorii z praktyką

•

efektywności

•

przystępności

•

indywidualizacji i uspołecznienia, czyli związku interesów jednostki i zbiorowości

Wg Cz. Kupisiewicza

•

poglądowości

•

przystępności

•

świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania – uczenia się

•

systematyczności

•

trwałości zdobywanej wiedzy

•

operatywności

•

wiązania teorii z praktyką

Wg T. Nowackiego

•

zasada świadomej aktywności

•

zasada związku teorii z praktyką

•

zasada poglądowości

•

zasada przystępności

•

zasada systematyczności

•

zasada trwałości wiedzy i umiejętności

•

zasada indywidualizacji zespołowości

Zasada poglądowości

Zakłada bezpośrednie poznanie i zrozumienie danego problemu poprzez:

kontakt ucznia z poznawaną rzeczywistością

oddziaływanie na rzeczywistość

wiem < rozumiem < umiem < działam
W praktyce oznacza to korzystanie z różnorodnych pomocy dydaktycznych, ukazywanie problemu z
różnych perspektyw itp.


Zasada przystępności

Zasada przystępności inaczej zwana zasadą stopniowania trudności zaleca dostosowywanie treści
nauczania pod względem ilościowym i jakościowym do możliwości intelektualnych i fizycznych
uczniów.
Z zasady tej wynika, że w nauczaniu należy:

przechodzić od tego, co jest bliższe, do tego co dalsze,

przechodzić od tego, co jest dla uczniów łatwiejsze, do tego co trudniejsze,

przechodzić od tego, co jest uczniom znane, do tego co nowe i nieznane,

uwzględniać różnice w tempie pracy i stopniu zaawansowania w nauce poszczególnych
uczniów.

Kluczowy jest odpowiedni dobór poziomu trudności zadań:
Wymagania zbyt wysokie:

•

zniechęcenie

•

brak wiary we własne siły

•

osłabienie motywacji

8

Wymagania zbyt niskie:

•

nuda

•

brak mobilizacji i wyzwań

•

osłabienie motywacji

Zasada systematyczności

Systematyczność odnosi się do:

•

uporządkowania treści programowych

•

pracy dydaktycznej nauczyciela

•

czynności uczniów

odpowiednia kolejność – od podstaw do bardziej zaawansowanego materiału
równomierny rozkład materiału
rytmiczność, sumienność i obowiązkowość
przerwy na utrwalenie przyswojonych treści
przemienność zadań

Nauczyciel powinien w swojej pracy uwzględniać następujące reguły:

ujmować materiał nauczania we właściwej kolejności,

stale nawiązywać do materiału opanowanego,

podzielić materiał na określone części,

wiązać poszczególne porcje w całość,

podkreślać sprawy i tematy główne, zasadnicze,

dbać o systematyczne opanowanie wiedzy i umiejętności przez uczniów.

Zasada wiązania teorii z praktyką

Aby skutecznie wprowadzić w życie tę zasadę należy:

łączyć ćwiczenia praktyczne z wiedzą teoretyczną,

łączyć proces opanowania wiadomości z jednoczesnym ich stosowaniem.

Zajęcia praktyczne warto poprzedzić powtórzeniem wiedzy teoretycznej, a podczas teorii odwoływać
się do praktycznych przykładów.


Zasada świadomego udziału uczniów w procesie

Nauczyciel powinien w celu realizacji zasady świadomego i aktywnego uczestnictwa:

starać się poznać indywidualne zainteresowania uczniów,

stawiać uczniów w sytuacjach wymagających od nich dostrzegania i wyjaśniania niezgodności
między obserwowanymi faktami a posiadaną wiedzą,

stwarzać warunki sprzyjające wdrażaniu uczniów do zespołowych form pracy.

funkcja motywacyjna:
Istotne jest aby przedstawić uczniowi cel, jakiemu służyć mają nabywane wiadomości i umiejętności,
objaśnić w jakich momentach życia będą one potrzebne. Takie wyjaśnienie pobudza jego motywację i
wyzwala aktywność poznawczą. Wynik aktywności powinien być przez nauczyciela
ukierunkowywany i wykorzystywany.

9

wiem po co się uczę => uczę się chętniej, bardziej się angażuję


Zasada operatywności wiedzy ucznia

Wiedza operatywna to taka, która może być wykorzystana w sytuacjach rzeczywistych, nie tylko w
procesie nauczania.

Zasada operatywności zakłada możliwość stworzenia takich sytuacji, by uczeń był zmuszony do
samodzielnego myślenia i działania. Pozwala to na łatwiejsze przeniesienie treści wyuczonych w sferę
zastosowania praktycznego.


Zasada trwałości wiedzy

Utrwalenie wiedzy może następować w sposób:
mechaniczny przez jej wielokrotne powtarzanie, aż do możliwości jego dosłownego odtworzenia
logiczny, gdy wiążąc pewne fakty możemy odtworzyć odpowiedni tok rozumowania zmierzający do
rozwiązania problemu.



ukierunkowane zainteresowania uczniów



pozytywna motywacja



aktywny udział w procesie dydaktycznym



ćwiczenia utrwalające



odpowiednio dobrana liczba powtórzeń



usystematyzowane wiadomości

Zasada indywidualności i zespołowości

Zasada ta kieruje uwagę na indywidualne możliwości kształcących się a jednocześnie podkreśla
znaczenie zespołowości w nauczaniu.

W grupach o zróżnicowanych możliwościach konieczne jest stosowanie indywidualnego podejścia
przy przekazywaniu wiedzy i ocenie osiągnięć. Nauczyciel w tej sytuacji musi pracować jednocześnie z
całą grupą, jak i z każdym z uczniów z osobna.
Środowisko osób dorosłych jest bardziej zróżnicowane niż grupy młodzieżowe pod wieloma
względami, przede wszystkim: wieku, doświadczeń, celów kształcenia. W związku z tym proces
kształcenia musi być w ich przypadku bardziej zindywidualizowany, by właściwie reagować na
potrzeby i możliwości uczących się.
Problem zbyt zdolnego ucznia:

szybko demotywuje się, ponieważ treść lekcji jest dla niego oczywista

zniechęca mniej zdolne osoby

Możemy wykorzystać taka sytuację prosząc ucznia o pomoc w prowadzeniu zajęć.


Zasada samodzielności

Jest bardziej prawdopodobne, że uczeń opanuje nowe umiejętności, jeżeli jego zależność od
nauczyciela w myśleniu i działaniu jest ograniczona.
Zadania nauczyciela:

wskazywanie kierunku

formułowanie podpowiedzi, wyjaśnianie

10

kontrola i korekta błędów

podsumowanie działań

Samodzielność działania ucznia przejawia się w możliwości częściowego wyboru, planowania i
wykonania własnej pracy oraz sprawdzania jej efektów.
Samodzielność myślenia wyraża się w procesie dochodzenia do nowych wiadomości przez
formułowanie problemów, rozwiązywanie ich i weryfikowanie rozwiązań.


Zasada efektywności

Zasada efektywności odnosi się do związku miedzy celami a wynikami kształcenia.
O efektywnym procesie kształcenia możemy mówić w sytuacji, kiedy cele wyznaczone na początku
procesu zostały osiągnięte.

Zasada kształcenia umiejętności uczenia się

Polega na przygotowaniu do świadomego i samodzielnego planowania oraz organizowania uczenia
się.

obserwacja,

tworzenie notatek,

korzystanie z podręczników i innych materiałów dydaktycznych,

techniki zapamiętywania.

Umiejętność korzystania z różnych źródeł informacji.

Zasada ustawiczności kształcenia

Zasada ta wskazuje na całożyciowy charakter edukacji. Taka edukacja służy aktualizacji wiedzy,
podnoszeniu kwalifikacji, nadążaniu za rozwojem nauki i techniki, a przede wszystkim zapewnia
możliwość stałego rozwoju i wzbogacania osobowości.

Zasada dostępności - swobodny dostęp do wszystkich wiadomości przekazywanych przez
nauczyciela

Zasada aktywnego wiązania teorii z praktyką

Zasada wygaszania - jest bardziej prawdopodobne, że uczeń nauczy się, jeśli stosowne
ułatwienia będą stopniowo wygaszane

Zasada wykorzystywania doświadczeń osób dorosłych

Nawiązywanie do doświadczeń osób kształconych ma duże znaczenie przy realizacji zasady łączenia
teorii z praktyką.
W trakcie procesu kształcenia złe nawyki edukacyjne i/ lub brak umiejętności uczenia się znaczenie
utrudniają jego realizację. W tej sytuacji nauczyciel musi wyjaśnić złe lub błędne doświadczenia oraz
podjąć stosowne kroki w celu ich korekty.

_______

Zasady nauczania wg R.H. Davisa, L.T. Aleksandra i S. L. Melona

Zasada doniosłości - uczeń będzie miał motywację do uczenia się tego, co ma dla niego
doniosłe znaczenie

11

Zasada niezbędnych warunków - jest bardziej prawdopodobne, że uczeń nauczy się czegoś
nowego, jeśli spełnia wszystkie niezbędne warunki – ma wiadomości i opanował umiejętności
warunkujące realizację nowych zadań i zachowań

Zasada wzorca - jest bardziej prawdopodobne, że uczeń przyswoi sobie nowe zachowanie
jeśli mu się przedstawi wzorowe wykonanie, które będzie mógł obserwować i zastosować

Zasada dostępności - swobodny dostęp do wszystkich wiadomości przekazywanych przez
nauczyciela

Zasada aktywnego wiązania teorii z praktyką

Zasada wygaszania - jest bardziej prawdopodobne, że uczeń nauczy się, jeśli stosowne
ułatwienia będą stopniowo wygaszane

Metody nauczania to celowo i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, który
umożliwia uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, jak
również

rozwijanie

zdolności

i

zainteresowań

poznawczych

uczniów.

Dobór metod nauczania zależy między innymi od :

wieku uczniów;

treści nauczania;

celów i zadań pracy dydaktyczno-wychowawczej;

form organizacyjnych i środków, których zamierza użyć nauczyciel.

Metody spełniają następujące funkcje:

służą zapoznaniu uczniów z nowym materiałem;

zapewniają utrwalenie zdobytej wiedzy;

umożliwiają kontrolę i ocenę stopnia opanowania wiedzy.

Klasyfikacje metod nauczania

Klasyfikacja wg Cz. Kupisiewicza:

metody werbalne – oparte na słowie (wykład, opowiadanie, pogadanka, opis, dyskusja, praca
z książką)

metody oparte na obserwacji i pomiarze (pokaz, pomiar, instruktaż)

metody oparte na praktycznej działalności uczniów (laboratoryjna, zajęć praktycznych)

metody aktywizujące (burza mózgów, sytuacyjna, inscenizacji, problemowa)

Klasyfikacja wg T. Nowackiego

metody nauczania teoretycznego: wykład, pogadanka, dyskusja, opis, opowiadanie,
wyjaśnienie;

metody nauczania praktycznego: rozwijanie umiejętności, pokaz, ćwiczenie, instruktaż,
inscenizacja.

Klasyfikacja wg K. Kruszewskiego:

metody słowne,

metody oglądowe (waloryzacyjne),

metody praktyczne,

metody gier dydaktycznych

Klasyfikacja metod oparta na koncepcji wielostronnego nauczania-uczenia się Wincentego Okonia :

Teoria kształcenia wielostronnego - to forma kształcenia polegająca na ujmowaniu w procesie
nauczania trzech komponentów:

działalności poznawczej, czyli nabywania wiedzy,

12

działalności praktycznej, czyli nabywania umiejętności,

strony afektywnej, czyli emocjonalnego nastawienia ucznia do nauki

metody podające (asymilacji wiedzy)
uczenie się przez przyswajanie

•

pogadanka

•

wykład

•

praca z książką

metody problemowe
uczenie się przez samodzielne dochodzenie
do wiedzy

•

dyskusja

•

klasyczna metoda
problemowa

•

metoda przypadków

•

metoda sytuacyjna

•

gry dydaktyczne

metody waloryzacyjne
eksponujące, oglądowe; uczenie się przez przeżywanie

•

metody impresyjne

•

metody ekspresyjne

metody praktyczne
uczenie się przez działanie

•

pokaz

•

instruktaż

•

metody ćwiczebne

•

metody realizacji zadań
wytwórczych

Porównanie metod nauczania:

Metody nauczania

Drogi uczenia się

Czynności nauczyciela

Czynności ucznia

Metoda podająca

Uczenie się przez

przyswajanie

Podawanie lub

udostępnianie gotowej

wiedzy

Przyswajanie gotowej

wiedzy

Metoda problemowa

Uczenie się przez

odkrywanie

Kierowanie procesem

rozwiązywania zadań

Rozwiązywanie

zagadnień, dokonywanie

odkryć, zdobywanie

wiedzy

Metoda zajęć

praktycznych

Uczenie się przez

działanie

Organizowanie

działalności praktycznej

Działanie przeobrażające

rzeczywistość

Metoda waloryzująca

Uczenie się przez

przeżywanie

Eksponowanie wartości

moralnych

Poznawanie wartości i

ich przeżywanie

13

Metody podające
Nudne ale pozwalają na przekazanie dużej ilości materiału w stosunkowo krótkim czasie.

Wykład polega na bezpośrednim lub pośrednim przekazywaniu wiedzy słuchaczom.
Aktywne uczestniczenie w wykładzie wymaga od słuchaczy dużego wysiłku i znacznej dojrzałości
umysłowej. Z tego względu stanowi jedną z podstawowych metod nauczania w szkołach wyższych. O
skuteczności tej metody decyduje przede wszystkim przekazanie informacji w sposób systematyczny i
logicznie konsekwentny.

Pogadanka polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, przy czym nauczyciel jest w tej rozmowie
osobą kierującą. Zmierzając do osiągnięcia zaplanowanego celu stawia uczniom pytania, na które oni
z kolei udzielają odpowiedzi.

Opowiadanie to przedstawienie rzeczywistej lub fikcyjnej akcji, która przebiega w określonym czasie.
Jego celem jest zaznajomienie uczniów z pewnymi rzeczami, zjawiskami, wydarzeniami lub procesami
w formie ich słownego opisu.

Opis jest najprostszym sposobem zaznajamiania uczniów z nieznanymi im bliżej osobami, rzeczami,
zjawiskami itp. Zalecany jest zarówno wtedy, gdy nie ma możliwości zastosowania odpowiedniego
pokazu, jak i przede wszystkim wtedy, gdy opisowi towarzyszy pokazywanie opisywanych
przedmiotów lub ich modeli czy rysunków.

Anegdota to zwięzłe opowiadanie, często z życia znanej osobistości, zamknięte zabawną i
zaskakującą puentą. Jej celem jest rozbudzenie ciekawości poznawczej, zachęcenie uczniów do
samodzielnego zdobycia większej ilości informacji na dany temat oraz ułatwienie zapamiętania
pewnych faktów.

Objaśnienie lub wyjaśnienie to tłumaczenie polegające na wyprowadzeniu uznanego z góry
twierdzenia z innych, wcześniej już znanych, w skończonej liczbie kroków.

Praca z książką wdraża uczniów do samokształcenia – wymaga samodzielności i z reguły jest metodą
uzupełniającą.

Metody problemowe

Dyskusja to metoda uczenia, w czasie której nauczyciel tak próbuje rozmawiać z uczniem, aby
naprowadzić go na sposób rozumowania ułatwiający zrozumienie danego zjawiska lub pojęcia. W
grupie dyskusja powinna być prowadzona przez uczniów, a nauczyciel ukierunkowuje dyskusję,
czuwa nad jej przebiegiem, podsumowuje wnioski.

Klasyczna metoda problemowa polega na:

1.

Wytworzeniu sytuacji problemowej

2.

Formułowaniu problemów i pomysłów ich rozwiązania

3.

Weryfikacji pomysłów rozwiązania

4.

Porządkowaniu i stosowaniu uzyskanych wyników w nowych zadaniach o charakterze
praktycznym lub teoretycznym.

Cechą

charakterystyczną

tej

metody

jest

dominacja

uczenia

się

nad

nauczaniem.

Wzbudza ona wiarę ucznia w siebie, utwierdza go w przekonaniu, że jest w stanie rozwiązywać coraz
trudniejsze problemy. Uczymy w ten sposób samodzielnego myslenia.

14

Metoda przypadków polega na rozpatrzeniu prostych stosunkowo sytuacji, które wydarzyły się bądź
mogłyby wydarzyć się w rzeczywistości. Często dochodzi do przyjęcia kilku możliwych rozwiązań,
wówczas konfrontacja rozwiązań proponowanych przez uczniów z rozwiązaniem właściwym daje
okazję do znalezienia różnic, a zarazem do wykrycia ewentualnych błędów w rozumowaniu uczniów.
Jej bardziej złożoną formą jest:

Metoda sytuacyjna polega na wprowadzeniu uczniów w jakąś zbliżoną sytuację, w której za takim lub
innym rozwiązaniem przemawiają odpowiednie racje. Zadaniem uczniów jest zrozumieć tę sytuację
oraz podjąć decyzję w sprawie jej rozwiązania, a następnie przewidzieć skutki tej decyzji oraz innych
ewentualnych decyzji. Metoda ta jest trudna do realizacji ze względu na dużą dokładność i znaczną
objętość opisów sytuacji, wymaga przygotowania dużej ilości materiałów.

Symulacja (gra symulacyjna) - inaczej naśladowanie rzeczywistości; odegranie zestawu ról, zgodnie z
ich realizacją w prawdziwym świecie. Jest to duża zabawa „na niby” służąca do ćwiczenia najbardziej
efektywnych reakcji.


Metody waloryzacyjne / eksponujące

Polegają na zaprezentowaniu uczniowi pewnych wartości w sposób, który powinien go na te wartości
uwrażliwić.

Metody impresyjne (łac. impressio - wrażenie, odczucie, przeżycie) wykorzystują dzieło, które ma
oddziaływać na emocje odbiorców (np. filmy, fotografie, plansze poglądowe) w celu wytworzenia
odpowiednich postaw i przemyśleń.
Wartość tych metod zależy przede wszystkim od doboru „dzieła” i od tego, czy udało się wywołać u
uczestników głębsze przeżycia, chęć do wymiany myśli i wrażeń z innymi, a w najlepszym razie - chęć
zmienienia siebie pod jakimś względem.
Przykłady:

Demonstracja nagrania wywiadu z ofiarą wypadku.
Pokaz filmu o skutkach jazdy bez zapiętych pasów bezpieczeństwa.
Prezentacja fotografii.

Metody ekspresyjne (łac. expressio - wyrażenie) polegają na stwarzaniu sytuacji, w których
uczestnicy sami wytwarzają bądź odtwarzają dane wartości, wyrażając niejako siebie, a zarazem je
przeżywają. Przykład: Szkolne przedstawienie, wzięcie udziału w akcji promującej daną postawę,
napisanie eseju, w którym prezentujemy pożądane stanowisko wobec problemu.

Metody praktyczne
ĆWICZENIA
Ćwiczenia przedmiotowe polegają na wielokrotnym wykonywaniu pewnych czynności dla nabycia
wprawy i uzyskania coraz wyższej sprawności w działaniach intelektualnych i praktycznych.

Pokaz polega na demonstrowaniu uczniom naturalnych przedmiotów lub ich modeli, zjawisk,
wydarzeń lub procesów i objaśnianiu ich istotnych cech. Może być połączony z instruktażem.

Instruktaż wyjaśnienie pokazywanych czynności, by uczniowie rozumieli ich znaczenie lub sposób
wykonania.
Polega on na przygotowaniu do działania poprzez udzielenie istotnych informacji i ewentualną
demonstrację, pozwalającą na realizację ćwiczeń.
Metoda ta ma częste zastosowanie w nauczaniu czynności zawodowych, jak również w kształceniu
kierowców.

15

Instruktaż może być prowadzony grupowo i indywidualnie. Jego przekazanie może odbywać się w
formie ustnej, pisemnej lub filmowej.
Ze względu na miejsce i fazę zajęć, wyróżniamy instruktaż:

wstępny

bieżący

końcowy

Przebieg instruktażu w zajęciach praktycznych nauki jazdy

1.

Sprawdzenie przygotowania pojazdu

2.

Wstępne przypomnienie i utrwalenie wiadomości z techniki kierowania oraz czynności
kontrolno-obsługowych.

3.

Podanie zakresu tematycznego i celu zajęć.

4.

Instruktaż wstępny:
czynności instruktora: przypomnienie zasad poprawnego wykonania zadania

wzorowy pokaz

uzupełnianie odpowiedzi kursanta

sformułowanie zadania i polecenie wykonania go przez kursanta

czynności kursanta:

odpowiada na zadawane pytania

wykonuje czynności przygotowawcze

5.

Instruktaż bieżący:
czynności instruktora: obserwacja czynności wykonywanych przez kursanta

reagowanie na popełnione błędy

informacja zwrotna dla kursanta (uwagi i wyjaśnienia)

czynności kursanta:

wykonywanie zadania

6.

Instruktaż końcowy:
omówienie przebiegu wykonanego ćwiczenia
odpowiedzi na pytania kursanta
zasygnalizowanie tematu kolejnych zadań i ewentualnych możliwości przygotowania się do
nich

Środki nauczania
Wszystkie przedmioty, za pomocą których przekazujemy i ilustrujemy temat nauczania.

Podział środków dydaktycznych:

Ze względu na kryterium aktywizowanego przez nie narządu:

Środki wzrokowe - plansze, wykresy, ilustracje itp.

Środki słowne – podręczniki, teksty itp.

Środki wzrokowo-słuchowe (audiowizualne) łączące obraz z dźwiękiem: film dźwiękowy i
nagrania telewizyjne wraz z projektorami i aparatami do odtwarzania filmów i nagrań
telewizyjnych.

Środki częściowo automatyzujące proces nauczania i uczenia się: maszyny dydaktyczne,
laboratoria językowe, dydaktyczne układy sygnalizacyjne, urządzenia interkomunikacyjne
oraz komputery.

Wyróżniamy cztery generacje środków kształcenia:

środki proste - tablica, kreda, książki itp.

16

techniczne środki audiowizualne - diaskopy, grafoskopy, magnetofony, projektory filmowe
itp.

maszyny dydaktyczne - trenażery, symulatory, egzaminatory (powiązane z nauczaniem
programowym)

komputery - adaptacyjne dydaktyczne maszyny matematyczne, służące do komputeryzacji
nauczania.

Pomoce dostępne w pracy instruktora

tablica i kreda/flamaster

plansze

literatura

środki audiowizualne

komputery i programy edukacyjne

trenażery i symulatory

plac manewrowy

pojazd przystosowany do nauki jazdy

Program nauczania
Program nauczania - jest to opis sposobu realizacji celów i zadań ustalonych w podstawie
programowej.

Podstawa programowa to obowiązkowy na danym etapie edukacyjnym zestaw treści nauczania oraz
umiejętności, które muszą być uwzględnione w programie nauczania i umożliwiają ustalenie
kryteriów ocen szkolnych i wymagań egzaminacyjnych.

Program liniowy
każda następna część materiału jest dalszym ciągiem poprzedniej, dlatego uczeń danych treści
uczy się tylko raz.
Program spiralny (piętrowy)
jest pewnym ulepszeniem programu liniowego. Różni się od niego tym, że do tych samych treści
wraca się na coraz wyższych poziomach rozszerzając ich zakres.
Program koncentryczny (cykliczny)
te same cykle materiału wracają 2 lub więcej razy w odstępach paruletnich co umożliwia
uczniom coraz głębsze ich poznanie.

Plan nauczania
Plan nauczania określa wymiar godzin zajęć edukacyjnych dla odpowiednich okresów kształcenia o
wyróżnionych celach, stanowiących całość dydaktyczną
Wymiar godzinowy poszczególnych etapów procesu kształcenia kierowców reguluje
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 27 października 2005 r. w sprawie szkolenia,
egzaminowania i uzyskiwania uprawnień przez kierujących pojazdami, instruktorów i egzaminatorów.
Dz. U. nr 217, poz. 1834

Rola instruktora/ośrodka kształcenia kierowców:

określenie zasad realizacji programu kształcenia

przygotowanie szczegółowego planu zajęć

opracowanie konspektów poszczególnych lekcji

Struktura lekcji

17

LEKCJA – podstawowa forma organizacyjna procesu dydaktycznego jako proces poznawczy uczniów
organizowany i kierowany przez nauczyciela.
W Polsce powszechnie przyjęty czas trwania godziny lekcyjnej to 45 minut.

Na każdą poszczególną lekcję powinny się składać trzy jej części (Półturzycki):

część przygotowawcza – wprowadzenie, powtórzenie najważniejszych wiadomości z lekcji
poprzedniej

część podstawowa (główna) – realizująca właściwy cel szkoleniowy

część końcowa – utrwalająca nowy materiał lekcyjny, podsumowująca

Część podstawowa (główna) jest najistotniejsza, więc na nią powinniśmy przeznaczyć najwięcej
czasu.

Typy lekcji
Podział ze względu na cel lekcji:

lekcja typu zasadniczego – ma na celu zapoznanie z nowym materiałem,

lekcja ćwiczeniowa – ma na celu zastosowania teoretyczne i praktyczne oraz utrwalanie
umiejętności i nawyków,

lekcja powtórzeniowa – ma na celu systematyzowanie i utrwalanie wiadomości,

lekcja kontrolno-oceniająca – ma na celu sprawdzenie wiadomości i umiejętności oraz ich
ocenę,

lekcja mieszana łącząca kilka z powyższych elementów.

Rodzaje lekcji ze względu na stosowane metody:

lekcja podająca

lekcja problemowa

lekcja mieszana

lekcja ćwiczeniowa

lekcja eksponująca

Lekcja podająca (Herbart) opiera się na założeniu, iż najlepszym sposobem nauczania jest
bezpośredni przekaz wiedzy uczniom w formie gotowej do zapamiętywania.

(+) otrzymywanie gotowego materiału naukowego bez konieczności szukania go w książkach, treść
jest jasna i zwięzła, wszelkie zawiłości teorii są od razu wyjaśniane
(-) niska aktywność uczniów i znudzenie pasywną formą pracy na lekcji przez sporządzanie długich
notatek

Lekcja problemowa (Dewey), w przeciwieństwie do lekcji podającej nie polega na biernym
podawaniu przez nauczyciela suchych treści, lecz samodzielnym dochodzeniu uczniów do wiedzy
poprzez sytuacje problemowe, które należy rozwiązać.

(+) aktywizacja uczniów, którzy czynnie uczestniczą w lekcji i poprzez własny wkład myślowy lepiej
zapamiętują treści i uczą się samodzielności
(-) nie wszystkie zagadnienia da się przedstawić w formie problemu; stosunkowo czasochłonna

Lekcja ćwiczeniowa – ma na celu kształtowanie umiejętności i nawyków. Ćwiczenie polega na
opanowaniu określonych czynności, które są powtarzane w celu rozwinięcia odpowiedniej
sprawności lub umiejętności.

(+) umożliwia powiązanie teorii z praktyką, odniesienie opanowanej wiedzy do rzeczywistości
(-) niekiedy wymaga dużego nakładu środków, nie zawsze jest możliwa do przeprowadzenia

18

Wyznaczniki sukcesu to odpowiednie stopniowanie trudności ćwiczeń oraz odpowiednia ilość
powtórzeń.

Lekcja eksponująca – ma za zadanie rozwijać wyobraźnię, przeżycia estetyczne i postawy moralne.

ekspozycja utworu np. projekcja filmu

analiza i zrozumienie utworu – dyskusja, interpretacja

podsumowanie naszych rozważań, rezultatów pracy, korekta błędów

ponowna ekspozycja całości lub fragmentu

(+) możliwość wpływania na uczucia wyższe, poglądy, postawy; wysoki współczynnik zapamiętywania
przekazywanych treści
(-) ograniczone zastosowanie w niektórych dziedzinach; ze względu na czasochłonność zwykle rola
uzupełniająca

Lekcja mieszana – może się składać z elementów wszystkich rodzajów lekcji. Lekcje te wydają się być
najbardziej wartościowe i pozwalają rozwinąć pełny zakres skutecznych metod nauczania i uczenia
się.

Przygotowanie nauczyciela do lekcji

1.

przygotowanie merytoryczne – zwane przedmiotowym, związane z treściami nauczania;
znajomość treści, wybór zakresu zagadnień, które będą omawiane. W trakcie tego
przygotowania nauczyciel określa, jaki materiał, w jakim celu i w jakim porządku będzie
realizował

2.

przygotowanie metodyczne – jest odpowiedzią na pytanie „jak poprowadzić przygotowaną
lekcję?”. Podstawowe zadania to:
a. określić rodzaj lekcji
b. określić typ lekcji
c. określić metody nauczania
d. dokonać przeglądu środków dydaktycznych
e. ustalić czynności nauczyciela i ucznia
f. ustalić formy i metody kontroli
g. ustalić zakres pracy domowej

3.

przygotowanie organizacyjne – przygotowanie miejsca pracy i środków dydaktycznych

Tworzenie konspektu lekcji
Zewnętrznym wyrazem przygotowania nauczyciela jest konspekt zajęć, zawierający plan, układ
materiału do przekazania i opracowania z uczniami oraz metody i środki dydaktyczne do
wykorzystania w toku pracy.

Konspekt lekcji (scenariusz zajęć):

1.

Temat / blok tematyczny

2.

Osoba prowadząca

3.

Grupa docelowa

4.

Czas przeznaczony na realizację lekcji

5.

Cele
a. poznawcze - wiedza
b. kształcące - umiejętności
c. wychowawcze - wartości

6.

Formy pracy – zbiorowa, grupowa lub indywidualna

7.

Określenie rodzaju i typu lekcji

8.

Metody – sposoby postępowania nauczyciela z uczniami w celu osiągnięcia zamierzonych
rezultatów

19

9.

Środki dydaktyczne – przedmioty, z których korzystamy podczas realizacji zajęć

10.

Przebieg zajęć – kolejno wypunktowany plan czynności wstępnych, głównych i końcowych
wraz z przewidywanym czasem ich trwania.

Zasady dobrego przygotowania lekcji
Lekcje można uznać za właściwie przygotowaną, jeżeli nauczyciel:

sam dobrze rozumie materiał, który ma przekazać uczniom

wszystko zrozumiał dogłębnie, w zakresie szerszym niż ten, którego wymaga lekcja

zaktualizował i uporządkował swoją wiedzę

zastanowił sie nad doborem metod nauczania

wytworzył powiązania lekcji z lekcjami poprzednimi i następnymi,

zaplanował budowę lekcji i sposoby zaciekawienia uczniów najważniejszymi problemami,
utrwalania materiału i powiązania teorii z praktyka

przygotował potrzebne pomoce naukowe i środki dydaktyczne

zaplanował prace domowa

Prowadzenie zajęć praktycznych
Pojazd przystosowany do nauki jazdy - wyposażenie:

dodatkowy pedał hamulca i sprzęgła

dodatkowe lusterka zewnętrzne i wewnętrzne

ogrzewana tylna szyba

litera "L" na dachu

oznaczenie ośrodka nauki jazdy

Czynności dydaktyczne instruktora:

wprowadzenie do zadania w postaci opisu lub instruktażu

zapewnienie warunków, w których możliwe jest wykonanie zadania

nadzór nad procesem wykonania

omówienie poziomu wykonania i popełnionych błędów

nadzór nad skorygowanym wykonaniem zadania

podsumowanie czynności szkoleniowych

Zasady przygotowywania prezentacji

ustalenie celu prezentacji i zakresu przekazywanych treści

ułożenie planu z uwzględnieniem wykorzystanych środków dydaktycznych
i dostępnych ram czasowych

uwzględnienie profilu odbiorców (wiek, wykształcenie itp.)

dobór narzędzi prezentacji do wyposażenia sali

Dostępne narzędzia:

slajdy na foliach – projektory

prezentacje stworzone w programie komputerowym (np. MS PowerPoint) – rzutniki
multimedialne

materiały dla słuchaczy

specjalnie przygotowane tablice

20

Prowadzenie prezentacji

•

nie czytać dosłownie prezentowanego tekstu, tylko go komentować

•

nie czytać liczb bez ich jednoczesnej prezentacji graficznej

•

upewnić się, że pokazywany obraz odpowiada treści wypowiedzi

•

uwypuklać nawiązania do poszczególnych tematów i odwoływać się do przekazanej wcześniej
wiedzy

•

kontrolować tempo, ton i słownictwo stosowane w wypowiedzi

•

obserwować reakcję odbiorców i reagować na nią

•

mówić z przekonaniem i pewnością siebie

•

zawsze dobrze znać przedstawiany temat

Prowadzenie zajęć

21

Komunikacja interpersonalna

Komunikacja interpersonalna - proces, dzięki któremu jednostka przekazuje i otrzymuje informacje w
bezpośrednim kontakcie z inną osobą
NADAWCA

KOD

ODBIORCA

kod – sposób przekazania informacji (np. słowo lub gest)
Proces przekazywania informacji

Drogi komunikacji

22

Komunikacja werbalna
Forma komunikacji wykorzystująca mowę, jako podstawowy nośnik informacji.

Efektywność komunikatu werbalnego

zrozumiały język

odpowiednie tempo i płynność przekazu

akcentowanie najważniejszych elementów

organizacja treści

spójność z informacją niewerbalną

Aktywne słuchanie

Słuchając aktywnie zachęcamy inna osobę do dzielenia się z nami jej odczuciami. Stwarzamy
atmosferę zaufania i wzajemnego szacunku.
Jak to zrobić ?

utrzymuj naturalny kontakt wzrokowy z rozmówcą

okazuj zainteresowanie

zachęcaj do kontynuowania wypowiedzi dopytując o szczegóły, kolejne informacje

streszczaj usłyszane informacje, upewniaj się, że dobrze je rozumiesz

pomijaj własne spostrzeżenia, opinie, skup się na rozmówcy

okazuj cierpliwość, nie ponaglaj mówiącego

Bariery komunikacyjne

różny odbiór rzeczywistości

szum informacyjny

silne emocje

różnice językowe

zbyt wolne lub zbyt szybkie tempo

nieświadomość celu

brak akcentowania najważniejszych kwestii

skupienie na własnych odczuciach i przemyśleniach

brak informacji zwrotnych w trakcie komunikacji

Komunikacja niewerbalna
Sygnały niewerbalne są przekazywane świadomie lub nieświadomie.
Co możemy wyrazić za ich pomocą?

mimika (wyraz twarzy)

pantomimika (gesty)

proksemika (zachowania przestrzenne)

czynniki paralingwistyczne (ton głosu, tempo mowy, intonacja, przerwy)

wygląd zewnętrzny

stany fizjologiczne (rumieńce, łzawienie oczu)

budowa ciała

postawa

oczy (kontakt wzrokowy, ruchy gałek, źrenice)

Mowa ciała
Czego powinien unikać wykładowca?

ręce założone na piersiach, odgradzanie się od słuchaczy

brak kontaktu wzrokowego lub sztywny, wymuszony kontakt

brak lub nadmierna gestykulacja

niepewność w głosie

23

mechaniczny sposób mówienia

Nadmierna kontrola mowy ciała sprawia wrażenie spięcia i braku swobody.
Jak pracować nad mową ciała ?

Strefy dystansu

STREFA INTYMNA (15-45cm) bliscy

STREFA OSOBISTA ( 46-122 cm) znajomi

STREFA SPOŁECZNA (1,22-3,6 m) nieznajomi

STREFA PUBLICZNA (pow. 3,6 m.) odległość od grup osób

Naruszając strefę intymną możemy wywołać dyskomfort rozmówcy.
Możliwe skutki: wycofanie, niechęć, agresja.

Asertywność
Umiejętność, dzięki której ludzie otwarcie wyrażają swoje myśli, preferencje, uczucia, przekonania,
nie odczuwając wewnętrznego dyskomfortu i nie lekceważąc rozmówców.

Prawa Herberta Fensterheima:
1. Masz prawo do robienia tego, co chcesz — dopóki twoja działalność nie rani kogoś innego.
2. Masz prawo do zachowania swojej godności poprzez asertywne zachowanie — nawet jeśli rani to
kogoś innego — dopóki twoje intencje nie są agresywne, lecz asertywne.
3. Masz prawo do przedstawiania innym swoich próśb — dopóki uznajesz, że druga osoba ma prawo
odmówić.
4. Istnieją takie sytuacje między ludźmi, w których prawa nie są oczywiste. Zawsze jednak masz
prawo do przedyskutowania i wyjaśnienia problemu z drugą osobą.
5. Masz prawo korzystania ze swoich praw. Jeśli z nich nie korzystasz, to godzisz się na odebranie ich
sobie.

Asertywność w praktyce

do rozmówcy odnoś się ze zrozumieniem, nawet gdy masz inne zdanie

okazuj współczucie, podkreślaj swoją dobrą wolę

uzasadniaj swoje decyzje, ale nie popadaj w nadmierne tłumaczenie

stosuj krótkie, zwięzłe zdania i trzymaj się faktów

nie atakuj i nie zaprzeczaj gwałtownie

nie nadużywaj mocnych słów (zawsze, nigdy)

kontroluj wyraz emocji

Edukacja dorosłych a edukacja dzieci

Porównanie założeń pedagogiki i andragogiki wg Knowles'a

Pedagogika

Andragogika

Uczący się

Zależność. Nauczyciel decyduje o tym, co,
kiedy i w jaki sposób jest nauczane i
sprawdza nabytą przez uczniów wiedzę.

W kierunku niezależności. Nauczyciel
(trener) zachęca i kształtuje dążenia
uczącego się do niezależności.

Doświadczenie
uczącego się

Małe

znaczenie.

Dominują

metody

dydaktyczne (przekazywanie informacji w
formie wykładu czy lektury podręcznika).

Bogate źródło uczenia się. Wśród metod
uczenia się dominuje samokształcenie,
dyskusje, rozwiązywanie problemów itp.

Gotowość

do

uczenia się

Ludzie

uczą

się

tego,

co

narzuca

społeczeństwo.

Program

zajęć

jest

standardowy.

Ludzie uczą się tego, czego potrzebują,
więc programy zajęć są zorganizowane
wokół życiowych potrzeb uczących się.

24

Orientacja

na

uczenie

się

(stosunek do nauki)

Nauka zorganizowana wokół tematów.
Uczenie się jest zorganizowane w oparciu
o przedmioty szkolne. Uczniowie uczą się
tego, czego się pod nich oczekuje.

Uczenie się powinno być oparte na
doświadczeniu.

Najważniejsze

jest

bezpośrednie zastosowanie i przydatność
zdobytej wiedzy.

Dominujący rodzaj
motywacji

Zewnętrzna. Dzieci uczą się dlatego, że
ktoś im to narzuca.

Wewnętrzna. Dorośli uczą się z własnej
woli.

Specyfika edukacji dorosłych

rozbudowany system wiedzy proceduralnej i deklaratywnej

w myśleniu dominują funkcje abstrakcyjne

dominuje motywacja wewnętrzna

instrumentalność uczenia – nastawienie na jego efekt

mniejsza podatność na zmiany, konflikt między „starym” a „nowym”

duża wrażliwość na poczucie godności i własnej wartości; nie lubią być oceniani, oczekują
szacunku

przywiązanie do komfortowych warunków przyswajania nowej wiedzy

Podejmując decyzję o wyborze metod prowadzenia zajęć, należy rozważyć:

tematykę prowadzonych zajęć

poziom przygotowania uczestników

czas na zrealizowanie materiału

poziom dyscypliny uczestników

własne przygotowanie i umiejętność kontrolowania przebiegu zajęć

Dorośli:

Wskazówki szkoleniowe

Uczą się w procesie dwustronnej komunikacji.

Unikaj zbyt wielu wykładów, kładź nacisk na dyskusje
w grupie.

Uczą się poprzez doświadczenia własne i innych
oraz refleksję nad nimi.

Posługuj się metodami aktywnymi (np. studia
przypadków, odgrywanie ról itp.)

Uczą się tego, co może być im przydatne w realnych
sytuacjach.

Treść szkolenia, ćwiczenia i materiały szkoleniowe
powiąż z potrzebami uczestników.

Angażują się, kiedy są aktywni.

Przeznacz dużo czasu na praktyczne ćwiczenia.

Chcą być traktowani z szacunkiem i po partnersku.

Umożliwiaj

uczestnikom

wymianę

osobistych

doświadczeń i wiedzy. Przyznaj się, że możesz czegoś
nie wiedzieć.

Najlepiej funkcjonują w nieformalnej atmosferze
i współpracującym środowisku.

Twórz bezpieczny klimat, ustalaj zasady współpracy,
buduj relacje, modeluj pożądane zachowania.

Chętniej się angażują i stosują to czego się nauczyli,
jeśli mają wpływ na planowanie.

Angażuj

uczestników

w

proces

przygotowania

szkolenia, pytaj o informacje zwrotne i wspólnie z
uczestnikami wprowadzaj korekty w programie.

Prezentują

utrwalone

przekonania

i

punkty

widzenia, które mogą ich zamykać na nowe sposoby
myślenia czy zachowania.

Nie nakazuj uczestnikom jak mają myśleć i
zachowywać

się.

Wprowadzaj

ćwiczenia

z

wykorzystaniem informacji zwrotnej i możliwościami
eksperymentowania.

Efektywność nauczania dorosłych

25

Ludzie zachowują zdolność do uczenia się do późnego wieku, pod warunkiem, że metody edukacji są
dostosowane do poziomu i właściwości ich sprawności intelektualnych.

•

Warunkiem rozwoju jest nieustanna aktywność umysłowa. Tak jak ćwiczenia fizyczne
podtrzymują sprawność ciała, tak ćwiczenie umysłu zapewnia długotrwałą zdolność uczenia
się.

•

Skuteczność i efektywność uczenia się dorosłych zależą od tego, jaką strukturę wiedzy im
proponujemy, na ile mogą wykorzystać dotychczasowe umiejętności, nawyki i postawy.
Trudniej jest je zmienić niż tworzyć nowe.

•

Im większa możliwość wykorzystania danej wiedzy w praktyce, tym większe są szansę na
skuteczność edukacji dorosłych.

Motywacja w edukacji dorosłych

•

chęć podniesienia swoich kwalifikacji zawodowych

•

zwiększenie zakresu wiedzy ogólnej

•

podniesienie komfortu życia

•

zmiana statusu materialnego

•

zdobycie potrzebnego uprawnienia

•

przymuszenie ze strony przełożonych

•

rywalizacja z innymi osobami z bezpośredniego otoczenia

•

dostępność szkolenia

•

względy towarzyskie i rozrywkowe

Rozróżnienie na motywy wewnętrzne (uczę się dla siebie) i zewnętrzne (uczę się bo muszę).

Rola nauczyciela w procesie edukacji
Dobry nauczyciel:

stara się zrozumieć sytuację, w jakiej znajdują się słuchacze, ich trudności i potrzeby

dąży do zainteresowania uczniów przedmiotem

jest wyrozumiały i sprawiedliwy

wykazuje partnerski stosunek do słuchaczy

rozsądnie chwali i krytykuje – zbyt częste kary zniechęcają, jednak nie można wyłącznie
chwalić ucznia

ukazuje słuchaczom potrzebę zdobywania wiedzy, pobudza ich wyobraźnię

dba o warunki, w jakich przebiega nauka

wytwarza pozytywną atmosferę wspólnego dążenia do wiedzy


Kultura w ruchu drogowym

26

Kultura to zestaw prezentowanych wzorców zachowania, poglądów i postaw wobec innych ludzi. W
przypadku kierowców wyraża się w stosunku do innych uczestników ruchu drogowego,
poszanowaniu ich praw oraz przestrzeganiu odgórnie narzuconych przepisów.

Kulturalny kierowca:

•

jest życzliwy dla innych uczestników ruchu

•

nie utrudnia

•

stara się ułatwić

•

pomaga

•

przeprasza, jeśli popełnił błąd

•

dziękuje za uprzejmość innych

Jakie błędy popełniamy?

•

reagowanie agresją na agresję

•

wymuszanie pierwszeństwa

•

gwałtowne przyspieszanie i hamowanie

•

niedostosowanie odległości od pojazdu poprzedzającego do warunków na drodze

•

niewpuszczanie metodą „na suwak” kierowców włączających się do ruchu

•

zbyt późne włączanie kierunkowskazu, szczególnie w przypadku skrętu w lewo

•

jazda prawym pasem, gdy lewy jest pusty, a widzimy, że ktoś chce się włączyć do ruchu

•

jazda lewym pasem, mimo że prawy jest wolny

•

włączanie kierunkowskazu w prawo przy wjeździe na rondo, mimo że nie opuszczamy go na
pierwszym zjeździe

•

wjeżdżanie na skrzyżowanie, kiedy nie mamy pewności, że uda nam się je na czas opuścić

•

nieprawidłowe zachowanie w pobliżu przejść dla pieszych

•

brak poszanowania dla praw pieszych i rowerzystów

Błędy i zaniedbania pieszych

•

porusza się niezgodnie z przepisami ruchu drogowego, wkracza na jezdnię w miejscach
niedozwolonych

•

jest niewidoczny po zmroku i w nocy dla kierujących pojazdami

•

wchodzi na jezdnię bez upewnienia się czy może to zrobić

•

wkracza na jezdnię zbyt gwałtownie lub zza ograniczającej widoczność przeszkody

•

porusza się drogą po niewłaściwej stronie

•

na pasach wymusza zatrzymywanie pojazdów, często gwałtowne

•

przemieszcza się w pobliżu ciągów komunikacyjnych będąc pod wpływem alkoholu

Rowerzyści

•

lawiruje między pojazdami

•

jeździ po chodniku między pieszymi

•

lekceważy przepisy, szczególnie na zakrętach i skrzyżowaniach oraz przejściach

•

wykonuje nagłe manewry na jezdni

•

przejeżdża przez przejścia dla pieszych

•

brak oświetlenia roweru

•

nie sygnalizuje manewrów

•

blokuje płynności ruchu drogowego

•

jeździ we dwie lub więcej osób obok siebie

Motocykliści

27

•

przekraczanie prędkości

•

lawirowanie między pojazdami

•

wymuszanie pierwszeństwa na przejściach dla pieszych

•

ściganie się

•

straszenie pieszych ostrą jazdą

•

wykonywanie niebezpiecznych manewrów (np. jazda na jednym kole)

•

jazda na światłach drogowych aby być widoczniejszym dla innych uczestników ruchu

•

jazda motocyklami przystosowanymi do wyścigów, a nie do ruchu miejskiego

Kierowcy samochodów

•

wymuszanie pierwszeństwa na jezdni wobec motocyklistów i rowerzystów

•

zajeżdżanie drogi, głównie przed światłami

•

lekceważenie ruchu rowerowego i pieszego

•

straszenie pieszych ostrymi manewrami

•

częsta i gwałtowna zmiana pasów ruchu

•

wybiórcze stosowanie się do przepisów ruchu, kiedy są one dla kierowcy niedogodne (szczególnie
przy parkowaniu)

•

nadużywanie klaksonu

•

głośne słuchanie muzyki, uciążliwy dla innych tuning

•

rywalizacja na drodze

Telefon komórkowy
92% badanych czuje się zagrożonych kiedy kierowca trzyma w ręku telefon
czterokrotnie wzrasta zagrożenie wypadkiem gdy kierowca w czasie jazdy rozmawia przez telefon
wpływ rozmowy telefonicznej na jazdę:
- rozkojarzenie do 5 minut po zakończeniu rozmowy
- rozproszenie fizyczne – zajęta ręka
- rozproszenie poznawcze – patrzy i nie widzi

•

tylko 1 na 9 kierowców zwalnia rozpoczynając rozmowę

•

wydłuża się czas reakcji bo uwaga jest skierowana w dużej części na treść rozmowy lub
wyobrażenie rozmówcy

•

korzystanie z zestawu słuchawkowego lub głośnomówiącego tylko nieznacznie obniża ryzyko

Samochód służbowy

•

często źle wyposażony i niesprawny ze względu na oszczędność pracodawcy

•

kierowcy jeżdżą wiele godzin bez przerw bo taką normę narzuca wykonanie pracy w terminie

•

brak zmienników na długich trasach

•

mniejsza troska kierowcy o samochód

Za wypadek odpowiada kierowca, bardzo rzadko udaje się udowodnić winę właściciela lub szefa,
który pośrednio ponosi odpowiedzialność za popełnienie wykroczenia drogowego.



Najczęstsze przyczyny wypadków

28

Przyczyny dużej liczby wypadków na drogach

wzrost tempa życia i wszechobecny stres,

niedostateczne szkolenie młodych kierowców w zachowaniu się w sytuacjach trudnych,

brak odczuwalnych inwestycji w autostrady, drogi szybkiego ruchu, obwodnice,

brak obowiązkowych badań (przynajmniej raz w życiu) psychologicznych, weryfikujących
osobowość, procesy uwagi, sprawność intelektualną oraz psychomotoryczną kierowców,

wzrost liczby samochodów na drodze (wieloletnich, często niesprawnych technicznie),

obniżenie wymogów pracodawców dla kierowców zawodowych (staż, referencje, wiek kierowcy)
spowodowane emigracją wykwalifikowanych kierowców,

promocja samochodów w reklamach jako szybkich i dynamicznych.

Czynnik ludzki w wypadkach

błędne lub zbyt późno podjęte decyzje

nieadekwatna ocena sytuacji i własnych możliwości

deficyty uwagi

zły stan psychofizyczny kierowcy

brak doświadczenia

zbytnia rutyna

upośledzona samokontrola emocjonalna

prowadzenie pod wpływem alkoholu lub środków psychoaktywnych

brak wyobraźni

nieodpowiedzialne zachowanie

Stan psychofizyczny kierowcy

czynnik często niedoceniany przez niedoświadczonych kierowców

szczególne ryzyko wiążące się z jazdą w nocy

jazda w długich trasach bez zachowania odpowiednich środków bezpieczeństwa



jeśli czujesz się zmęczony i senny, zatrzymaj na chwilę samochód, żeby rozruszać mięśnie i
pobudzić krążenie



na długie trasy zabieraj zmiennika, względnie kogoś, kto będzie razem z tobą czuwał nad
przebiegiem podróży



nie przesadzaj ze środkami pobudzającymi – nie zastąpią wypoczynku



zaplanuj podróż tak, aby mieć czas na kilka przerw przed dotarciem do celu



nie lekceważ wpływu naturalnego dobowego rytmu aktywności człowieka

Niestosowanie systemów bezpieczeństwa

pasy bezpieczeństwa

29

poduszki powietrzne

foteliki dla dzieci

kaski rowerowe

prawidłowe oznakowanie i oświetlenie pojazdu

rozmieszczenie ładunku



Niska świadomość na temat zasad funkcjonowania urządzeń bezpieczeństwa.



Postawa „moje bezpieczeństwo to moja sprawa”.



Fałszywe przekonania na temat zapinania pasów.



Ładunek na tylnym siedzeniu zamiast w bagażniku.

Społeczne koszty wypadków drogowych
Wg danych KBRD koszt społeczny jednej zabitej osoby to prawie 1 mln złotych.

likwidacja szkód materialnych

zaangażowanie służb medycznych i ratunkowych

koszty postępowania sądowego wobec sprawcy

pomoc psychologiczna, praktyczna i prawna ofiarom i ich rodzinom

koszty leczenia i rehabilitacji

koszty emocjonalne

edukacja kadr BRD w zakresie likwidacji wszystkich rodzajów skutków wypadków

Zapobieganie wypadkom drogowym

edukacja w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego

działania kontrolne i prewencyjne służb drogowych

bezpieczna i dobrze zorganizowana sieć komunikacji miejskiej, krajowej i międzynarodowej

nowoczesne rozwiązania sygnalizacyjne i zabezpieczające na drogach

promocja pożądanych postaw uczestników ruchu drogowego

rozwój techniczny przemysłu samochodowego

przemyślany system przepisów ruchu drogowego

Młodzi kierowcy – charakterystyka
Przyczyny skłonności młodych kierowców do powodowania wypadków tworzące „syndrom młodego
kierowcy”:

duża pewność siebie, przecenianie własnych umiejętności

chęć imponowania innym

wpływ grupy rówieśniczej

brak doświadczenia i fascynacja szybką jazdą

Młodzi kierowcy, częściej niż inni, akceptują i podejmują wysokie ryzyko związane z niebezpiecznymi
zachowaniami na drodze, często wręcz poszukują zagrożenia. Wynika to z chęci współzawodnictwa,
pokazania się, poszukiwania wrażeń, imponowania rówieśnikom.
Dodatkowe ryzyko:



tanie i nie zawsze w pełni sprawne samochody



brak poczucia odpowiedzialności



okazjonalna jazda, często pojazdem pożyczonym, np. tylko w weekendy

Wypadki powodowane przez młodych kierowców

30

Zależność wypadkowości młodych kierowców od czasu, który upłynął od uzyskania prawa jazdy.

Wypadki dyskotekowe
Wypadki dyskotekowe to typowe zdarzenia z udziałem młodych kierowców w wieku 18 – 25lat.
Dochodzi do nich w czasie weekendu, szczególnie późnym popołudniem w piątek i w sobotę oraz
zaraz po północy w niedzielę. Do najczęstszych okoliczności towarzyszących tym wypadkom należą:

nadmierna prędkość

spożycie alkoholu

obecność w samochodzie wielu pasażerów.

Skutki wypadków dyskotekowych są tragiczne – w jednym takim zdarzeniu często ginie nawet 4 – 5
osób.



powroty do rodzinnej miejscowości położonej często w znacznej odległości od miejsca
zabawy



przekonanie o pozornie bezpiecznych bo pustych nocą drogach



głośne i nieodpowiedzialne zachowanie pasażerów



przekroczenie dopuszczalnej liczby pasażerów

31

Prawo jazdy jako przywilej
Problem osób, które nie posiadają predyspozycji do kierowania pojazdami:

względy osobowościowe

możliwości psychomotoryczne

niewystarczająca dojrzałość

choroby

Czy jesteśmy przygotowani na radzenie sobie z tym problemem?
Najczęstsze pułapki:



litość



poczucie, że przeciwdziałanie
nie ma sensu



brak odpowiedzialności



brak kompetencji w ocenie
kandydatów na kierowców

www.pasybezpieczenstwa.pl

Pasy zapina 65-81% podróżnych

przednie siedzenie:

71-85%

tylne siedzenie:

35-57%

Najczęściej zapinają pasy osoby starsze i dzieci, najrzadziej młodzież. Kobiety częściej jeżdżą w pasach
niż mężczyźni.

MIT

FAKTY

zapięte

pasy

uniemożliwiają

wydostanie się z płonącego pojazdu

jedynie 0,5% wypadków skutkuje pożarem auta

lepiej wypaść z auta niż zostać
uwięzionym w środku

w przypadku wyrzucenia przez przednią szybę ryzyko odniesienia
ciężkich obrażeń jest 25 razy większe, a ryzyko śmierci o 6 razy
większe niż przy jeździe w pasach

po mieście i krótkich trasach jeździ się
wolno, więc w razie wypadku nic
poważnego się nie stanie

w efekcie zderzenia przy prędkości 50 km/h ciało o masie 70 kg
wyrzucane jest z siedzenia z siłą odpowiadającą naciskowi 1 tony,
więc skutki uderzenia o stałe elementy samochodu mogą być
śmiertelne

mając poduszkę powietrzną nie muszę
się martwić o pasy

poduszka redukuje ryzyko śmierci o 50% tylko gdy współdziała z
pasami

na tylnym siedzeniu nie ma potrzeby
zapinania pasów, bo jest bezpieczniej

zagrożenie na tylnych siedzeniach jest dokładnie takie samo ja z
przodu; nie zapinający pasów pasażer na tylnym siedzeniu stanowi
dodatkowe zagrożenie dla pasażerów na przednich fotelach

dziecko trzymane na kolanach jest tak
samo bezpieczne, jak w foteliku

dziecko w momencie uderzenia przybiera ciężar, którego dorosły nie
jest w stanie utrzymać; w czasie wypadku może być dodatkowo
przygniecione ciałem dorosłego, co zmniejsza jego szanse przeżycia

pasy

bezpieczeństwa

stanowią

zagrożenie dla płodu

zapina się je pod brzuchem ciężarnej, więc ryzyko jest nieznaczne,
szczególnie w porównaniu z ryzykiem ponoszonym przez matkę i
dziecko podczas jazdy bez pasów

Technika i zasady kierowania pojazdem

32

Technika kierowania pojazdem to zespół sposobów wykonywania czynności kierowania pojazdem, w
praktycznym aspekcie działania kierowcy
Wiedza teoretyczna odnosząca sie do techniki jazdy nazywana jest zasadami kierowania pojazdem.
Zasady kierowania pojazdem zajmują się ustalaniem najkorzystniejszych sposobów wykonywania
wszystkich czynności wchodzących w skład kierowania pojazdem.

zasady kierowania pojazdem:

dobór odpowiednich parametrów jazdy

wykonanie określonych ruchów przez kierowcę

ustalenia dotyczące metod i zakresu obserwacji
zewnętrznej i wewnętrznej

dzielenie uwagi podczas jazdy

analizowanie przebiegu jazdy

podejmowanie decyzji

Jak wybrać najkorzystniejsze parametry i przebieg jazdy przy wykonywaniu danego elementu jazdy
lub

założenia

taktycznego?

Jakie

i

w

jaki

sposób

należy

wykonywać

czynności

kierowania?

Jakie i w jaki sposób należy wykonywać czynności zapewniające bezpieczeństwo?

Kryteria prawidłowości techniki kierowania pojazdem
O prawidłowości techniki jazdy decydują następujące czynniki:

stopień bezpieczeństwa ruchu pojazdu

stopień wykorzystania właściwości i osiągów samochodu oraz warunków atmosferycznych
i drogowych w celu wykonania zadania

wpływ zastosowanej techniki jazdy na zużycie samochodu i drogi

Prawidłowa technika kierowania polega na optymalnym zrównoważeniu wszystkich tych czynników
i wymaga:



dobrej znajomości teoretycznej zagadnień ruchu drogowego



doświadczenia i umiejętności praktycznych



rozsądku, wyobraźni i umiejętności przewidywania

Zasady kierowania pojazdem nie są uniwersalne dla wszystkich kierowców. Każdy kierowca powinien
w toku nabywania doświadczenia, często przy pomocy instruktora, wypracować optymalną dla siebie
technikę jazdy.

POPRAWNA TAKTYKA JAZDY TO POGODZENIE SZYBKIEGO OSIĄGNIĘCIA CELU PODRÓŻY Z
ZACHOWANIEM BEZPIECZEŃSTWA

Podział czynności wykonywanych przez kierowcę

kierowanie, czyli wykonywanie poszczególnych elementów jazdy, np. włączanie się do
ruchu, wymijanie, wyprzedzanie, ustąpienie pierwszeństwa przejazdu, zatrzymanie itp.

czynności taktyczne, polegające na wiązaniu poszczególnych elementów jazdy w jedną
całość w celu wykonania zadania, tj. dojechania do celu podróży, np. planowanie jazdy w
ruchu drogowym, zaplanowanie trasy przejazdu, objazdy, itp.

czynności bezpieczeństwa, to takie czynności, których nie można zaliczyć ani do kierowania,
ani do czynności taktycznych, a których wykonanie jest niezbędne do prowadzenia pojazdu
po drodze, np. obserwacja antykolizyjna, dostrzeganie wszelkich znaków i sygnałów, itp.

czynności eksploatacyjne, np. obsługa wentylacji-klimatyzacji pojazdu lub radia

inne, np. prowadzenie rozmowy z pasażerami, palenie papierosa, analiza mapy drogowej

* * *

33

Ze względu na mechanizm psychomotoryczny czynności zaliczane do kierowania pojazdem można
podzielić na:

obserwację, tj. celowe skoncentrowanie uwagi na odbiorze wrażeń i spostrzeżeń
wzrokowych i słuchowych

kontrolę przebiegu jazdy, tj. ciągłą ocenę zmieniającej się sytuacji podczas jazdy w drodze
kojarzenia spostrzeżeń i wrażeń oraz wyciągania z nich wniosków

podejmowanie decyzji o dalszym przebiegu jazdy w oparciu o ocenę sytuacji; na
podejmowanie decyzji składają sie procesy wyboru znanych wariantów, procesy
przewidywania, procesy twórcze; przejście od decyzji do wykonania stanowi akt woli

ruchy wykonywane rekami i nogami w celu uruchomienia układów sterowania pojazdem i
innych urządzeń w samochodzie.

Czynności wykonywane podczas jazdy przez kierowcę układają sie z biegiem czasu w jednolite ciągi
działania



Proces automatyzacji kierowania pojazdem

Automatyzacja czynności polega na uproszczeniu ich wykonywania poprzez sprowadzenie ich do
koniecznych elementów. Następuje wtedy obniżenie stopnia koniecznej kontroli świadomości nad
wykonaniem działania. Czynność zautomatyzowana jest bardziej ekonomiczna pod względem zużycia
czasu i energii wykonawcy.

Mechanizm psychomotoryczny związany ze sterowaniem czynnościami kierowcy zależy od tego, czy
dopiero uczy się on wykonania danego elementu jazdy, czy też wykonuje ten element jazdy już po
jego opanowaniu.

Kierowanie niezautomatyzowane

znaczny udział procesów myślowych w działaniu kierowcy

znaczne obciążenie zasobów uwagi

słaba kontrola przebiegu jazdy

bardzo niska sprawność działania

liczne błędy

opóźnienie reakcji

nieuporządkowane spostrzeżenia i wrażenia

błędne, spóźnione lub podejmowane bez przekonania decyzje

34

Kierowanie zautomatyzowane

uporządkowanie spostrzeżeń i wrażeń

bardziej bezpośrednie, szybkie reakcje

prawidłowość ruchu kierownicą kontrolowana głównie zmysłami mięśniowo-ruchowymi

procesy myślowe oceny sytuacji i podejmowania decyzji wykorzystywane są głównie w
sytuacjach nietypowych

zwolnione zasoby uwagi mogą być wykorzystane do wykonywania czynności taktycznych,
bezpieczeństwa i innych

Etyka zawodu instruktora nauki jazdy
Pojęcie etyki zawodowej odnosi się przede wszystkim do norm postępowania danej grupy
zawodowej. Obejmuje ono szereg zagadnień związanych z opisem wzoru osobowego przedstawiciela
danej grupy, celów etycznych zawodu, norm postępowania w praktyce i typowych konfliktów
etycznych mających związek z danym zawodem.

Instruktor ponosi odpowiedzialność moralną wobec:
a. kursantów
b. własnej grupy zawodowej
c. społeczeństwa

Etyka zawodowa instruktorów nauki jazdy obejmuje następujące problemy:

przestrzeganie przepisów prawnych dotyczących przebiegu kształcenia kandydatów na
kierowców

odpowiedzialność za efekty kształcenia i dopuszczenia kandydatów do egzaminów

promowanie odpowiednich postaw dotyczących bezpieczeństwa i kultury ruchu drogowego

właściwe relacje pomiędzy kursantem a instruktorem

korupcja w środowisku instruktorów i egzaminatorów

Etyczny instruktor to taki, który prowadzi zajęcia zgodnie z obowiązującymi zasadami, tak jakby
chciał aby inny instruktor prowadził zajęcia z nim gdyby był na miejscu kursanta.

Przykłady problemów etycznych w pracy instruktora
Dostosowanie własnego postępowania do wzorca postaw przekazywanego kursantom.
Nieprzestrzeganie procedur szkoleniowych.
Łapówki mogą stać się problemem nawet wtedy, kiedy ich nie przyjmiemy.
Postawy kursantów – płacę więc wymagam.
Kursant kursantowi nie równy.

35

Gwarancje etyki kadr BRD

rozgraniczanie ról zawodowych egzaminator – instruktor – policjant

edukacja kadr bezpieczeństwa ruchu drogowego w zakresie etyki zawodowej
i radzenia sobie w sytuacjach etycznie trudnych

przejrzyste i uporządkowane reguły kształcenia i egzaminowania kierowców, instruktorów i
egzaminatorów

uświadamianie społecznej roli instruktora jako wychowawcy i autorytetu w zakresie ruchu
drogowego

niezależny system kontroli placówek kształcących i egzaminujących kandydatów na
kierowców

uświadamianie konsekwencji prawnych (utrata uprawnień, kary pieniężne, kara pozbawienia
wolności)

PSYCHOLOGIA:
Natura czy wychowanie?
Co jest zasadniczym czynnikiem kształtującym naturę ludzką?
Środowisko, w którym człowiek się rozwija, czy wrodzone mechanizmy biologiczne?
Większość współczesnych psychologów uznaje istotność obu czynników.

Czy można urodzić się dobrym kierowcą?

Czy każdy może zostać nowym Kubicą?

Człowiek w ruchu drogowym:

36

Czasem reakcji (RT) nazywamy czas upływający od zadziałania bodźca do wyemitowania reakcji.
Czas reakcji na ten sam bodziec może być różny u różnych osób, może również ulegać zmianie pod
wpływem stanu organizmu i czynników sytuacyjnych.
Czynniki wpływające na wydłużenie czasu reakcji to:

złożoność sytuacji bodźcowej

nowość sytuacji bodźcowej

stan organizmu (np. zmęczenie lub zbytnie pobudzenie)

działanie alkoholu lub środków psychoaktywnych

37

Procesy poznawcze
Procesy poznawcze to sekwencja zmian, zachodzących w przebiegu aktywności motoryczno-
intelektualnej człowieka, powstałych w psychice w wyniku oddziaływania bodźców na zmysły i mózg.
Procesy psychiczne determinują poznawanie rzeczywistości i regulują stosunek człowieka do
otoczenia.

•

wrażenia

•

spostrzeżenia

•

uwaga

•

wyobraźnia

•

pamięć i uczenie się

•

myślenie

Spostrzeganie - odbieranie bodźców wzrokowych, słuchowych lub czuciowych, które poddawane są
obróbce i syntezie w poszczególnych częściach mózgu. Jest pierwszym etapem przetwarzania
informacji, które odbierane są przez narządy zmysłów.

Typowe zaburzenia spostrzegania:

nieprawidłowa ocena prędkości własnej i innych pojazdów

nieprawidłowa ocena odległości

przeoczenie elementów słabo odcinających się od tła

złudzenia optyczne

Złudzenia optyczne wynikają z błędnej interpretacji bodźców wzrokowych przez mózg obserwatora.

Złudzenia dotyczące odległości i prędkości są dużym zagrożeniem szczególnie w przypadku
niedoświadczonych kierowców. Często pojawiają się jako efekt zmęczenia długą jazdą.

złudzenia związane z ukształtowaniem terenu

złudzenia wywołane warunkami atmosferycznymi (np. miraż dolny)

38

złudzenia związane z odległością i perspektywą drogi

złudzenia wywołane zmęczeniem lub złym stanem organizmu

Procesy uwagi

39

UWAGA to mechanizm redukcji nadmiaru informacji; pomaga nam filtrować napływające bodźce i
zapobiega przeciążeniu informacyjnemu organizmu, jednocześnie utrzymując go w gotowości do
działania
Ilość zasobów uwagi jest ograniczona, dlatego wykonywanie dodatkowych czynności (np. rozmowa
przez telefon) osłabia zdolność kierowcy do radzenia sobie z sytuacją na drodze.


PODSTAWOWE FUNKCJE UWAGI:

selektywność – zdolność do wyboru jednego bodźca, źródła stymulacji lub ciągu myśli
kosztem innych

czujność – zdolność do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się określonego bodźca,
zwanego sygnałem, a ignorowania pozostałych bodźców zwanych szumem

przeszukiwanie – aktywne, systematyczne badanie pola percepcyjnego w celu wykrycia
obiektów spełniających założone kryterium

kontrola czynności jednoczesnych – polega na takim rozlokowaniu zasobów uwagi, żeby
zapewnić jak najlepsze wykonanie czynności priorytetowych

Osłabienie koncentracji uwagi jest jedną z głównych przyczyn wypadków drogowych. Ilość zasobów
uwagi jest ograniczona, dlatego wykonywanie dodatkowych czynności (np. rozmowa przez telefon)
osłabia zdolność kierowcy do radzenia sobie z sytuacją na drodze.



Przetwarzanie informacji przez kierowcę:

40

Podejmowanie decyzji
Cechy procesu decyzyjnego kierowcy:

deficyt czasu – podejmowanie decyzji w ograniczonym czasie, skracanym wraz ze wzrostem
prędkości,

złożoność decyzji – jednoczesne podejmowanie wielu kolejnych decyzji cząstkowych aby
wykonać tą właściwą,

nieodwołalność decyzji – często ze względu na deficyt czasu i sytuację decyzji nie można
zmienić.

Czynniki wpływające negatywnie na procesy decyzyjne kierowcy:
wiek, zmęczenie, zły stan emocjonalny, zły stan zdrowia, podpowiedzi współpasażerów, pogoda,
hałas, środki lecznicze lub psychoaktywne, zła koordynacja wzrokowo-ruchowa, brak płynności
ruchów
Skutek:

decyzja niewłaściwa

decyzja podjęta zbyt późno

zmiany decyzji w trakcie wykonania

Przewidywanie zdarzeń
Przewidywanie wydarzeń przebiega w oparciu o zestawienie informacji napływającej z receptorów z
wiedzą i uprzednim doświadczeniem w prowadzeniu pojazdu.
Na przewidywanie wydarzeń wpływa:

prędkość jazdy – duża prędkość wiąże się ze skłonnością kierującego do oceniania odległości
dzielącej go od przeszkody lub potencjalnej kolizji jako większej niż w rzeczywistości

charakter otoczenia – w środowisku ubogim w szczegóły kierowcy mają tendencję do
przeceniania swojej odległości od przeszkody, co może powodować opóźnienie podjęcia
reakcji

indywidualna umiejętność oceny odległości, czy też czasu dzielącego od przeszkody

Uczenie się i pamięć
UCZENIE SIĘ to proces powstawania względnie trwałych zmian w zachowaniu, będących wynikiem
doświadczenia. Może zachodzić dowolnie lub mimowolnie.

PAMIĘĆ jest procesem odpowiedzialnym za rejestrowanie, przechowywanie i odtwarzanie
doświadczenia. Zgodnie z tą definicją wyróżnia się 3 fazy procesu pamięciowego: zapamiętywanie,
magazynowanie i odpamiętywanie materiału.

WIEDZA to system informacji zakodowanych w strukturach pamięci długotrwałej, za których pomocą
poznawczo odwzorowujemy świat.

REPREZENTACJA to odwzorowanie w umyśle całości lub części rzeczywistości zewnętrznej lub
wewnętrznego świata jednostki.

Zasady uczenia się
Szanse na zapamiętanie materiału zwiększa:

odpowiednio dobrana ilość powtórzeń

przemienność zadań

stopniowanie trudności

samodzielność w dochodzeniu do wiedzy

odpowiednia kolejność przyswajanych treści

świadomość celu nauki

ponadto:

41



łatwiej pamięta się treści z początku i końca danego zakresu materiału



ucząc się z przerwami dajemy umysłowi czas na systematyzację wiedzy



usłyszeć < zobaczyć < zrobić

Typy zapamiętywania
Wzrokowcy powinni:
· używać kolorowych długopisów
· podkreślać w tekście najważniejsze rzeczy, rysować, tworzyć schematy i tabele
· kluczowe słowa, wzory, daty, wnioski zapisywać na małych karteczkach i umieszczać w widocznym
miejscu
· stosować wizualne pomoce naukowe – slajdy, kasety wideo
· pracować w ciszy

Słuchowcy powinni:
· głośno powtarzać najważniejsze rzeczy do zapamiętania
· jeżeli to możliwe układać wyrazy w sposób wykorzystujący rytm i rym
· skupiać się na wykładach, rozmowach, dyskusji w grupie,
· najważniejsze informacje nagrywać na kasetę audio a potem odtwarzać.

Kinestetycy (ruchowcy) powinni:
· uczyć się wykorzystując dynamikę całego ciała
· demonstrować pojęcia za pomocą ruchów i gestów (kalambury)
· powtarzając materiał chodzić po pokoju
· konstruować modele przestrzenne, wycinać, lepić z plasteliny.

UCZENIE SIĘ OBSERWACYJNE polega na zmianie zachowania obserwatora, która zachodzi w wyniku
obserwowania zachowania modela.
Podstawą procesu uczenia się są w tym przypadku konsekwencje zastępcze, czyli konsekwencje
zachowania modela. Jeżeli jest on za swoją reakcję nagradzany lub karany, obserwator uczy się
naśladowania lub unikania takich samych reakcji, chociaż sam bezpośrednio nie doświadczył
wzmocnienia ani kary.

Ten rodzaj uczenia się zachodzi najczęściej w sytuacji, kiedy modelem jest osoba obdarzona
pożądanymi przez obserwatora cechami: siłą, autorytetem, popularnością.

Nabywanie wprawy – krzywa uczenia

42

Dla każdego człowieka i każdej nowej czynności krzywa uczenia może przebiegać inaczej, jednak
zazwyczaj zachowuj kształt zbliżony do rozciągniętej litery „S”.



TRANSFER W UCZENIU

Wiedza i umiejętności już posiadane wpływają na proces uczenia na zasadzie:
transferu dodatniego – kiedy to, co już umiemy ułatwia nam uczenie się nowych rzeczy
transferu ujemnego – kiedy to, co już umiemy utrudnia naukę nowych rzeczy

Rodzaje pamięci - Squire
Wg Kurcz, I. Pamięć, uczenie się, język PWN Warszawa 1992

Pamięć krótkotrwała i długotrwała

wg Maruszewski, T. Pamięć jako podstawowy mechanizm przechowywania

doświadczenia w: Strelau, J. (red.) Psychologia. Podręcznik akademicki GWP Gdańsk 2000

Pamięć krótkotrwała

Pamięć trwała

czas przechowywania

kilkanaście sekund do kilkunastu minut

praktycznie nieograniczony

pojemność

7±2 elementy; elementem może być litera, cyfra,
figura, wyraz

praktycznie nieograniczona szacuje się ją nawet na 185 mld
bitów informacji

zapamiętywanie

szybkie,

nie

wymaga

wysiłku,

przebiega

automatycznie

wolniejsze, wymaga zaangażowania i skupienia uwagi

utrwalanie materiału

powtórki wewnętrzne; w pewnych wypadkach
ułatwiają przekazanie materiału do pamięci trwałej

wykrycie wewnętrznej struktury lub znaczenia; uczenie się
dowolne

format

informacji

zapamiętanych

akustyczny lub wzrokowy

semantyczny lub wzrokowy

wrażliwość

na

zapominanie

duża: informacje zapomniane znikają bezpowrotnie

mała: informacje są zapominane pozornie; można je
odzyskać spontanicznie w wyniku reminiscencji lub dzięki
stosowaniu strategii wydobycia

dostęp

łatwy i natychmiastowy

wolniejszy, niekiedy wymaga wysiłku

43

format zapisu (kod)

głównie

akustyczny

lub

wzrokowy,

czasem

semantyczny

głównie semantyczny, czasem wzrokowy lub słuchowy

czynniki

powodujące

interferencję

podobieństwo akustyczne

podobieństwo semantyczne lub wzrokowe

Związki pomiędzy magazynami pamięciowymi

Myślenie i rozumowanie
MYŚLENIE:
operacje umysłowe, za pomocą których człowiek przetwarza informacje zawarte w spostrzeżeniach,
wyobrażeniach i pojęciach; najczęstsze formy myślenia to rozumowanie i rozwiązywanie problemów

ROZUMOWANIE:
operacje myślenia stosujące się do zasad logiki; polega na wyciąganiu wniosków z podanych
przesłanek lub obserwowanych faktów

ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW:
dokonywanie operacji na problemie, w trzech kolejno następujących fazach:

(1) zrozumienie problemu,
(2) poszukiwanie rozwiązań,
(3) ocena osiągniętego wyniku


Prawa Yerkesa-Dodsona
Prawa Yerkesa-Dodsona opisują zależność między pobudzeniem emocjonalnym (np. stresem,
frustracją, motywacją) a poziomem wykonywania zadań (liczbą błędów). Jest to funkcja

powtórki

wewnętrzne

pomagają utrwalić

ślad pamięciowy

44

krzywoliniowa: do pewnego poziomu wzrost pobudzenia polepsza poziom wykonania (zmniejsza
liczbę błędów), ale z dalszym wzrostem pobudzenia poziom wykonania obniża się.

Pierwsze prawo Yerkesa-Dodsona mówi, że istnieje krzywoliniowy związek między pobudzeniem
emocjonalnym a wykonaniem zadania. Innymi słowy, dla wykonania każdego zadania istnieje
optymalny poziom pobudzenia, przy którym zadanie to jest wykonywane najlepiej. Zarówno niższy
jak i wyższy poziom pobudzenia upośledza sprawność wykonania.

Drugie prawo Yerkesa-Dodsona mówi o tym, że im trudniejsze jest zadanie, przed którym stoimy, tym
niższy jest poziom optymalnego pobudzenia. Zadania łatwe są dobrze wykonywane nawet wtedy, gdy
poziom pobudzenia emocjonalnego jest bardzo wysoki; wykonywanie zadań trudnych jest
upośledzane przez wysoki poziom pobudzenia.
Sytuacje trudne:

skomplikowane nowe nieprzetrenowane

wykonywane w uciążliwych warunkach ryzykowne

angażujące wszystkie nasze zasoby poznawcze

Człowiek w otaczającym go świecie
Funkcje mózgu:

czuciowe – odbiór bodźców z otoczenia i z organizmu za pośrednictwem receptorów

ruchowe – sterownie reakcjami dowolnymi i mimowolnymi

kojarzeniowe – przetwarzanie materiału dostarczonego przez receptory i zgromadzonego w
systemach pamięciowych

S

(bodziec) →

R

(reakcja)

Reakcja orientacyjna to mechanizm zwracania uwagi na nowe bodźce środowiskowe i przygotowania
organizmu do działania.
R.O. pojawia się w odpowiedzi na:



bodźce nowe



bodźce konfliktowe

45



bodźce znaczące (sygnałowe)

W celu filtrowania bodźców organizm posiada tzw. próg pobudzenia. Oznacza to, że aby wystąpiła
reakcja, bodziec musi zadziałać z określoną siłą.

Habituacja – osłabienie reakcji na dany bodziec, gdy stał się on dobrze znany, powtarza się
nieustannie lub przestał być znaczący.
Osłabienie reakcji może też być wynikiem zmęczenia.

Odruch: reakcja przystosowawcza organizmu wywoływana w odpowiedzi na bodźce zewnętrzne

lub wewnętrzne

Odruch bezwarunkowy: wrodzony i nieuświadomiony (reakcja jest automatyczna)

np. kichnięcie, akomodacja soczewki oka

Odruch warunkowy: nabyty w wyniku doświadczenia; występuje dopiero po rozpoznaniu bodźca
przez odpowiedni ośrodek w mózgu

np. zatrzymanie się na czerwonym świetle

Nawyk: zautomatyzowany sposób zachowania nabywany w wyniku ćwiczenia, głównie przez
powtarzanie danej czynności.

np. zapinanie pasów w pojeździe

Emocje
EMOCJA to subiektywny stan psychiczny uruchamiający priorytetowy dla tego stanu plan działania.
Może być nacechowana pozytywnie lub negatywnie (znak emocji).
Odczuwaniu emocji towarzyszą zwykle:

zmiany somatyczne (fizyczna reakcja organizmu)

ekspresje mimiczne i pantomimiczne

reakcje behawioralne (unikanie i dążenie)

strach
gniew
radość
smutek

sympatia, wstręt, zniechęcenie, wstyd, ciekawość, zniecierpliwienie, zakłopotanie, podniecenie,
miłość, nienawiść, nuda, poczucie winy, rozczarowanie, pogarda, zawiść, poczucie krzywdy, szczęście,
żal…

Czteroczynnikowa teoria emocji

46

Proces emocjonalny
Każdy proces emocjonalny możemy opisać za pomocą trzech wymiarów:

znaku emocji - emocje dodatnie występują wtedy, gdy jednostka osiąga zamierzony cel,
emocje ujemne - wtedy, gdy procesy regulacyjne ulegają zakłóceniom

intensywności procesów emocjonalnych - wynika z określonego pobudzenia ośrodkowego
układu nerwowego, czyli aktywacji

treści emocji - w toku nabywania doświadczenia indywidualnego jednostka uczy się
świadomego odzwierciedlania przeżyć emocjonalnych, uczy się kojarzyć szczegóły z
uruchomieniem określonych mechanizmów regulacyjnych

Uproszczony schemat procesu emocjonalnego:

•

bodziec -> recepcja -> interpretacja znaczenia -> pobudzenie emocjonalne -> reakcja

Samokontrola emocjonalna
może przejawiać się na trzech poziomach:

recepcji informacji – unikanie / dążenie do sytuacji emotogennych, selekcja informacji w celu
odrzucenia tych budzących niepokój, uciekanie w świat marzeń i wspomnień, blokowanie
informacji

procesów wewnątrzpsychicznych – tendencyjna interpretacja sytuacji, patrzenie na problem
z tylko jednej perspektywy, koncentrowanie się na tylko jednym rodzaju konsekwencji

ekspresji stanów emocjonalnych i sterowania zachowaniem – sterowanie reakcjami
emocjonalnymi tak, aby były one zgodne z obowiązującymi standardami społecznymi
i osobistymi, maskowanie lub nieszczere okazywanie uczuć

Strategie poprawiania nastroju:

poszukiwanie dystraktorów

podejmowanie aktywności towarzyskich

redukcja napięcia przez wysiłek fizyczny

poszukiwanie wsparcia u innych

gratyfikowanie własnych potrzeb – robienie tego, co nam sprawia przyjemność

metody bezpośrednie (alkohol, narkotyki)

dobre uczynki

uśmiech

Efekt samospełniającego się proroctwa (M.K. Merton)
W procesie komunikacji społecznej istotna jest rola wzajemnych oczekiwań:
Jeżeli okażemy innej osobie nasze oczekiwania względem niej, możemy spowodować tym zmianę w
jej zachowaniu, która jest zgodna z naszą prognozą
Efekt ten jest szczególnie silny w przypadku dominującej pozycji jednej ze stron (np. nauczyciel –
uczeń, lekarz – pacjent, zwierzchnik – podwładny).
▼

Efekt Pigmaliona (efekt Rosenthala)

47

Rosenthal wyróżnił dwa rodzaje tego efektu:

efekt Galatei
wynik oczekiwań pozytywnych:

osoby, w stosunku do których przełożony/ nauczyciel
okazuje sympatię, wiarę w ich umiejętności, zaufanie,
często uzyskują wyższe wyniki niż w sytuacji, gdy nie
mają takiej informacji o oczekiwaniach zwierzchnika

efekt Golema
wynik oczekiwań negatywnych

osoby niedoceniane, traktowane jako gorsze od
innych, lekceważone, w których kompetencje się
wątpi, mogą rzeczywiście uzyskiwać niższe wyniki niż
w sytuacji, kiedy nikt nie formułuje wobec nich
oczekiwań

Motywacja
MOTYWACJA - mechanizmy odpowiedzialne za uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie
i zakończenie zachowania

MOTYWACJA WEWNĘTRZNA

MOTYWACJA ZEWNĘTRZNA

tendencja do podejmowania i kontynuowania zachowania

ze względu na sama jego treść

tendencja do podejmowania i kontynuowania
zachowania ze względu na zewnętrzne korzyści z
nim związane

Psychologia motywacji odwołuje się do popędów biologicznych i wyższych potrzeb człowieka.
Wyjaśnia przyczyny dążenia i unikania pewnych zdarzeń oraz powody angażowania się
w wykonywanie poszczególnych działań

Hierarchia potrzeb wg Maslowa





















Motywacja społeczna
MOTYWACJA SPOŁECZNA związana jest z wpływem, jaki wywiera na nasze zachowanie obecność
innych ludzi

SZACUNKU

SAMOAKCEPTACJI

PRZYNALE

Ż

NO

Ś

CI I MIŁO

Ś

CI

BEZPIECZE

Ń

STWA

FIZJOLOGICZNE

P

O

T

R

Z

E

B

Y

SAMOREALIZACJI

wzrostu

niedoboru

48

FACYLITACJA SPOŁECZNA

PRÓŻNIACTWO SPOŁECZNE

w obecności innych osób poziom wykonania
zadania jest z reguły wyższy niż zazwyczaj
(wyjątek: zadania bardzo trudne są w takich
warunkach wykonywane gorzej)

Mechanizmy:

•

lęk przed oceną

•

rozproszenie uwagi = wzrost pobudzenia

•

niepewność i obserwacja społeczna

•

autoprezentacja

obniżenie aktywności niektórych członków grupy
w

sytuacji,

gdy

niemożliwa

jest

ocena

indywidualnego wkładu w wykonanie zadania
(ułatwia wykonanie zadań trudnych)

Mechanizm:

brak napięcia wywołanego lękiem przed oceną

Rozproszenie odpowiedzialności jest zjawiskiem polegającym na tym, że im większa jest liczba
świadków danego wydarzenia, tym mniejsze jest ich poczucie odpowiedzialności za rozwój
wypadków.
Motywacja w uczeniu się
Na motywację zewnętrzną składają się:

nagrody i kary,

oceny szkolne,

osobowość nauczyciela (jego stosunek do ucznia),

wpływ grupy,

otoczenie ucznia.

Na motywację wewnętrzną składają się:

potrzeba zdobywania wiedzy,

zainteresowanie szkolną,

ambicja,

dążenia życiowe,

przekonanie o praktycznej przydatności nauki.

Różnice indywidualne

•

osobowość

•

temperament

•

cechy fizyczne

•

inteligencja

•

płeć

•

wiek

Temperament i osobowość
Osobowość - zespół względnie stałych cech psychicznych jednostki, decydujący o stałości
i międzysytuacyjnej spójności zachowań; jest to wewnętrzna organizacja mechanizmów
poznawczych, emocjonalnych i motywacyjnych decydująca o poczuciu własnej tożsamości, kontroli
impulsów, wyborze celów i programów działania oraz o stosunku do świata
Temperament to biologicznie uwarunkowany, związany z typem układu nerwowego styl zachowania;
na jego podłożu kształtowane są społecznie uwarunkowane cechy jednostki, które nazywamy
osobowością

Typologia temperamentu Hipokratesa-Galena

49

Teoria czynników osobowości Eysencka

Model Wielkiej Piątki

50

EKSTRAWERSJA

UGODOWOŚĆ

SUMIENNOŚĆ

STABILNOŚĆ
EMOCJONALNA

OTWARTOŚĆ NA
DOŚWIADCZENIA

WYSOKA:
serdeczność
towarzyskość
aktywność
pozytywne emocje
poszukiwanie doznań
asertywność

WYSOKA:
szczerość
ufność
altruizm
ustępliwość
skromność
delikatność

WYSOKA:
samodyscyplina
obowiązkowość
kompetencja
dążenie do osiągnięć
rozwaga
porządek

WYSOKA:
pewność siebie
opanowanie
siła
samoocena
odporność na stres
realizm

WYSOKA:
fantazja
estetyka
uczuciowość
działanie
idee
wartości

NISKA
(INTROWERSJA):
nieufność
unikanie innych
pasywność
negatywne emocje
wycofanie
lękliwość
ostrożność

NISKA:
podejrzliwość
nieufność
egoizm
upór
gruboskórność
konfliktowość
wrogość

NISKA:
brak dyscypliny
nieodpowiedzialność
brak kompetencji
brak ambicji
lekceważenie
bałaganiarstwo
niedokładność

NISKA:
lęk
wrogość
niepewność
impulsywność
wrażliwość
samoświadomość
słabość

NISKA:
konwencjonalizm
przyziemność
ograniczenie
stagnacja
sztywność
bezrefleksyjność
brak wyobraźni

Inteligencja
Inteligencją nazywamy zdolność przystosowywania się do okoliczności dzięki dostrzeganiu
abstrakcyjnych relacji, korzystaniu z uprzednich doświadczeń i skutecznej kontroli nad własnymi
procesami poznawczymi
Inteligencja płynna g

f

- w teorii inteligencji Charlesa Spearmana, rozwijanej później przez Raymonda

Cattella inteligencja zdeterminowana przez czynnik biologiczny, genetyczny. Jest utożsamiana z
wrodzoną inteligencją, inteligencją niewyuczoną, szybkością procesów umysłowych, czy szybkością i
jakością przesyłania impulsów nerwowych w neuronach, "tym z czym się rodzimy", potencjałem
intelektualnym.
Inteligencja skrystalizowana aspekt inteligencji obejmujący wiedzę przyswajaną przez daną osobę i
zdolność dostępu do niej.

Znaczenie różnic indywidualnych w psychologii kierowcy
cechy osobowości/temperamentu zwiększające prawdopodobieństwo ryzykownych zachowań:

niestabilność emocjonalna

poszukiwanie stymulacji

niska ugodowość

charakterystyki poznawcze mające wpływ na zdolność kierowania pojazdem:

czas reakcji

zdolność koncentracji uwagi

umiejętność oceny sytuacji (prędkość, odległość itp.)

zdolności decyzyjne

koordynacja czynności

Płeć i wiek kierowców
Kobiety i mężczyźni statystycznie powodują podobną ilość wypadków.

51

Kobiety częściej powodują wypadki niegroźne (np. stłuczki parkingowe). Wypadki powodowane przez
mężczyzn częściej związane są z agresywnym zachowaniem lub spożyciem alkoholu.
Zagrożenie związane z wiekiem dotyczy zarówno kierowców młodych, co związane jest z brakiem
doświadczenia i skłonnością do brawury, jak i kierowców w podeszłym wieku, u których nastąpiło
obniżenie funkcji poznawczych i czasu reakcji. Ale…

Największe nasilenie wypadków ma miejsce w weekendy.
Zjawisko „wypadków dyskotekowych”.

Rola doświadczenia w kierowaniu pojazdem
Częstą przyczyną wypadków jest błędne przekonanie o własnej niezawodności. Problem też dotyczy
nie tylko kierowców młodych stażem.
Znaczenie doświadczenia:

ugruntowana automatyzacja czynności motorycznych

umiejętność reagowania w nietypowych sytuacjach

rozwinięte poczucie odpowiedzialności

szybszy czas reakcji

lepsza umiejętność przewidywania, znajomość potencjalnych zagrożeń

młody kierowca ≠ niedoświadczony kierowca
Świeżo upieczony kierowca:

często nie miał możliwości sprawdzić się w trudnych warunkach na drodze, jeździe poza
miastem lub nocą

nie ma wyrobionych nawyków związanych z bezpieczną jazdą

weryfikuje swoją jeszcze nieugruntowaną wiedzę w sytuacjach rzeczywistych

nieustabilizowana pewność siebie (zbyt wysoka lub zbyt niska)

Typy drogowe
Artykuł Wojciecha Markiewicza; POLITYKA nr 41/2005
10 typów powszechnych zachowań powodujących wzmożone ryzyko na drodze:

1.

Kierowca na bani

2.

Mistrz kierownicy, rajdowiec

3.

Mad Max

4.

Nauczyciel drogowy

5.

Niedzielny

6.

Cham

52

7.

Komórkowiec

8.

Back seat driver

9.

Discomuł

10.

Easy rider: motocyklista

Substancje psychoaktywne

•

Stymulanty czyli substancje pobudzające ośrodkowy układ nerwowy (np.

amfetamina i jej pochodne, kokaina, kofeina) niwelują poczucie zmęczenia, wywołują
nadaktywność psychoruchową, zaburzenia pracy serca, rozszerzenie źrenic, euforię,
brak krytycyzmu co do własnych zachowań.

•

Depresanty czyli substancje działające opóźniająco na ośrodkowy układ nerwowy (w

tym niektóre środki uspokajające, nasenne lub przeciwbólowe, alkohol, kodeina,
opium, tramadol, morfina, heroina) wywołują zaburzenia świadomości, senność,
otępienie, utratę koordynacji ruchów i mowy.

•

Psychodeliki czyli substancje wywołujące zaburzenia w ośrodkowym układzie
nerwowym (skopolamina, atropina, meskalina, LSD-25, ketamina, psylocybina,
ecstasy) wywołują poczucie odrealnienia, zaburzenia w spostrzeganiu rzeczywistości,
poczucie osamotnienia, zaburzenia równowagi i in.

•

Konopie indyjskie i ich pochodne (THC), np. marihuana i haszysz, wykazują
specyficzne działanie, które nosi cechy zarówno pobudzenia, jak i opóźnienia OUN;
mogą temu towarzyszyć również stany podobne do wywołanych środkami
psychodelicznymi. Przyspieszenie tętna, zwiększenie apetytu, zaburzenia uwagi i
pamięci, pogorszenie koordynacji ruchowej, poczucie odprężenia, poczucie absurdu.

http://narkotyki.esculap.pl/index.htm


Jak poznać, że ktoś może być pod wpływem narkotyków?

•

nadmierne pobudzenie lub nadmierna ospałość

•

problem z koncentracją

•

niewyraźna wymowa, mówienie zbyt szybkie lub zbyt wolne, zlewanie się wyrazów

•

zaburzenia równowagi i koordynacji ruchów

•

zaczerwienione oczy

•

zbyt rozszerzone lub zwężone źrenice, brak reakcji na światło

•

nietypowe zachowanie (np. wybuchy śmiechu bez powodu, drażliwość, agresja)

•

nadmierne pocenie się

Uwaga: wszystkie te objawy mogą mieć również inne źródło.

Wpływ alkoholu jako jedno z głównych zagrożeń w ruchu drogowym

W Polsce każdego roku zatrzymanych zostaje około 200 000 nietrzeźwych kierowców.
Powodują oni około 7 000 zdarzeń drogowych rocznie.
W powodowanych pod wpływem alkoholu wypadkach ginie co roku około 500 osób.

Wpływ alkoholu na sprawność kierowcy

pogarsza koordynację ruchów - trudności z wykonaniem dwóch i więcej czynności
jednocześnie

53

zmniejsza szybkość reakcji - wydłuża się czas reakcji (np. hamowania) w przypadku
dostrzeżenia niebezpieczeństwa

powoduje pogorszenie wzroku - problem z dostrzeżeniem szczegółów, świateł, znaków,
pieszych i innych przeszkód

ogranicza pole widzenia - zawęża normalne pole widzenia - od kąta 180° do bardzo wąskiego
przez co można nie zauważyć pojazdu nadjeżdżającego z bocznej drogi

powoduje błędną ocenę odległości i szybkości - samochód, pas jezdni lub drzewo mogą
wydawać się dużo dalej niż są w rzeczywistości

Alkohol ma działanie otępiające – może wpływać na osłabienie mechanizmów uwagi.
Powoduje także skłonność do brawurowego zachowania się i osłabia poczucie odpowiedzialności.

ZABURZENIA POWODOWANE PRZEZ ALKOHOL W ORGANIZMIE KIEROWCY

Ilość promili

Objawy

>4

śpiączka

3-4

spadek ciśnienia krwi, obniżenie temperatury, możliwy powolny zanik funkcji oddechowych

2-3

zaburzenia mowy, wzmożona senność, obniżenie zdolności kontroli własnego poruszania się i
zachowania

1-2

zaburzenie koordynacji mięśniowej i równowagi, osłabienie sprawności intelektualnej i
pamięci, brawura, opóźnienie czasu reakcji, wahania nastroju (euforia, agresja)

0,8

błędna ocena własnych możliwości, znaczne obniżenie samokontroli i koncentracji

0,5

zmniejszenie zdolności rozpoznawania sytuacji, pobudliwość, upośledzenie koordynacji
wzrokowo-ruchowej, pogorszenie ostrości widzenia i oceny odległości, opóźnienie adaptacji
oka na ciemność i ruchome źródła światła

0,3

drobne zaburzenia równowagi i koordynacji, gorsze spostrzeganie kształtów przedmiotów w
oddali

0,2

dłuższe spostrzeganie

0,1

rozproszona uwaga

54

Bezpieczna ilość
Nie ma czegoś takiego – nawet te same osoby mogą różnie reagować na podobną ilość alkoholu w
zależności od stanu psychofizycznego i uwarunkowań zewnętrznych.
Rozkład alkoholu zależy od płci oraz sprawności procesu metabolizmu. Nie zależy natomiast od
kondycji zdrowotnej organizmu, przyjmowanych leków, napięcia wewnętrznego i okoliczności
stresowych. Wszystkie te okoliczności mają wpływ na to, jak czujemy się po alkoholu (tj. czy czujemy
się upojeni, czy nie), ale nie mają wpływu na stężenie alkoholu we krwi.

Mity związane ze spożywaniem alkoholu
Wytrzeźwieję, gdy napiję się kawy.
Kawa nie usunie alkoholu z Twojego organizmu. Usuwa go wątroba. Kofeina zawarta w kawie jest
stymulatorem, który znosi efekt senności wywołany alkoholem. Jednak nie powoduje wytrzeźwienia.

Wyjdę na świeże powietrze, to wytrzeźwieję.
Ani świeże powietrze, ani zimny prysznic nie przyspieszą procesu trawienia alkoholu.

Nie mam daleko do domu.
Jazda po alkoholu nigdy nie jest bezpieczna.

Pojadę wolno i ostrożnie.
Alkohol zakłóca wyczucie odległości i prędkości, opóźnia reakcje kierowcy.

Piłem tylko piwo bezalkoholowe.
Piwo bezalkoholowe również zawiera alkohol - do 1,5%. Jeśli wypije się go więcej, skutek będzie
podobny. Np. 1l piwa 1% zawiera 1 porcję standardową, a 750 ml piwa 1,5% zawiera 1,13 porcji
standardowej. Organizm może nie zdążyć zneutralizować spożytego alkoholu na bieżąco: pamiętaj -
średnio 1 porcja standardowa na godzinę.

55

Zjem coś miętowego - policjant nie wyczuje, że piłem alkohol.
Zapach miętowych cukierków na pewno wzbudzi podejrzenia policjantów. Zaproponują użycie
alkomatu lub odwiozą do przychodni lekarskiej w celu zbadania poziomu alkoholu we krwi lub
moczu. (Wszystkie trzy badania są tak samo ważne w świetle prawa).

Dużo zjadłem, więc mogę więcej wypić. / Zjem coś to wytrzeźwieję.
Alkohol jest szybko wchłaniany do krwiobiegu, a tylko niewielka jego część przedostaje się przez
ścianki żołądka. Duża ilość trawionego jedzenia może rozcieńczyć alkohol, ale go nie usunie ani nie
zneutralizuje.

Więcej ważę od innych, więc mogę więcej wypić.
Jest bardzo prawdopodobne, że osoba drobna, lekka (szczególnie kobieta) poczuje szybciej efekt
wypitego alkoholu. Jednak wielkość i waga ciała nie wpływają na szybkość przemiany alkoholu i nie
gwarantują trzeźwości.

Jest ciepło, więc szybko wypocę wypity alkohol.
Tylko 6-10% alkoholu jest wydalane przez skórę, w oddechu lub moczu. 90-94% alkoholu musi ulec
rozkładowi w wątrobie, najpierw na aldehyd octowy, potem na dwutlenek i wodę.

Piłam tylko lekkie drinki (szampana, słabe piwo).
Nawet jeżeli nie czujemy smaku alkoholu w drinku, nie oznacza to, że jest go mniej lub jest mniej
szkodliwy. Inne składniki mogą neutralizować smak, ale nie działanie alkoholu.

Pijani kierowcy jako problem społeczny
Istnieje nieformalna akceptacja społeczna dla siadania za kierownicę „na podwójnym gazie”.
Przykłady argumentacji zatrzymanych kierowców:



Konieczność – po prostu musiał wrócić jakoś do domu



Zabrakło – musiał pojechać po alkohol w trakcie imprezy



Blisko – miał przejechać tylko niewielką odległość



Wypadek – właśnie się dowiedział o ważnym wydarzeniu w rodzinie



Najbardziej trzeźwy – wypił najmniej z całego towarzystwa, więc został kierowcą grupy



Dobre samopoczucie – nie czuł się pijany, więc nie stwarzał zagrożenia



Nie planował – wypił w trakcie nieoczekiwanego spotkania towarzyskiego

Tłumaczenia naiwne, wskazujące na niezrozumienie powagi sytuacji i świadczące o tym, że złapani
przywykli do tego, że otoczenie przymyka oko na jazdę po pijanemu.

Jak zapobiegamy?

społeczne kampanie reklamowe

naświetlanie problemu w mediach

środki prawne

edukacja i reedukacja uczestników ruchu drogowego

Rozwiązanie problemu niemożliwe bez zmiany postaw społeczeństwa wobec problemu.

Naświetlenie problemu w mediach

Telewizyjne raporty z sytuacji na drogach w momentach krytycznych (długie weekendy,
Święto Zmarłych).

Jednoznaczne potępienie dla spożywania alkoholu przez kierowców.

Artykuły w prasie.

Włączenie się mediów w rozpowszechnianie materiałów stosowanych w kampaniach
reklamowych.

Jak rozpoznać nietrzeźwego kierowcę?

56

przekracza linie na jezdni lub wręcz jedzie niewłaściwą stroną jezdni

robi bardzo szerokie zakręty

jedzie bardzo powoli

zatrzymuje się lub hamuje gwałtownie i bez powodu

jedzie nierównym tempem

powoli reaguje na sytuacje na drodze

przeklina, jest nadmiernie pobudliwy, wymachuje rękoma

jedzie biernie za jakimś pojazdem

skręca ostro i/lub tam gdzie jest zakaz wjazdu

jedzie bez świateł, kierunkowskazów

Jeżeli jedziesz przed nietrzeźwym kierowcą - pozwól, aby Ciebie wyminął. Jeśli jest przed Tobą -
utrzymuj odpowiedni dystans. Jeżeli zbliża się do Ciebie - zatrzymaj się na poboczu i poczekaj aż
odjedzie. Powiadom policję tak szybko, jak to możliwe, podając kolor i markę samochodu, numer
rejestracyjny i kierunek, w którym nietrzeźwy kierowca zmierza.


Agresja
Agresja jest to zachowanie ukierunkowane na zewnątrz lub do wewnątrz, mające na celu
spowodowanie szkody fizycznej lub psychicznej

Teoria frustracji - agresji – teoria, według której zachowania agresywne są poprzedzone przez
frustrację

Uczestnicy Światowej Internetowej Konferencji nt. Agresji w ruchu drogowym (Kanada, październik
2000r.) zaproponowali następującą definicję:
„Zachowanie kierowcy jest agresywne, gdy jest świadome, zwiększa prawdopodobieństwo wypadku i
jest motywowane zniecierpliwieniem, irytacją, wrogością i/lub pośpiechem".

Formy zachowań agresywnych:
bezpośrednia napaść fizyczna, agresja słowna, straszenie innych kierowców, duża prędkość,
zajeżdżanie drogi, nagłe hamowania, nieprzyzwoite gesty, wymuszenia, przyspieszanie na żółtym
świetle, częste zmiany pasa ruchu, ruszanie z piskiem opon

Czy jesteś agresywnym kierowcą?

Zdarza mi się niekiedy zajeżdżać innym drogę.

Zwykle chcę przejechać wyznaczoną trasę w jak najkrótszym czasie.

Większość kierowców jeździ słabo, bądź zdecydowanie źle.

Należę do grupy najsprawniejszych kierowców.

Zdarza mi się trąbić na innych kierowców, pieszych, czy rowerzystów, gdy na to zasłużą.

Zdarza mi się pokazywać innym użytkownikom drogi obraźliwe gesty, gdy na to zasłużą.

Zdarza mi się pokazywać innym użytkownikom drogi, co o nich i ich
zachowaniu myślę, gdy zachowują się głupio na drodze.

Zdarzyło mi się, że ze złości na głupie i niebezpieczne zachowanie innego kierowcy uderzyłem
jego samochód, albo chciałem „przyłożyć” samemu kierowcy.

Zdarza mi się ścigać z innymi kierowcami, albo gwałtownie ruszać z miejsca.

Zdarzyło mi się zajechać komuś „za karę” drogę.

Nie lubię, gdy wyprzedza mnie inny samochód.

Zdarza mi się nie zapinać pasów.

Lubię słuchać w samochodzie głośnej muzyki.

Zdarza mi się włożyć mocniejsze niż przepisowe żarówki w reflektory samochodu.

Przyczyny agresji na drogach

57

Motywy jazdy agresywnej, zagrażającej innym:
– wzrost samooceny,
– uznanie rówieśników,
– dowód sprawności,
– potwierdzenie poczucia kontroli nad pojazdem,
– odreagowanie innej stresującej, trudnej sytuacji.
Agresja na drodze:
– anonimowość, możliwość ucieczki,
– chęć sprawdzenia się, na co mnie stać, kolejne wyzwanie
– widok innych agresywnych kierowców,
– brak społecznego potępienia,
– słaba kontrola własnych emocji, niska tolerancja na stres, środki psychoaktywne.

Jazda ofensywna a jazda defensywna
Ofensywna, agresywna jazda to główna przyczyna wypadków drogowych.
Defensywna, spokojna jazda to obrona przed wypadkami.
Jazda defensywna to:

Branie pod uwagę możliwości i potrzeb innych uczestników ruchu

Tolerancja dla innych

Realistyczna ocena własnych możliwości

Umiejętność przewidywania

Jazda z prędkością bezpieczną dla danych warunków

Zachowanie bezpiecznej odległości od pojazdu poprzedzającego

Kontrolowanie własnych emocji

Odpowiedzialność i szacunek wobec innych uczestników ruchu

Jak uniknąć agresji ze strony innych?

nie traktuj problemów na drodze zbyt osobiście;

unikaj kontaktu wzrokowego z innymi kierowcami (to często odbierane jest jako prowokacja i
“zaproszenie” do konfrontacji);

nie pokazuj obraźliwych gestów (bo jest to zaproszenie do awantury);

używaj klaksonu jedynie w ostateczności (nawet uprzejme ostrzeżenie może zostać odczytane
jako “zaproszenie” do awantury);

staraj się trzymać prawego pasa ruchu (agresywny i przekraczający przepisy kierowca może
uznać, że specjalnie blokujesz mu drogę);

stojąc na światłach staraj się nie blokować pasa do skrętu w prawo (agresywny i
przekraczający przepisy kierowca może uznać, że złośliwie zablokowałeś mu drogę);

planuj przejazd z pewnym zapasem czasu, by się specjalnie nie śpieszyć;

gdy spotkasz na drodze “gniewnego kierowcę” uśmiechnij się i gestem przeproś, nawet jeśli
w niczym nie zawiniłeś (taki gest łagodzi negatywne emocje i blokuje dalsze zachowania
agresywne).

Przeciwdziałanie agresji na drogach

edukacja uczestników ruchu drogowego

kampanie reklamowe

prawodawstwo

monitoring dróg

ograniczenie presji czasu w pracy kierowców zawodowych

poprawienie stanu i przepustowości dróg

Stres w ruchu drogowym

58

może być przyczyną agresywnych zachowań

jeśli jest zbyt silny, upośledza sprawność psychofizyczną i decyzyjność kierowcy

może powodować trwałe problemy zdrowotne

Stres
Stres – stan pobudzenia organizmu związany z potrzebą adaptacji do nowych warunków
Stresory - bodźce zewnętrzne sprawiające, że podejmujemy działania by przystosować się do nowej
sytuacji

Stres w powszechnym odbiorze jest uważany za zjawisko szkodliwe. W rzeczywistości działanie
niepożądane przynosi jedynie stres zbyt silny (przekraczający indywidualne możliwości adaptacyjne
jednostki) lub zbyt długotrwały. Stres umiarkowany zwiększa możliwości radzenia sobie z
wymaganiami adaptacyjnymi otoczenia, dzięki czemu umożliwia rozwój psychiczny. Wielu badaczy
zjawiska określa go jako podstawowy czynnik rozwoju.
Przyczyny stresu w ruchu drogowym:

trudne sytuacje na drodze

udział w zdarzeniu drogowym

duże zagęszczenie środków transportu

zła organizacja ruchu

kiepski stan dróg

zachowania innych uczestników ruchu drogowego

lęk przed wypadkiem

presja czasu

Efekty oddziaływania stresu:

trudności w podjęciu decyzji, postrzeganie sytuacji jako zagrożenia, a nie wyzwania

zmiana funkcjonowanie umysłu: generowanie negatywnych myśli, zawężenie uwagi,
upośledzenie zdolności koncentracji, obniżenie zdolności radzenia sobie z trudnościami,
utrata cennej energii poprzez doświadczanie roztargnienia, lęku, frustracji

długotrwałe objawy fizyczne: przyspieszone bicie serca, wzrost aktywności gruczołów
potowych, zimna skóra, zimne kończyny - dłonie i stopy, mdłości, przyspieszony oddech,
napięcie mięśni, suchość ust, potrzeba oddania moczu, biegunka.

Zaburzenia zdrowotne wywołane stresem

problemy mięśniowo-szkieletowe

problemy psychologiczne (napięcie, zmęczenie)

bóle głowy, migreny

59

dolegliwości żołądkowo-jelitowe

zaburzenia snu

Sposoby niwelowania stresu w pracy kierowcy:

regulacje dotyczące czasu pracy

ergonomia użytkowanego pojazdu

dostosowanie wymagań do możliwości

Zespół stresu pourazowego
Inaczej PTSD (ang.: post-traumatic stress disorder) - rodzaj przewlekłego zaburzenia

lękowego będący efektem przeżycia traumatycznego wydarzenia.

Niekiedy występuje u ofiar i sprawców, a nawet świadków wypadków drogowych, przejawia

się między innymi w:

przeżywaniu na nowo urazowej sytuacji w natrętnych wspomnieniach i koszmarach

sennych

poczuciu odrętwienia i przytępienia uczuciowego

odizolowaniu od innych ludzi

niezdolności do przeżywania przyjemności

unikaniu działań i sytuacji, które mogłyby przypomnieć przebyty uraz

stanie nadmiernego pobudzenia wegetatywnego z nadmierną czujnością i wzmożoną

reaktywnością na bodźce oraz bezsennością

depresji i myślach samobójczych

Objawy PTSD mogą wystąpić z pewnym opóźnieniem i utrzymywać się do kilku miesięcy lub

nawet lat. Osoby cierpiące na to zaburzenie będą unikać miejsc i sytuacji kojarzących się z
przykrym przeżyciem.