Filozofia wykład I 12.10.09

Rozważania wstępne

1) Wszyscy przez całe życie filozofujemy. Filozofujemy już jako dzieci, przeważnie nieświadomie.

Filozofia zaczyna się od pytań. Pytania filozoficzne, które często nas dopadają rodzą się wtedy,
gdy zostaniemy wybici z codziennego rytmu życia. Boimy się pytań filozoficznych, ponieważ
zaburzają naszą swoistość.

Pytania filozoficzne stawiają pod znakiem zapytania nasze życie.

Ważne pytania filozoficzne (często zadawane przez dzieci):



Dlaczego w ogóle coś jest?



Jaki sens ma wszystko co istnieje?



Dlaczego jestem sobą?



Co to jest śmierć?



Czy jestem istotą wolną?



Co to jest sprawiedliwość?

Pytania tego rodzaju są źródłem filozofii, lecz sama filozofia nie wynika z tych pytań. Filozofia
wynika z poszukiwania odpowiedzi na te fundamentalne pytania. Pytania filozoficzne dotycza
bezpośrednio każdego z nas, w pewnym sensie każdy z nas jest powołany do filozofii.

Pytania i próba odpowiedzi na nie umożliwia doświadczanie samego siebie, nawiązanie
kontaktu z samym sobą. Dlatego takich pytań nie da się uniknąć. Filozofia, kiedy sobie ją
uświadomimy staje się ważną częścią zrozumienia ludzkiego losu.

2) Pochodzenie nazwy filozofia

Nazwa filozofia pochodzi z języka greckiego:

….. - miłość + sophia – biegłość, wiedza, zręczność

Filozofia więc to umiłowanie mądrości.

Pitagoras – jako pierwszy użył tego słowa.

Sokrates – utrwalił sens tego słowa, które obowiązuje do dnia dzisiejszego

…… - skoncentrował się na 3 aspektach mądrości:



Miłość do prawdy



Miłość do dobra



Miłość do piękna

3) Przesłanki filozofii (czyli punkty wyjścia filozofii):

1. Doświadczenie

- które rodzi się w świecie potocznym, w świecie którego doświadczamy, w

którym się dobrze orientujemy, ale filozof (ktoś kto filozofuje) przede wszystkim ma
doświadczać świata. W tym momencie bardzo często uświadamiamy sobie, że ten świat za
oknem jest doświadczany w doświadczeniu przednaukowym, potocznym (nasze bycie w
świecie nie jest doświadczaniem świata w sposób naukowy. Świat doświadczenia to świat
potoczny i w języku potocznym ten świat nam się uobecnia

2. Zdziwienie

– tutaj mówimy o sytuacjach granicznych – wtedy gdy przekraczamy granice

między bytem a niebytem tj. gdy stoimy w obliczu śmierci, walki, winy, samotności, wtedy
doświadczamy zdziwienia, ocieramy się o byt jak i także o niebyt

3. Wątpliwość

– tradycja zna również inne bodźce , które skłaniają do zadawania pytań

filozoficznych – to są wątpliwości

4. Pragnienie uzyskania wiedzy pewnej

– utrata oczywistości czyni wiedzę doświadczalną wiedza

wątpliwą. Człowiek poprzez krytykę wiedzy doświadczalnej osiąga inną wiedzę – wiedzę
pewną. Musimy szukać tej wiedzy pewnej. Tylko człowiek, który stawia pytania zdoła
wątpliwość usunąć – ten zdobywa wiedzę pewną kto przezwycięża sceptycyzm. Filozofia uczy
przezwyciężania sceptycyzmu, wątpliwości są punktem wyjścia filozofowania, mają prowadzić
prowadzić do tego w co nie sposób jest zwątpić. Filozofia odrzuca w efekcie radykalne
wątpienie. Wątpienie prowadzi do wiedzy pewnej, niezaprzeczalnej, niepodważalnej, do
prawdy, wiedzy wewnętrznej, która jest prawdą.

Filozofia wykład II 19.10.2009

Filozofowanie to jest ciągła próba odpowiedzi na fundamentalne pytania.

Filozofia to pewien sposób bycia.

Filozofia nie daje gotowych rozwiązań, jest to paradoks filozoficzny, który polega na tym, że my
możemy studiować myśl filozofii, historię filozofii, ale nie wiemy czy zastosujemy to wszystko w swoim
życiu.

Sens filozofowania (czyli dlaczego, po co, w jakim celu?)nie na tym polega, że się znajduje gotowe
odpowiedzi, rozwiązania, ale raczej polega na szukaniu tych odpowiedzi.

Szukanie odpowiedzi na fundamentalne pytania jest sensem filozoficznym

Filozofia a nauki szczegółowe

Pytania empiryczne związane z naukami
stosowanymi

Pytania filozoficzne

Co to jest człowiek?

co to jest życie?

Co t jest poznanie?

Co to jest prawda?

Na czym polega sens ludzkiego zycia?

Co to jest dobro moralne?

Co to jest sztuka?

Czy dzieje ludzkości maja sens?

Czy istnieje Bóg?

Główne działy filozofii;

- filozofia teoretyczna

- filozofia praktyczna

Do filozofii teoretycznej zaliczamy:

•

Ontologia (nauka o bycie jako bycie, interesuje nas rzeczywistość)

•

Filozofia przyrody (filozoficzna nauka o przyrodzie w odróżnieniu od empirycznych nauk
przyrody)

•

Antropologia (filozoficzna nauka o człowieku w odróżnieniu od różnych nauk antropologii)

•

Teologia filozoficzna (filozoficzna nauka o Bogu w odróżnieniu od teologii opartej na
objawieniu)

•

Teoria poznania (filozoficzna nauka o poznaniu)

Filozofia teoretyczna jest to taki obszar refleksji filozoficznej, który jest skoncentrowany na działaniu,
twórczości:

•

Etyka

– to nauka o działaniu mającym znaczenie moralne (co jest dobre a co złe, jak

postępować dobrze), koncentruje się na jednostce, głównie zajmuje się normami, próbuje
dokonać naukowej refleksji na temat moralności

•

Estetyka (

tzn. filozofia sztuki, muzyki, sportu, edukacji

Filozofując zwracamy się albo ku rzeczywistości, ku bytowi albo zwracamy się ku podmiotowi (czyli
jak ja poznaje tą rzeczywistość) lub koncentrujemy się na poznającym człowieku lub mamy
nastawienie praktyczne więc wtedy koncentrujemy się na etyce, estetyce

Filozofia bytu – czyli refleksja filozoficzna mająca na celu opisanie rzeczywistości

Ontologia ( po grecku on – byt, czyli nauka o bycie)

Ontologia dokonuje przede wszystkim krytyki świata, który odsłania nam się w potocznym
doświadczeniu, dokonuje krytyki świata zjawisk, dokonuje krytyki rozróżniania między tym co istnieje
a tym co jest pozorem istnienia. Wie, że świat zjawisk fenomenów to nie to samo co świat realnie
istniejących rzeczy.

Ontologia nie pyta zatem o ten lub o inny byt, ale pyta czym jest byt ogółem.

Ontologia jest wiedza fundamentalną i uniwersalną. Twórcą ontologii był filozof grecki Arystoteles,
który określił ją jako naukę pierwszą

Teoria poznania – problem ludzkiego poznania dotyczy całego szeregu nauk szczegółowych. Filozofia
poznania pyta o warunki całościowe poznania natomiast nauki szczegółowe dokonują redukcji.
Poznanie filozoficzne odrzuca redukcjonizm teoriopoznawczy (czyli nie zakłada, że pewnych pytań nie
można zadać)

Człowiek – antropologia filozoficzna – filozofia skoncentrowana jest na człowieku, filozof bada
samego siebie, wnętrze, skoncentrowany jest na duchowym wnętrzu człowieka, filozofowi chodzi o
nawiązanie kontaktu z samym sobą

Antropologia filozoficzna bada strukturę bytu ludzkiego i pyta czy człowiek to tylko ciało czy to coś
więcej

Antropologia filozoficzna jest to np. refleksja nad strukturą bytu ludzkiego, dział który koncentruje się
na człowieku

Filozofia Boga, religii (teologia filozoficzna) – filozofia może być skoncentrowana na bycie
absolutnym

FILOZOFIA WYKŁAD III 26.10.09 ROK

ONTOLOGIA

– teoria bytu jest to nauka o tym wszystkim co istnieje.

Zagadnienia wynikające c refleksji nad bytem:

•

teoria materializmu – zaczęła się od refleksji nad kosmosem,ta refleksja umożliwiła
oddzielenie człowieka od świata, zakorzeniony antropocentryzm. Człowiek jest bytem obcym,
wyalienowanym człowiekiem nie jest od momentu urodzenia się, człowiekiem stajemy się
przez całe życie.

Heraklit
Anaksymander

Głoszą materializm (teoria bytu)

Demokryt
Epikur

Materializm – jest to ogólna nazwa systemów filozoficznych twierdzących, że jedynym bytem
jest świat materialny zaś wszelkie inne byty są wytworem fizyki, np. cała kultura jest emanacją
materii

Odmiany materializmu:

1. materializm mechanistyczny – teoria ta zakłada, że wszystko da się wyjaśnić do prostych

oddziaływań materii.

2. Naturalizm – kładzie nacisk na tzn. naturę, kładzie się nacisk na postrzeganie świata w

całości , podkreśla złożoność świata ale u podłoża leży materia

3. materializm dialektyczny- głosi, że w materii dokonują się przemiany dialektyczne tzn. że

podstawą istnienia są zjawiska fizyczne, chemiczne, ale w materii istnieje jakaś mądrość ,
jakaś organizująca ją zasada, zasada powoduje tworzenie się doskonalszych form materii,
materia jest poddana prawom dialektyki, czyli przeciwieństw, które są mechanizmem
istnienia rozwoju materii.

4. Materializm fenomenologiczny – utrzymuje, że dogłębna analiza świata fenomenów (a więc

zjawisk, które poznajemy) docierających do naszego umysłu i które możemy opisać językiem
są realnie jedynie istniejącą formą bytu (tak naprawdę istnieje tylko świat, który istnieje w
naszym umyśle, zjawiska które poznajemy)

DEMOKRYT – pierwszy twórca monizmu materialistycznego. Rozwinął z jego ramach atomistyczną
teorię materii (atom – najmniejsza składowa część materii). Głosił również determinizm ( a więc
materia, kosmos nie ma żadnego określonego celu, za kosmosem nie stoi żadna nadrzędna przyczyna.
A jednocześnie był racjonalistą – twierdził, że kosmos można poznać rozumem. Głosił również, że
jedyną rzeczywistością jest ta o której nic nie możemy powiedzieć i przyjąć postawę heudonaidalną

(hedonizm) – nie szukać harmonii, równowagi, kierować się rozumem, unikać przyjemności,
namiętności).
Wiele elementów materializmu mechanistycznego odnajdujemy w cywilizacji chińskiej (dla nich
człowiek i świat to jedność), człowiek jest odbiciem (człowiek jako mikroświat) makroświata.
Jednocześnie jak u greków kosmos jest przeniknięty etycznym ładem (wspólna dla intuicji całej
ludzkości)

ANAKSYMANDER Z MIBETU – twierdził, że wszechświat, kosmos powstały z chaosu (zastanawiał się
nad mechanizmem tworzenia się kosmosu – widać, że grecy przechodzą od myślenia mitycznego do
naukowego). Według niego mechanizm tworzenia polega na wyłanianiu się z pierwotnego chaosu
przeciwieństw „ciepło-zimno” itd. stwierdził, że kosmos to przeciwieństwa, życie to przeciwieństwa, a
śmierć to powrót do jedności.
Świat i kosmos ma charakter cykliczny.
Z tej teorii wynika, że świat i kosmos nie mają żadnego celu w materializmie.
Determinizm odnoszący się w szczególności do człowieka głosi, że: nie mamy wpływu na swój los,
możemy go korygować, buntować się, ale nie mamy na niego wpływu, gdyż jesteśmy częścią materii,
która i tak nas zniszczy.

Temat: IDEALIZM

Idealizm pochodzi z greckiego, hasło te wymyślił Platon. Idea – wbrew materializmowi, istnienie
bytów wiecznych, niepodlegających zmianom.

Idealizm ma 4 znaczenia (dwa potoczne oraz dwa filozoficzne):

1) Naiwna wiara

– wszystko dzieje się tak jak sobie założymy. Idealista wierzy, że wszystko będzie

dobrze, że ludzie są przyzwoici. Wiara w to, że nikomu nie wyrządzę krzywdy, jestem dobry.

2) Wiara w nadrzędność norm moralnych

(ty mnie na pewno nie skrzywdzisz) oraz prawnych

nad twardą rzeczywistością dnia codziennego.

3) Idealizm filozoficzny ontologiczny – zakładający realność świata idei. Świat materialny jest

nierówny w stosunku do świata idei tzn, że świat idei ma charakter nadrzędny w stosunku do
świata materii, że świat idei determinuje świat materii.
W skrajnych postaciach idealizmu odrzuca się istnienie świata materii uważając go za
złudzenie.

4) Idealizm filozoficzny poznawczy

– to taki system filozoficzny, który zakłada całkowitą

niemożność bezpośredniego poznania rzeczywistości materialnej, głosi, że jedyne to co
możemy poznać bezpośrednio to własne spostrzeżenia, uczucia, myśli. W skrajnej postaci
idealizm poznawczy zakłada, że nie ma sposobu, aby wyjść poza własną jaźń tzn. że nie
możemy poznać drugiego człowieka naprawdę, że nie możemy poznać samych siebie,
popełniamy błędy poznawcze.

Najbardziej znani idealiści poznawczy:
J. Berkley – świat istnieje tylko wtedy, gdy go doświadczam, poznaję.
F. Nicze

Pierwszy przykład idealizmu :

•

Ontologia Platona

(jako pierwszy stworzył system filozoficzny, był mistrzem Arystotelesa) – wg

Platona prawdziwie wieczny byt to idee, a rzeczywistość materialna jest odbiciem idei
wiecznych, trwałych, niezmiennych. Relacje między światem idei a światem materialnym
podobne są do relacji odbicia. Głowi postawę dualizmu bytowego – idealna i materialna
(gdzie materia zależy od idei).
Najwyższa formą bytu jest idea dobra.
Idea dobra obdarza inne byty istnieniem.
W tym systemie ontologicznym Platona materia jest poddana celowości.
Celem materii jest zjednoczyć się ze światem idei.
Człowiek to dusza uwięziona w materii.

FILOZOFIA WYKŁAD IV 09.11.09 ROK

PLATON – stworzył dualistyczną koncepcję bytu – podzielił to co istnieje na to co jest istnieniem
rzeczywistym, trwałym, który nazwał światem idei, a drugi to materia.

Naczelne idee wg Platona:

–

dobro

–

piękno

–

prawda

!! Definicja idei – pojęcie filozoficzne, wprowadził je Platon. Jest to niematerialny byt, który nie jest

nam bezpośrednio dany. Idea wiąże się z tym, że istnieją dwa byty, dwa światy:

1) świat niedoskonały, zmieniający się, nietrwały
2) świat doskonały, świat przedmiotów idealnych, wiecznie trwałych

Wg Platona cały otaczający nas świat został ukształtowany na wzór idei.
Tworzywem tego świata jest materia, która istnieje podobnie jak idee, czyli wiecznie,
z ta różnicą, że materia naznaczona jest niebytem, jest nieokreślona, niejednoznaczna

!! Demiurg – stwórca świata jest to jakiś byt osobowy, który nie stwarza świata leczy go tworzy.

Platon nie utożsamia idei Demiurga z Bogiem osobowym, absolutem, który stwarza z
nicości byt. Musi istnieć jakiś byt.
Demiurg nie jest kimś kto wyłania z siebie istnienie.

Wg Platona ten świat, który zastajemy jest to świat, który został spowodowany przez jakąś katastrofę.
Człowiek jest dusza uwięziona w materii.

!! Transcendencja (przekraczający)

!! Determinizm metafizyczny (ontologiczny) – jest to pogląd, który wynika z ontologii Platona – to
znaczy, że bieg zdarzeń jest wyznaczony przyczynowo lub celowo, czyli jest jakaś przyczyna poza nami,
która nadaje bieg światu, celowość światu

System filozoficzny Platona zwłaszcza w odniesieniu do Demiurga zawiera wiele twierdzeń
kosmologicznych (spójną wizję świata) – wizje kosmosu, gdzie materia jest odseparowana od świata
idei, świata duchowego

Temat: KONTYNUATORZY PLATONA

Ontologię Platona kontynuowano z starożytności.

•

PLOTYN – twórca systemu zwanego neoplatonizmem (204-269 r)
Po śmierci Platona przestano interesować się metafizyką
Neoplatonizm oparty był na nauce Platona.

Plotyn głosił:

1) twierdził, że zasadą bytu (tym co istnieje) jest jednia, odrzucił pojęcie świata idei.
JEDNIA – doskonała prosta substancja, która jest niepoznawalna. Jednia ma wiele cech bytu
osobowego - jednia kontempluje sama siebie.

2) jednia dokonuje emanacji bytu w postaci hierarchicznej struktury bytu. Z jedni wyłania się
najpierw umysł, który można utożsamić z chrześcijańskim Bogiem. I na zasadzie emanacji
wyłaniają się inne byty.

3) naturalną własnością (przejawem) bytu jest ekspansja.
Dzięki ekspansji bytu wyłaniają się z bytu coraz nowsze postacie.
Byt trwa wtedy, gdy produkuje nowe byty
EMANACJA – promieniowanie bytu
Teoria Emanacji jest podstawą systemu ontologicznego Plotyna.
Świat był dla Plotyna kolejnym emanowaniem bytów.
Założył, że nowe reprodukcje bytów są mniej doskonałe.
Głowił więc porządek zmniejszających się doskonałości.
Byt emanuje od tworów najdoskonalszych po mniej doskonałe, aż do momentu wyczerpania
emanacji.

•

Święty Augustyn (między antykiem a średniowieczem – fundamentalna postać dla filozofii) –

dokonał syntezy filozoficznej starożytnej (głównie Platonizmu z
Chrześcijaństwem)

Ontologia Świętego Augustyna:

1) Teocentryczna teoria bytu – teoria bytu filozofii Augustyna wywodzi się z tych

samych przesłanek co ontologia Platona, jednak dokonał on szeregu modyfikacji
ontologii Platona uwzględniających doktrynę chrześcijaństwa:
- podobnie jak Platon zakładał istnienie świata idei, który istnieje niezależnie od
świata materii, świat idei jest nieskończony i doskonały
- rozwinął teorię hierarchii idei i powiązał ją z ideą Boga,
- dla Augustyna jedynie istniejącą z własnej mocy ideą jest osobowy Bóg, który stoi na
czele hierarchii idei. Wszystkie pozostałe idee stawały się emanacjami osobowego
Boga,
- wg Augustyna człowiek nie jest dusza uwięziona w ciele

2) Teoria emanacji została zastąpiona teorią ciągłego stwarzania świata materialnego.

Według tej teorii Bóg stworzył świat, ale równocześnie go ciągle podtrzymuje,
stwarza na nowo.
Święty Augustyn podkreślał rolę woli Boga w stwarzaniu i ciągłym podtrzymywaniu
świata. Bez woli Boga nic nie mogłoby istnieć nawet przez chwilę. Stąd istnienie
świata materialnego jest dla świętego Augustyna ciągle powtarzającym się cudem,
czymś niezwykłym.

3) Dusza (człowiek) jest ideą Boską,

- stworzona na wzór samego Boga,
- jest nieśmiertelna ale jednocześnie ograniczona (żyje w czasie i przestrzeni),
- dusza ma możliwość bezpośredniego kontaktu ze światem idei, ale jest on
utrudniony z powodu cielesności.

TEMAT: METAFIZYKA ARYSTOTELESA WYKŁAD V 16.11.09 ROK

!! Metafizyka (teoria bytu) Arystotelesa sprzeciwiła się ontologii Platona.

!! Termin „metafizyka” wynalazł Arystoteles.

!! Arystoteles wymyślił pojęcie substancji.

1) Arystoteles odrzucił platoński dualizm rzeczy materialnych i idei
2) w miejsce dualizmu platońskiego wstawił jeden byt zwany substancją
3) powstał inny dualizm – materii i formy

- Forma była odpowiednikiem idei platońskiej
- ale forma to nie osobowy byt, nie jest to byt niezależny, jest to coś co nadaje kształt,
postać materii, którą moglibyśmy określić mianem tworzywa
- relacje pomiędzy formą a materią można sobie wyobrazić jako relacje między np.
wodą a miską
- formy rożnych substancji nie mogą istnieć bez materii, ale z drugiej strony sama
materia bez formy nie posiadałaby kształtu.

- forma nadaje istotę materii
- rzeczywistość jest to równowaga między chaosem (materia bez formy) a światem
jako substancją (bytem) → między chaosem a ładem
- świat to nierozerwalna kombinacja materii i formy (idei) → ciągły proces przemiany,
przechodzenia między materią a formą.
- wg Arystotelesa cała rzeczywistość nas otaczająca składa się z substancji
- w każdej rzeczy tkwi potencja

POTENCJA – możliwość zaistnienia bytu, która to możliwość staje się
aktualnością dzięki formie → wg Arystotelesa to co się naprawdę zmienia to
ciągłe przechodzenie od potencji (tego co może być) do tego co będzie .
W materii istnieje wielość potencji.

FILOZOFICZNE KONCEPCJE RELIGII, BOGA

Psychologiczne koncepcje religii
Psychiczna refleksja nad religią polemizuje z socjologicznymi koncepcjami religii

I KONCEPCJA – KONCEPCJA

FREUDA

:

•

religia nerwicą ludzkości

•

psychika ludzka składa się z 3 warstw:

- sfera podświadomości (ID) – zakorzenione są w niej popędy, kompleksy
- sfera nadświadomości (SUPEREGO) – nad jaźń, mieszczą się tu surowe nakazy, osądy, ideał

samego siebie oraz świadomość

- sfera EGO – to wszystko co jest we mnie samouświadomione

•

wg Freuda o zachowaniu człowieka decydują 2 popędy:

- eros – dążenie do życia i przyjemności
- tanatos – popęd śmierci, popęd zniszczenia

–

Freud twierdził, że gdy te popędy są trzymane w karbach (czyli normy moralne (sumienie)
utrzymują je w równowadze – religia jest źródłem norm moralnych, które się mieszczą w
sumieniu)

–

wg Freuda religia tłumi te 2 popędy – sublimacja –> popędy, które są poddawane
normom sumienia są sublimowane

–

Freud zauważył jednocześnie, że normy moralne rodzą nerwicę, a więc chorobę

–

religia jest dla Freuda kolektywną nerwicą, ale zauważył on również, że religia uśnieża ból
istnienia → człowiek religijny to człowiek, który zmaga się ze swoimi popędami,
sublimuje je, ale to mu daje jednocześnie uśnieżenie bólu istnienia

•

Teoria Freuda jest przykładem redukcjonizmu, czyli uproszczenia, ponieważ Freud opisuje
jedynie pewien jeden typ religijności – religijności chorej, w której człowiek ma wizje Boga
jako surowego Ojca. Freudowska koncepcja religii jest karykatura religii → człowiek jest
dzieckiem, a Bóg karzącym Ojcem, człowiek jest słaby i kruchy.

II KONCEPCJA RELIGII – C.G. JOUNGA

C.G. JOUNG – twórca psychologii analitycznej, uczeń Freuda.
Głosi, że religia jest faktem psychicznym, doświadczeniem które dzieje się w psychice jednostki

•

Koncepcja człowieka – zdaniem Jounga człowiek jest istotą, która wyłoniła się z jakiegoś
ograniczonego procesu życia dzięki świadomości.
- Głosi, że dzięki świadomości istnienia między człowiekiem a natura istnieje przepaść.
- Człowiek wg Jounga dąży do przezwyciężania tej przepaści,
- świat ludzki dzieli się na wewnętrzny i zewnętrzny

świat wewnętrzny – to nieświadomość zbiorowa
świat zewnętrzny – to świadomość zbiorowa (wartości i normy, które tworzą kulturę),
która posiadamy jako gatunek ludzkości, pamięć naszego gatunku, którą dziedziczymy

•

Archetyp – są to niezależne od naszej woli i myśli reakcje na pewne typowe sytuacje
przejawiające się przeważnie w postaci symboli i mitów

•

wg Jounga religia jest koniecznym elementem życia psychicznego polegającym na
przeżywaniu przez człowieka integracji duchowej.

•

Joung pokazuje pozytywne cechy religii – człowiek religijny to człowiek zintegrowany
psychicznie

•

Analizuje religię jako przeżycie, człowiek to podmiot przeżycia religijnego

FROMM

•

Istota ludzka wg Fromma należy do królestwa zwierząt, ale jednocześnie wykracza poza ten
świat – ma specyficzne potrzeby ludzkie, np. miłość

•

Elementami tworzącymi miłość jest:
1) troska
2) odpowiedzialność za kogoś
3) poszanowanie
4) chęć poznania

•

Formy miłości:
1) miłość braterska
2) miłość matczyna
3) miłość erotyczna
4) miłość samego siebie

5) miłość Boga

•

wg Fromma religia jest najwyższa formą miłości – to znaczy, że każdy człowiek ma potrzebę
religii, bo każdy człowiek chce kochać i być kochanym

•

Podstawą kultury naszego świata jest Bóg, ale nie jest on pewny czy Bóg naprawdę istnieje

BRAK DWÓCH WYKŁADÓW – Z 23.11 i 30.11

FILOZOFIA WYKŁAD 7.12.2009 ROK

KLASYCY FILOZOFII RELIGII

Rudolf Otto - „świętość”

Święty Tomasz – fenomenologia religii – traktować fenomen Boga jako absolut, widzimy w Bogu
najwyższą formę bytu

→ Rudolf – koncentruje się nie na absolucie tylko na człowieku, który przeżywa doświadczenie

religijne, koncentruje się na opisie zjawisk religijnych

•

Rudolf koncentruje się na świętości

•

co to jest świętość ? - wg niego jest przedmiotem przeżycia religijnego

•

wg niego możemy opisać świętość

•

świętość – zjawisko swoiste to znaczy, że świętości nie możemy zredukować do moralności.
Święty to nie musi być ktoś kto jest moralny. Świętość to nie jest też coś co możemy nazwać
najwyższą moralnością

•

aby podkreślić swoistość tego co święte Otto wprowadził termin nominozum (numen –
bóstwo)

•

co składa się na strukturę nominozum ?

- elementy racjonalne
- elementy irracjonalne

•

elementy racjonalne – doktryna, to co możemy opisać (miejsce na świętego Tomasza z
Akwinu), elementy racjonalne możemy ująć w pojęcia i kategorie

•

elementy irracjonalne – doświadczenie, element irracjonalny stanowi jądro każdej religii

•

doświadczenie nominozum to w rzeczywistości dwa sprzeczne fenomeny:

- misterium tremendum (doświadczenie grozy, lęku, zdziwienia)
- misterium fascinozum (tajemnica fascynacji, przeżycie miłości prowadzącej do szczęścia)

•

człowiek doświadcza tajemnicę świętości wtedy, gdy przeżywa z jednej strony misterium
tremendum, ale z drugiej strony przeżywa także misterium fascinozum

•

Dusza wg Ottona – siedzibą doświadczenia tremendum i fascinozum jest specjalny obszar w
ludzkiej psychice – dno duszy

•

zdolność doświadczania świętości nie jest nam dana w taki sam sposób. Jedni posiadają
głębokie, wrażliwe dno duszy, natomiast drudzy suche i niewrażliwe

•

fenomenologia religii nie opisuje doświadczenia bóstwa natomiast opisuje to jak człowiek
przeżywa fenomen

PODSUMOWUJĄC

1) czym jest religia ? - doświadczeniem świętości, które przeżywamy poprzez misterium
tremendum i fascinozum
2) jaka ocena? - religia jest zjawiskiem nieredukowalnym do innych fenomenów kulturowych

- pojęcie świętości nominozum jest szersze od pojęcia osobowego absolutu
- Otto dokonał rozdzielenia doświadczenia religijnego od sfery moralności

→ Mircea Eliade – on również jest filozofem idącym w nurcie fenomenologii religii

•

pojęcie religii – jednostkowe przeżycie religijne, ale jednak szukał istoty religii
głosi:
- wszędzie i zawsze człowiek okazuje się bytem nomreligiozos – tzn. że człowiek ma naturalną
potrzebę więzi ze świętością
- wprowadza nowe pojęcie profanum – to znaczy świeckie, nie święte

•

wg niego człowiek żyje w dwóch sferach:
- sfera sacrum
- sfera profanum (pozór istnienia)

✔

Człowiek rozdarty jest pomiędzy poszukiwaniem bytu i uwikłaniem w pozorność.
Przejawem tego jest czas świecki i sakralny:

✗

czas świecki – przeżycie czasu, bieg ku nicości

✗

czas sakralny – pora świętowania, jest odwracalny, wieczny, np. rytm powtarzających
się Świąt Bożego Narodzenia

→ Czas sakralny ma kształt koła, natomiast czas świecki to strzała biegnąca w jednym
kierunku. My istniejemy w tych dwóch wymiarach

✔

również przestrzeń wg Eliade ma charakter przestrzeni świeckiej i świętej
Hierofania – objawienie się świętości, zawiera miejsca, w których człowiek przeżywa
pojawienie się sacrum, natomiast sfera profanum jest zdesakralizowana

Sacrum i profanum to rzeczywistości jakościowo różne, jednak przeplatające się ze sobą.

Trwała jest więź z sacrum – więź ta dokonuje się poprzez symbole religijne, mity i rytuały:

✗

symbol – znak odsyłający nas do innej rzeczywistości, którą dany znak oznacza

✗

mit – w potocznym znaczeniu jest to fantazja, ale mit jest to opowieść symboliczna a
jakiejś rzeczywistości przekraczającej możliwości racjonalne

✗

rytuały – ciąg pewnych czynności symbolicznych, w którym przeżywamy
doświadczenie świętości

PODSUMOWANIE:

1) Religia jest więzią człowieka z sacrum jako z tym co najbardziej rzeczywiste i znaczące.
2) Religia jest zjawiskiem powszechnym w sposób konieczny ściśle związanym z naturą.

FILOZOFIA WYKŁAD 14.12.2009 ROK

ANTROPOLOGIA FILOZOFICZNA

Człowieczeństwo:

Czy człowiek to byt materialny ?
Próba ujęcia człowieka od tej strony to główny powód powstania nurtu - materializm

Materialistyczna interpretacja bytu ludzkiego (sprowadzenie wyłącznie do materii) sugeruje najpierw
próbę redukcji człowieka wyłącznie do jednej formy bytu

1) człowiek w ujęciu antropologii filozoficznej to cząstka kosmosu
2) materialistyczna koncepcja człowieka jest przeciwieństwem postawy – spirytualizm – pogląd ten

uznaje realność i autonomię elementu duchowego, nie materialistycznego w bycie ludzkim

3) materialistyczna koncepcja człowieka powoduje, że człowiek interpretuje siebie jako osobę

rozdartą, rozdwojoną

4) historia zna różne formy materializmu

1. materializm mechanistyczny – głosili filozofowie greccy – Demokryt w V w.p.n.e. →
człowiek nie różni się jakościowo od drzewa czy budynku, różnice polegają na ilości
elementów i sposobie ich ułożenia

2. materializm dynamiczny

3. materializm dialektyczny (marksistowski) – głosi, że człowiek jest częścią przyrody, ale
przede wszystkim, że w przyrodzie są pewne prawa dialektyczne i człowiek również podlega
tym prawom.
- Wierzono, że człowiek może być istotą, która potrafi sama się wychować, potrafi zapanować
nad prawami przyrody, w tym nad prawami społecznymi. Wierzył w człowieka, ale również
wierzył, ze człowiekiem można kierować.
- To była utopijna wiara w człowieka – można założyć, że ten system załamał się, gdyż
przecenił człowieka.
- Materializm dialektyczny głosił, że człowiek jest twórcą samego siebie (demiurg samego
siebie), ale był jeden warunek – że człowiek zbuntuje się przeciwko Bogu. Bóg był źródłem
alienacji (wyobcowaniem). Relacja człowiek-absolut powoduje, że człowiek nie może być
wyzwolony. Między człowiekiem a absolutem stała antynomia.

→

antropologia materialistyczna rozwinęła się we Francji w połowie XVIII W – człowiek
jest częścią kosmosu i człowiek łącznie ze sferą myśli, woli jest zdeterminowany

Człowiek zredukowany do wymiaru biologicznego – antropologia biologiczno – witalistyczna

Nicze i Freud

F. Nicze (Niemiec) – był spadkobiercą takich nurtów filozoficznych jak:

–

scjentyzm

–

sensualizm

–

naturalizm

–

materializm

–

wyznawca darwinizmu

Głosił, że człowiek i jego życie nie wykracza poza płaszczyznę biologiczno – wegetatywną

Człowiek wg Niczego jest to synteza, sprzężenie takich cech jak: chęć trwania, walka o byt i w
końcu śmierć

Fundamentalna zasadą ludzkiego życia wg Niczego miał być dobór naturalny Darwina –
człowiek był potraktowany jako integralna część przyrody

1) człowiek nie jest dziełem Boga, lecz chorym zwierzęciem – najbardziej nieudolnym

zwierzęciem

2) dostrzegał wyższa duchową aktywność człowieka, ale duchowość życia człowieka nie

była czymś bardziej autonomicznym, wyjątkowym od świata przyrody

3) był przekonany, że człowiek przechodząc ze świata przyrody do świata kultury więcej

stracił niż zyskał – stracił bezpośrednią więź z przyrodą, naturalną równowagę

4) głosił: - odrzućcie starą etykę, Bóg umarł (czyli nie ma absolutu, który stoi za ta

etyką)

- kierujcie się instynktami – mówił o nadczłowieku, który nie będzie
zdeterminowany etyką, nie będzie dobry ze strachu, który będzie ponad
dobrem i złem

Człowiek w ujęciu Niczego ma być sam twórcą wartości etycznych, ma wskazywać normy dla
moralnego postępowania bez strachu przed karą

FREUD

Sprowadzał człowieka to wymiaru biologicznego
Głosił zbiologizowaną koncepcję człowieka poprzez:

✗

odrzucenie tradycyjnej moralności – wg niego moralność stanowi zbędny balast,
który nosi w sobie człowiek, co dręczy człowieka

✗

wyróżniał w ludzkiej psychice 3 warstwy:
•

ono – instynkty

•

ja – świadomość

•

nad ja - „ja” wyobrażone, sumienie

✗

Freud nakazuje odrzucić tradycyjną moralność – odrzucić tradycyjny dekalog a w to
miejsce proponuje 2 elementy:

- proponuje aby człowiek zaakceptował, że poddany jest dwóm przeciwstawnym
siłom: TANATOS – obawa przed śmiercią (destrukcyjny)

EROS – popęd miłości (pozytywny)

Te dwa elementy stanowią istotną rolę w procesie uczłowieczenia

✗

Sumienie – integracja, sposób kontroli jednostki ludzkiej przez społeczeństwo,
narzucanie norm, wartości społecznych. Jest czymś szkodliwym i sztucznym, gdyż jest
źródłem nerwic

✗

Tego rodzaju koncepcja człowieka jest połączeniem materializmu, witalizmu oraz
determinizmu