Cykle koniunkturalne

Rodzaje waha

ń

aktywno

ś

ci

gospodarczej

1. Wahania cykliczne-

powtarzaj

ą

ce si

ę

ze

wzgl

ę

dn

ą

regularno

ś

ci

ą

zmiany aktywno

ś

ci

gospodarczej, wyra

ż

aj

ą

ce si

ę

fluktuacjach wokół

trendu

2. Wahania sezonowe-

zmiany aktywno

ś

ci

gospodarczej wyst

ę

puj

ą

ce w ci

ą

gu okre

ś

lonego

okresu (np. w tych samych porach roku)

3. Wahania przypadkowe –

spowodowane

jednorazowymi zdarzeniami o charakterze losowym

Cechy waha

ń

cyklicznych

• s

ą

wynikiem samowyzwalaj

ą

cych si

ę

mechanizmów

wewn

ę

trznych, które wyst

ę

puj

ą

w gospodarce

• swym zasi

ę

giem obejmuj

ą

cał

ą

gospodark

ę

• sekwencje wzrostowych oraz spadkowych zmian

wielko

ś

ci ekonomicznych s

ą

oddzielone punktami

wielko

ś

ci ekonomicznych s

ą

oddzielone punktami

zwrotnymi

• punkty zwrotne powtarzaj

ą

si

ę

ze stosunkowo wzgl

ę

dn

ą

regularno

ś

ci

ą

• fluktuacje maj

ą

charakter krotko- i

ś

redniookresowy

Output Fluctuations (G-7) and Developing Countries

Wzrost PKB na mieszka

ń

ca w latach 1972-

2002 (w%)

0

2

4

6

8

-4

-2

19

72

19

74

19

76

19

78

19

80

19

82

19

84

19

86

19

88

19

90

19

92

19

94

19

96

19

98

20

00

20

02

strefa euro

W. Brytania

USA

102

107

112 %

102

104

106

108

%

produkcja sprzedana przemysłu

PKB

Cykle koniunkturalne w Polsce

87

92

97

102

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

92

94

96

98

100

Definicja cyklu koniunkturalnego

Cykl koniunkturalny to powtarzaj

ą

ce si

ę

, cho

ć

nie zawsze regularne pod wzgl

ę

dem długo

ś

ci i

amplitudy wahania aktywno

ś

ci gospodarczej o

okresie od 2-10 lat. Wahania te przejawiaj

ą

si

ę

w zmianach absolutnych, odchyleniach od

w zmianach absolutnych, odchyleniach od
trendu lub wahaniach dynamiki (stopy wzrostu)
ró

ż

nych zmiennych ekonomicznych, które

opisuj

ą

poziom aktywno

ś

ci gospodarczej

.

D.Hubner, M.Lubi

ń

ski, W.Małecki, Z.Matkowski.:

Koniuntura Gospodarcza.s.12.

Trend = tendencja rozwojowa

•

to długookresowa

ś

cie

ż

ka wzrostu

•

podstaw

ą

do jej wyznaczania s

ą

dane

mo

ż

liwo

ś

ciach produkcyjnych w gospodarce

(wynikaj

ą

ce z powi

ę

kszenia ilo

ś

ci dost

ę

pnych

(wynikaj

ą

ce z powi

ę

kszenia ilo

ś

ci dost

ę

pnych

zasobów lub poprawy ich wydajno

ś

ci)

3,00

4,00

5,00

6,00

7,00

8,00

cykl koniunkturalny

trend

0,00

1,00

2,00

1

2

3

4

5

6

7

czas

Budowa klasycznego cyklu koniunkturalnego

4 fazy

• faza kryzysu
• faza depresji
• faza o

ż

ywienia

• faza o

ż

ywienia

• faza rozkwitu

2 punkty zwrotne

• dno
• szczyt

A

szczyt

produkcja

Przebieg cyklu klasycznego

czas

B

kryzys

depresja

o

ż

ywienie

rozkwit

8-12 lat

dno

Cechy faz cyklu

1. Faza kryzysu:

•

nadwy

ż

ka poda

ż

y nad popytem, wzrost zapasów u producentów

•

spadek produkcji, przychodów, zysków i zatrudnienia

•

spadek cen (współcze

ś

nie zwolnienie tempa inflacji)

2. Faza depresji

•

trend spadkowy produkcji , zatrudnienia , płac , cen , zysku , inwestycji i
konsumpcji zanikaj

ą

•

przywrócona zostaje stabilizacja i równowaga na niskim poziomie

•

niski poziom cen , niska stopa zysku – zmusza firmy które przetrwały
kryzys do poprawy rentowno

ś

ci

Cechy faz cyklu

3. Faza o

ż

ywienia

•

wzrasta popyt (najpierw inwestycyjny)

•

wzrost produkcji, przychodów, zysków i zatrudnienia

•

rosn

ą

ceny

4. Faza rozkwitu (szczyt, boom)

•

wyst

ę

puje, gdy aktywno

ść

gospodarcza osi

ą

ga najwy

ż

szy poziom

tj. przekracza poziom aktywno

ś

ci podczas ostatniego szczytu

•

stabilizacja i równowaga na wysokim poziomie produkcji

(wysoka sprzeda

ż

, wysoki poziom zatrudnienia, wysokie stopy

zysku)

•

wysoki poziom cen

Cechy cyklu

długość

określana przez okresy występujące

między punktami zwrotnymi; długość fazy

spadkowej

wraz z długością fazy

wzrostowej

częstotliwość

informuje ile cykli lub jaka część cyklu

występuje w przyjętej jednostce czasu

amplituda

różnica między skrajnymi wartościami

pewnych elementów występujących w

danym okresie

intensywność

oznacza siłę tendencji zwyżkowych lub

zniżkowych

występujących

w

poszczególnych fazach

symetryczność

informuje o relacji pomiędzy amplitudą

poszczególnych faz oraz o zależnościach

w zakresie ich długości

Klasyczny a współczesny cykl

Cykl klasyczny

(

wyst

ę

puj

ą

ce regularnie od roku

1825 do II wojny

ś

wiatowej)

Cykl współczesny

(wyst

ę

puj

ą

ce po II wojnie

ś

wiatowej)

dotyczył zmian absolutnych w

szeregach czasowych

dotyczy zmian indeksów wzgl

ę

dnych

cykl czterofazowy

cykl dwufazowy: faza spadku

cykl czterofazowy

cykl dwufazowy: faza spadku

(recesji), faza wzrostu (ekspansji)

gwałtowne punkty zwrotne

łagodne punkty zwrotne

Fazy rozkwitu +o

ż

ywienie (4-6 lat)

fazy kryzysu i depresji (4-6 lat)

Cykl trwa 8-12 lat

faza wzrostu 2-3 lat

faza spadku 1,5-2 lat

Cykl trwa 3,5-5 lat

cz

ę

stotliwo

ść

cyklu - niska

cz

ę

stotliwo

ść

cyklu - wysoka

Klasyczny a współczesny cykl

Cykl klasyczny

Cykl współczesny

amplituda fazy wzrostu

koniunktury bardzo zbli

ż

ona do

amplituda fazy spadkowej

amplituda fazy wzrostu

koniunktury wy

ż

sza ni

ż

amplituda

fazy spadkowej

amplituda fazy spadkowej

fazy spadkowej

wysoka intensywno

ść

cyklu

niska intensywno

ść

cyklu

asymetryczny przebieg cyklu

asymetryczny przebieg cyklu

Skrócenie i spłycenie fazy spadkowej

współczesnych cykli to skutek:

• wieloletnie i skuteczne oddziaływanie polityki

stabilizacyjnej pa

ń

stwa

• dynamiczna ekspansja sektora usług, który

charakteryzuje si

ę

du

żą

odporno

ś

ci

ą

na spadki

koniunktury

koniunktury

• istnienie bardziej wiarygodnych informacji o sytuacji

gospodarczej i jej perspektywach

• szybko

ść

przepływu informacji

• procesy globalizacji i internacjonalizacji

zmienne procykliczne - zmienne wykazuj

ą

ce

Pamietaj ! Ka

ż

dy cykl koniunkturalny jest inny,

ale obserwuje si

ę

podobne zachowania pewnych

wielko

ś

ci ekonomicznych w czasie trwania

ka

ż

dego kolejnego cyklu.

Z tego wzgl

ę

du wyró

ż

niamy:

zmienne procykliczne - zmienne wykazuj

ą

ce

dodatni

ą

korelacj

ę

z PKB

zmienne antycykliczne - zmienne wykazuj

ą

ce

ujemn

ą

korelacj

ę

z PKB

zmienne acykliczne - zmienne wykazuj

ą

ce

brak korelacji z PKB

Wydatki:
konsumpcja ( C)
inwestycje (I)
-budownictwo mieszkaniowe
-zapasy
wydatki rządowe (G)
eksport netto (X)

pro-cykliczne
pro-cykliczne
pro-cykliczne
pro-cykliczne

acykliczne

słabo antycykliczne

Rynek pracy:

Rynek pracy:
zatrudnienie
bezrobocie
wydajność
płace realne

pro-cyklicznie

anty-cyklicznie

pro-cyklicznie
pro-cyklicznie

Podaż pieniądza

pro-cyklicznie

Inflacja

pro-cyklicznie

Ceny akcji

pro-cyklicznie

Stopa procentowa

pro-cyklicznie

Współczynnik korelacji niektórych zmiennych

makroekonomicznych z PKB

C

I

G

X

M

P

Π

Π

Π

Π

UE

0,84

0,89

0,11

0,79

0,92

-0,76

0,09

JAP

0,49

0,81

-0,19

-0,10

0,16

-0,27

0,17

USA

0,85

0,90

0,09

0,18

0,56

-0,59

0,19

Ź

ródło: Burda, Wypłosz „Makroekonomia”

Rodzaje cykli

kryterium

rodzaje

cechy cyklu

-klasyczny

-współczesny

zasi

ę

g geograficzny

-cykl światowy
-cykl regionalny

-cykl regionalny
-cykl narodowy

długo

ść

cyklu

- krótkie (Kitchina)
- średnie (Juglara)
- długie (Kondratiewa)

teoria wyja

ś

niaj

ą

ca cykl

-cykle pochodzenia endogenicznego
-cykle pochodzenia egzogenicznego

Cykle Juglara

(cykl klasyczny = cykl główny)

•Clemens Juglar –ojciec teorii cyklu koniunkturalnego

•okres cyklu Juglara waha si

ę

od 6 do 10 lat, a

ś

rednia

jego długo

ść

wynosi 8 lat

•przyczyn

ą

fluktuacji s

ą

inwestycje w kapitale trwałym

•przyczyn

ą

fluktuacji s

ą

inwestycje w kapitale trwałym

(zmiany wyposa

ż

enia technicznego produkcji)

• cykle Juglara ko

ń

cz

ą

si

ę

zwykle gwałtownie, np. panik

ą

na rynkach (ostre punty zwrotne)

•wyst

ę

powały z du

żą

regularno

ś

ci

ą

we wszystkich

gospodarkach od roku 1825 do roku1939

(pocz

ą

tek Anglia 1825, nast

ę

pnie: 1836, 1847, 1857, 1866, 1873, 1882,

1890, 1900, 1907, 1920, 1929, 1937)

Cykle Kitchina

(cykle krótkie=cykle mniejsze)

• Joseph Kitchin w 1923 roku opisał krótsze cykle, mi

ę

dzy

dwoma kryzysami głównymi, wyst

ę

puj

ą

cymi zgodnie z

cyklem Juglara

• cykl trwał

ś

rednio 3,5 lat (39-40 miesi

ę

cy).

• cykl trwał

ś

rednio 3,5 lat (39-40 miesi

ę

cy).

• zaobserwowano je tylko w USA do II drugiej wojny

ś

wiatowej.

• przyczyn

ą

wyst

ę

powania cykli mniejszych s

ą

zmiany

zapasów

• cykle Kitchina ko

ń

cz

ą

si

ę

w łagodny sposób (łagodne

punkty zwrotne)

Cykle Kondratiewa=cykle długie

• Nikołaj Kondratiew (w 1922 roku) publikuje

zaledwie 100-stronicowy doktorat o istnieniu
regularnych, około półwiecznych cykli (45-60 lat)

• przyczyn

ą

cykli: innowacje, sfer

ę

pieni

ą

dza,

• przyczyn

ą

cykli: innowacje, sfer

ę

pieni

ą

dza,

inflacja lub deflacja, styl

ż

ycia, wa

ż

ne

wydarzenia polityczne

• długi cykl Kondratiewa dzieli si

ę

na dwie fazy

(wzrostu i spadku), ka

ż

da trwa

ś

rednio po 25 lat.

4 cykle Kondratiewa

Cykle

lata

W tym

faza

wzrostu

Czas

Lider

gospodarczy/innowacja

I

1785-1843 Do 1816

58 lat

Wielka Brytania/maszyna
parowa

II

1844-1893 Do 1873

49 lat

Wielka Brytania/ kolej,
elektryczno

ść

III

1894-1939 Do 1919

Do 1929

45 lat

USA/samochód,
chemikalia, plastik

IV

1940-
1985/2000

Do 1973

45-60
lat

USA/ samolot, komputer,
internet

V cykl

2000

?

?

USA/ biotechnologie,

nanotechnologie, sieci

komputerowe,

pieni

ą

dz

wirtualny

Cykle Kondratiewa

1790-1800

1844-1851

1890-1896

1938-1945

1995

Cykle egzogeniczne

•

Teorie egzogeniczne cyklu koniunkturalnego
szukaj

ą

przyczyn sprawczych cyklu w

zewn

ę

trznych czynnikach w stosunku do

danego systemu gospodarczego

( przyczyny:

wojny, rewolucje, wybory, ceny surowców, innowacje,

wojny, rewolucje, wybory, ceny surowców, innowacje,
plamy na sło

ń

cu)

•

Przykłady

1. Meteorologiczna teoria (teoria plam na sło

ń

cu)

W.S.Jevensona

2. Teoria cyklu politycznego M.Kalecki

Cykle endogeniczne

•

ich przyczyn

ą

jest wewn

ę

trzna niestabilno

ść

systemu

gospodarczego. Teorie te poszukuj

ą

mechanizmu cyklu wewn

ą

trz

systemu gospodarczego.

•

Przykłady endogenicznych teorii cykli

-

Teorie pieni

ęż

ne (J.S.Mill, A.Marshall, R.G. Hawtrey, K. Wicksell)-

przyczyn

ą

cyklu bł

ę

dy w polityce pieni

ęż

nej.

przyczyn

ą

cyklu bł

ę

dy w polityce pieni

ęż

nej.

-

Teorie popytowe ( E.F.Laderdale, T.R Malthus)

przyczyn

ą

cyklu s

ą

nadmierne oszcz

ę

dno

ś

ci

-

Teorie inwestycyjne ( A.Siethoffa, J. Schumpetera,M.Kaleckiego)

przyczyn

ą

cykli s

ą

wahania inwestycji wynikaj

ą

ce z waha

ń

w stopie

zysku, stopie procentowej i sprawno

ś

ci kapitału.

Wybrane współczesne

teorie cyklu koniunkturalnego

nazwa teorii

przyczyna cyklu

model mno

ż

nika-

akceleratora (P.Samuelson)

zmiany nakładów
inwestycyjnych

monetarystyczny model
dochodu narodowego

zakłócenia pieni

ęż

ne (zbyt

du

ż

a poda

ż

pieni

ą

dza)

dochodu narodowego
(M.Fiedman)

du

ż

a poda

ż

pieni

ą

dza)

teoria realnego kursu
koniunkturalnego
(J.Schumpeter,E.Prescott,
P.Long, C.Plosner)

wstrz

ą

sy poda

ż

owe (głównie

technologiczne) poprzez
inwestycje, zwolnienie
wzrostu produktywno

ś

ci

Model mno

ż

nika-akceleratora:

•

wzrost wydatków inwestycyjnych powoduje bezpo

ś

rednio przyrost

dochodu i przyrost konsumpcji a w konsekwencji dalszy przyrost
dochodu (efekt mno

ż

nikowy).

•

wzrost realnej produkcji wymaga wzrostu zasobu kapitału, a w
konsekwencji przyspieszonych inwestycji (akcelerator – zasada
przyspieszenia)

rok

sprzeda

ż

potrzebne

maszyny

posiadane
maszyny

inwestycje
netto

amortyzacja

inwestycje
brutto

1

10

20

20

0

2

2

2

14

28

20

8

2

10

3

20

40

28

12

2

14

4

22

44

40

4

2

6

5

22

44

44

0

2

2

Monetarystyczny model dochodu

nominalnego

• zmiany stopy wzrostu zasobu pieni

ą

dza s

ą

warunkiem

koniecznym i dostatecznym istotnych zmian stopy
wzrostu dochodów pieni

ęż

nych

• czynniki pieni

ęż

ne odgrywaj

ą

decyduj

ą

ca rol

ę

w

kształtowaniu dynamiki dochodu narodowego oraz

kształtowaniu dynamiki dochodu narodowego oraz
formowaniu cyklu

•

Ź

ródłem zakłóce

ń

jest konfrontacja stabilnej funkcji

popytu i niestabilnej funkcji poda

ż

y

Teoria realnego cyklu koniunkturalnego

•

ź

ródłem cyklu koniunkturalnego s

ą

zakłócenia o

charakterze realnym

• tempo post

ę

pu technicznego i zwi

ą

zany z nim

wzrost produktywno

ś

ci podlegaj

ą

nieregularnym

wzrost produktywno

ś

ci podlegaj

ą

nieregularnym

zmianom, co wpływa na poda

ż

dóbr i w efekcie

na decyzje konsumpcyjne

• cykl koniunkturalny to zbiór trwałych wstrz

ą

sów

technologicznych, które zmieniaj

ą

ś

cie

ż

k

ę

wzrostu

Metody analizy i prognozy

koniunktury

•barometry koniunktury

(syntetyczny wska

ź

nik zmiennych wyprzedaj

ą

cych)

odpowiednio dobrane zestawy wska

ź

ników statystycznych, czułych

na zmiany koniunktury oraz wyprowadzone z nich wska

ź

niki

na zmiany koniunktury oraz wyprowadzone z nich wska

ź

niki

zbiorcze

•testy koniunkturalne

metoda wska

ź

nikowa oparta na badaniach ankietowych, której

celem jest okre

ś

lenie aktualnego stanu aktywno

ś

ci gospodarczej w

porównaniu z okresem poprzednim oraz wyznaczenie

prawdopodobnego kierunku zmian w przyszło

ś

ci

• tworz

ą

c wska

ź

niki koniunktury wykorzystuje si

ę

cechy

pewnych zmiennych ekonomicznych do przewidywania
przyszłych warunków gospodarowania

•zmienne pilotuj

ą

ce (=wyprzedaj

ą

ce PKB w cyklu)

zapasy, zamówienia, ceny akcji, ceny surowców giełdowych, realna

poda

ż

pieni

ą

dza, liczba nowo tworzonych przedsi

ę

biorstw,

Wska

ź

niki koniunktury

poda

ż

pieni

ą

dza, liczba nowo tworzonych przedsi

ę

biorstw,

•zmienne współbie

ż

ne

zatrudnienie, produkcja przemysłowa ogółem,

•zmienne opó

ź

nione

stopy procentowe, kredyt konsumencki, jednostkowe koszty pracy

Wybrane barometry koniunktury

• 1919 rok pierwszy barometr tzw. harwardzki

• Barometr NBER – dla gospodarki USA

• Barometr BIEC (Bureau for Investments and Economic

Cycles patrz www.biec.org)

- WRK (wska

ź

nik równoległy koniunktury)

- WRK (wska

ź

nik równoległy koniunktury)

- WWK (wska

ź

nik wyprzedzaj

ą

cy koniunktury)

• „Makrometr” – Makroekonomiczny Indeks Koniunktury –

PENETRATOR

• „Barometr Rzeczpospolitej” od 2002 roku.

Wska

ź

nik Wyprzedzaj

ą

cy Koniunktury (WWK) rejestruje zmiany w

poziomie aktywno

ś

ci z wyprzedzeniem w stosunku do rzeczywisto

ś

ci.

Jest wi

ę

c krótkookresow

ą

prognoz

ą

. Wyprzedza szczyty i dna cykli

koniunkturalnych i cykli wzrostowych.

Wska

ź

nik Równoległy Koniunktury (WRK) to miara ogólnej bie

żą

cej aktywno

ś

ci

gospodarki. Rejestruje zarówno ona zarówno cykle koniunkturalne, jak i cykle wzrostowe.
Wykazuje du

żą

zgodno

ść

z PKB i mo

ż

e słu

ż

y

ć

do jego estymacji w sekwencjach

miesi

ę

cznych.