Bóle głowy (CEPHALEA)
Powstają wskutek podrażnienia:
1. tkanki pokrywające czaszkę
2. zatoki żylne
3. napięcie opony twardej (tylko na podstawie mózgu)
4. tętnice oponowe
5. duże tętnice na podstawie mózgu
6. nn. V, IX, X, C1-C3
7. zawartość oczodołu, zębodołu, jamy nosowej
Epidemiologia
Sporadycznie miewa bóle głowy 80-90% populacji, przewlekłe lub nawracające  20%.
Przyczyny
1. Przemęczenie
2. Zatrucia  gł. alkohol
3. Infekcje
4. Stres
80-90%
5. Zdenerwowanie
6. Depresja
7. Nerwica
1. Przemieszczenie i napięcie tętnic lub żył
2. Rozszerzenie tętnic
3. Proces zapalny w obrębie powyższych struktur
4. Bezpośredni ucisk na nn. czaszkowe
Podział
1. Świadczące o zagrożeniu życia
2. Nie świadczące o zagrożeniu życia
1. SAMOISTNE (90%)
a. Migrena
b. Napięciowy ból głowy
c. Klasterowy ból głowy
d. Przewlekła napadowa hemikrania
e. Inne
i. Samoistny kłujący ból głowy kilkusekundowe, punktowe, klujące bóle głowy
ii. Ból powysiłkowy, kaszlowy  krótkotrwały ból głowy po kaszlu lub wysiłku
iii. Ból po zjedzeniu lodów
iv. Ból po stosunku płciowym  postacie:
1. Tępy, narastający w trakcie stosunku, ustępuje po orgazmie
2. Ostry, w trakcie orgazmu
3. Pojawiający się po stosunku
2. OBJAWOWE (10%)
a. Pourazowe
i. Encefalopatia
ii. Wzgórzyce
b. Na tle naczyniowym
i. Krwotok mózgowy (śródmózgowy lub podpajęczynówkowy)
1/6
ii. Udar niedokrwienny, TIA  są objawem korzystnie rokującym jeśli występują
~1 godzinę przed niedowładem (bo świadczą o uruchomieniu krążenia
obocznego)
iii. Tętniaki, naczyniaki
iv. Zakrzepica żył mózgowych
v. Nadciśnienie tętnicze (encefalopatia nadciśnieniowa)  często bóle poranne
w okolicy potylicy, patomechanizm: ę! BP przechodzenie wody z naczyń
do tkanek obrzęk
c. Na tle chorób śródczaszkowych innych niż naczyniowe
i. Zapalenie opon MR  podrażnienie opon i naczyń przez wysięk zapalny lub
wynaczynioną krew
ii. Guzy mózgu  ZWCS, napięcie naczyń, opon
iii. A
agodne nadciśnienie śródczaszkowe, rzekomy guz mózgu
iv. Popunkcyjny ból głowy  pojawia się 1-3 dni po punkcji, mogą mu
towarzyszyć wymioty i objawy oponowe, ustępuje po kilku dniach. Leczenie:
1. leżenie na płaskim podłożu
2. dożylne podanie 10-20ml wody destylowanej
3. wstrzyknięcie nadoponowe 10-20ml krwi chorego  przy
dolegliwościach przewlekłych
v. Samoistne podciśnienie śródczaszkowe (zespół Schaltenbranda) 
dolegliwości ustępują całkowicie po położeniu na plecach, pojawiają się po
wstaniu
d. Toksyczne  wskutek rozszerzenia naczyń
e. Bóle głowy w przebiegu infekcji ogólnoustrojowych (np. grypa)
f. Bóle głowy w przebiegu zaburzeń metabolicznych
i. Hiperkapnia
ii. Hipoglikemia
iii. Po dializie
iv. Mocznica
g. Bóle głowy w przebiegu chorób kości czaszki, kręgosłupa szyjnego, uszu, oczu
(jaskra), zatok, zębów, dysfunkcja stawu skroniowo-żuchwowego (zespół Costena)
h. Nerwobóle
i. Nerwoból n. V
ii. Nerwoból n. IX
iii. Nerwoból potyliczny
iv. Półpasiec oczny, twarzowy, potyliczny
i. Ból głowy w przebiegu nerwicy, depresji
j. Piorunujący ból głowy  nagły, bardzo silny ból, z towarzyszącymi nudnościami,
wymiotami, utratą przytomności, brak zmian w badaniach laboratoryjnych
Zasady postępowania
1. Określić czy ból jest samoistny czy objawowy
2. Dynamika bólu  ostry czy przewlekły
3. Czy ból jest typowy dla jakiejś choroby
4. Dolegliwości towarzyszące
Chorzy z bólami ostrymi powinni być hospitalizowani (chyba, że przyczyna bólu jest znana i nie
stanowi zagrożenia dla zdrowi lub życia).
Diagnostyka
1. Badanie neurologiczne i internistyczne
2. Pomiar BP
3. Badanie dna oka
4. Badanie ciśnienia śródgałkowego
2/6
5. KT, MR
Dynamika
1. Udar
2. Krwotok
3. Zapalenie opon MR
4. Uraz
5. Jaskra
6. Migrena  pierwszy atak
7. Zapalenie zatok
Ostre
8. Napady Brunsa  guz balotujący w komorze, przy pewnych ułożeniach
głowy blokuje przepływ płynu MR
9. Przełom nadciśnieniowy
10. Zatrucia
11. Piorunujący ból głowy
12. Klasterowy ból głowy
13. Samoistne podciśnienie śródczaszkowe
1. Napięciowy ból głowy
2. Nerwoból n. V
3. Guz (nowotwór, ropień, krwiak)
Przewlekłe
4. Wodogłowie
5. Samoistne nadciśnienie śródczaszkowe
6. Przewlekłe zapalenie opon MR
1. Migrena
Nawracające
2. Klasterowy ból głowy
Migrena
Okresowy, napadowy ból, jedno- lub obustronny z towarzyszącymi zaburzeniami wegetatywnymi i
wzrokowymi.
Podłoże: zaburzenia naczynioruchowe spowodowane genetycznie uwarunkowanym defektem
syntezy serotoniny (serotonina podwyższa próg pobudliwości nerwowej).
Występowanie: 12% populacji, 6x częściej chorują kobiety. W 80% obciążenie rodzinne,
przenoszona przez kobiety.
Teorie:
1. Naczyniowa (Wolff)
a. skurcz naczyń objawy niedokrwienia  AURA (tylko 15% chorych)
i. zaburzenia widzenia
ii. parestezje
iii. zaburzeni afatyczne
iv. niedowłady
b. rozkurcz naczyń i uwalnianie z nich substancji bólotwórczych
c. obrzęk ściany tętnic i tkanek otaczających
2. Biochemiczna - �! poziomu 5-HT w około 20% w trakcie napadu rozszerzenie naczyń
(serotonina utrzymuje napięcie ścian naczyń)
Migrenę mogą powodować (bo obniżają [5-HT]):
1. żółty ser
2. czerwone wino
3. czekolada
3. Inne
1. Szerząca się depresja (spreading depression)  rozprzestrzeniające się hamowanie
neuronów korowych (aura), a zaburzenia naczyniowe są wtórne
3/6
2. Neurogenna (Living) - niekontrolowane uwalnianie antydromowe mediatorów:
substancji P, neurokiny, peptydu pochodnego genu kalcytoninowego, neuropeptydu
z okołonaczyniowych zakończeń n. V  rozwija się jałowy proces zapalny
3. Napadowa dysfunkcja ośrodków autonomicznych
Podział:
1. Migrena z aurą (dawniej: wzrokowa)
2. Migrena bez aury (dawniej zwykła)
Postacie:
1. Oczna  najbardziej typowy przebieg
" przed aurą pojawiają się zaburzenia nastroju (pobudzenie lub depresja)
" aura  objawy wzrokowe (wskutek skurczu tt. siatkówki lub gałęzi t. mózgu tylnej
(niedokrwienie okolicy potylicznej)): mroczek lśniący  jasne plamy, iskry, zygzaki, linie
przemieszczające się ze środka pola widzenia na obwód, ubytki w polu widzenia
" po ustąpieniu zaburzeń wzrokowych pojawia się ból głowy  w okolicy czołowo-
skroniowej lub oczodołowej i szerzy się na całą połowę lub całą czaszkę
" ból ma charakter pulsujący, synchroniczny z tętnem, jest bardzo silny, towarzyszy mu
nadwrażliwość na bodz
ce (światło (fotofobia), hałas (sonofobia), zapachy)
" bóle zaczynają się zwykle rano i narastają w ciągu dnia
" towarzyszą mu zaburzenia wegetatywne  wymioty, biegunka, tachykardia, poty,
wzmożone pragnienie, skąpomocz
" napad trwa 4-72 godzin (>72 godzin  stan migrenowy  podaje się Mg2+ i.v.)
" trzeci etap (obrzęk)  rzadko występuje, tępy ból w okolicy skroniowej i potylicznej 
może przejść w stan migrenowy (ból trwający >3 dni)
2. Pospolita  najczęstsza (~50%), brak zaburzeń wzrokowych
3. Oczno-porażenna  przebiega z porażeniem mm. gałkoruchowych (obrzęk ściany t. szyjnej
wewnętrznej powoduje ucisk nerwów III, IV, VI)
4. Skojarzona  przebiega z ogniskowymi objawami ubytkowymi
Diagnostyka: należy wykluczyć objawowy ból głowy (KT lub MR)
Leczenie:
1. TRIPTANY  agoniści 5-HT, wysoka skuteczność
a. SUMATRIPTAN (IMIGRAM)
b. RIZATRIPTAN
2. MICPRIV  kw. acetylosalicylowy + kofeina  bardziej skuteczny od innych niesterydowych
leków p-bólowych
3. TORECAN  p-wymiotnie
4. ERGOTAMINA
5. COFFECORN
6. ASPIRYNA
7. PIRAMIDON
8. DIVASCAN
9. Profilaktyka
Kiedy:
1. gdy w jednym miesiącu wystąpią 2 napady nie leczące się triptanami
2. gdy w jednym miesiącu wystąpią 4 napady (nawet jeśli idą na leczenie)
Leczenie:
1. DIHYDROKSYERGOTAMINA
2. METYSERGID
3. POLOMIGRAN (SANDOMIGRAN)
4. �-BLOKERY
5. ANTYDEPRESANTY
6. Ca2+-BLOKERY
4/6
Migrena Napad padaczkowy
Aura + +
Nagły początek + +
Niedowłady + +
Czas trwania Długi Krótki
Stan migrenowy Stan padaczkowy
Napięciowy ból głowy
Występuje u 90% kobiet i 75% mężczyzn, związany jest z labilnością emocjonalną.
Charakter bólu:
1. tępy, rozlany
2. brak objawów wegetatywnych, przeczulicy
3. może być epizodyczny (do 15 dni w miesiącu) lub przewlekły (>15 dni)
4. może towarzyszyć obniżenie nastroju i lęki
Przy częstych bólach  wskazane KT.
Leczenie:
1. NLPZ
2. KOFEINA
3. ANTYDEPRESANTY, NEUROLEPTYKI
4. AKUPUNKTURA
5. DIHYDROERGOTAMINA
Erytroprozopalgia = ból klasterowy, histaminowy = zespół Hortona
" najczęściej u mężczyzn
" jest to odmiana migreny, ale występująca wskutek rozszerzenia gałęzi tętnicy szyjnej
wewnętrznej
Ból:
" krótki (do 2 godzin), napadowy
" w seriach (dlatego nazwa  klasterowy ) powtarzających się przez kilka dni z dłuższymi
okresami remisji
" towarzyszy mu wzmożona pobudliwość, łzawienie, zaczerwienienie spojówek i wyciek z
nosa, zwężenie z
renicy, opadnięcie powieki, osłabienie odruchu rogówkowego
" zlokalizowany w okolicy skroni i oczodołu
" bardzo silny
" najczęściej w nocy, zwykle o tej samej porze
Leczenie:
1. Doraz
ne: oddychanie czystym tlenem przez 10 minut
2. TRIPTANY (b. skuteczny jest IMIGRAM)
3. Zapobiegawczo: STERYDY, W
GLAN LITU, WERAPAMIL, POLOMIGRAN,
WALPROINIAN SODU
Naczynioruchowy ból głowy
1. po zmęczeniu, duszności
2. jednostajny
3. nasila się przy ruchach, kaszlu, pochylaniu się (świadczy to o naczyniopochodnym
charakterze bólu)
5/6
Leczenie:
1. jak migrena
2. BELLERGOT
Przewlekłą napadowa hemikrania (CPH)
Jest podobna do bólu klasterowego, częściej występuje u kobiet, ataki są krótsze (5-20 minut) i
częstsze (~16 w ciągu doby), występują częściej w ciągu dnia.
Leczenie:
1. METINDOL (INDOMETACYNA)  stosowana też w diagnostyce (ustąpienie bólu po
podaniu leku umożliwia rozpoznanie)
Guz rzekomy mózgu
Jest to przewlekłe nadciśnienie śródczaszkowe, nie spowodowane przez guz mózgu tylko przez
obrzęk (prawdopodobnie wskutek zaburzeń wchłaniania płynu MR).
Objawy:
1. bóle głowy
2. nudności, wymioty
3. zawroty głowy
4. pogorszenie ostrości wzroku
5. tarcza zastoinowa na dnie oka
6. porażenie n. VI
7. brak innych deficytów neurologicznych
8. ciśnienie płynu MR > 300mm H2O
Leczenie:
1. FUROSEMID lub SPIRONOLAKTON  pod kontrolą jonogramu
Nie stosuje się glikokortykosteroidów.
6/6