Strona główna

  > 

Zaburzenia mowy

  > 

Rozpoznanie i terapia

Dyzartria ‐ klasyfikacje

Podział dyzartrii według kryterium przyczynowego

Istnieje kilka przyczyn dyzartrii, które jednocześnie stanowią podstawę jej rozróżnienia.

Na podstawie kryterium przyczynowego powstała zarówno klasyfikacja M. Sovaka (1978), jak i I. Styczek (1980). Autorzy ci wyróżniają następujące
rodzaje dyzartrii:

W literaturze przedmiotu spotyka się również inne klasyfikacje dyzartrii uwzgl ędniające kryterium lokalizacji, tj. poziom uszkodzenia o środkowego
układu nerwowego. Należą do nich: klasyfikacja E. N. Winiarskiej (1973) i A. M. Pulatov. Wyró żnia się w niej 3 formy dyzartrii:

Uszkodzenie obszarów oznaczonych na schemacie (zob. rys.) nast ępującymi symbolami: A, B, C, D i cyframi 1, 2, 3, a tak że symbolami: a, b
wywołuje następujące rodzaje dyzartrii:

A ‐ dyzartria korowa; 1 ‐ dyzartria piramidowa; B lub/i 2 ‐ dyzartria pozapiramidowa; C lub/i 3 ‐ dyzartria móżdżkowa; D lub/i a, b ‐ dyzartria
opuszkowa.

Rys. Schemat typów dyzartrii
Źródło: Logopedia‐ pytania i odpowiedzi.Podręcznik akademicki
(red.): Gałkowski T., Jastrzębowska G. Opole, 1999

I Neuron centralny:

1. drogi piramidowe; A ‐ kora mózgowa (okolica ruchowa kory mózgowej w oby półkulach);
2. drogi układu pozapiramidowego; B ‐ ośrodki podkorowe układu pozapiramidowego (tj. ciało prątkowane składające się z jądra ogoniastego

i skorupy, gałka blada, jądro podwzgórzowe, jądro czerwone i istota czarna Soemmeringa);

3. drogi móżdżkowe; C ‐móżdżek; D ‐opuszka (rdzeń przedłużony i most Varola).

II Neuron obwodowy:

a ‐ jądra nerwów czaszkowych znajdujące się w opuszce; b ‐ przebieg motorycznego nerwu obwodowego; c ‐ zakończenie nerwu w mięśniach aparatu
mowy.

Podział dyzartrii według kryterium miejsca uszkodzenia, charakteru i rozległości

Klasyfikacja A. Pruszewicza (1992) uwzględnia miejsce uszkodzenia CUN, charakter uszkodzenia i jego rozległość wzdłuż osi nerwowej zawiadującej
czynnościami artykulacji. Pruszewicz wyróżnia:

Podział dyzartrii według kryterium objawowego

Innym podzia łem jest klasyfikacja zaproponowana przez P. L. Darleya i jego wspó łpracowników (1975, 1978). Autorzy ci, uwzgl ędniając fakt,
że pomimo tych samych cech neurologicznych i takiej samej diagnozy cz ęsto występują różne objawy zaburzeń mowy, zaproponowali podział na 6
następujących rodzajów dyzartrii:

W praktyce rzadko spotyka się czyste postacie dyzartrii.

Autor: Marzena Mieszkowicz ‐ neurologopeda

Literatura:

1. Bannister S. R. ‐ Neurologia kliniczna, Bielsko‐Biała 1992.
2. Diagnostyka różnicowa objawów chorobowych, red. F. Kokot, Warszawa 1990.
3. Diagnoza i terapia zaburzeń mowy, red. T. Gałkowski, Z. Tarkowski, T. Zaleski, Lublin 1993.
4. Dowżenko A., Jakimowicz W.‐ Choroby układu nerwowego, Warszawa 1982.
5. Herman E. ‐ Diagnostyka chorób ukladu nerwowego, Warszawa 1982.
6. Jakimowicz W. ‐ Neurologia kliniczna w zarysie. Podręcznik dla studentów medycyny, wyd. 3, Warszawa 1987.
7. Jastrzębowska G., Podstawy teorii i diagnozy logopedycznej, Opole 1998.
8. Lewandowski A., Tarkowski Z., Dyzartria. Wybrane problemy etiologii, diagnozy i terapii, Warszawa 1989.

Strona główna

  > 

Zaburzenia mowy

  > 

Rozpoznanie i terapia

dyzartrię korową ‐ powstałą w wyniku uszkodzenia okolicy ruchowej kory mózgowej;

dyzartrię piramidową (rzekomoopuszkową) ‐ wynikającą z uszkodzenia dróg piramidowych prowadzących od okolicy ruchowej kory do j ąder
nerwów czaszkowych zlokalizowanych w pniu mózgu (unerwiających narządy mowy);

dyzartrię pozapiramidową (podkorową) ‐ będącą następstwem uszkodzenia uk ładu pozapiramidowego (j ąder podkorowych: ciała pr ążkowanego
i gałki bladej), a także jądra czerwiennego i dróg nerwowych prowadzących od nich;

dyzartrię opuszkową ‐ powstałą w wyniku uszkodzenia jąder nerwów czaszkowych znajdujących się w opuszce lub nerwów z nich wychodzących
i unerwiających aparat artykulacyjny;

dyzartrię móżdżkową ‐ wywołaną uszkodzeniem móżdżku.

korową, mającą postać dyzartrii:

apraksyjnej postcentralnej ‐ kinestetycznej, w której zaburzone jest czucie artykulacyjnych układów, przede wszystkim układu spółgłosek,

apraksyjnej premotorycznej ‐ kinetycznej, w której występuje zaburzenie czasowej organizacji ruchów artykulacyjnych, połączone z rozpadem
tych ruchów na oddzielne elementy.

pseudoopuszkową (rzekomoopuszkową), powstającą w wyniku centralnego spastycznego i najcz ęściej obustronnego porażenia mi ęśni aparatu
mowy; najbardziej zaburzone są ruchy dowolne;

opuszkową, powstającą w wyniku wybiórczego, przeważnie lewo lub prawostronnego paraliżu mi ęśni aparatu mowy (j ęzyka, warg, podniebienia
miękkiego, krtani, żuchwy, mięśni oddechowych); występuje zaburzenie mimowolnych i dowolnych ruchów we współpracujących grupach mięśni.

d y z a r t r i  ę    k o r o w  ą, występującą w wyniku uszkodzeń kory mózgu w  obszarze pól wydawania g łosu (korowej reprezentacji mi ęśni
narządów mowy); często obok elementów mowy dyzartrycznej pojawiają się też zaburzenia typu afatycznego, co utrudnia identyfikację schorzenia;
przy uszkodzeniu jednej pó łkuli mózgu, powoduj ącym po łowiczne porażenie ruchowe (np. po udarze naczyniowym), dyzartria utrzymuje si ę
zazwyczaj tylko kilka dni i szybko ustępuje, pomimo utrzymywania się centralnego niedowładu nerwu twarzowego (apraksji twarzy); natomiast przy
uszkodzeniach obu półkul mózgu objawy są takie same jak przy dyzartrii nadjądrowej;

d y z a r t r i  ę    n a d j ą d r o w  ą (rzekomoopuszkową), powstającą w wyniku uszkodzeń korowych obu półkul lub uszkodzeń dróg korowo
jądrowych; cechuje ją spastyczny niedowład mięśni artykulacyjnych ‐ co powoduje spowolnienie mowy, trudności w tworzeniu dźwięków, zaburzenia
połykania ‐ oraz labilność emocjonalna lub zanik reakcji emocjonalnych;

d y z a r t r i  ę    j ą d r o w ą (opuszkową, wiotką), powstającą na skutek obwodowego niedowładu lub porażenia mięśni unerwianych przez jądra
nerwów czaszkowych (V, VII, IX, X, XII); cechuje si ę wiotkim niedowładem mi ęśni artykulacyjnych, mową opuszkową, tzn. cichą, niewyraźną,
zamazaną artykulacją, która ma zabarwienie nosowe;

d y z a r t r i  ę    m ó ż d ż k o w ą (ataktyczną), powstającą na skutek uszkodzenia móżdżkowego ośrodka koordynacji mowy, co prowadzi do
zaburzeń koordynacji funkcji mięśniowej; charakteryzuje się mową skandowaną, głośną, nieregularną, a czasem wybuchową;

d y z a r t r i  ę    p o d k o r o w  ą, będącą następstwem uszkodzeń jąder podkorowych (prążkowia, gałki bladej, jądra niskowzgórzowego, jądra
czerwiennego, istoty czarnej, jądra tworu siatkowatego), co powoduje zaburzenia ruchów i napi ęcia mi ęśni (dyskoordynację ruchu i napięcia
mięśniowego); wyst ępuje w dwóch odmianach: hipokinetyczno‐hipertonicznej (mowa cicha, monotonna, z wielokrotnym powtarzaniem części
wypowiedzi ‐ co określa się jako palilalię) oraz hiperkinetyczno‐hipotoniczną, która towarzyszy różnego rodzaju współruchom (atetozie, pląsawicy) ‐
zaburzenia dyzartryczne nasilają się na skutek mimowolnych ruchów mięśni twarzy i języka, zwykle przy wykonywaniu celowych czynności ruchowych
i pod wpływem czynników emocjonalnych;

d y z a r t r i  ę    o b w o d o w  ą (zwaną też dysglosją), będącą wiotkim porażeniem powstałym na skutek obwodowego uszkodzenia nerwów
unerwiających mięśnie narządów mowy (twarzy, podniebienia, języka i krtani); w zależności od tego, który nerw jest uszkodzony, występują różne
zaburzenia artykulacji, tzn. utrudniona jest wymowa różnych głosek; dyzartria obwodowa występuje też w wyniku nieprawidłowego przewodnictwa
nerwowo‐mięśniowego, przy nadwrażliwości skurczowej mięśni (jak w miastenii), lub obserwuje się ją w miokloniach, w których stany spastyczne
mięśni uzależnione są w dużej mierze od czynników emocjonalnych.

dyzartria wiotka
Powstaje w wyniku uszkodzenia neuronu ruchc wego lub nerwów obwodowych biegnących od tego neuronu do mięśni aparat i mowy, co powoduje
osłabienie, zwiotczenie mięśni np. żuchwy, warg, police ków, podniebienia miękkiego, gard ła, języka; jej najbardziej widocznymi obja wami są:
odczuwanie duszności w czasie mówienia, nosowe zabarwienie głosu hipotonia, osłabienie odruchów, zanik, drżenie lub nieprawidłowe ruchy;

dyzartria spastyczna
Powstaje w wyniku uszkodzenia uk ład piramidowego, który tworzy okolica ruchowa kory mózgowej wraz z od chodz ącym od niej szlakiem
piramidowym prowadzącym przez pie ń i rdze kr ęgowy do j ąder ruchowych rdzenia kr ęgowego; uszkodzenie tego uk ładu powoduje hipertonię,
czyli wzmożenie napięcia mięśniowego o charakterze spastycznym (kurczowym, scyzorykowym); jej najbardziej charakterystycznymi objawami są:
niskie natężenie głosu, przerwy w emisji głosu, chrapliwość i napięto‐zdławiony głos, zwolnione tempo mówienia i krótkie frazy, wolniejsze ruchy
warg, języka i podniebienia oraz niedowład dolnej części twarzy;

dyzartria ataktyczna
Wywołana jest uszkodzeniem mó żdżku i/lub dróg mó żdżkowych, co powoduje zaburzenia koordynacji ruchów oddechowych, fonacyjnych
i artykulacyjnych; charakteryzuje si ę: hipotonią, brakiem zró żnicowania w akcentowaniu, nadmiernym akcentowaniem wyrazów lub sylab
nieakcentowanych, nieregularnymi przerwami w artykulacji, przeci ąganiem fonemów i przeci ąganiem przerw mi ędzywyrazowych, zwolnionym
i nierytmicznym tempem mowy, co objawia si ę zaburzeniem płynności mowy, występowaniem chaotyczności ruchów, brakiem kontroli kierunku
ruchów i czasu ich trwania;

dyzartria hipokinetyczna
Powstaje w wyniku uszkodzenia uk ładu pozapiramidowego (na skutek choroby Parkinsona); jej główną cechą jest zredukowany ruch, co powoduje
jednostajność melodyki, zmniejszone akcentowanie, jednakową głośność, ponadto krótkie przyspieszone frazy, nagłe przyspieszanie i zwalnianie
tempa mowy, zatrzymywanie procesu mówienia spowodowane chwilami ciszy, czasami powtarzanie g łosek i sylab, szybkie, lecz ograniczone ruchy
języka i warg, w wyniku których głoski wymawiane są nieprecyzyjnie;

dyzartria hiperkinetyczna
Powstaje również w wyniku uszkodzenia układu pozapiramidowego, lecz jest nast ępstwem takich zaburzeń ruchowych, jak np. pląsawica, atatoza,
dystonia, kloniczne skurcze mi ęśni krtaniowo ‐gardłowo‐podniebiennych, organiczne dr żenie g łosu itd.; poj ęcie hiperkinezji stosuje si ę
w odniesieniu do ruchów mimowolnych, wykonywanych niezależnie od woli, które z kolei przeszkadzająca ruchach celowych; w zależności od rodzaju
zaburzeń ruchowych wyróżnia się kilka rodzajów dyzartrii hiperkinetycznej;

dyzartrie mieszane
Charakteryzują się występowaniem różnych cech, wymienionych powyżej rodzajów dyzartrii, co ma miejsce przy stwardnieniu bocznym zanikowym,
stwardnieniu rozsianym, chorobie Wilsona; wspólne pojawienie się i nasilenie jednych cech może zamazać odbiór innych.

            

Strona główna

  > 

Zaburzenia mowy

  > 

Rozpoznanie i terapia

Dyzartria ‐ klasyfikacje

Podział dyzartrii według kryterium przyczynowego

Istnieje kilka przyczyn dyzartrii, które jednocześnie stanowią podstawę jej rozróżnienia.

Na podstawie kryterium przyczynowego powstała zarówno klasyfikacja M. Sovaka (1978), jak i I. Styczek (1980). Autorzy ci wyróżniają następujące
rodzaje dyzartrii:

W literaturze przedmiotu spotyka się również inne klasyfikacje dyzartrii uwzgl ędniające kryterium lokalizacji, tj. poziom uszkodzenia o środkowego
układu nerwowego. Należą do nich: klasyfikacja E. N. Winiarskiej (1973) i A. M. Pulatov. Wyró żnia się w niej 3 formy dyzartrii:

Uszkodzenie obszarów oznaczonych na schemacie (zob. rys.) nast ępującymi symbolami: A, B, C, D i cyframi 1, 2, 3, a tak że symbolami: a, b
wywołuje następujące rodzaje dyzartrii:

A ‐ dyzartria korowa; 1 ‐ dyzartria piramidowa; B lub/i 2 ‐ dyzartria pozapiramidowa; C lub/i 3 ‐ dyzartria móżdżkowa; D lub/i a, b ‐ dyzartria
opuszkowa.

Rys. Schemat typów dyzartrii
Źródło: Logopedia‐ pytania i odpowiedzi.Podręcznik akademicki
(red.): Gałkowski T., Jastrzębowska G. Opole, 1999

I Neuron centralny:

1. drogi piramidowe; A ‐ kora mózgowa (okolica ruchowa kory mózgowej w oby półkulach);
2. drogi układu pozapiramidowego; B ‐ ośrodki podkorowe układu pozapiramidowego (tj. ciało prątkowane składające się z jądra ogoniastego

i skorupy, gałka blada, jądro podwzgórzowe, jądro czerwone i istota czarna Soemmeringa);

3. drogi móżdżkowe; C ‐móżdżek; D ‐opuszka (rdzeń przedłużony i most Varola).

II Neuron obwodowy:

a ‐ jądra nerwów czaszkowych znajdujące się w opuszce; b ‐ przebieg motorycznego nerwu obwodowego; c ‐ zakończenie nerwu w mięśniach aparatu
mowy.

Podział dyzartrii według kryterium miejsca uszkodzenia, charakteru i rozległości

Klasyfikacja A. Pruszewicza (1992) uwzględnia miejsce uszkodzenia CUN, charakter uszkodzenia i jego rozległość wzdłuż osi nerwowej zawiadującej
czynnościami artykulacji. Pruszewicz wyróżnia:

Podział dyzartrii według kryterium objawowego

Innym podzia łem jest klasyfikacja zaproponowana przez P. L. Darleya i jego wspó łpracowników (1975, 1978). Autorzy ci, uwzgl ędniając fakt,
że pomimo tych samych cech neurologicznych i takiej samej diagnozy cz ęsto występują różne objawy zaburzeń mowy, zaproponowali podział na 6
następujących rodzajów dyzartrii:

W praktyce rzadko spotyka się czyste postacie dyzartrii.

Autor: Marzena Mieszkowicz ‐ neurologopeda

Literatura:

1. Bannister S. R. ‐ Neurologia kliniczna, Bielsko‐Biała 1992.
2. Diagnostyka różnicowa objawów chorobowych, red. F. Kokot, Warszawa 1990.
3. Diagnoza i terapia zaburzeń mowy, red. T. Gałkowski, Z. Tarkowski, T. Zaleski, Lublin 1993.
4. Dowżenko A., Jakimowicz W.‐ Choroby układu nerwowego, Warszawa 1982.
5. Herman E. ‐ Diagnostyka chorób ukladu nerwowego, Warszawa 1982.
6. Jakimowicz W. ‐ Neurologia kliniczna w zarysie. Podręcznik dla studentów medycyny, wyd. 3, Warszawa 1987.
7. Jastrzębowska G., Podstawy teorii i diagnozy logopedycznej, Opole 1998.
8. Lewandowski A., Tarkowski Z., Dyzartria. Wybrane problemy etiologii, diagnozy i terapii, Warszawa 1989.

Strona główna

  > 

Zaburzenia mowy

  > 

Rozpoznanie i terapia

dyzartrię korową ‐ powstałą w wyniku uszkodzenia okolicy ruchowej kory mózgowej;

dyzartrię piramidową (rzekomoopuszkową) ‐ wynikającą z uszkodzenia dróg piramidowych prowadzących od okolicy ruchowej kory do j ąder
nerwów czaszkowych zlokalizowanych w pniu mózgu (unerwiających narządy mowy);

dyzartrię pozapiramidową (podkorową) ‐ będącą następstwem uszkodzenia uk ładu pozapiramidowego (j ąder podkorowych: ciała pr ążkowanego
i gałki bladej), a także jądra czerwiennego i dróg nerwowych prowadzących od nich;

dyzartrię opuszkową ‐ powstałą w wyniku uszkodzenia jąder nerwów czaszkowych znajdujących się w opuszce lub nerwów z nich wychodzących
i unerwiających aparat artykulacyjny;

dyzartrię móżdżkową ‐ wywołaną uszkodzeniem móżdżku.

korową, mającą postać dyzartrii:

apraksyjnej postcentralnej ‐ kinestetycznej, w której zaburzone jest czucie artykulacyjnych układów, przede wszystkim układu spółgłosek,

apraksyjnej premotorycznej ‐ kinetycznej, w której występuje zaburzenie czasowej organizacji ruchów artykulacyjnych, połączone z rozpadem
tych ruchów na oddzielne elementy.

pseudoopuszkową (rzekomoopuszkową), powstającą w wyniku centralnego spastycznego i najcz ęściej obustronnego porażenia mi ęśni aparatu
mowy; najbardziej zaburzone są ruchy dowolne;

opuszkową, powstającą w wyniku wybiórczego, przeważnie lewo lub prawostronnego paraliżu mi ęśni aparatu mowy (j ęzyka, warg, podniebienia
miękkiego, krtani, żuchwy, mięśni oddechowych); występuje zaburzenie mimowolnych i dowolnych ruchów we współpracujących grupach mięśni.

d y z a r t r i  ę    k o r o w  ą, występującą w wyniku uszkodzeń kory mózgu w  obszarze pól wydawania g łosu (korowej reprezentacji mi ęśni
narządów mowy); często obok elementów mowy dyzartrycznej pojawiają się też zaburzenia typu afatycznego, co utrudnia identyfikację schorzenia;
przy uszkodzeniu jednej pó łkuli mózgu, powoduj ącym po łowiczne porażenie ruchowe (np. po udarze naczyniowym), dyzartria utrzymuje si ę
zazwyczaj tylko kilka dni i szybko ustępuje, pomimo utrzymywania się centralnego niedowładu nerwu twarzowego (apraksji twarzy); natomiast przy
uszkodzeniach obu półkul mózgu objawy są takie same jak przy dyzartrii nadjądrowej;

d y z a r t r i  ę    n a d j ą d r o w  ą (rzekomoopuszkową), powstającą w wyniku uszkodzeń korowych obu półkul lub uszkodzeń dróg korowo
jądrowych; cechuje ją spastyczny niedowład mięśni artykulacyjnych ‐ co powoduje spowolnienie mowy, trudności w tworzeniu dźwięków, zaburzenia
połykania ‐ oraz labilność emocjonalna lub zanik reakcji emocjonalnych;

d y z a r t r i  ę    j ą d r o w ą (opuszkową, wiotką), powstającą na skutek obwodowego niedowładu lub porażenia mięśni unerwianych przez jądra
nerwów czaszkowych (V, VII, IX, X, XII); cechuje si ę wiotkim niedowładem mi ęśni artykulacyjnych, mową opuszkową, tzn. cichą, niewyraźną,
zamazaną artykulacją, która ma zabarwienie nosowe;

d y z a r t r i  ę    m ó ż d ż k o w ą (ataktyczną), powstającą na skutek uszkodzenia móżdżkowego ośrodka koordynacji mowy, co prowadzi do
zaburzeń koordynacji funkcji mięśniowej; charakteryzuje się mową skandowaną, głośną, nieregularną, a czasem wybuchową;

d y z a r t r i  ę    p o d k o r o w  ą, będącą następstwem uszkodzeń jąder podkorowych (prążkowia, gałki bladej, jądra niskowzgórzowego, jądra
czerwiennego, istoty czarnej, jądra tworu siatkowatego), co powoduje zaburzenia ruchów i napi ęcia mi ęśni (dyskoordynację ruchu i napięcia
mięśniowego); wyst ępuje w dwóch odmianach: hipokinetyczno‐hipertonicznej (mowa cicha, monotonna, z wielokrotnym powtarzaniem części
wypowiedzi ‐ co określa się jako palilalię) oraz hiperkinetyczno‐hipotoniczną, która towarzyszy różnego rodzaju współruchom (atetozie, pląsawicy) ‐
zaburzenia dyzartryczne nasilają się na skutek mimowolnych ruchów mięśni twarzy i języka, zwykle przy wykonywaniu celowych czynności ruchowych
i pod wpływem czynników emocjonalnych;

d y z a r t r i  ę    o b w o d o w  ą (zwaną też dysglosją), będącą wiotkim porażeniem powstałym na skutek obwodowego uszkodzenia nerwów
unerwiających mięśnie narządów mowy (twarzy, podniebienia, języka i krtani); w zależności od tego, który nerw jest uszkodzony, występują różne
zaburzenia artykulacji, tzn. utrudniona jest wymowa różnych głosek; dyzartria obwodowa występuje też w wyniku nieprawidłowego przewodnictwa
nerwowo‐mięśniowego, przy nadwrażliwości skurczowej mięśni (jak w miastenii), lub obserwuje się ją w miokloniach, w których stany spastyczne
mięśni uzależnione są w dużej mierze od czynników emocjonalnych.

dyzartria wiotka
Powstaje w wyniku uszkodzenia neuronu ruchc wego lub nerwów obwodowych biegnących od tego neuronu do mięśni aparat i mowy, co powoduje
osłabienie, zwiotczenie mięśni np. żuchwy, warg, police ków, podniebienia miękkiego, gard ła, języka; jej najbardziej widocznymi obja wami są:
odczuwanie duszności w czasie mówienia, nosowe zabarwienie głosu hipotonia, osłabienie odruchów, zanik, drżenie lub nieprawidłowe ruchy;

dyzartria spastyczna
Powstaje w wyniku uszkodzenia uk ład piramidowego, który tworzy okolica ruchowa kory mózgowej wraz z od chodz ącym od niej szlakiem
piramidowym prowadzącym przez pie ń i rdze kr ęgowy do j ąder ruchowych rdzenia kr ęgowego; uszkodzenie tego uk ładu powoduje hipertonię,
czyli wzmożenie napięcia mięśniowego o charakterze spastycznym (kurczowym, scyzorykowym); jej najbardziej charakterystycznymi objawami są:
niskie natężenie głosu, przerwy w emisji głosu, chrapliwość i napięto‐zdławiony głos, zwolnione tempo mówienia i krótkie frazy, wolniejsze ruchy
warg, języka i podniebienia oraz niedowład dolnej części twarzy;

dyzartria ataktyczna
Wywołana jest uszkodzeniem mó żdżku i/lub dróg mó żdżkowych, co powoduje zaburzenia koordynacji ruchów oddechowych, fonacyjnych
i artykulacyjnych; charakteryzuje si ę: hipotonią, brakiem zró żnicowania w akcentowaniu, nadmiernym akcentowaniem wyrazów lub sylab
nieakcentowanych, nieregularnymi przerwami w artykulacji, przeci ąganiem fonemów i przeci ąganiem przerw mi ędzywyrazowych, zwolnionym
i nierytmicznym tempem mowy, co objawia si ę zaburzeniem płynności mowy, występowaniem chaotyczności ruchów, brakiem kontroli kierunku
ruchów i czasu ich trwania;

dyzartria hipokinetyczna
Powstaje w wyniku uszkodzenia uk ładu pozapiramidowego (na skutek choroby Parkinsona); jej główną cechą jest zredukowany ruch, co powoduje
jednostajność melodyki, zmniejszone akcentowanie, jednakową głośność, ponadto krótkie przyspieszone frazy, nagłe przyspieszanie i zwalnianie
tempa mowy, zatrzymywanie procesu mówienia spowodowane chwilami ciszy, czasami powtarzanie g łosek i sylab, szybkie, lecz ograniczone ruchy
języka i warg, w wyniku których głoski wymawiane są nieprecyzyjnie;

dyzartria hiperkinetyczna
Powstaje również w wyniku uszkodzenia układu pozapiramidowego, lecz jest nast ępstwem takich zaburzeń ruchowych, jak np. pląsawica, atatoza,
dystonia, kloniczne skurcze mi ęśni krtaniowo ‐gardłowo‐podniebiennych, organiczne dr żenie g łosu itd.; poj ęcie hiperkinezji stosuje si ę
w odniesieniu do ruchów mimowolnych, wykonywanych niezależnie od woli, które z kolei przeszkadzająca ruchach celowych; w zależności od rodzaju
zaburzeń ruchowych wyróżnia się kilka rodzajów dyzartrii hiperkinetycznej;

dyzartrie mieszane
Charakteryzują się występowaniem różnych cech, wymienionych powyżej rodzajów dyzartrii, co ma miejsce przy stwardnieniu bocznym zanikowym,
stwardnieniu rozsianym, chorobie Wilsona; wspólne pojawienie się i nasilenie jednych cech może zamazać odbiór innych.

            

Strona główna

  > 

Zaburzenia mowy

  > 

Rozpoznanie i terapia

Dyzartria ‐ klasyfikacje

Podział dyzartrii według kryterium przyczynowego

Istnieje kilka przyczyn dyzartrii, które jednocześnie stanowią podstawę jej rozróżnienia.

Na podstawie kryterium przyczynowego powstała zarówno klasyfikacja M. Sovaka (1978), jak i I. Styczek (1980). Autorzy ci wyróżniają następujące
rodzaje dyzartrii:

W literaturze przedmiotu spotyka się również inne klasyfikacje dyzartrii uwzgl ędniające kryterium lokalizacji, tj. poziom uszkodzenia o środkowego
układu nerwowego. Należą do nich: klasyfikacja E. N. Winiarskiej (1973) i A. M. Pulatov. Wyró żnia się w niej 3 formy dyzartrii:

Uszkodzenie obszarów oznaczonych na schemacie (zob. rys.) nast ępującymi symbolami: A, B, C, D i cyframi 1, 2, 3, a tak że symbolami: a, b
wywołuje następujące rodzaje dyzartrii:

A ‐ dyzartria korowa; 1 ‐ dyzartria piramidowa; B lub/i 2 ‐ dyzartria pozapiramidowa; C lub/i 3 ‐ dyzartria móżdżkowa; D lub/i a, b ‐ dyzartria
opuszkowa.

Rys. Schemat typów dyzartrii
Źródło: Logopedia‐ pytania i odpowiedzi.Podręcznik akademicki
(red.): Gałkowski T., Jastrzębowska G. Opole, 1999

I Neuron centralny:

1. drogi piramidowe; A ‐ kora mózgowa (okolica ruchowa kory mózgowej w oby półkulach);
2. drogi układu pozapiramidowego; B ‐ ośrodki podkorowe układu pozapiramidowego (tj. ciało prątkowane składające się z jądra ogoniastego

i skorupy, gałka blada, jądro podwzgórzowe, jądro czerwone i istota czarna Soemmeringa);

3. drogi móżdżkowe; C ‐móżdżek; D ‐opuszka (rdzeń przedłużony i most Varola).

II Neuron obwodowy:

a ‐ jądra nerwów czaszkowych znajdujące się w opuszce; b ‐ przebieg motorycznego nerwu obwodowego; c ‐ zakończenie nerwu w mięśniach aparatu
mowy.

Podział dyzartrii według kryterium miejsca uszkodzenia, charakteru i rozległości

Klasyfikacja A. Pruszewicza (1992) uwzględnia miejsce uszkodzenia CUN, charakter uszkodzenia i jego rozległość wzdłuż osi nerwowej zawiadującej
czynnościami artykulacji. Pruszewicz wyróżnia:

Podział dyzartrii według kryterium objawowego

Innym podzia łem jest klasyfikacja zaproponowana przez P. L. Darleya i jego wspó łpracowników (1975, 1978). Autorzy ci, uwzgl ędniając fakt,
że pomimo tych samych cech neurologicznych i takiej samej diagnozy cz ęsto występują różne objawy zaburzeń mowy, zaproponowali podział na 6
następujących rodzajów dyzartrii:

W praktyce rzadko spotyka się czyste postacie dyzartrii.

Autor: Marzena Mieszkowicz ‐ neurologopeda

Literatura:

1. Bannister S. R. ‐ Neurologia kliniczna, Bielsko‐Biała 1992.
2. Diagnostyka różnicowa objawów chorobowych, red. F. Kokot, Warszawa 1990.
3. Diagnoza i terapia zaburzeń mowy, red. T. Gałkowski, Z. Tarkowski, T. Zaleski, Lublin 1993.
4. Dowżenko A., Jakimowicz W.‐ Choroby układu nerwowego, Warszawa 1982.
5. Herman E. ‐ Diagnostyka chorób ukladu nerwowego, Warszawa 1982.
6. Jakimowicz W. ‐ Neurologia kliniczna w zarysie. Podręcznik dla studentów medycyny, wyd. 3, Warszawa 1987.
7. Jastrzębowska G., Podstawy teorii i diagnozy logopedycznej, Opole 1998.
8. Lewandowski A., Tarkowski Z., Dyzartria. Wybrane problemy etiologii, diagnozy i terapii, Warszawa 1989.

Strona główna

  > 

Zaburzenia mowy

  > 

Rozpoznanie i terapia

dyzartrię korową ‐ powstałą w wyniku uszkodzenia okolicy ruchowej kory mózgowej;

dyzartrię piramidową (rzekomoopuszkową) ‐ wynikającą z uszkodzenia dróg piramidowych prowadzących od okolicy ruchowej kory do j ąder
nerwów czaszkowych zlokalizowanych w pniu mózgu (unerwiających narządy mowy);

dyzartrię pozapiramidową (podkorową) ‐ będącą następstwem uszkodzenia uk ładu pozapiramidowego (j ąder podkorowych: ciała pr ążkowanego
i gałki bladej), a także jądra czerwiennego i dróg nerwowych prowadzących od nich;

dyzartrię opuszkową ‐ powstałą w wyniku uszkodzenia jąder nerwów czaszkowych znajdujących się w opuszce lub nerwów z nich wychodzących
i unerwiających aparat artykulacyjny;

dyzartrię móżdżkową ‐ wywołaną uszkodzeniem móżdżku.

korową, mającą postać dyzartrii:

apraksyjnej postcentralnej ‐ kinestetycznej, w której zaburzone jest czucie artykulacyjnych układów, przede wszystkim układu spółgłosek,

apraksyjnej premotorycznej ‐ kinetycznej, w której występuje zaburzenie czasowej organizacji ruchów artykulacyjnych, połączone z rozpadem
tych ruchów na oddzielne elementy.

pseudoopuszkową (rzekomoopuszkową), powstającą w wyniku centralnego spastycznego i najcz ęściej obustronnego porażenia mi ęśni aparatu
mowy; najbardziej zaburzone są ruchy dowolne;

opuszkową, powstającą w wyniku wybiórczego, przeważnie lewo lub prawostronnego paraliżu mi ęśni aparatu mowy (j ęzyka, warg, podniebienia
miękkiego, krtani, żuchwy, mięśni oddechowych); występuje zaburzenie mimowolnych i dowolnych ruchów we współpracujących grupach mięśni.

d y z a r t r i  ę    k o r o w  ą, występującą w wyniku uszkodzeń kory mózgu w  obszarze pól wydawania g łosu (korowej reprezentacji mi ęśni
narządów mowy); często obok elementów mowy dyzartrycznej pojawiają się też zaburzenia typu afatycznego, co utrudnia identyfikację schorzenia;
przy uszkodzeniu jednej pó łkuli mózgu, powoduj ącym po łowiczne porażenie ruchowe (np. po udarze naczyniowym), dyzartria utrzymuje si ę
zazwyczaj tylko kilka dni i szybko ustępuje, pomimo utrzymywania się centralnego niedowładu nerwu twarzowego (apraksji twarzy); natomiast przy
uszkodzeniach obu półkul mózgu objawy są takie same jak przy dyzartrii nadjądrowej;

d y z a r t r i  ę    n a d j ą d r o w  ą (rzekomoopuszkową), powstającą w wyniku uszkodzeń korowych obu półkul lub uszkodzeń dróg korowo
jądrowych; cechuje ją spastyczny niedowład mięśni artykulacyjnych ‐ co powoduje spowolnienie mowy, trudności w tworzeniu dźwięków, zaburzenia
połykania ‐ oraz labilność emocjonalna lub zanik reakcji emocjonalnych;

d y z a r t r i  ę    j ą d r o w ą (opuszkową, wiotką), powstającą na skutek obwodowego niedowładu lub porażenia mięśni unerwianych przez jądra
nerwów czaszkowych (V, VII, IX, X, XII); cechuje si ę wiotkim niedowładem mi ęśni artykulacyjnych, mową opuszkową, tzn. cichą, niewyraźną,
zamazaną artykulacją, która ma zabarwienie nosowe;

d y z a r t r i  ę    m ó ż d ż k o w ą (ataktyczną), powstającą na skutek uszkodzenia móżdżkowego ośrodka koordynacji mowy, co prowadzi do
zaburzeń koordynacji funkcji mięśniowej; charakteryzuje się mową skandowaną, głośną, nieregularną, a czasem wybuchową;

d y z a r t r i  ę    p o d k o r o w  ą, będącą następstwem uszkodzeń jąder podkorowych (prążkowia, gałki bladej, jądra niskowzgórzowego, jądra
czerwiennego, istoty czarnej, jądra tworu siatkowatego), co powoduje zaburzenia ruchów i napi ęcia mi ęśni (dyskoordynację ruchu i napięcia
mięśniowego); wyst ępuje w dwóch odmianach: hipokinetyczno‐hipertonicznej (mowa cicha, monotonna, z wielokrotnym powtarzaniem części
wypowiedzi ‐ co określa się jako palilalię) oraz hiperkinetyczno‐hipotoniczną, która towarzyszy różnego rodzaju współruchom (atetozie, pląsawicy) ‐
zaburzenia dyzartryczne nasilają się na skutek mimowolnych ruchów mięśni twarzy i języka, zwykle przy wykonywaniu celowych czynności ruchowych
i pod wpływem czynników emocjonalnych;

d y z a r t r i  ę    o b w o d o w  ą (zwaną też dysglosją), będącą wiotkim porażeniem powstałym na skutek obwodowego uszkodzenia nerwów
unerwiających mięśnie narządów mowy (twarzy, podniebienia, języka i krtani); w zależności od tego, który nerw jest uszkodzony, występują różne
zaburzenia artykulacji, tzn. utrudniona jest wymowa różnych głosek; dyzartria obwodowa występuje też w wyniku nieprawidłowego przewodnictwa
nerwowo‐mięśniowego, przy nadwrażliwości skurczowej mięśni (jak w miastenii), lub obserwuje się ją w miokloniach, w których stany spastyczne
mięśni uzależnione są w dużej mierze od czynników emocjonalnych.

dyzartria wiotka
Powstaje w wyniku uszkodzenia neuronu ruchc wego lub nerwów obwodowych biegnących od tego neuronu do mięśni aparat i mowy, co powoduje
osłabienie, zwiotczenie mięśni np. żuchwy, warg, police ków, podniebienia miękkiego, gard ła, języka; jej najbardziej widocznymi obja wami są:
odczuwanie duszności w czasie mówienia, nosowe zabarwienie głosu hipotonia, osłabienie odruchów, zanik, drżenie lub nieprawidłowe ruchy;

dyzartria spastyczna
Powstaje w wyniku uszkodzenia uk ład piramidowego, który tworzy okolica ruchowa kory mózgowej wraz z od chodz ącym od niej szlakiem
piramidowym prowadzącym przez pie ń i rdze kr ęgowy do j ąder ruchowych rdzenia kr ęgowego; uszkodzenie tego uk ładu powoduje hipertonię,
czyli wzmożenie napięcia mięśniowego o charakterze spastycznym (kurczowym, scyzorykowym); jej najbardziej charakterystycznymi objawami są:
niskie natężenie głosu, przerwy w emisji głosu, chrapliwość i napięto‐zdławiony głos, zwolnione tempo mówienia i krótkie frazy, wolniejsze ruchy
warg, języka i podniebienia oraz niedowład dolnej części twarzy;

dyzartria ataktyczna
Wywołana jest uszkodzeniem mó żdżku i/lub dróg mó żdżkowych, co powoduje zaburzenia koordynacji ruchów oddechowych, fonacyjnych
i artykulacyjnych; charakteryzuje si ę: hipotonią, brakiem zró żnicowania w akcentowaniu, nadmiernym akcentowaniem wyrazów lub sylab
nieakcentowanych, nieregularnymi przerwami w artykulacji, przeci ąganiem fonemów i przeci ąganiem przerw mi ędzywyrazowych, zwolnionym
i nierytmicznym tempem mowy, co objawia si ę zaburzeniem płynności mowy, występowaniem chaotyczności ruchów, brakiem kontroli kierunku
ruchów i czasu ich trwania;

dyzartria hipokinetyczna
Powstaje w wyniku uszkodzenia uk ładu pozapiramidowego (na skutek choroby Parkinsona); jej główną cechą jest zredukowany ruch, co powoduje
jednostajność melodyki, zmniejszone akcentowanie, jednakową głośność, ponadto krótkie przyspieszone frazy, nagłe przyspieszanie i zwalnianie
tempa mowy, zatrzymywanie procesu mówienia spowodowane chwilami ciszy, czasami powtarzanie g łosek i sylab, szybkie, lecz ograniczone ruchy
języka i warg, w wyniku których głoski wymawiane są nieprecyzyjnie;

dyzartria hiperkinetyczna
Powstaje również w wyniku uszkodzenia układu pozapiramidowego, lecz jest nast ępstwem takich zaburzeń ruchowych, jak np. pląsawica, atatoza,
dystonia, kloniczne skurcze mi ęśni krtaniowo ‐gardłowo‐podniebiennych, organiczne dr żenie g łosu itd.; poj ęcie hiperkinezji stosuje si ę
w odniesieniu do ruchów mimowolnych, wykonywanych niezależnie od woli, które z kolei przeszkadzająca ruchach celowych; w zależności od rodzaju
zaburzeń ruchowych wyróżnia się kilka rodzajów dyzartrii hiperkinetycznej;

dyzartrie mieszane
Charakteryzują się występowaniem różnych cech, wymienionych powyżej rodzajów dyzartrii, co ma miejsce przy stwardnieniu bocznym zanikowym,
stwardnieniu rozsianym, chorobie Wilsona; wspólne pojawienie się i nasilenie jednych cech może zamazać odbiór innych.