>
Klasyfikacje jąkania
Klasyfikacja jąkania jest ci ągle dyskutowana. Głównym problemem jest ustalenie jasnych kryteriów podzia łu tego zaburzenia mowy. Na obecny stan
wiedzy można wskazać na 3 podstawowe kryteria:
l
fizjologiczne,
l
lingwistyczne,
l
psychologiczne.
Fizjologia jąkania nadal ustala jego somatyczne przyczyny i na tej podstawie wyróżnia:
l
jąkanie kloniczne (przeważają skurcze kloniczne),
l
jąkanie toniczne (przeważają skurcze toniczne),
l
jąkanie toniczno‐kloniczne (nasilenie skurczów klonicznych i tonicznych jest wyrównane).
Wymienione skurcze mogą lokalizować się w:
l
układzie oddechowym i wówczas rozpoznajemy jąkanie oddechowe,
l
układzie fonacyjnym i wówczas rozpoznajemy jąkanie fonacyjne,
l
układzie artykulacyjnym i wówczas rozpoznajemy jąkanie artykulacyjne.
Najczęściej skurcze spastyczne umiejscawiaj ą się w dwóch lub trzech uk ładach jednocze śnie i wtedy rozpoznajemy jedn ą z postaci j ąkania
mieszanego, np. jąkanie oddechowe‐fonacyjne, fonacyjno‐artykulacyjne lub oddechowo‐fonacyjne‐artykulacyjne.
Kombinacji rodzajów spastycznych skurczów i ich lokalizacji w aparacie mowy jest wiele. Wobec tego i szczegó łowych postaci jąkania jest du żo.
Rzadko występują w czystej formie. Najczęściej obserwujemy postacie mieszane jąkania.
Wiele kontrowersji wywołał podział jąkania na:
l
jąkanie fizjologiczne,
l
jąkanie prawdziwe.
Kałużyński (1971) twierdzi, że żadne argumenty nie przemawiają za istnieniem j ąkania fizjologicznego. Ale termin ten jest nadal stosowany dla
określenia zjawiska fizjologicznego powtarzania sylab (Pruszewicz, 1993). Termin j ąkanie fizjologiczne jest nieprawidłowy, gdyż sugeruje, że coś, co
stanowi wyraz patologii jest fizjologicznie dopuszczalne u małych dzieci. To tak, jakby powiedzieć: prawidłowy paraliż. Specjaliści sugerują, a rodzice
wierzą, że jąkanie fizjologiczne samoczynnie ust ąpi. Mo że tak sta ć się w przypadku rozwojowej zwykłej niep łynności mówienia wyst ępującej
powszechnie w okresie kszta łtowania si ę mowy dziecka. Je śli natomiast jest to rzeczywiste j ąkanie, szanse na ust ąpienie bez interwencji
terapeutycznej są raczej nikłe.
Dyskusyjny jest również tradycyjny podział jąkania na:
l
jąkanie organiczne,
l
jąkanie czynnościowe (funkcjonalne).
Mitrinowicz (1952) rozpoznaje j ąkanie organiczne w przypadku trwa łego uszkodzenia j ąder podkorowych, a j ąkanie czynno ściowe traktuje jako
dysfunkcję narządów mowy. Dzieli j ąkanie czynno ściowe na j ąkanie czynno ściowe rozwojowe oraz traumatyczne. Jąkanie rozwojowe powstaje
stopniowo, przechodząc przez fazę kloniczną, toniczną i współruchów. Jąkanie traumatyczne jest wywołane urazem psychicznym lub urazem fizycznym.
Ustalenie ogniska mózgowego odpowiedzialnego za jąkanie nastręcza wiele poważnych trudności mimo stosowania coraz bardziej precyzyjnych metod
pomiaru (EEG, tomografia). Jak podaje Mitrinowicz „EEG wykazuje często fale patologiczne, lecz nie są one swoiste dla jąkania organicznego. Jak
wiadomo, u 10‐15% ludzi zdrowych EEG wykazuje zaburzenia bioelektryczne mózgu” (Mitrinowicz, 1963). Dlatego EEG jest traktowane jako metoda
pomocnicza w diagnozie etiologii jąkania. Termin jąkanie organiczne mimo tych zastrze żeń nadal jest u żywany zamiennie z pojęciem j ąkania
neurologicznego. Helm‐Eastabrooks (1986) wyróżnia dalsze jego postacie:
l
jąkanie neurologiczne uporczywe (chroniczne),
l
jąkanie neurologiczne chwilowe (epizodyczne).
Chroniczne jąkanie neurologiczne powstaje na podłożu uszkodzenia obustronnego pó łkul mózgowych, za ś epizodyczne jąkanie neurologiczne jest
związane z wieloma uszkodzeniami jednej półkuli mózgowej. Obie postacie jąkania organicznego występują ‐ zdaniem Helm‐Eastabrooks ‐ na tle:
urazów czaszki, chorób układu piramidowego, nowotworów, demencji, stosowania niektórych środków farmakologicznych lub narkotyków. Przyczyny te
mogą leżeć także u podstaw afazji lub dyzartrii, których objawem jest m.in. niepłynność mówienia. Jak zatem odróżnić jąkanie organiczne od dyzartrii
spastycznej, skoro nie potrafimy dokona ć jednoznacznego rozróżnienia? Czy nie lepiej jest zaniechać stosowania jednego z tych terminów, w tym
przypadku chodzi o jąkanie organiczne? Poj ęcie to niczego specjalnie nie wyjaśnia, a rodzi jedynie nihilizm terapeutyczny. Ustalenie tzw. „organiki”
przesądza często o losie pacjenta, który traktowany jest jako przypadek nieuleczalny (za: Tarkowski Z.).
Klasyfikując jąkanie na p łaszczyźnie lingwistycznej bierzemy pod uwagę przede wszystkim objawy niepłynności mówienia. Bluemel (1930; za: Yairi,
1983) jako pierwszy wyróżnił:
l
jąkanie pierwotne (dominują powtórzenia sylab zlokalizowanych na początku wypowiedzi;
l
jąkanie wtórne (poza powtarzaniem pojawia się przeciąganie oraz blokowanie umiejscowione w różnych odcinkach wypowiedzi).
Specjaliści uważają (wbrew potocznej opinii na ten temat), że powtarzanie sylab stanowi łagodniejszą formę niepłynności niż przeciąganie głosek.
Przeciętni słuchacze traktują powtarzanie jako objaw jąkania, zaś przeciąganie biorą za symptom tzw. „zacinania”. Rodzice często mówią: „Dziecko
kiedyś jąkało się, a teraz tylko zacina się”, co należy rozumieć, że dziecko kiedyś powtarzało, a obecnie przeciąga.
Wielokrotne powtarzanie sylab jest bardziej natarczywe niż chwilowe przeciąganie. Ponadto w opinii spo łecznej zacinanie si ę jest poj ęciem mniej
pejoratywnym niż jąkanie. Nic dziwnego, że rodzice chętniej posługują się tym pierwszym terminem niż drugim. Specjaliści powinni być szczególnie
wyczuleni na zacinanie się, czyli przeciąganie, świadczące zawsze o pogłębianiu się jąkania.
Zdaniem psychologów oraz terapeutów mowy (Bloodstein, 1981; Farnau‐Horn, 1973; Asatiani i wsp., 1978 i in.) pojawienie się lęku przed mówieniem
(logofobia) stanowi kluczowy moment w rozwoju jąkania. Dlatego wyróżniają oni:
l
jąkanie preneurotyczne (bez logofobii),
l
jąkanie neurotyczne (z logofobią).
Problem sprawia ustalenie momentu u świadomienia sobie niepłynności mówienia, które mo że wystąpić już u bardzo małych dzieci, rozpoznających
błędy językowe. W związku z tym z dużą ostrożnością należy przyjąć podział jąkania na:
l
jąkanie nieuświadomione,
l
jąkanie uświadomione.
Logofobia jest zawsze u świadomiona i należy ją odróżnić od lęku, którego źródła s ą nieznane. Strach przed mówieniem jest procesem rozwijającym
się stopniowo. Dziecko wie, że jąka si ę, ale przez pewien okres może mówić bez obaw. Mog ą pojawić się one na skutek nieprawidłowych reakcji
indywidualnych i społecznych.
Istotny dla praktyki logopedycznej podział jąkania przedstawiła Engiel (1976, 1977). Wyróżniła ona:
Jąkanie przy „starcie mowy”:
l
na wydechu, gdy impuls do mówienia jest zbyt wczesny w stosunku do początku wydechu;
l
na bezdechu, gdy mówienie rozpoczyna się, zanim nastąpi wdech;
l
na „stopie", gdy „falstart” nastąpił w czasie pauzy między wdechem a wydechem.
Jąkanie w toku mowy.
Pierwszy rodzaj j ąkania wyst ępuje w momencie rozpoczęcia wypowiedzi, a drugi ‐ w trakcie mówienia. Klasyfikacja ta ukierunkowuje w pewnym
stopniu postępowanie terapeutyczne.
Typologia niepłynności mówienia
Jąkanie jest wprost proporcjonalne do niepłynności patologicznej i reakcji negatywnych, a odwrotnie proporcjonalne do niep łynności zwykłej i reakcji
pozytywnych. Van Riper (1984) i Wintage (1982) są przekonani, że jąkanie zawiera więcej niż jeden typ niepłynności mówienia. Rozwijając ten pogląd
należy zauważyć, że jest ona faktem uniwersalnym, pojawiaj ącym się u przeciętnego mówcy w każdym wieku. Niepłynność mówienia jest traktowana
najczęściej jako objaw lub zespół objawów (syndrom). Można rozważać także model, w którym jedna niepłynność jest przyczyną drugiej.
Stosując kryterium lingwistyczne można wyróżnić:
l
niepłynność prostą (występuje jeden objaw niepłynności mówienia);
l
niepłynność złożoną (występuje kilka objawów niepłynności mówienia).
Niepłynność mówienia zwykła może być:
l
pojedyncza lub złożona,
l
nieuświadomiona i nielogofobiczna,
l
uświadomiona, ale nielogofobiczna.
Niepłynność mówienia patologiczna może być:
l
prosta albo złożona,
l
izolowana albo łączna,
l
uświadomiona albo nieuświadomiona,
l
logofobiczna albo nielogofobiczna,
l
stała lub zmienna.
Jak widać niepłynność mówienia ma wiele postaci, ale najistotniejsze jest rozstrzygnięcie, czy jest to niepłynność:
l
prosta czy złożona (nasilenie objawów),
l
spastyczna czy niespastyczna (ustalenie przyczyn),
l
lękowa czy bezlękowa (reakcja osoby na niepłynność).
Niepłynność mówienia zwykła jest niespastyczna, bez logofobii i na ogół prosta. Niepłynność patologiczna jest spastyczna, najczęściej z logofobią,
i złożona.
Trudno rozstrzygnąć, który z wymienionych podziałów jąkania jest najwłaściwszy. W większości mają one znaczenie teoretyczne, a rzadko występują
w czystej postaci. Niektóre podziały j ąkania wskazuj ą na jego dynamik ę (od j ąkania klonicznego poprzez toniczne do wspó łruchów lub od jąkania
preneurotycznego do neurotycznego). W rzeczywistości dominują formy mieszane jąkania.
Opracowanie ‐ Marzena Mieszkowicz ‐ neurologopeda
Strona główna
>
Zaburzenia mowy
>
Klasyfikacja
Kryteria
Rodzaje
niepłynności mówienia
Niepłynność
zwykła
Niepłynność
patologiczna
Lingwistyczne:
prosta
+
+
złożona
+
+
izolowana
+
+
łączna
+
semantyczna
+
syntaktyczna
+
artykulacyjna
Fizjologiczne:
spastyczna
+
niespastyczna
+
Psychologiczne:
nieuświadomiona
+
+
uświadomiona
+
+
nielogofobiczna
+
+
logofobiczna
+
Socjologiczne:
stała
+
zmienna
+
+
Strona główna
>
Zaburzenia mowy
>
Klasyfikacja
Klasyfikacje jąkania
Klasyfikacja jąkania jest ci ągle dyskutowana. Głównym problemem jest ustalenie jasnych kryteriów podzia łu tego zaburzenia mowy. Na obecny stan
wiedzy można wskazać na 3 podstawowe kryteria:
l
fizjologiczne,
l
lingwistyczne,
l
psychologiczne.
Fizjologia jąkania nadal ustala jego somatyczne przyczyny i na tej podstawie wyróżnia:
l
jąkanie kloniczne (przeważają skurcze kloniczne),
l
jąkanie toniczne (przeważają skurcze toniczne),
l
jąkanie toniczno‐kloniczne (nasilenie skurczów klonicznych i tonicznych jest wyrównane).
Wymienione skurcze mogą lokalizować się w:
l
układzie oddechowym i wówczas rozpoznajemy jąkanie oddechowe,
l
układzie fonacyjnym i wówczas rozpoznajemy jąkanie fonacyjne,
l
układzie artykulacyjnym i wówczas rozpoznajemy jąkanie artykulacyjne.
Najczęściej skurcze spastyczne umiejscawiaj ą się w dwóch lub trzech uk ładach jednocze śnie i wtedy rozpoznajemy jedn ą z postaci j ąkania
mieszanego, np. jąkanie oddechowe‐fonacyjne, fonacyjno‐artykulacyjne lub oddechowo‐fonacyjne‐artykulacyjne.
Kombinacji rodzajów spastycznych skurczów i ich lokalizacji w aparacie mowy jest wiele. Wobec tego i szczegó łowych postaci jąkania jest du żo.
Rzadko występują w czystej formie. Najczęściej obserwujemy postacie mieszane jąkania.
Wiele kontrowersji wywołał podział jąkania na:
l
jąkanie fizjologiczne,
l
jąkanie prawdziwe.
Kałużyński (1971) twierdzi, że żadne argumenty nie przemawiają za istnieniem j ąkania fizjologicznego. Ale termin ten jest nadal stosowany dla
określenia zjawiska fizjologicznego powtarzania sylab (Pruszewicz, 1993). Termin j ąkanie fizjologiczne jest nieprawidłowy, gdyż sugeruje, że coś, co
stanowi wyraz patologii jest fizjologicznie dopuszczalne u małych dzieci. To tak, jakby powiedzieć: prawidłowy paraliż. Specjaliści sugerują, a rodzice
wierzą, że jąkanie fizjologiczne samoczynnie ust ąpi. Mo że tak sta ć się w przypadku rozwojowej zwykłej niep łynności mówienia wyst ępującej
powszechnie w okresie kszta łtowania si ę mowy dziecka. Je śli natomiast jest to rzeczywiste j ąkanie, szanse na ust ąpienie bez interwencji
terapeutycznej są raczej nikłe.
Dyskusyjny jest również tradycyjny podział jąkania na:
l
jąkanie organiczne,
l
jąkanie czynnościowe (funkcjonalne).
Mitrinowicz (1952) rozpoznaje j ąkanie organiczne w przypadku trwa łego uszkodzenia j ąder podkorowych, a j ąkanie czynno ściowe traktuje jako
dysfunkcję narządów mowy. Dzieli j ąkanie czynno ściowe na j ąkanie czynno ściowe rozwojowe oraz traumatyczne. Jąkanie rozwojowe powstaje
stopniowo, przechodząc przez fazę kloniczną, toniczną i współruchów. Jąkanie traumatyczne jest wywołane urazem psychicznym lub urazem fizycznym.
Ustalenie ogniska mózgowego odpowiedzialnego za jąkanie nastręcza wiele poważnych trudności mimo stosowania coraz bardziej precyzyjnych metod
pomiaru (EEG, tomografia). Jak podaje Mitrinowicz „EEG wykazuje często fale patologiczne, lecz nie są one swoiste dla jąkania organicznego. Jak
wiadomo, u 10‐15% ludzi zdrowych EEG wykazuje zaburzenia bioelektryczne mózgu” (Mitrinowicz, 1963). Dlatego EEG jest traktowane jako metoda
pomocnicza w diagnozie etiologii jąkania. Termin jąkanie organiczne mimo tych zastrze żeń nadal jest u żywany zamiennie z pojęciem j ąkania
neurologicznego. Helm‐Eastabrooks (1986) wyróżnia dalsze jego postacie:
l
jąkanie neurologiczne uporczywe (chroniczne),
l
jąkanie neurologiczne chwilowe (epizodyczne).
Chroniczne jąkanie neurologiczne powstaje na podłożu uszkodzenia obustronnego pó łkul mózgowych, za ś epizodyczne jąkanie neurologiczne jest
związane z wieloma uszkodzeniami jednej półkuli mózgowej. Obie postacie jąkania organicznego występują ‐ zdaniem Helm‐Eastabrooks ‐ na tle:
urazów czaszki, chorób układu piramidowego, nowotworów, demencji, stosowania niektórych środków farmakologicznych lub narkotyków. Przyczyny te
mogą leżeć także u podstaw afazji lub dyzartrii, których objawem jest m.in. niepłynność mówienia. Jak zatem odróżnić jąkanie organiczne od dyzartrii
spastycznej, skoro nie potrafimy dokona ć jednoznacznego rozróżnienia? Czy nie lepiej jest zaniechać stosowania jednego z tych terminów, w tym
przypadku chodzi o jąkanie organiczne? Poj ęcie to niczego specjalnie nie wyjaśnia, a rodzi jedynie nihilizm terapeutyczny. Ustalenie tzw. „organiki”
przesądza często o losie pacjenta, który traktowany jest jako przypadek nieuleczalny (za: Tarkowski Z.).
Klasyfikując jąkanie na p łaszczyźnie lingwistycznej bierzemy pod uwagę przede wszystkim objawy niepłynności mówienia. Bluemel (1930; za: Yairi,
1983) jako pierwszy wyróżnił:
l
jąkanie pierwotne (dominują powtórzenia sylab zlokalizowanych na początku wypowiedzi;
l
jąkanie wtórne (poza powtarzaniem pojawia się przeciąganie oraz blokowanie umiejscowione w różnych odcinkach wypowiedzi).
Specjaliści uważają (wbrew potocznej opinii na ten temat), że powtarzanie sylab stanowi łagodniejszą formę niepłynności niż przeciąganie głosek.
Przeciętni słuchacze traktują powtarzanie jako objaw jąkania, zaś przeciąganie biorą za symptom tzw. „zacinania”. Rodzice często mówią: „Dziecko
kiedyś jąkało się, a teraz tylko zacina się”, co należy rozumieć, że dziecko kiedyś powtarzało, a obecnie przeciąga.
Wielokrotne powtarzanie sylab jest bardziej natarczywe niż chwilowe przeciąganie. Ponadto w opinii spo łecznej zacinanie si ę jest poj ęciem mniej
pejoratywnym niż jąkanie. Nic dziwnego, że rodzice chętniej posługują się tym pierwszym terminem niż drugim. Specjaliści powinni być szczególnie
wyczuleni na zacinanie się, czyli przeciąganie, świadczące zawsze o pogłębianiu się jąkania.
Zdaniem psychologów oraz terapeutów mowy (Bloodstein, 1981; Farnau‐Horn, 1973; Asatiani i wsp., 1978 i in.) pojawienie się lęku przed mówieniem
(logofobia) stanowi kluczowy moment w rozwoju jąkania. Dlatego wyróżniają oni:
l
jąkanie preneurotyczne (bez logofobii),
l
jąkanie neurotyczne (z logofobią).
Problem sprawia ustalenie momentu u świadomienia sobie niepłynności mówienia, które mo że wystąpić już u bardzo małych dzieci, rozpoznających
błędy językowe. W związku z tym z dużą ostrożnością należy przyjąć podział jąkania na:
l
jąkanie nieuświadomione,
l
jąkanie uświadomione.
Logofobia jest zawsze u świadomiona i należy ją odróżnić od lęku, którego źródła s ą nieznane. Strach przed mówieniem jest procesem rozwijającym
się stopniowo. Dziecko wie, że jąka si ę, ale przez pewien okres może mówić bez obaw. Mog ą pojawić się one na skutek nieprawidłowych reakcji
indywidualnych i społecznych.
Istotny dla praktyki logopedycznej podział jąkania przedstawiła Engiel (1976, 1977). Wyróżniła ona:
Jąkanie przy „starcie mowy”:
l
na wydechu, gdy impuls do mówienia jest zbyt wczesny w stosunku do początku wydechu;
l
na bezdechu, gdy mówienie rozpoczyna się, zanim nastąpi wdech;
l
na „stopie", gdy „falstart” nastąpił w czasie pauzy między wdechem a wydechem.
Jąkanie w toku mowy.
Pierwszy rodzaj j ąkania wyst ępuje w momencie rozpoczęcia wypowiedzi, a drugi ‐ w trakcie mówienia. Klasyfikacja ta ukierunkowuje w pewnym
stopniu postępowanie terapeutyczne.
Typologia niepłynności mówienia
Jąkanie jest wprost proporcjonalne do niepłynności patologicznej i reakcji negatywnych, a odwrotnie proporcjonalne do niep łynności zwykłej i reakcji
pozytywnych. Van Riper (1984) i Wintage (1982) są przekonani, że jąkanie zawiera więcej niż jeden typ niepłynności mówienia. Rozwijając ten pogląd
należy zauważyć, że jest ona faktem uniwersalnym, pojawiaj ącym się u przeciętnego mówcy w każdym wieku. Niepłynność mówienia jest traktowana
najczęściej jako objaw lub zespół objawów (syndrom). Można rozważać także model, w którym jedna niepłynność jest przyczyną drugiej.
Stosując kryterium lingwistyczne można wyróżnić:
l
niepłynność prostą (występuje jeden objaw niepłynności mówienia);
l
niepłynność złożoną (występuje kilka objawów niepłynności mówienia).
Niepłynność mówienia zwykła może być:
l
pojedyncza lub złożona,
l
nieuświadomiona i nielogofobiczna,
l
uświadomiona, ale nielogofobiczna.
Niepłynność mówienia patologiczna może być:
l
prosta albo złożona,
l
izolowana albo łączna,
l
uświadomiona albo nieuświadomiona,
l
logofobiczna albo nielogofobiczna,
l
stała lub zmienna.
Jak widać niepłynność mówienia ma wiele postaci, ale najistotniejsze jest rozstrzygnięcie, czy jest to niepłynność:
l
prosta czy złożona (nasilenie objawów),
l
spastyczna czy niespastyczna (ustalenie przyczyn),
l
lękowa czy bezlękowa (reakcja osoby na niepłynność).
Niepłynność mówienia zwykła jest niespastyczna, bez logofobii i na ogół prosta. Niepłynność patologiczna jest spastyczna, najczęściej z logofobią,
i złożona.
Trudno rozstrzygnąć, który z wymienionych podziałów jąkania jest najwłaściwszy. W większości mają one znaczenie teoretyczne, a rzadko występują
w czystej postaci. Niektóre podziały j ąkania wskazuj ą na jego dynamik ę (od j ąkania klonicznego poprzez toniczne do wspó łruchów lub od jąkania
preneurotycznego do neurotycznego). W rzeczywistości dominują formy mieszane jąkania.
Opracowanie ‐ Marzena Mieszkowicz ‐ neurologopeda
Strona główna
>
Zaburzenia mowy
>
Klasyfikacja
Kryteria
Rodzaje
niepłynności mówienia
Niepłynność
zwykła
Niepłynność
patologiczna
Lingwistyczne:
prosta
+
+
złożona
+
+
izolowana
+
+
łączna
+
semantyczna
+
syntaktyczna
+
artykulacyjna
Fizjologiczne:
spastyczna
+
niespastyczna
+
Psychologiczne:
nieuświadomiona
+
+
uświadomiona
+
+
nielogofobiczna
+
+
logofobiczna
+
Socjologiczne:
stała
+
zmienna
+
+
Strona główna
>
Zaburzenia mowy
>
Klasyfikacja
Klasyfikacje jąkania
Klasyfikacja jąkania jest ci ągle dyskutowana. Głównym problemem jest ustalenie jasnych kryteriów podzia łu tego zaburzenia mowy. Na obecny stan
wiedzy można wskazać na 3 podstawowe kryteria:
l
fizjologiczne,
l
lingwistyczne,
l
psychologiczne.
Fizjologia jąkania nadal ustala jego somatyczne przyczyny i na tej podstawie wyróżnia:
l
jąkanie kloniczne (przeważają skurcze kloniczne),
l
jąkanie toniczne (przeważają skurcze toniczne),
l
jąkanie toniczno‐kloniczne (nasilenie skurczów klonicznych i tonicznych jest wyrównane).
Wymienione skurcze mogą lokalizować się w:
l
układzie oddechowym i wówczas rozpoznajemy jąkanie oddechowe,
l
układzie fonacyjnym i wówczas rozpoznajemy jąkanie fonacyjne,
l
układzie artykulacyjnym i wówczas rozpoznajemy jąkanie artykulacyjne.
Najczęściej skurcze spastyczne umiejscawiaj ą się w dwóch lub trzech uk ładach jednocze śnie i wtedy rozpoznajemy jedn ą z postaci j ąkania
mieszanego, np. jąkanie oddechowe‐fonacyjne, fonacyjno‐artykulacyjne lub oddechowo‐fonacyjne‐artykulacyjne.
Kombinacji rodzajów spastycznych skurczów i ich lokalizacji w aparacie mowy jest wiele. Wobec tego i szczegó łowych postaci jąkania jest du żo.
Rzadko występują w czystej formie. Najczęściej obserwujemy postacie mieszane jąkania.
Wiele kontrowersji wywołał podział jąkania na:
l
jąkanie fizjologiczne,
l
jąkanie prawdziwe.
Kałużyński (1971) twierdzi, że żadne argumenty nie przemawiają za istnieniem j ąkania fizjologicznego. Ale termin ten jest nadal stosowany dla
określenia zjawiska fizjologicznego powtarzania sylab (Pruszewicz, 1993). Termin j ąkanie fizjologiczne jest nieprawidłowy, gdyż sugeruje, że coś, co
stanowi wyraz patologii jest fizjologicznie dopuszczalne u małych dzieci. To tak, jakby powiedzieć: prawidłowy paraliż. Specjaliści sugerują, a rodzice
wierzą, że jąkanie fizjologiczne samoczynnie ust ąpi. Mo że tak sta ć się w przypadku rozwojowej zwykłej niep łynności mówienia wyst ępującej
powszechnie w okresie kszta łtowania si ę mowy dziecka. Je śli natomiast jest to rzeczywiste j ąkanie, szanse na ust ąpienie bez interwencji
terapeutycznej są raczej nikłe.
Dyskusyjny jest również tradycyjny podział jąkania na:
l
jąkanie organiczne,
l
jąkanie czynnościowe (funkcjonalne).
Mitrinowicz (1952) rozpoznaje j ąkanie organiczne w przypadku trwa łego uszkodzenia j ąder podkorowych, a j ąkanie czynno ściowe traktuje jako
dysfunkcję narządów mowy. Dzieli j ąkanie czynno ściowe na j ąkanie czynno ściowe rozwojowe oraz traumatyczne. Jąkanie rozwojowe powstaje
stopniowo, przechodząc przez fazę kloniczną, toniczną i współruchów. Jąkanie traumatyczne jest wywołane urazem psychicznym lub urazem fizycznym.
Ustalenie ogniska mózgowego odpowiedzialnego za jąkanie nastręcza wiele poważnych trudności mimo stosowania coraz bardziej precyzyjnych metod
pomiaru (EEG, tomografia). Jak podaje Mitrinowicz „EEG wykazuje często fale patologiczne, lecz nie są one swoiste dla jąkania organicznego. Jak
wiadomo, u 10‐15% ludzi zdrowych EEG wykazuje zaburzenia bioelektryczne mózgu” (Mitrinowicz, 1963). Dlatego EEG jest traktowane jako metoda
pomocnicza w diagnozie etiologii jąkania. Termin jąkanie organiczne mimo tych zastrze żeń nadal jest u żywany zamiennie z pojęciem j ąkania
neurologicznego. Helm‐Eastabrooks (1986) wyróżnia dalsze jego postacie:
l
jąkanie neurologiczne uporczywe (chroniczne),
l
jąkanie neurologiczne chwilowe (epizodyczne).
Chroniczne jąkanie neurologiczne powstaje na podłożu uszkodzenia obustronnego pó łkul mózgowych, za ś epizodyczne jąkanie neurologiczne jest
związane z wieloma uszkodzeniami jednej półkuli mózgowej. Obie postacie jąkania organicznego występują ‐ zdaniem Helm‐Eastabrooks ‐ na tle:
urazów czaszki, chorób układu piramidowego, nowotworów, demencji, stosowania niektórych środków farmakologicznych lub narkotyków. Przyczyny te
mogą leżeć także u podstaw afazji lub dyzartrii, których objawem jest m.in. niepłynność mówienia. Jak zatem odróżnić jąkanie organiczne od dyzartrii
spastycznej, skoro nie potrafimy dokona ć jednoznacznego rozróżnienia? Czy nie lepiej jest zaniechać stosowania jednego z tych terminów, w tym
przypadku chodzi o jąkanie organiczne? Poj ęcie to niczego specjalnie nie wyjaśnia, a rodzi jedynie nihilizm terapeutyczny. Ustalenie tzw. „organiki”
przesądza często o losie pacjenta, który traktowany jest jako przypadek nieuleczalny (za: Tarkowski Z.).
Klasyfikując jąkanie na p łaszczyźnie lingwistycznej bierzemy pod uwagę przede wszystkim objawy niepłynności mówienia. Bluemel (1930; za: Yairi,
1983) jako pierwszy wyróżnił:
l
jąkanie pierwotne (dominują powtórzenia sylab zlokalizowanych na początku wypowiedzi;
l
jąkanie wtórne (poza powtarzaniem pojawia się przeciąganie oraz blokowanie umiejscowione w różnych odcinkach wypowiedzi).
Specjaliści uważają (wbrew potocznej opinii na ten temat), że powtarzanie sylab stanowi łagodniejszą formę niepłynności niż przeciąganie głosek.
Przeciętni słuchacze traktują powtarzanie jako objaw jąkania, zaś przeciąganie biorą za symptom tzw. „zacinania”. Rodzice często mówią: „Dziecko
kiedyś jąkało się, a teraz tylko zacina się”, co należy rozumieć, że dziecko kiedyś powtarzało, a obecnie przeciąga.
Wielokrotne powtarzanie sylab jest bardziej natarczywe niż chwilowe przeciąganie. Ponadto w opinii spo łecznej zacinanie si ę jest poj ęciem mniej
pejoratywnym niż jąkanie. Nic dziwnego, że rodzice chętniej posługują się tym pierwszym terminem niż drugim. Specjaliści powinni być szczególnie
wyczuleni na zacinanie się, czyli przeciąganie, świadczące zawsze o pogłębianiu się jąkania.
Zdaniem psychologów oraz terapeutów mowy (Bloodstein, 1981; Farnau‐Horn, 1973; Asatiani i wsp., 1978 i in.) pojawienie się lęku przed mówieniem
(logofobia) stanowi kluczowy moment w rozwoju jąkania. Dlatego wyróżniają oni:
l
jąkanie preneurotyczne (bez logofobii),
l
jąkanie neurotyczne (z logofobią).
Problem sprawia ustalenie momentu u świadomienia sobie niepłynności mówienia, które mo że wystąpić już u bardzo małych dzieci, rozpoznających
błędy językowe. W związku z tym z dużą ostrożnością należy przyjąć podział jąkania na:
l
jąkanie nieuświadomione,
l
jąkanie uświadomione.
Logofobia jest zawsze u świadomiona i należy ją odróżnić od lęku, którego źródła s ą nieznane. Strach przed mówieniem jest procesem rozwijającym
się stopniowo. Dziecko wie, że jąka si ę, ale przez pewien okres może mówić bez obaw. Mog ą pojawić się one na skutek nieprawidłowych reakcji
indywidualnych i społecznych.
Istotny dla praktyki logopedycznej podział jąkania przedstawiła Engiel (1976, 1977). Wyróżniła ona:
Jąkanie przy „starcie mowy”:
l
na wydechu, gdy impuls do mówienia jest zbyt wczesny w stosunku do początku wydechu;
l
na bezdechu, gdy mówienie rozpoczyna się, zanim nastąpi wdech;
l
na „stopie", gdy „falstart” nastąpił w czasie pauzy między wdechem a wydechem.
Jąkanie w toku mowy.
Pierwszy rodzaj j ąkania wyst ępuje w momencie rozpoczęcia wypowiedzi, a drugi ‐ w trakcie mówienia. Klasyfikacja ta ukierunkowuje w pewnym
stopniu postępowanie terapeutyczne.
Typologia niepłynności mówienia
Jąkanie jest wprost proporcjonalne do niepłynności patologicznej i reakcji negatywnych, a odwrotnie proporcjonalne do niep łynności zwykłej i reakcji
pozytywnych. Van Riper (1984) i Wintage (1982) są przekonani, że jąkanie zawiera więcej niż jeden typ niepłynności mówienia. Rozwijając ten pogląd
należy zauważyć, że jest ona faktem uniwersalnym, pojawiaj ącym się u przeciętnego mówcy w każdym wieku. Niepłynność mówienia jest traktowana
najczęściej jako objaw lub zespół objawów (syndrom). Można rozważać także model, w którym jedna niepłynność jest przyczyną drugiej.
Stosując kryterium lingwistyczne można wyróżnić:
l
niepłynność prostą (występuje jeden objaw niepłynności mówienia);
l
niepłynność złożoną (występuje kilka objawów niepłynności mówienia).
Niepłynność mówienia zwykła może być:
l
pojedyncza lub złożona,
l
nieuświadomiona i nielogofobiczna,
l
uświadomiona, ale nielogofobiczna.
Niepłynność mówienia patologiczna może być:
l
prosta albo złożona,
l
izolowana albo łączna,
l
uświadomiona albo nieuświadomiona,
l
logofobiczna albo nielogofobiczna,
l
stała lub zmienna.
Jak widać niepłynność mówienia ma wiele postaci, ale najistotniejsze jest rozstrzygnięcie, czy jest to niepłynność:
l
prosta czy złożona (nasilenie objawów),
l
spastyczna czy niespastyczna (ustalenie przyczyn),
l
lękowa czy bezlękowa (reakcja osoby na niepłynność).
Niepłynność mówienia zwykła jest niespastyczna, bez logofobii i na ogół prosta. Niepłynność patologiczna jest spastyczna, najczęściej z logofobią,
i złożona.
Trudno rozstrzygnąć, który z wymienionych podziałów jąkania jest najwłaściwszy. W większości mają one znaczenie teoretyczne, a rzadko występują
w czystej postaci. Niektóre podziały j ąkania wskazuj ą na jego dynamik ę (od j ąkania klonicznego poprzez toniczne do wspó łruchów lub od jąkania
preneurotycznego do neurotycznego). W rzeczywistości dominują formy mieszane jąkania.
Opracowanie ‐ Marzena Mieszkowicz ‐ neurologopeda
>
Kryteria
Rodzaje
niepłynności mówienia
Niepłynność
zwykła
Niepłynność
patologiczna
Lingwistyczne:
prosta
+
+
złożona
+
+
izolowana
+
+
łączna
+
semantyczna
+
syntaktyczna
+
artykulacyjna
Fizjologiczne:
spastyczna
+
niespastyczna
+
Psychologiczne:
nieuświadomiona
+
+
uświadomiona
+
+
nielogofobiczna
+
+
logofobiczna
+
Socjologiczne:
stała
+
zmienna
+
+
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Formalno prawne aspekty dzialalnoości geologiczno górniczej klasyfikacja zasobów
Podmiotowa klasyfikacja zjawisk finansowych
Podstawy rachunkowości Klasyfikacja kont 2
Sygnały klasyfikacja
klasyfikacja i etiopatogeneza zaburzen seksualnych
2 Urazy zębów u pacjentów dorosłych klasyfikacje (2)id 19701 ppt
INSTR KLASYF DLUZNE
14 TIOB W14 zelbet i klasyfikacja deskowan
Klasyfikacja bakterii i mechanizmy patogenezy bakteryjnej
KLASYFIKACJA POWIERZCHNI
Klasyfikacja aktywa pasywa
Microsoft PowerPoint IP5 klasyfikacje tryb zgodnosci
Klasyfikacja obslug technicznyc Nieznany
więcej podobnych podstron