Warsztat pracy skutecznego nauczyciela —

Wsparcie ucznióW ze specyficznymi trudnościami

W uczeniu się z klas i–iii

Moduł 5

Wczesna diagnoza specyficznych trudności

w czytaniu i pisaniu

autor:

prof. m. Bogdanowicz

Moduł 5.

Wprowadzenie do terapii pedagogicznej

2

Po realizacji modułu uczestnik:

posiada podstawowe umiejętności w zakresie udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej

uczniowi w jego środowisku szkolnym,

umie dostrzec u swoich uczniów objawy gotowości do nauki czytania i pisania oraz ryzyka dyslek-

sji, posługując się dostępnymi metodami eksperymentalnymi, jak: kwestionariusz rozpoznawa-
nia ryzyka specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci rozpoczynających naukę szkolną
w klasie i, ii, iii oraz skala ryzyka dysleksji.

W reformującym się systemie edukacji dostrzeżono małe dziecko i najmłodszego ucznia oraz przy-
pomniano doniosłość paradygmatów: wczesna edukacja, wczesna diagnoza, wczesna interwencja.
nie „reforma” lecz „reformująca się szkoła” powinna być obecnie w centrum uwagi, jej zmiany,
uwzględniające specyfikę osobowości dzieci w tym wieku oraz ich potrzeby psychiczne i fizyczne. te
zmiany muszą przede wszystkim zajść w mentalności nauczycieli, w ich wiedzy i umiejętnościach. to
szkoła powinna się dostosować do sześcioletniego ucznia, a nie odwrotnie. nauczyciel powinien być
w stanie przetłumaczyć nawet bardzo skomplikowaną rzeczywistość na język zrozumiały dla swoich
uczniów. on jest też „filtrem”, pierwszą osobą, która może dostrzec trudności w uczeniu się dziecka,
w tym objawy ryzyka dysleksji, dysortografii i dysgrafii.

W sytuacji, gdy dzieci wcześniej rozpoczynają naukę szkolną, szczególnie widoczne są problemy bra-
ku gotowości szkolnej oraz specyficznych trudności w uczeniu się. od wprowadzenia przeze mnie,
w 1993 roku, do literatury polskiej pojęcia „ryzyko dysleksji” niedługo minie 20 lat (Bogdanowicz
2011). pojęcie to miało zwrócić uwagę na doniosłość wczesnego rozpoznawania symptomów zapo-
wiadających specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu po to, aby jak najwcześniej podjąć stosowną
interwencję. W tym okresie, a szczególnie od 2008 roku, w pracowniach testów psychologicznych
i pedagogicznych w gdańsku i Warszawie, opracowano szereg nowych narzędzi badawczych. prze-
znaczone są do użytku nauczycieli i rodziców jako narzędzia przesiewowe w ramach tzw. diagnozy
nauczycielskiej – przedszkolnej i szkolnej. metody te mają służyć poznawaniu dzieci i ich specjal-
nych potrzeb edukacyjnych. znacznie więcej narzędzi badawczych opracowano z myślą o stosowaniu
ich przez specjalistów szkolnych – psychologów i pedagogów zatrudnionych w szkole. W repertuarze
tych metod diagnostycznych znalazły się skale, kwestionariusze i testy diagnostyczne. dla interdy-
scyplinarnego zespołu pracowników poradni psychologiczno-pedagogicznych opracowano wystan-
daryzowane i znormalizowane narzędzia w formie testów, pozwalające na sformułowanie klinicznej
diagnozy specjalistycznej.

. Ocena gotowości szkolnej – pięcio- i sześciolatki (najstarsza grupa przed-
szkolna)

Moduł 5.

Wprowadzenie do terapii pedagogicznej

3

I. Ocena gotowości szkolnej – pięcio- i sześciolatki (najstarsza grupa przedszkolna)

priorytetowym zadaniem nauczyciela na poziomie edukacji wczesnoszkolnej jest nauka czytania
i pisania. na tym etapie nauki wyłania się pewien odsetek dzieci niepotrafiących opanować tych
podstawowych umiejętności. zgodnie z nowym rozporządzeniem o pomocy psychologiczno-pedago-
gicznej nauczyciel musi temu problemowi poświęcić szczególną uwagę. Jego zadaniem jest wczesna
ocena właściwego rozwoju procesów czytania i pisania. nauczyciel ma rozpoznać stan faktyczny
funkcjonowania ucznia oraz zapewnić mu właściwą pomoc. trudności w czytaniu i pisaniu powinien
zauważyć już na poziomie elementarnym. najlepiej by było, gdyby to nauczyciel przedszkola, a więc
jeszcze przed podjęciem przez dziecko nauki szkolnej, dostrzegł symptomy zapowiadające przyszłe
trudności w czytaniu i pisaniu. znajomość objawów zaburzeń rytmu rozwoju psychoruchowego, czyli
opóźnienia rozwoju niektórych funkcji poznawczych, ruchowych oraz ich integracji, leżących u pod-
staw uczenia się czytania i pisania, pomoże nauczycielowi trafnie ocenić przyczynę i stopień trud-
ności ucznia. na tym etapie edukacji problemy w nauce czytania i pisania kwalifikują go do grupy
ryzyka niepowodzeń szkolnych. dzięki rozpoznaniu problemu, można otoczyć ucznia opieką i udzie-
lić mu zindywidualizowanej pomocy. Wczesne zdiagnozowanie trudności, umożliwi uczniowi udział
w zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych.

Bateria metod diagnozy rozwoju psychomotorycznego dzieci 5- i 6- letnich. Bateria 5/6 (Bog-
danowicz, kalka, radke, sajewicz-radtke 2010) – dla pracowników poradni psychologiczno-
pedagogicznych.

Bateria metod diagnozy rozwoju psychomotorycznego dzieci 5- i 6- letnich. Bateria 5/6 S
(Bogdanowicz, kalka, radke, sajewicz-radtke 2010) – dla pracowników poradni psychologicz-
no-pedagogicznych.

Skala Gotowości Szkolnej (frydrychowicz, koźniewska, matuszewski, zwierzyńska 2006) – dla
nauczycieli, specjalistów szkolnych (pedagog, psycholog, specjalista terapii pedagogicznej).

Skala Ryzyka Dysleksji SDR-6 dla dzieci wstępujących do szkoły (Bogdanowicz, kalka 2011)
– dla rodziców, nauczycieli, specjalistów szkolnych.

Gotowość Szkolna – Zestaw ćwiczeń do wspomagania procesu diagnozy gotowości szkolnej
oraz stymulacji funkcji percepcyjno-motorycznych i umiejętności matematycznych (czabaj,
mańkowska, rożyńska, tryzno 2009) – multimedialny produkt wydawnictwa young digital
planet sa dla nauczycieli i rodziców.

Diagnoza edukacyjna dzieci 6-, 7-letnich rozpoczynających naukę (tryzno2005).

Ocena rozwoju pięciolatka pod kątem gotowości szkolnej (czabaj, 2011) – dla nauczycieli
i specjalistów przedszkolnych.

Model wczesnego diagnozowania specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu – propozycja
etapów i metod do oceny gotowości szkolnej, rozpoznawania ryzyka oraz diagnozowaniu
dysleksji, dysortografii i dysgrafii (Bogdanowicz 2011).

I

Moduł 5.

Wprowadzenie do terapii pedagogicznej

4

II. Ocena ryzyka dysleksji, dysortografii i dysgrafii – klasa I

koniec klasy i

Skala Ryzyka Dysleksji SRD (Bogdanowicz 2002, 2005, 2011) – dla nauczycieli, rodziców, spe-
cjalistów szkolnych.

Ocena Ryzyka Dysleksji, Seria EduSensus Dysleksja, – pakiet interaktywny zasobów wspo-
magających diagnozę psychologiczną (multimedialna wersja srd) (Bogdanowicz 2010) – ro-
dzice, nauczyciele, specjaliści szkolni, pracownicy poradni.

Test dekodowania (szczerbiński, pelc-pękala 2008) – specjaliści szkolni, pracownicy poradni.

Testy czytania dla sześciolatków (krasowicz-kupis 2009) – specjaliści szkolni, pracownicy poradni.

Test Czytania Głośnego „Dom Marka” (Bogdanowicz 2009) – nauczyciele, specjaliści szkolni,
pracownicy poradni.

Ocena czytania głośnego „Dom Marka”, seria edusensus dysleksja – pakiet interaktywny
zasobów wspomagających diagnozę pedagogiczną (multimedialna wersja testu czytania gło-
śnego „dom marka”) (Bogdanowicz 2010) – nauczyciele, specjaliści szkolni, pracownicy porad-
ni.

Próby oceniające umiejętność czytania i pisania u uczniów klas I (czabaj 2011) – do oceny
techniki i tempa czytania, czytania ze zrozumieniem, pisania z pamięci, przepisywania – na-
uczyciele, specjaliści szkolni.

Próby diagnozujące umiejętność czytania i pisania u uczniów klas I (czabaj 2010) – nauczy-
ciele, specjaliści szkolni.

początek klasy i

Skala Ryzyka Dysleksji SDR-6 dla dzieci wstępujących do szkoły (Bogdanowicz, kalka 2011)
– dla rodziców, nauczycieli, specjalistów szkolnych.

Kwestionariusz rozpoznawania ryzyka specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci
rozpoczynających naukę szkolną w I klasie (Bogdanowicz 2011) – dla rodziców i nauczycieli.

Moduł 5.

Wprowadzenie do terapii pedagogicznej

5

Wstępna diagnoza dysleksji – klasa II

początek klasy ii

Kwestionariusz rozpoznawania ryzyka specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci
w II klasie (Bogdanowicz, 2011) - rodzice, nauczyciele.

koniec klasy ii

Skala Ryzyka Dysleksji SRD (Bogdanowicz 2002, 2005, 2011) – nauczyciele, rodzice, specjali-
ści szkolni.

Ocena Ryzyka Dysleksji, Seria EduSensus Dysleksja – pakiet interaktywny zasobów wspo-
magających diagnozę psychologiczną (Bogdanowicz 2010).

Diagnoza przyczyn niepowodzeń szkolnych dla 8- latków (Bateria-8) (Bogdanowicz, kalka,
sajewicz-radtke, radtke 2010) – pracownicy poradni.

Diagnoza przyczyn niepowodzeń szkolnych dla 8.latków – wersja skrócona (Bateria-8S) (Bog-
danowicz, kalka, sajewicz-radtke, radtke 2010) – specjaliści szkolni, pracownicy poradni.

Ocena przyczyn trudności w nauce czytania i pisania – zestaw zadań dla dzieci ośmiolet-
nich. Seria EduSensus Dysleksja – pakiet interaktywny zasobów, wspomagających diagnozę
pedagogiczną (Bogdanowicz, kalka, sajewicz-radtke, radtke 2010) – multimedialna wersja
Baterii-8 – nauczyciele, specjaliści szkolni, pracownicy poradni.

Test dekodowania (szczerbiński, pelc-pękala 2008) – specjaliści szkolni, pracownicy poradni.

Próby oceniające umiejętność czytania i pisania u uczniów klas II (czabaj 2011) – do oceny
techniki i tempa czytania, czytania ze zrozumieniem, pisania z pamięci, pisania ze słuchu,
przepisywania – nauczyciele, specjaliści szkolni.

Próby diagnozujące umiejętność czytania i pisania u uczniów klas II (czabaj 2011) – nauczy-
ciele, specjaliści szkolni.

Moduł 5.

Wprowadzenie do terapii pedagogicznej

6

Diagnoza dysleksji – klasa III

Diagnoza dysleksji – klasa IV–VI

Diagnoza dysleksji – klasa I–VI

początek klasy iii

Kwestionariusz rozpoznawania ryzyka specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci
w III klasie (Bogdanowicz, 2011) – rodzice, nauczyciele, specjaliści szkolni.

koniec klasy iii

Diagnoza dysleksji u uczniów klasy III szkoły podstawowej (Bogdanowicz, Jaworowska, kra-
sowicz-kupis, matczak, pelc-pękala, pietras, stańczak, szczerbiński 2008) – pracownicy po-
radni.

Próby oceniające umiejętność czytania i pisania u uczniów klas III (czabaj, 2011) – do oceny
techniki i tempa czytania, czytania ze zrozumieniem, pisania, spostrzegawczości wzrokowej
– nauczyciele, specjaliści szkolni.

Diagnoza dysleksji. Aneks do Przewodnika diagnostycznego. Normalizacja dla uczniów kla-
sy V szkoły podstawowej (Jaworowska, matczak, stańczak 2010) – pracownicy poradni.

Bateria metod diagnozy przyczyn niepowodzeń szkolnych u uczniów w wieku 10-12 (Bateria
10/12) (Bogdanowicz, kalka, sajewicz-radtke, radtke w przygotowaniu) – pracownicy poradni.

Skala pomiaru szybkości czytania głośnego dla klas I–VI (puślecki 2008) – nauczyciele, spe-
cjaliści szkolni.

Profil Sprawności Grafomotorycznych. Karta oceny pisma i wzorów literopodobnych
(dla klas I-VI) (domagała, mirecka 2010).

Profil Sprawności Grafomotorycznych. Protokół Obserwacyjny (dla klas I-VI) (domagała,
mirecka, Bogdanowicz 2010).

Moduł 5.

Wprowadzenie do terapii pedagogicznej

7

tak rozumiany model wczesnej diagnozy nie jest jednorazowym badaniem, lecz trzyetapowym pro-
cesem poznawania dziecka:

pierwszy etap – na początku nauki szkolnej oceniana jest gotowość szkolna,
drugi etap – rozpoznawane jest ryzyko dysleksji, w dalszym zaś przebiegu edukacji tych dzieci

stawiana jest wstępna diagnoza specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu,

trzeci etap – sformułowana zostaje pełna diagnoza dysleksji, dysortografii i dysgrafii.

równolegle do procesu diagnozowania zachodzi proces pomagania. diagnoza jest weryfikowana
w toku terapii. opisana strategia postępowania nie tylko daje możliwość sformułowania pogłębio-
nej diagnozy, ale i pewność co do jej poprawności. może też uchronić poradnie przed nawałem ba-
dań diagnostycznych oraz przed trudnościami w formułowaniu rozpoznania dysleksji u starszych
uczniów, gdy na pierwotnych symptomach nawarstwiły się objawy wtórnych zaburzeń, a także przed
zaskakiwaniem wnioskami o badanie tuż przed egzaminami zewnętrznymi. ten proces postępowa-
nia diagnostycznego uchroni dzieci przed zbyt późnym formułowaniem diagnozy (przed zewnętrz-
nym sprawdzianem lub egzaminem gimnazjalnym, a nawet maturą). przede wszystkim uruchomi
właściwy proces specjalistycznej pomocy dla dzieci ryzyka dysleksji – udział w ćwiczeniach korek-
cyjno-kompensacyjnych jeszcze przed rozpoczęciem nauki szkolnej, zanim dziecko dozna niepowo-
dzeń szkolnych. rok przygotowania do nauki szkolnej to dla pięciolatków szansa na wyrównanie lub
zmniejszenie wielu deficytów rozwojowych.

nowe rozporządzenia o pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz inne dokumenty dotyczące
udzielania przez szkołę pomocy dziecku tworzą względnie spójny model pomocy w reformującym
się systemie edukacji. nadrzędną zasadą aktualnych regulacji prawnych jest uznanie zróżnicowanych
potrzeb rozwojowych dzieci, w tym specjalnych potrzeb edukacyjnych uczniów ze specyficznymi
trudnościami w czytaniu i pisaniu. Wczesna diagnoza i pomoc dokonywane w najbliższym środowi-
sku dziecka – w szkole, przypomnienie o odpowiedzialności szkoły za poznawanie ucznia i udzielanie
mu pomocy, to powrót do dobrych tradycji polskiej szkoły budowanej już w okresie przedwojennym.
Wraca się zatem do przesiewowych badań gotowości szkolnej, do nauczycielskiej diagnozy przed-
szkolnej, która pozwala ujawnić dysharmonie rozwoju psychoruchowego dziecka i ryzyko dysleksji.
W przypadku niepowodzeń w nauce, w okresie edukacji wczesnoszkolnej, kontynuacją jest diagnoza
szkolna oraz udzielenie pomocy przez zespół nauczycieli. dopiero w przypadkach, gdy ten rodzaj po-
mocy okaże się niewystarczający, uczeń powinien być zdiagnozowany w poradni psychologiczno-pe-
dagogicznej i uzyskać specjalistyczną pomoc w formie terapii pedagogicznej. zapis we wspomnia-
nym rozporządzeniu mówi, że opinia wydana po klasie iii, lecz nie później niż do końca pobytu w szkole
podstawowej (a więc pomiędzy klasą iV a Vi), stwarza podstawy do korzystania przez ucznia z możli-
wości zdawania egzaminów zewnętrznych w warunkach dostosowanych do jego specjalnych potrzeb
edukacyjnych. nie oznacza to, że wcześniej nie można stwierdzić ryzyka specyficznych trudności
w czytaniu i pisaniu oraz postawić wstępnej diagnozy dysleksji. opinia wydana w tym okresie będzie
wykorzystywana na potrzeby oceniania wewnątrzszkolnego.

Moduł 5.

Wprowadzenie do terapii pedagogicznej

8

należy z całą mocą podkreślić, że diagnoza i opinia mają służyć udzielaniu pomocy. nowe rozpo-
rządzenie o pomocy psychologiczno-pedagogicznej wprawdzie dopuszcza dostosowanie wymagań
w ocenianiu zewnątrz- i wewnątrzszkolnym także uczniom, którzy nie mają opinii, jednak nie jest to
korzystne ani dla ucznia ani nauczycieli. opinia wskazująca na słabe strony funkcjonowania dziecka,
deficyty rozwojowe oraz jego potencjalne możliwości, uzdolnienia i zainteresowania, stwarza dobre
podstawy do zaplanowania właściwych działań pomocowych i indywidualnego programu ćwiczeń te-
rapeutycznych. oddziaływania te mogą być skuteczne tylko wtedy, gdy będą realizowane systema-
tycznie, konsekwentnie przez wiele lat oraz przy współpracy szkoły, poradni i domu. tak więc proces
wczesnego diagnozowania, czyli poznawania dziecka, następnie weryfikowany w przebiegu terapii
pedagogicznej, stwarza realne nadzieje na skuteczne eliminowanie lub przynajmniej zmniejszanie
problemów szkolnych. oddziaływania te należy również spostrzegać jako profilaktyczne wobec nara-
stających niepowodzeń szkolnych, zaburzeń emocjonalnych i niedostosowania społecznego.

w projekcie badawczym Wartość diagnostyczna badań przesiewowych za
pomocą Kwestionariuszy rozpoznawania specyficznych trudności w czytaniu
i pisaniu – dla klasy I, II, III.
instrukcja oraz narzędzia znajdują się w tabeli.

WEŹ UDZIAŁ