311

Katarzyna STROJEK
Irena BU

ŁATOWICZ

Agnieszka RADZIMI

ŃSKA

Wojciech WAGNER
Monika STRUENSEE
Collegium Medicum UMK w Toruniu

OCENA POSTAWY U DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM I SZKOLNYM

Wst

ęp

Wspó

łczesny tryb życia dziecka, wielogodzinne przebywanie w pozycji sie-

dz

ącej (bardzo często nieprawidłowej), nieodpowiednie warunki ergonomiczne do

nauki, brak spontanicznej aktywno

ści ruchowej są przyczyną niekorzystnych zmian

w postawie cia

ła. Szybki postęp w zakresie techniki, elektroniki, zjawisk o ogólno-

światowym zasięgu, spowodowały gwałtowny rozwój medycyny i fizjoterapii, za-
równo w metodach diagnostycznych jaki i w leczeniu. Wady postawy s

ą najczęst-

szym schorzeniem ortopedycznym u dzieci, stanowi

ąc tym samym poważny pro-

blem kliniczny.

Do najcz

ęstszych wad postawy zaliczamy:

1) Wady wrodzone: wrodzony kr

ęcz szyi, rozszczep kręgów, wrodzona stopa

ko

ńsko-szpotawa, postępujący zanik mięśni, dysplazja i wrodzone zwich-

ni

ęcie stawu biodrowego;

2) Wady nabyte: stopa: ko

ńska, końsko-szpotawa, szpotawa, piętowa, pła-

ska, p

łasko-koślawa, wydrążona, choroba Scheuermanna, plecy: okrągłe,

wkl

ęsłe, okrągło-wklęsłe, płaskie, skolioza, klatka piersiowa lejkowata lub

kurza, kr

ęcz szyi, łopatka odstająca, kolana koślawe lub szpotawe [1,2].

Cel pracy
Celem pracy jest usystematyzowanie wiedzy na temat diagnostyki u dzieci w

wieku przedszkolnym i szkolnym ze szczególnym uwzgl

ędnieniem dysfunkcji na-

rz

ądu ruchu. Praca ta skierowana jest do lekarzy, fizjoterapeutów, rehabilitantów,

instruktorów gimnastyki korekcyjnej, nauczycieli wf, higienistek szkolnych, rodziców
i opiekunów dzieci.

Diagnostyka dziecka ze szczególnym uwzgl

ędnieniem dysfunkcji narzą-

du ruchu

Na przestrzeni lat powsta

ło wiele metod oceny narządu ruchu, zarówno su-

biektywnych, jaki i obiektywnych. Badanie kliniczne dziecka jest badaniem nieza-
st

ąpionym. Prawidłowa ocena postawy ciała jest cenną umiejętnością, jej opano-

wanie jest trudne oraz wymaga du

żego doświadczenia klinicznego.

I . Ocena kliniczna

1. Badanie podmiotowe – wywiad:
- wiek dziecka;
- objawy dysfunkcji;
- ustalenie czynnika etiologicznego schorzenia;
- wp

ływ warunków życiowych;

- dotychczasowe leczenie;

312

- przebyte schorzenia;
- porównanie wieku biologicznego z kalendarzowym;
- wywiad rodzinny: schorzenia wyst

ępujące w rodzinie, przebyty poród, roz-

wój fizyczny przez pierwsze 2 lata

życia;

- stan od

żywienia.

2. Badanie przedmiotowe
Przy przeprowadzaniu oceny postawy cia

ła obowiązuje kilka podstawowych

zasad: dziecko stoi w bieli

źnie, bez obuwia, na równym i twardym podłożu, przy-

bieraj

ąc wygodną pozycję, głowa skierowana na wprost, ręce spuszczone, dłonie

skierowane do przodu, ko

ńczyny dolne wyprostowane, stopy połączone tzw. po-

stawa ortopedyczna zasadnicza, pomieszczenie do badania musi by

ć jasne, z

naturalnym o

świetleniem. Badanie przeprowadzane jest zarówno w pozycji stojącej

jak i le

żącej. Przyrządy potrzebne do przeprowadzenia badania klinicznego to :

ta

śma milimetrowa, goniometr, inklinometr, zestaw antropometryczny, dynamo-

metr, pion, waga lekarska, spirometr.

W sk

ład badania przedmiotowego wchodzi:

- wzrokowa ocena sylwetki;
- ocena przykurczy mi

ęśniowych, najczęściej dochodzi do skrócenia mięśni:

biodrowo-l

ędźwiowego, czworobocznego lędźwi, prostego uda, grupy kul-

szowo-goleniowej, grupy przywodzicieli, napr

ężacza powięzi szerokiej,

trójg

łowego łydki, krawieckiego, piersiowego większego;

- ocena zakresu ruchów w poszczególnych stawach;
- ocena si

ły mięśniowej;

- pomiary i d

ługości kończyn i tułowia;

- ocena chodu [1,2,3].

II. Ocena radiologiczna

Zdj

ęcie rentgenowskie wykonywane jest najczęściej w rzucie przednio-tylnym

(A-P) oraz bocznym (L), obejmuj

ą kręgosłup oraz miednicę z talerzami biodrowymi.

Badanie wykonuje si

ę w pozycji stającej oraz w leżeniu na boku po stronie wklęsłej

łuku skrzywienia, w celu porównania wartości skrzywienia w różnych pozycjach.

Rycina nr 1, 2. Zdj

ęcie rentgenowskie kręgosłupa w projekcji przednio-tylnej oraz

zdj

ęcie rentgenowskie kręgosłupa w projekcji bocznej. [materiał własny]

313

Dzi

ęki zniesieniu siły ciężkości można zaobserwować gibkość i korektywność

skrzywienia. Dzi

ęki zdjęciu rtg można ocenić: wielkość skrzywienia kręgosłupa,

zmiany strukturalne, rotacj

ę i torsję, stopień utrwalenia zmian, wzrost kręgosłupa

(test Rissera). W

śród metod kątowych pomiarów wielkości łuku skrzywienia wy-

mienia si

ę metody: Cobba, Fergussona, Grucy [1.4].

III. Metody oceny postawy cia

ła

1. Wzrokowa sylwetki ocena
Badanie zaczynamy od ogl

ądania dziecka z tyłu, następnie z przodu, z boku

prawego i lewego. Celem jest okre

ślenie symetrii poszczególnych punktów topo-

graficznych na ciele dziecka.

Rycina nr 3, 4, 5. Badanie postawy w p

łaszczyźnie czołowej - ocena z przodu. Bada-

nie postawy w p

łaszczyźnie czołowej - ocena z tyłu. Badanie postawy w płaszczyźnie strzał-

kowej- ocena z boku. [materia

ł własny]

ocena z przodu:

- ustawienie przodostopia;
- ustawienie kolan;
- okolica kr

ętarzy większych;

- kolce biodrowe przednie górne;
- najwy

ższe punkty talerzy biodrowych;

- trójk

ąty talii;

-

łuki żebrowe;

- ustawienie linii barków, g

łowy i szyi;

- rzut pionu od okolicy

środka brody do spojenia łonowego.

ocena z ty

łu:

- ustawienie ty

łostopia (koślawość szpotawość stóp);

- szczyty kostek zewn

ętrznych;

- ustawienie kolan, linie do

łów podkolanowych;

- fa

łdy pośladkowe, okolica krętarzy większych;

- kolce biodrowe tylne górne;
- najwy

ższe punkty talerzy biodrowych;

- trójk

ąty talii, łuki żebrowe;

314

- obecno

ść wału lędźwiowego, obecność garbu żebrowego;

- ustawienie

łopatek, linii barków, głowy i szyi;

- wyrostki sutkowate ko

ści skroniowych;

- przebieg linii wyrostków kolczystych;
- rzut pionu od guzowato

ści potylicznej zewnętrznej wzdłuż wyrostków kol-

czystych do szpary po

śladkowej.

ocena z boku:

- ustawienie kolan i stóp;
- ustawienie miednicy (przodo lub ty

łopochylenie);

- wysklepienie klatki piersiowej i brzucha;
- ustawienie barków i po

łożenie łopatek;

- pozycja g

łowy i szyi;

- ukszta

łtowanie krzywizn kręgosłupa, ocena ich wartości[1,2,3].

2. Do metod sylwetkowych najcz

ęściej zalicza się:

sylwetki wg Stafella, Lovetta, Browna, Brownella, Crook, Wola

ńskiego.

3. Metody oceny sylwetki zarejestrowane za pomoc

ą fotografii, cieniografii i

konturografii:

- fotograficzne badanie postawy cia

ła posturografem (postawomierzem )

Motta;

- fotometryczna metoda Layonta;
- metoda Christensa i Korba.

4. Metody oceny poszczególnych elementów postawy cia

ła przy użyciu apara-

tury pomiarowej i rysunkowej:

- przyrz

ądy kołeczkowe: torakotometr Demennyego, torakograf;

- konformator Cuertona-Gunby;
- przyrz

ąd Howlanda;

- sferodorsiometr Wola

ńskiego (Postorometr – S).

5. Metoda antropometryczna badania postawy cia

ła:

- antroposterometr Jachowicza.
6. Metody oparte na zasadzie równowagi mechanicznej i symetrii:
- metoda Stafforda,
- test Cramptona,
- metoda Goldthwaita.
7. Nowoczesne techniki badania postawy cia

ła.

Technika Mory wykorzystuje zjawisko interferencji fal

świetlnych. Na stanowi-

sko do pomiaru sk

łada się: urządzenie projekcyjno-odbiorcze z kamerą i monito-

rem analogowym oraz komputer z kart

ą, monitorem cyfrowym i drukarką. Badanie

polega na odtwarzaniu kszta

łtu i położenia oraz mierzeniu obiektów przestrzen-

nych na podstawie specjalnych zdj

ęć tzw. fotogramów. Efektem końcowym jest

otrzymanie obrazu o uk

ładzie warstwowym , który jest szczegółowo analizowany.

Na odstawie badana Mory mo

żna uzyskać wskaźniki kątowe, liniowe, symetrię

cia

ła i ocenę skrzywienia kręgosłupa.

Metoda ISIS wykorzystywana jest w ocenie postawy ze szczególnym diagno-

styk

ą kręgosłupa pod kątem wykrycia skoliozy. Metoda ISIS wykorzystuje „wzór”

światła, który jest później namierzany z innej płaszczyzny. U badanego zostają
oznaczone orientacyjne punkty anatomiczne na ciele: C7, dodatkowo 8-10 wyrost-
ków kolczystych oraz punkt obrazuj

ący ustawienie bioder. Badanie pozwala na

315

ocen

ą przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa oraz kąt utworzony przez powierzch-

nie najbardziej zrotowanych kr

ęgów (kąt Cobba).

Technika Mory i ISIS umo

żliwiają szybką i dokładną ocenę kształtu pleców,

przyczyniaj

ąc się do lepszej diagnostyki wad postawy. Powyższe badania są coraz

cz

ęściej stosowane, ponieważ nie powodują radiacji dziecka.[1,2,5,6].

IV. Badanie wydolno

ści fizjologicznej

G

łównym zadaniem powyższego badania jest ocena sprawności krążeniowo-

oddechowej dziecka. Metoda polega na obci

ążeniu dziecka wysiłkiem submaksy-

malnym i wyliczeniu maksymalnej wydolno

ści wysiłkowej z ilości tlenu, jaką może

wykorzysta

ć organizm przez okres 1 min. W tym samym czasie układ krążeniowo-

oddechowy jest obci

ążany, najczęściej jest to jazda na cykloergometrze lub step-

test.

Badanie spirometryczne. Badanie s

łuży ocenie wydolności układu oddecho-

wego dziecka. Okre

śla pojemność zawartych w płucach gazów oraz informuje o

sprawno

ści wentylacyjnej układu oddechowego. Ma ono także za zadanie określe-

nie szybko

ści i objętości wymiany gazowej w płucach. Połączenie badania z próbą

wysi

łkową pozwala ocenić wydolność zarówno oddechową, jak i krążeniową. Zale-

ca si

ę wykonywanie badania spirometrycznego u pacjentów z kifoskoliozą zakwali-

fikowani do leczenia operacyjnego. Badanie spirometryczne umo

żliwia zarówno

jako

ściową, jak i ilościową ocenę zaburzeń wentylacji. W czasie wykonywania po-

miarów na ekranie monitora spirografu wy

świetlają się wartości poszczególnych

parametrów, m.in. VC - pojemno

ść życiowa, FEV - nasilona objętość wydechowa

pierwszosekundowa. Pierwsza z nich obrazuje pojemno

ść płuc w czasie głębokie-

go wdechu, druga - obj

ętość powietrza wydychanego [1,7].

Podsumowanie
Dzi

ęki zastosowaniu nowoczesnej diagnostyki oraz mając coraz większą wie-

dz

ę na temat dysfunkcji narządu ruchu należy wnioskować, że obecnie mamy

wi

ększe szanse wykrywania wad postawy w początkowym stadium. Wczesne roz-

poznanie oraz prawid

łowy sposób leczenia i rehabilitacji dziecka, daje szansę na

pe

łne skorygowanie danej dysfunkcji lub zmniejszenie stopnia jej progresji. Wykry-

cie pocz

ątkowych, niekorzystnych zamian zapobiega niebezpiecznym następ-

stwom deformacji np. zaburzenia kr

ążeniowo-oddechowe u pacjentów w dużą

kifoskolioz

ą. Wady postawy są najczęstszym schorzeniem ortopedycznym u dzieci,

stanowi

ąc tym samym poważny problem kliniczny.

Wnioski:
1) Siedz

ący tryb życia dziecka jest przyczyną niekorzystnych zmian w posta-

wie cia

ła.

2) Dzi

ęki zastosowaniu nowoczesnej diagnostyki można wykrywać wady po-

stawy w pocz

ątkowym stadium.

3) Badanie kliniczne dziecka jest badaniem niezast

ąpionym.

4) Technika Mory i ISIS umo

żliwiają szybką i dokładną ocenę kształtu pleców,

przyczyniaj

ąc się do lepszej diagnostyki wad postawy.

5) Powy

ższe badania są coraz częściej stosowane, ponieważ nie powodują

radiacji dziecka.

316

Literatura:

Bia

łek M.: Skrypt kursu. Kompleksowa diagnostyka i terapia wad postawy i skolioz z wykorzystaniem

elementów znanych metod terapeutycznych: terapii manualnej, powi

ęziowej, terapii punktów spusto-

wych, neuromobilizacji i PNF. Kraków 2004

Borejko M., Dziak A.: Radiologia w ortopedii. Warszawa 1979
Doboszy

ńska A., Wrotek K.: Badania czynnościowe układu oddechowego. Warszawa 2004Kasperczyk

T.:

Ślężyński J.: Postawa ciała człowieka i metody jej oceny. Katowice 1992

Kasperczyk T.: Wady postawy cia

ła diagnostyka i leczenie. Kraków 2002

Nowotny J., Zawieska D., Saulicz E.: Fototopografia z wykorzystaniem lasera optycznego i komputera

jako sposób oceny postawy cia

ła. „Postępy Rehabilitacji” 1992, t. VI, z. 1

Struensee M., Hagner M., Pilecka K., i wsp.: Nowoczesne metody diagnostyki postawy cia

ła. „Medical

and Biological Sciences” 2006, nr 20/1, s. 43-45