1

Twórczość w pedagogice Celestyna Freineta

„Twórczość” nie była znana w filozofii , teologii i sztuce europejskiej przez blisko tysiąc lat
.Grecy przywilej swobodnego powoływania do życia rzeczy , które wcześniej nie istniały ,
przyznawali tylko poetom . Dopiero Rzymianie stworzyli osobne pojęcie nazywające
czynności tworzenia .
Termin „twórca” wszedł do języka sztuki dopiero w wieku XIX . Już w XX wieku określenie
to zaczęto stosować w odniesieniu do całej ludzkiej kultury . Obecnie mówi się o twórczości
w nauce , o twórczym polityku , o twórcach nowej techniki . Dziś rozporządzamy wieloma
wyrazami tego samego źródłosłowu o analogicznym sensie : twórca , tworzyć , twórczy ,
twórczość .
Począwszy od lat pięćdziesiątych naszego stulecia , w całym cywilizowanym świecie
obserwujemy lawinowy wzrost zainteresowania teoretycznymi i praktycznymi problemami
twórczości .

Problematyce tej poświęca się coraz więcej miejsca i uwagi zarówno w naukach klasycznych
, a nawet naukach przyrodniczych . Powstają również nowe dyscypliny naukowe , jak :
heurystyka , inwentyka , innowatyka i inne .

Twórczość jako dziedzina życia i działalności człowieka stanowi przedmiot zainteresowania
psychologii i pedagogiki .

Zdecydowana większość definicji twórczości zakłada , iż jej podstawowym wyróżnikiem jest
wprowadzenie pewnego novum wobec rzeczywistości zastanej .
Twórczość nie musi jednak być czystą kreacją , ale także tworzeniem nowych rzeczywistości
z elementów wcześniej istniejących .
Ogólna definicja , zawierająca treści istotne dla pojęcia twórczości , może wyglądać
następująco : Twórczość jest procesem prowadzącym do powstania nowego dzieła , uznanego
przez pewną grupę ludzi jako zadowalające bądź użyteczne w określonym czasie .
Przeciwieństwem twórczości będą zaś schematyczne powtórzenia i mechaniczne
naśladownictwo .
O ile tradycyjny sposób pojmowania twórczości zakładał jej elitarność , wybiórczość , a
twórcę traktował jako wybrańca losu , współcześnie traktuje się ją jako psychofizyczną
czynność , w wyniku której powstają przedmioty nowe i wartościowe , dostępne dla każdego .
Według autorów reprezentujących eksperymentalne podejście do tej sfery działalności
ludzkiej , twórczość jest rozwiązywaniem jakiegokolwiek problemu , który dla konkretnej
osoby jest nowy . Człowiek zatem , jeżeli podejmie trud zmierzenia się z jakimkolwiek
zadaniem lub problemem , automatycznie staje się twórcą . Można mówić o twórczym
szewcu , stolarzu czy urzędniku . Wszystko , co się robi można robić z jakimś duchem , który
wynika z natury charakteru osoby podejmującej daną czynność . Produkt zasługujący na
miano twórczego może mieć dowolną postać i być nie tylko dziełem sztuki , odkryciem ,
oryginalną maszyną , może być równie dobrze – projektem organizacyjnym , metodą treningu
sportowego , żartem , itd.
Większość definicji twórczości zakłada , że przedmiot twórczości jest czymś nowym , albo
nawet użytecznym dla określonego środowiska , czymś twórczym obiektywnie .

2

Z punktu widzenia pedagogiki niezwykle ważne jest pojecie autokreacji , czyli stwarzanie
siebie samego w procesie samowychowania przez sztukę . Pedagoga interesuje twórczość w
szerokim rozumieniu tego pojęcia , gdzie mamy do czynienia z wszelką działalnością
człowieka , która tworzy coś nowego , obojętnie czy będzie to jakaś rzecz w obrębie świata
zewnętrznego , czy też określona dyspozycja ludzkiego umysłu lub uczucia , istniejąca i
przejawiająca się tylko w samym człowieku .
Korzystając z wyników badań psychologów i filozofów , pedagodzy analizują warunki
kształtowania postaw twórczych i obmyślają sposoby wykorzystania produktów działań
twórczych ( zwłaszcza dzieci ) dla wzbogacenia ich potencjału kreatywności .

Traktowanie twórczości jako boskiego daru powodowało , że i sam proces tworzenia nosił na
sobie boskie piętno . Szal twórczy , olśnienia , niezwykłe zdarzenia im towarzyszące to
określenia popularne i używane jeszcze dla określeń sztuki modernistycznej . Twórczości
jednak nie można sprowadzić do serii olśnień i natchnień .
W momencie gdy wieszczy elitaryzm zastąpiony został przez egalitaryzm , zaczęto
poszukiwać przyczyn i mechanizmów twórczości . Natchnienie zostało zastąpione przez pracę
połączoną z wysiłkiem i zaangażowanie całej osobowości twórcy .
Nie tylko myśli , serce , ale także ciało bierze udział w tworzeniu.
Często procesowi twórczemu podlega odpowiedni dobór środków informacji , a wiec
struktura estetyczna użytych w dziele symboli . Akt twórczy oznacza tyle samo , co
kombinacje i synteza elementów rzeczywistości , które łączą się i integrują w sposób
oryginalny i nieoczekiwany .
Pomysł twórcy polega często na tym , że widzi on jakąś rzecz z nowego punktu widzenia .
Warunkiem tego , by wytwory uzyskały miano twórczych i by odróżniano proces twórczy od
nietwórczego są nieograniczone rezultaty działania człowieka uzyskiwane przez znane
sposoby postępowania . Aktywność twórcza ma charakter złożony . Do aktu twórczego
prowadzi on przez pracę , wysiłek , odwagę i wyobraźnię . Procesowi twórczemu
związanemu z zachowaniem się człowieka , czyli aktywnością twórczą i jego wytworami
towarzyszą procesy poznawcze , a przede wszystkim myślenie łącznie z wyobraźnią ,
inteligencją i osobowością .
Wyobraźnia tez stanowi teren ujawniania się wszelkich odczuć , przypuszczeń ,
nieuświadomionych pierwotnych reakcji na bodźce otoczenia .
Proces twórczy określany jest jako długa droga między narodzinami pomysłu w wyobraźni a
jego zmaterializowaniem .
Współczesne rozumienie twórczości pozwala mówić o niej w każdej sferze działalności
ludzkiej . Wszystko , co nowe , oryginalne bądź inne wobec szablonowo rozumianej
rzeczywistości określone może zostać mianem twórczego . Nieograniczony jest także zasięg
pojęcia „twórca” . Stać się nim może każdy , kto w pewien sposób przekształca świat w
sztuce , nauce , zabawie czy też w sobie samym .

Twórczość jest dziedziną działalności ludzkiej dostępną zasadniczo dla każdego .
Dziecko jest twórcze w sposób naturalny . Uczy się od pierwszych chwil swojego życia . Jego
rozwój fizyczny , emocjonalny , spostrzeżeniowy przebiega niezwykle szybko i intensywnie .
Potrzeba aktywności twórczej jest związana z zaspokojeniem jego potrzeb . Jeżeli zostaje
zahamowana , ustaje w ogóle rozwój dziecka . Rozwój twórczej aktywności zależy
niewątpliwie od warunków zewnętrznych – wpływu i oddziaływania środowiska oraz
wewnętrznych uwarunkowań osobniczych , psychicznych , bądź psychofizycznych
koniecznych do przeprowadzania operacji intelektualnych .

3

Ważne , by to środowisko było stymulujące , by stwarzało poczucie bezpieczeństwa i
wolności przy umiejętnym i rozwijającym naturalne możliwości kierowaniu .
Rozwój twórczości wymaga sprzyjających warunków . Nauczyciel powinien dawać wyraz
odczuciu , że dziecko jest wartościowe , posiada własne racje i możliwości ich
uzewnętrznienia . Potrzebne jest wyczucie możliwości dziecka i okazane mu zaufanie .
Dziecko dostrzega taką postawę i czuje się bezpieczne . Ma poczucie , że jest odbierane jako
wartość niezależnie od tego , co robi . Efektem takiej postawy jest to , że dziecko odczuwa
mniejszą potrzebę sztywnego trzymania się zasad , rozumie co znaczy „być sobą” , podejmuje
próby spontanicznego analizowania siebie , czyli zmierza w kierunku twórczości . Następnym
etapem jest zapewnienie klimatu pozbawionego oceny zewnętrznej . Atmosfera , w której
dziecko nie jest kontrolowane czy oceniane z zewnętrznego punktu widzenia , daje poczucie
swobody . Ocena stanowi zagrożenie i powoduje nastawienie obronne co oznacza , że pewna
część przeżyć jest wyparta ze świadomości . Pozbawienie oceny zewnętrznej pozwala na
uświadomienie sobie własnych upodobań i niechęci . Pomaga to z większą wrażliwością
wnikać w istotę otaczających faktów i zdarzeń , jak również we własne racje . Dziecko
zaczyna uznawać istniejące w nim samym kryterium oceniania . To początek kształtowania
się dojrzałej twórczości . Nauczyciel powinien wyczuwać w jaki sposób dziecko odbiera
rzeczywistość . Świadczy to o akceptacji i poczuciu bezpieczeństwa . W takim klimacie
dziecko jest w stanie ujawnić swoje „ja” , wyrazić siebie w różnorodnych , nowych formach
relacji ze światem . Jest to podstawowy czynnik stymulujący twórczość . Twórczość
stymuluje się też przez psychiczną wolność . Chodzi tu o swobodę w zakresie symbolicznej
ekspresji . Przyzwolenie takie daje pełną swobodę myślenia , odczuwania , sposobu bycia i
tego wszystkiego , co najbardziej w dziecku wewnętrzne . Skłania to do otwartości , do
spontanicznego operowania spostrzeżeniami , pojęciami , znaczeniami . Przyzwolenie to jest
zezwoleniem na wolność , z czym wiąże się poczucie odpowiedzialności . W takim układzie
dziecko jest zdolne do ponoszenia konsekwencji za błędy i sukcesy .
Jeżeli wewnętrznym warunkom twórczości towarzyszy świadomość bezpieczeństwa i
psychiczna wolność , to powstaje większa ilość wytworów nowych i twórczych .
Ogromnie ważna jest rola wychowawcy . Do niego należy umiejętne zachęcanie do
swobodnej ekspresji , usuwanie zahamowań , wpajanie przeświadczenia o własnych
możliwościach twórczych . Słowa i postawa wychowawcy subtelnie wpajają dzieciom
zaufanie do ich możliwości .
Dzieciństwo jest okresem szczególnej podatności człowieka na wszelkie oddziaływania
kształcące i wychowawcze . Ukierunkowanie tych oddziaływań na rozwój dyspozycji
twórczych zależy od otoczenia , szczególnie od szkoły . Kształtowanie postawy twórczej jest
na tyle ważnym zagadnieniem wychowawczym , że stało się podstawą teorii wychowania
estetycznego , obejmującego dwa równoczesne procesy wychowawcze : dążenie do
usprawniania naturalnego rozwoju dziecka dzięki pobudzaniu jego indywidualnej twórczości
artystycznej oraz dążenie do wychowania w dziecku wrażliwości estetycznej .
W procesie wychowania estetycznego pedagog winien być równocześnie psychologiem .
Szczególną uwagę powinien zwrócić na sam proces tworzenia , w którym wyraża się cała
osobowość dziecka , a przez jej wytwór – ogólny poziom jego rozwoju . Wychowanie
artystyczne powinno zaspokajać zindywidualizowane potrzeby i rozwijać twórczą
spontaniczność dziecka . Wychowanie estetyczne nie ogranicza się jedynie do płaszczyzny
szeroko pojmowanej artystyczności . Wiąże się ściśle z wychowaniem moralnym .
Upodobanie do tego co piękne , często przekształca się w upodobanie do tego , co dobre i
prawdziwe .
Istnieje przekonanie , że szkoła niszczy usposobienie twórcze małego dziecka . Tak być nie
musi . Punktem wyjścia dla twórczości stać się może każdy istniejący program nauczania .

4

Ogromna rola przypisywana jest tu nauczycielowi , który swoją osobowością i postawą
natchnąć może małego człowieka i zachęcić do działania w pełni twórczego .
Postulować należy stworzenie jak najbardziej optymalnych warunków rozwoju naturalnych
potencjałów możliwości małego człowieka , współgranie z jego naturalną potrzebą twórczej
realizacji i ekspresji .


Nadrzędnym celem integrującym wszystkie poczynania cząstkowe szkoły oparte na
złożonych programach pobudzania twórczości uczniów jest przygotowanie młodzieży do
twórczego stylu życia . Takie podejście do problemu kształcenia twórczości stwarza lepsze
perspektywy dla rozwijania postaw i osobowości twórczych .