Agencje ratingowe
dr Agnieszka Ostalecka
Analiza i rating sektora finansowego
Czym są agencje ratingowe?
Agencje ratingowe to podmioty gospodarcze
zajmujące się gromadzeniem informacji o
określonego rodzaju podmiotach, produktach
lub usługach, przetwarzaniem ich w bazę
wiedzy i formułowaniem wystandaryzowanych
opinii oraz ocen wartościujących według
ściśle zdefiniowanych procedur, w określonym
z góry zakresie i przy określonym z góry celu
(kryterium).
Cele agencji ratingowych
A.M. Best:
 (...)konstruktywna i obiektywna rola w
przemyśle ubezpieczeniowym poprzez wykrywanie
i przeciwdziałanie niewypłacalności
ubezpieczycieli(...)
Cele agencji ratingowych
CERA S.A.:
 Wspieranie rozwoju rynku kapitałowego w Polsce i w
innych krajach Europy Środkowej i Wschodniej
poprzez nadawanie niezależnych, obiektywnych i
profesjonalnych ratingów oraz przygotowywanie analiz
rynkowych dla wszystkich uczestników rynku dłużnych
papierów wartościowych
Cele agencji ratingowych
Weiss Ratings Inc.:
 Naszą misją jest wspieranie klientów,
profesjonalistów i instytucji, informacjami wysokiej
jakości w ocenie i dobieraniu usług finansowych,
jak również inwestycji
Rola agencji ratingowych
o� Agencje ratingowe odgrywają istotną rolę na światowych
rynkach papierów wartościowych i usług bankowych,
regularnie dostarczając niezależnych, obiektywnych ocen o
najwyższej możliwej jakości.
o� Korzystanie z podmiotów oceniających, rekomendujących
inwestycje na rynku kapitałowym stało się konieczne na
skutek deregulacji i liberalizacji na rynkach finansowych,
która zaowocowała rosnącą złożonością rynków i
oferowanych produktów. Szumy informacyjne oraz rosnąca
asymetria informacji powodują ogromne trudności w trafnej
ocenie sytuacji, co jest szczególnie istotne w obliczu potrzeby
analizowania i agregowania coraz większej ilości informacji.
Istota działania agencji
o� Agencje ratingowe są podmiotami prowadzącymi
działalność analityczną, polegającą na ocenie sytuacji
ekonomiczno-finansowej podmiotów działających na
rynku lub emitowanych przez nich instrumentów
finansowych.
o� Na tej podstawie wydają noty ratingowe,
informujące inwestorów, klientów, kontrahentów i
konkurentów o bezpieczeństwie inwestycji w
emitowane przez badane przedsiębiorstwa papiery
wartościowe, a także w zakup oferowanych przez nie
usług.
Historia agencji ratingowych
Pierwowzory współczesnych agencji ratingowych
powstawać zaczęły w połowie XIX wieku w USA w
formie pierwszych na świecie przedsiębiorstw
nadających ratingi oceniające wiarygodność
kredytową dłużników (commercial credit-ratings).
Już w roku 1849 firma Bradstreet Improved Commercial
Agency, a dziesięć lat póz
niej R.G. Dun & Company
publikowały ratingi kredytów towarowych.
Historia agencji ratingowych
Istniało wiele przyczyn, które spowodowały szybki
rozwój agencji ratingowych na rynku
amerykańskim.
Jedną z nich był kryzys gospodarczy i krach
giełdowy rozpoczęty w 1929 r., który pociągnął
za sobą falę upadłości przedsiębiorstw oraz utratę
oszczędności zainwestowanych w emitowane
przez nie obligacje i akcje.
Historia agencji ratingowych
Duże znaczenie dla rozwoju usług ratingowych miało
amerykańskie ustawodawstwo stwarzające warunki do
rozwoju działalności ratingowej oraz szumy
informacyjne połączone z rosnącą asymetrią procesów
informacyjnych.
W okresie póz
niejszym deregulacja i liberalizacja na
rynkach kapitałowych oraz finansowych, powiązana z
rosnącą ilością informacji oraz potrzebą ich
agregowania i analizowania, stworzyła lukę
wykorzystywaną przez agencje ratingowe.
Rynek agencji ratingowych
Dziś liczbę działających na całym świecie agencji szacuje się
na około 50 (jeszcze niedawno 140-150). Spełniają one
niezwykle ważną rolę na rynkach finansowych, również
na rynku ubezpieczeń, gwarantując niezależną oraz
opartą na fachowej wiedzy i doświadczeniu analizę
badanych przedsiębiorstw i ich produktów (usług).
W ciągu ostatnich kilku dziesięcioleci ich pozycja uległa
wzmocnieniu na tyle, iż coraz więcej inwestorów
(nabywających papiery wartościowe) oraz klientów
korzystających z usług oferowanych przez instytucje
finansowe opiera swe decyzje na publikowanych ocenach
ratingowych.
Rynek agencji ratingowych
o� Niesie to ze sobą zagrożenia. Agencje ratingowe
mogą wywierać presję na podmioty, które nie chcą
poddać się ich ocenie.
o� Przeprowadzając rating oparty na publicznie
dostępnych danych i wystawiając badanym niskie
noty, wywołują poczucie niepewności wśród
inwestorów i klientów, co zagraża ciągłości
funkcjonowania i w efekcie rozwojowi tych
podmiotów.
o� W celu podtrzymania swojej pozycji na rynku muszą
się one poddać procedurze ratingowej, za co wnoszą
opłaty.
Wymagania stawiane agencjom
ratingowym
Ze względu na rosnące znaczenie ocen ratingowych,
istnieje szereg wymogów, które muszą być spełnione
przez agencje ratingowe, aby były one uznawane na
międzynarodowych rynkach:
o� obiektywność i rzeczowość: równe traktowanie
wszystkich podmiotów poddanych analizie;
o� niezawodność i wiarygodność: stałość i niezmienność
kryteriów oceny wszystkich podmiotów w ramach danej
branży oraz w czasie;
o� profesjonalizm: oparty na wiedzy fachowej analityków
oraz poprawności i wiarygodności wykorzystywanych
danych;
Wymagania stawiane agencjom
ratingowym  c.d.
o� etyka i dyskrecja metod pracy: agencje mają pełny
dostęp do postanowień zarządu, wewnętrznych
systemów sprawozdawczości badanych podmiotów,
informacji o ich planach strategicznych, itp.;
jednocześnie zobowiązują się do utrzymania w
tajemnicy informacji zdobytych w trakcie dokonywania
oceny ratingowej;
o� niezależność: zapewnienie sobie przez agencję takiego
statusu prawnego i gospodarczego, który
gwarantowałby jej "odporność" na wpływy ze strony
badanych podmiotów, organów państwowych i innych
(np. zrzeszeń konsumenckich, lobby branżowych).
Wymagania stawiane agencjom
W niektórych krajach o rozwiniętej kulturze ratingowej
wypełnienie przez działające tam agencje ratingowe
powyżej opisanych kryteriów nadzorowane jest przez
państwo (np. w Japonii i USA).
W Stanach Zjednoczonych wszystkim agencjom ratingowym,
które spełniają wymienione wymogi przypisuje się tytuł:
"Uznawanych w całym kraju Statystycznych Agencji
Ratingowych" (ang. Nationally Recognized Statistical
Rating Organization). Dla ratingów ubezpieczeniowych
Amerykańskie Zrzeszenie Towarzystw Ubezpieczeń na
Życie nadaje agencjom tytuł "Uznawanych w całym kraju
Organizacji Ratingów Ubezpieczeniowych" (ang.
Nationally Recognized Insurance Rating Organization).
Zasięg działania agencji
Agencje zajmujące się nadawaniem ocen ratingowych przyjęło
się dzielić na międzynarodowe i narodowe agencje
ratingowe. Do tych pierwszych należą przede wszystkim
wielkie i renomowane agencje północnoamerykańskie, które
swoją działalność prowadzą na wszystkich kontynentach.
Do najbardziej rozpoznawalnych międzynarodowych agencji
ratingowych należy tzw. "Wielka Trójka" (ang. The Big
Three), którą tworzą:
Standard&Poor's,
Moody's Investors Service,
Fitch Ratings.
Firmy te nadają ratingi najszerszej gamie podmiotów
gospodarczych, papierów wartościowych, usług i produktów
finansowych.
Narodowe agencje ratingowe
o� Narodowe agencje ratingowe koncentrują swą
działalność na branżach, przedsiębiorstwach,
jednostkach samorządowych oraz produktach i usługach
na terytorium kraju ich siedziby.
o� Pierwsze narodowe agencje powstawać zaczęły w
drugiej połowie XX w. Jednakże do dziś mają one
nieznaczny udział w rynku usług ratingowych.
o� Podstawą tworzenia narodowych agencji ratingowych
był stawiany ich amerykańskim prekursorom zarzut
niedostosowania stosowanych modeli i procedur do
specyficznych warunków europejskich.
Narodowe agencje ratingowe
o� W roku 1972 powstała pierwsza w Kanadzie narodowa
agencja ratingowa Canadian Bond Rating Service Inc.
(CBRS), a w 1976 r. - Dominion Bond Rating Service. Obie
agencje specjalizują się w ratingach pożyczek (obligacji)
emitentów kanadyjskich.
o� W połowie lat 80. XX w. kilka narodowych agencji
ratingowych powołanych zostało do życia na terenie Ameryki
Środkowej i Południowej (m.in. w Chile). Niektóre z nich
nadają również ratingi ubezpieczeniowe.
o� Na terenie Azji pierwsze narodowe agencje ratingowe
utworzone zostały w 1975 roku w Tokio. Były to Mikuni &
Co. oraz Japan Bond Research Institute, które prowadzą
działalność do dziś.
o� Również w Australii w drugiej połowie XX w. powstała
agencja Ducan Andrew.
Narodowe agencje ratingowe
W Europie, w przeciwieństwie do praktyki
północnoamerykańskiej, wiele z utworzonych agencji
powstało z inicjatywy banków i towarzystw
ubezpieczeniowych i bazowało w fazie powstawania oraz
początkowej działalności na wsparciu państwa.
W 1978 r. z inicjatywy Robina Monroe Davisa powstała w
Londynie pierwsza europejska agencja specjalizująca się w
ratingu bankowym IBCA Ltd.
W 1981 r. założono drugą europejską agencję Insurance
Solvency International Ltd. (ISI), która jako pierwsza na
kontynencie przeprowadzała ratingi ubezpieczeniowe.
W 1987 roku utworzono w Londynie firmę Keyscan Ltd., której
działalność po dwóch latach została rozwiązana.
Narodowe agencje ratingowe
We Francji konsorcjum banków i ubezpieczycieli wsparte przez
ministerstwo finansów powołało w 1991 roku Agence
d'Evaluation Financiere (ADEF), nadającą ratingi
emitentom francuskim. Kilka lat póz
niej grupa zrzeszeń
gospodarczych i inwestorów prywatnych powołała do życia
Euronotation France.
W Niemczech konsorcjum przedsiębiorstw powołało w roku
1991 europejski instytut ratingowy o nazwie
Projektgesellschaft Rating GmbH, której celem było
powołanie ogólnoeuropejskiej agencji ratingowej. Po dwu
latach projekt został jednak wstrzymany.
W końcu 1996 r. w Kolonii powstała ASSEKURATA Rating
Agentur GmbH, agencja wyspecjalizowana w ratingach
ubezpieczeniowych.
Narodowe agencje ratingowe
W Portugalii w roku 1988 powstała założona przez konsorcjum
banków, ubezpieczycieli, funduszy inwestycyjnych oraz
towarzystw leasingowych agencja Compania Portuguesa de
Rating. Agencja koncentruje swoją działalność na ocenie
krajowych emitentów.
W Hiszpanii nieudana okazała się inicjatywa powołania przez
jeden z domów maklerskich agencji Renta 4 / Rating SA,
która przerwała działalność po roku.
Polska agencja ratingowa
W Polsce z inicjatywy krajowych instytucji finansowych
powołana została w 1996 r. w Warszawie agencja
ratingowa o nazwie Środkowoeuropejskie Centrum
Ratingu i Analiz S.A. (CERA S.A.). Zgromadzenie
założycielskie odbyło się w listopadzie 1996 r., a faktyczne
rozpoczęcie działalności agencji miało miejsce w styczniu
następnego roku. W lipcu 1997 r. agencja podpisała
pierwszą umowę o nadanie ratingu, a w paz
dzierniku
opublikowała pierwszą notę ratingową.
W 2000 r. 52,5% udziałów w agencji objęła międzynarodowa
agencja Fitch, zmieniając następnie nazwę spółki na Fitch
Polska. Agencja nadaje oceny ratingowe emitującym
papiery wartościowe gminom, wybranym branżom oraz
spółkom, w tym bankom.
Oceny nadawane przez Fitch Polska
W ramach ratingów krajowych ocenione zostały: GTFI
FIO Skarbowy Rynku Pieniężnego, Rheinhyp-BRE
Bank Hipoteczny SA, ORBIS SA, Polska Grupa
Farmaceutyczna S.A. oraz miasta takie jak Ostrów
Wielkopolski, Płock, Kielce, Olsztyn, Rybnik jak
również województwo wielkopolskie.
Oceny nadawane przez Fitch Polska
Ratingi nadane przez Fitch Polska według skali
międzynarodowej (ratingi międzynarodowe) objęły: Bank
Gospodarki Żywnościowej SA, Bank Handlowy w
Warszawie SA, Bank Ochrony Środowiska SA, Bank Pekao
SA, BPH PBK SA, Bank Zachodni WBK SA, Bank
Millennium SA, BRE Bank SA, BRE Leasing, ING Bank
Śląski SA, Kredyt Bank SA, PKO BP SA, Rheinhyp-BRE
Bank Hipoteczny SA, PKN Orlen, Elektrownię Turów,
Telekomunikację Polską SA, Polish Retail Properties Finance
Plc, Szczecin, Bydgoszcz oraz Katowice.
Narodowe agencje ratingowe
Narodowe agencje ratingowe cechuje nie tylko ograniczony obszar
geograficzny działania. Są one często również wyspecjalizowane w
ocenianiu określonych branż lub grup podmiotów (np. gmin,
emitentów papierów dłużnych, banków).
Agencje międzynarodowe z kolei działają w wielu krajach i
kontynentach, nadając ratingi szerokiej gamie instytucji
reprezentujących praktycznie wszystkie obszary działalności
gospodarczej.
Istnieją jednakże też agencje specjalizujące się w ratingach
przedsiębiorstw określonych branż. Właśnie ze względu na
specyfikę działalności ubezpieczeniowej, istnieje kilka agencji
ratingowych wyspecjalizowanych w oferowaniu ratingów
ubezpieczeniowych. Należy do nich na przykład najbardziej znana
w branży międzynarodowa agencja A.M. Best, a także wspomniana
niemiecka narodowa agencja Assekurata.
Struktura rynku agencji ratingowych
Około 80% wszystkich
Branża ratigowa
przychodów agencji
2%
ratingowych na całym
4%
14%
świecie przypada po
A.M. Best
połowie na Standard &
S&P
Poor's oraz Moody's, ok.
40%
Moody's
14% na Fitch, 4% na
Fitch
A.M. Best, a zaledwie
pozostałe
40%
2% na pozostałe
agencje.
Struktura rynku agencji ratingowych
W przypadku ratingów
Rating ubezpieczycieli
ubezpieczeniowych w miejsce
"Wielkiej Trójki" mówi się o
2%
7%
"Wielkiej Czwórce". A.M. Best,
A.M. Best
Standard & Poor's, Moody's oraz
17%
S&P
44%
Fitch nadają odpowiednio 44%,
Moody's
30%, 17% i 7% spośród
Fitch
wszystkich ratingów towarzystw
pozostałe
ubezpieczeń na świecie. Również
30%
w tym przypadku udział
pozostałych agencji waha się w
granicach 2%.
Struktura rynku agencji ratingowych
Struktura rynku agencji ratingowych powoduje, że w
prasie fachowej coraz głośniej mówi się o oligopolu
największych agencji międzynarodowych,
uniemożliwiającym swobodną konkurencję na rynku
ratingów ubezpieczeniowych oraz pozostałych.
Moody s Investors Service
o� od 1909 roku działa na rynku USA,
o� od 1918 roku działa na rynkach międzynarodowych
o� według agencji to właśnie jej założyciel wymyślił literowy
system ocen
o� ocenia rocznie 4500 emitentów i 10000 emisji
o� sieć biur w 10 krajach (w tym: Wielka Brytania, Niemcy i
Francja)
o� zatrudnia 1800 pracowników (w tym 1000 to analitycy)
o� ocenia na świecie łączny dług wartości 30 trylionów USD!!!
Standard & Poor s
o� rok 1916  pierwszy rating firmy Poor s Publishing Company
o� rok 1922  pierwszy rating Standard Statistics Company
o� rok 1941  utworzenie S&P po połączeniu powyższych
o� rok 1961  zakupienie S&P przez The McGraw-Hill
Companies, Inc.
o� ocenia rocznie 12000 emitentów
o� sieć biur w 11 krajach (w tym: Wielka Brytania, Niemcy,
Francja, Szwecja, Hiszpania, Belgia)
o� zatrudnia 5000 pracowników (w tym 1250 to analitycy)
Fitch IBCA Ltd
o� rok 1924  powstaje w USA firma Fitch Publishing
Company
o� Fitch Publishing Company jako pierwsza zastosowała
znaki  +/-
o� rok 1978  powstaje w Anglii firma International
Bank Credit Analysis
o� rok 1997  połączenie tych agencji i utworzenie Fitch
IBCA Ltd
o� rok 1998  zakupienie agencji przez francuską firmę
FIMALAC
A.M. Best
o� rok 1899  powstaje agencja A.M Best
o� sieć biur w 3 krajach (USA, Wielka Brytania,
Hong Kong)
o� zatrudnia 400 pracowników
o� specjalizuje się w ratingach
ubezpieczeniowych
Potrzeba uzyskania ratingu
Do najważniejszych powodów, dla których podmioty
zwracają się do agencji ratingowych o przyznanie im
oceny, zaliczyć należy:
o� obniżenie kosztu pozyskania kapitału przy emisji
dłużnych papierów wartościowych;
o� obniżenie kosztu pozyskania kapitału w przypadku
zaciągnięcia kredytu w banku;
o� niezależne potwierdzenie sytuacji finansowej podmiotu
przed akcjonariuszami i pożyczkodawcami;
o� niezależna weryfikacja jakości kierowania firmą oraz
kwalifikacji jej kierownictwa;
Potrzeba uzyskania ratingu  c.d.
o� zabezpieczenie zarządu przed radą nadzorczą i
akcjonariuszami w przypadku problemów ze
sprzedażą walorów (zasłaniając się dobrą oceną credit-
ratingu, zarząd zawsze wskaże na czynniki znajdujące
się poza firmą);
o� kontrola działań kierownictwa (emisje są regularnie
kontrolowane  co pół roku  w celu
zagwarantowania, że przyznana w przeszłości ocena
jest nadal aktualna i uzasadniona; weryfikacje są
czynione zarówno w górę, jak i w dół).
Badania ratingowe
Najczęściej występujące ratingi, to ratingi dobrowolne, które
odbywają się według następującego schematu:
o� instytucja finansowa decyduje się na poddanie badaniom
ratingowym i przygotowuje informacje wymagane do jego
przeprowadzenia;
o� agencja zwołuje komitet ratingowy;
o� analitycy z komitetu analizują wskaz
niki, rozmawiają z zarządem
i kierownictwem, wykonują rachunki symulacyjne;
o� dokonują wstępnej oceny i nadają wskaz
niki; wyjaśniane zostają
sprzeciwy instytucji finansowej (zleceniodawcy);
o� ostateczny rating zostaje przedstawiony zleceniodawcy, a wynik
uzasadniony;
o� podjęta zostaje decyzja co do publikacji wyników.
Badania ratingowe.
Informacje podlegające ocenie
Informacje, na których opiera się ocena, powinny
obejmować następujące zakresy:
o� informacje dotyczące otoczenia makroekonomicznego
instytucji finansowej; pod uwagę brane powinny być te
elementy, które mogą mieć wpływ na działalność firmy;
zakres informacji, będących podstawą ratingu powinien
obejmować przede wszystkim: sytuację
makroekonomiczną na rynku krajowym i
międzynarodowym, rozwiązania prawne, sytuację
polityczną oraz pozycję rynkową instytucji;
Badania ratingowe.
Informacje podlegające ocenie
o� informacje dotyczące instytucji np. środki własne,
rentowność, koszty, kwalifikacje zarządu, pozycję
finansową;
o� informacje dotyczące jakości oferowanych usług, tj. jakości
dystrybucji i samych produktów; oceniając jakość
produktów ubezpieczeniowych mierzy się relację
przyszłego świadczenia do kosztu jaki trzeba ponieść, by
wykupić dany rodzaj ochrony, zabezpieczający przed
konkretnym ryzykiem; za elementy składowe produktu
uznaje się ogólne warunki ubezpieczenia, taryfy oraz
poziom usług doradczych i serwisowych.
y
ródła dochodów agencji
Główne z
ródła dochodów agencji ratingowych:
opłaty za przyznanie oceny ratingowej (stanowi
80% dochodów)
opłaty za specjalistyczne analizy rynku
finansowego.
Wpływ agencji ratingowych na rynek
finansowy
Oceny ratingowe wywierają bardzo duży wpływ na
rynki finansowe z co najmniej 2 powodów:
o� po pierwsze - choć oparte na złożonych metodach
szacowania, ratingi mogą być w prosty i
natychmiastowy sposób wykorzystane przez
inwestorów niezależnie od ich profilu i stopnia
wiedzy specjalistycznej.
Wpływ agencji ratingowych na rynek
finansowy
Ze względu na różnorodność papierów wartościowych
występujących na rynku inwestorom trudno jest
zorientować się jak znaczne ryzyko ponoszą powierzając
im swoje pieniądze, a co za tym idzie, czy proponowane
wynagrodzenie jest odpowiednie. Aby przeanalizować
niezbędne informacje musieliby dysponować odpowiednią
wiedzą i czasem. Znacznym ułatwieniem i wskazówką są
dla nich ratingi.
o� po drugie - agencje ratingowe cieszą się dość dobrą opinią i
w ocenie uczestników rynku są z
ródłem obiektywnych
analiz danych.
Wpływ agencji ratingowych na rynek
finansowy
Znaczenie agencji ratingowych w ostatnich latach można
zaobserwować zarówno w praktyce gospodarczej, jak i w
wymaganiach prawnych.
Z jednej strony powodzenie rynkowe większości emisji papierów
dłużnych zależy od poziomu przyznawanych im ratingów.
Rating uznawany jest dziś za wstępny warunek poszukiwania
zewnętrznych z
ródeł finansowania na rynkach papierów
wartościowych (szczególnie dotyczy to emitentów bez
ugruntowanej obecności na rynkach papierów dłużnych).
Ocena kredytowa emitenta decyduje o oprocentowaniu, jakie
musi on zaoferować celem uzyskania zewnętrznego
finansowania.
Wpływ agencji ratingowych na rynek
finansowy
Z drugiej strony, według uregulowań obowiązujących w
niektórych państwach określonego rodzaju produkty
inwestycyjne mogą być sprzedawane wyłącznie w przypadku
wykazania przez emitenta odpowiedniego poziomu
wiarygodności kredytowej potwierdzonej przez uznaną
agencję ratingową. Ponadto przepisy prawne w wielu krajach
ograniczają możliwości inwestowania tylko w bezpieczne
dłużne papiery wartościowe, a poziom bezpieczeństwa
oceniany jest właśnie na podstawie ratingów. Agencje
ratingowe są również coraz głębiej angażowane w ocenę
ryzyka związanego z posiadanymi przez instytucje finansowe
aktywami koniecznymi dla spełnienia wymagań adekwatności
kapitałowej.
Wpływ agencji ratingowych na rynek
finansowy
o� Rola, jaką odgrywają agencje ratingowe na rynkach
ma zasadniczo korzystny wpływ zarówno na
inwestorów, jak i na emitentów. Dostarczają one
inwestorom informacji służącej ocenie ryzyka
związanego z danym papierem wartościowym.
Pomagają również emitentom ograniczyć koszty
gromadzenia kapitału (a przynajmniej tym, których
oceniają korzystnie).