•

Dlaczego badamy oszczędzanie?

•

Definicja oszczędzania

•

Ekonomiczne teorie oszczędzania

•

Psychologiczne aspekty

w teoriach ekonomicznych

•

Motywy oszczędzania

—

W skali makroekonomicznej – oszczędzanie służy

akumulacji kapitału

. Dlatego jest przedmiotem

zainteresowania ekonomistów i polityków.

—

Dzięki oszczędzaniu – możliwy rozwój systemu

finansowego, instytucji finansowych (banki, fundusze

inwestycyjne, fundusze emerytalne, kasy

oszczędnościowo-kredytowe, biura maklerskie,

instytucje doradztwa finansowego.

—

Prognozowanie – możliwość przewidywania

zachowań ekonomicznych w skali makro (dotyczących

całej gospodarki).

Wed

ług szacunków Pekao SA obecnie aż 83,8% oszczędności Polaków stanowią depozyty bankowe, 9,1% zostało zainwestowanych w papiery wartościowe, 3,6% stanowią fundusze inwestycyjne, a 3,8% ulokowanych jest w polisach ubezpieczeniowych. Poniżej na rysunkach pokazano zmiany w wartości oszczędności Polaków.

Osoby posiadaj

ące jakiekolwiek oszczędności przechowują je przede wszystkim w formie

Tylko ok. 16% Polaków zgromadziło jakieś oszczędności

Źródło : Badania IPSOS.

Według szacunków Pekao SA obecnie:

—

aż 83,8% oszczędności Polaków stanowią

depozyty bankowe,

—

9,1% zostało zainwestowanych w papiery

wartościowe, 3,6% stanowią fundusze inwestycyjne,

—

a 3,8% ulokowanych jest w polisach

ubezpieczeniowych.

Źródło: IPSOS

w 2002 roku korzysta

ło z nich 43% osób.

•

Specjaliści z Pekao spodziewają się, że za 10 lat struktura

oszczędności Polski przybierze kształt obecnej struktury

oszczędzania Hiszpanii.

Na

światowych rynkach finansowych zachodzą przemiany, które się wiążą z systemami

—

Instytucje finansowe w krajach wysoko rozwiniętych od dawna posługują się

pojęciem długoterminowych oszczędności i inwestycji.

—

Np.

towarzystwa ubezpieczeń na życie

oferują ochronę ubezpieczeniową i

długoterminowe inwestycje (

life&savings

).

—

W Polsce od 1999 r. mamy obowiązkowy drugi filar systemu emerytalnego:

członkowie otwartych

funduszy emerytalnych

otrzymują na swoje konta jedną

trzecią obligatoryjnie płaconej składki emerytalnej, która jest w ich imieniu

inwestowana.

—

Poza OFE, które są z mocy prawa częścią systemu ubezpieczeń społecznych oraz

towarzystwa ubezpieczeń na życie, długoterminowe programy inwestycyjne oferują

w pewnym stopniu -

towarzystwa funduszy inwestycyjnych (TFI) i banki

.

—

Za długoterminowe można też uznać część inwestycji w obligacje skarbowe oraz

akcje przedsiębiorstw

—

Grono długoterminowo myślących inwestorów indywidualnych w Polsce jest

dość wąskie.

Jego poszerzeniu nie sprzyja relatywnie niski poziom PKB na

mieszkańca, duże wahania na rynku akcji i kilka okresów bessy, które przeżyliśmy w

ostatniej dekadzie, konieczność profesjonalnego zaangażowania się w działalność

inwestycyjną, a także wzrost obciążeń podatkowych.

—

Definicje

ekonomiczne

–

koncentracja

na

możliwości

oszczędzania

(oszczędzanie

jako

rezygnacja z części bieżącej konsumpcji

na rzecz przyszłych korzyści).

—

Definicje

psychologiczne

–

koncentracja

na

skłonności

do

oszczędzania:

zainteresowanie

motywami

(dlaczego

ludzie

oszczędzają?), aktywnością (jak -

systematycznie? doraźnie? z pomocą

doradców? na „własną rękę”?).

—

Oszczędności = niewydany dochód.

—

Dochód + pożyczki = wydane

pieniądze + oszczędności.

—

Decyzja o oszczędzaniu jest decyzją

o odłożeniu konsumpcji na

przyszłość.

—

Decyzja o zaciągnięciu kredytu jest

decyzją o przyśpieszeniu konsumpcji.

—

Oszczędzanie kontraktowe.

—

Oszczędzanie dowolne.

—

Oszczędzanie mimowolne (resztowe)

—

Wymaga podjęcia wcześniejszej

decyzji i zobowiązania, podpisania

umowy (kontaktu) – np. umowy

przystąpienia do funduszu

inwestycyjnego (możliwa forma

uproszczona przez Internet),

ubezpieczenia na życie (zakup polisy).

—

Oszczędzanie kontraktowe z reguły,

choć nie zawsze wymaga wnoszenia

regularnych wpłat (opłacania składek).

—

Nie wiąże się z zawieraniem

kontraktu z instytucjami

finansowymi.

—

Wymaga jednak aktywności,

podjęcia decyzji, aby oszczędzać

(przynajmniej – nie wydawać) w

danym okresie obrachunkowym.

—

Dobrze jest oszczędzać na

konkretny cel, z założonym z góry

horyzontem czasowym.

—

Nie poprzedza go świadoma

decyzja.

—

Może być wynikiem np. zwrotu

nadpłaconego podatku, wzrostu

oprocentowania lokaty bankowej

wskutek inflacji.

—

Nie ma ściśle określonego celu ani

horyzontu czasowego oszczędzania.

J.M.Keynes

—

Oszczędzanie polega na

negatywnym akcie

powstrzymania się od

konsumpcji całości obecnych

dochodów.

—

Zwrócenie uwagi na motywy

oszczędzania.

—

Środek zabezpieczenia:

tworzenie rezerw na

wypadek nieprzewidzianych wydatków.

—

Przezorność:

zapewnienie przyszłej relacji między

dochodem a przewidywanymi zwiększonymi

potrzebami własnymi i rodziny.

—

Kalkulacja

: większa konsumpcja w przyszłości jest

bardziej preferowana niż mniejsza konsumpcja

obecnie.

—

Poprawa stylu życia:

ludzie dążą do stałego

poprawiania stylu życia, a to wiąże się z wydatkami.

—

Niezależność:

zapewnienie sobie możliwości

robienia różnych rzeczy bez ograniczeń finansowych.

—

Przedsiębiorczość:

zapewnienie sobie kapitału,

który można wykorzystać w biznesie lub w

działalności gospodarczej.

—

Ambicja

: przekazanie majątku innym (np. w

testamencie).

—

Chciwość:

zaspokojenie własnego skąpstwa.

—

Niedobrowolna niezdolność do regulowania

płatności, co do których oczekuje się

natychmiastowej spłaty.

—

Według Furnhama i Arglye’a (1999)

zadłużanie się jest przeciwieństwem zaciągania

kredytów, które są uzgodnionym odroczeniem

płatności.

—

Akceptacja społeczna długu.

—

Socjalizacja ekonomiczna.

—

Porównanie społeczne.

—

Styl zarządzania pieniędzmi.

—

Zachowania konsumenckie.

—

Postawy wobec długu.

—

Fatalizm.

—

Nie ma jednej, powszechnie akceptowanej teorii

oszczędzania.

—

Najbardziej popularna, dominująca teoria cyklu życia

(TCŻ).

—

TCZ zakłada zmiany struktury oszczędności

człowieka w zależności od jego wieku.

—

Zmiany te wynikają z wahań dochodów oraz

zróżnicowanych potrzeb w różnych okresach życia.

Dochód

Emerytura

B

C

oszczędzanie

X

Y

Stały dochód

oszczędzanie oszczędzanie

ujemne ujemne

A

Pole ABCDE: dochód dyspozycyjny

D

E

Śmierć

—

Badania empiryczne prowadzone w wielu krajach

wskazują, że ludzie postępują nie zawsze zgodnie z

modelem TCŻ.

—

Wielu młodych oszczędza więcej, niż wynikałoby to

z TCŻ.

—

Z kolei ludzie w średnim wieku (kiedy osiąga się

najwyższe dochody) oszczędzają za mało w stosunku

do modelu TCŻ.

—

Starsi, którzy zgodnie z ta koncepcja powinni

wyłącznie konsumować oszczędności… nadal

oszczędzają.

—

Oszczędzanie – zarówno mechanizmy ekonomiczne,

jak i psychologiczne.

—

O. –

odroczeniem gratyfikacji (konsumpcji) na

przyszłość.

—

Nasuwa się pytanie, czy człowiek gotów jest czekać

na większą, ale odroczoną konsumpcję?

—

Jak długo ewentualnie gotów jest czekać?

—

Jakie metody samokontroli można wykorzystać?

Richard Taler, Hersh Sherin (1981)

—

Umysł ludzki jako organizacja dwóch

systemów:

1.

„Krótkowzroczny sprawca”

– nakłania do

natychmiastowej konsumpcji.

2.

„Dalekowzroczny planista”

– nakłania do

oszczędzania.

Badania Stephena Lee:

Ludzie wola otrzymywać

mniej pieniędzy

natychmiast, niż więcej za

jakiś czas.

—

Impulsywność.

—

Niecierpliwość.

—

Brak samokontroli.

Irving Fisher (1930)

—

Samokontrola potrzebna do

oszczędzania – trudna.

—

Przeważają:

1.

Krótkowzroczność

2.

Słaba wola.

3.

Nawyk swobodnego wydawania

pieniędzy.

4.

Akceptowania krótkowzroczności i

niepewności życia.

5.

Egoizm.

6.

Uleganie kaprysom mody.

—

Poziom optymizmu-pesymizmu

konsumenckiego

(osobiste oczekiwania

ekonomiczne).

—

Subiektywna (psychologiczna)

percepcja czasu.

—

Nasilenie awersji do ryzyka lub

skłonności do podejmowania

ryzyka finansowego.

0

5

10

15

20

25

30

Trudno powiedzieć

Inwestycja

Rozwój własnej firmy

Zostawić spadek

Kupno dóbr trwałych

Zabezpieczenie przyszłości dzieci

Środki na wakacje i hobby

Zabezpieczenia na starość

Zabezpieczenie na przyszłość (choroba itp.)

Źródło: Pentor , 2005