Fonetyka – epoka

przedpiśmienna

Spółgłoski

Palatalizacje prasłowia

ń

skie

• I palatalizacja
k, g, x

k, g, x

k, g, x

k, g, x + i, e, ę, ь, ě, ,  > , , 
np.: oko, ale oczy (*oi > očy)
sługa, ale służyć (*slugiti >*sluiti > stpol. słuić

> npol. słužyć)

mucha, ale muszka (*muxьka > stpol. *muьka

> npol. muška)

• II palatalizacja
k, g, x

k, g, x

k, g, x

k, g, x + ě

1

, i

1

> c’, ʒ’, , , ,  (s’)

ręka, ale ręce
(*rNjkě > *rNjc’ě > stpol. ręc’e > npol. ręce)
mucha, ale musze
(*muě > *muě)

• III palatalizacja
k, g, x

k, g, x

k, g, x

k, g, x po ę, ě, i,  > c’, ʒ’, , , ,  (s’)
*jęga > pol. jęʒa (jędza)
*děvika

> 

ev’ica

*vьxъ > *vьь > stpol. *vi, pol. všystek

palatalizacje przez j

• k, g, x +

k, g, x +

k, g, x +

k, g, x +

j >

j >

j >

j >

, , , , , , , , 

*plakjNj > *plaNj > stpol. płaę > płačę

*běgjNj > *běNj > stpol. eę, por. biegać

*slyxjNj > *slyNj > stpol. słyę > słyšę

• sk +

j

>  (b

ł

yszczę, por. b

ł

ysk)

• st +

j

>  (puszcza, por. pusty)

• zg +

j

>  (miażdżę, por. miazga)

• zd +

j

>  (jeżdżę, por. jazda)

• sl +

j

> ĺ (myślę, por. pomysł)

palatalizacje przez

j

cd.

• wpływ j na spółgłoski przednioj

przednioj

przednioj

przedniojęęęęzykowe

zykowe

zykowe

zykowe:

s, z +

s, z +

s, z +

s, z +

j j j j

>

>

>

> , , , , 

*nosjNj > *noNj > stpol. noę > nošę

*vozjNj > *voNj > stpol. voę > vožę

r, l, n +

r, l, n +

r, l, n +

r, l, n +

j j j j

>

>

>

> ńńńń, , , , ĺĺĺĺ, , , , ŕŕŕŕ 

*gonjNj > gońę

*polje > pole

*morje > stpol. moŕe > moře

• wpływ

j

na spółgłoski wargowe

wargowe

wargowe

wargowe

p, b, v, m +

j

> pl’, bl’, vl’, ml’ (l’ epentetyczne)

Rozwój konsonantyzmu na gruncie

polskim

1. rozwój przedniojęzykowych tttt’’’’, d

, d

, d

, d’’’’ zmiękczonych

przez samogłoski przednie:

• a) w wygłosie i śródgłosie przed samogłoską oraz

przed spółgłoską inną niż

r, rz, n, ń

ok. XIII w.

przeszły w ćććć, , , , ddddźźźź - ciebie, cień, ćma, dzień, siedzieć,

wiedźma.

• b) w nagłosie i śródgłosie przed r, rz, n, ń przeszły w

t, d

t, d

t, d

t, d czyli stwardniały (dyspalatalizacja), np. trę, drę,

tnę

• c) spółgłoska ć + c wymienia się na j + c

j + c

j + c

j + c , np. ojciec

2. Mi

Mi

Mi

Mięęęękczenie sp

kczenie sp

kczenie sp

kczenie spóóóółłłłggggłłłłosek t, d przez

osek t, d przez

osek t, d przez

osek t, d przez

jjjj

t, d +

t, d +

t, d +

t, d +

j j j j

> c

> c

> c

> c’’’’ , , , , ʒʒʒʒ’’’’ ((((dz

dz

dz

dz’’’’))))

*světja > *svěťa > stpol. sec’a > śeca (świeca)
*medja > med’a > stpol. Neʒ’a > Neʒa (miedza)

Przedniojęzykowe c’, ʒ’ bez względu na pochodzenie

(mogły pochodzić z II i III palatalizacji lub z tj, dj)

około poł. XVI w. twardnieją, ale w systemie

morfonologicznym w dalszym ciągu funkcjonują

jako miękkie.

3. s, z, n + samog

s, z, n + samog

s, z, n + samog

s, z, n + samogłłłłoski przednie > s

oski przednie > s

oski przednie > s

oski przednie > s’’’’, z

, z

, z

, z’’’’, n

, n

, n

, n’’’’ >

>

>

> śśśś, , , , źźźź, , , , ńńńń

3. Rozwój spółgłoski przedniojęzykowej miękkiej ŕ

a) w wygłosie oraz śródgłosie przed samogłoskami lub

spółgłoską inną niż łłłł, l, s, c, n,

, l, s, c, n,

, l, s, c, n,

, l, s, c, n, ńńńń ok. XIII w.

przechodzi w rrrr

žžžž

> spółgłoska szczelinowa

frykatywna;

[element szczelinowy uzyskuje przewagę

ok. XVII w. (zrównanie rz < r’ z ž < palatalizacja

zj lub g)]

b) przed łłłł, l, s, c, n,

, l, s, c, n,

, l, s, c, n,

, l, s, c, n, ńńńń twardnieje > r

c) dawne r’ twardnieje w grupach śrz, źrz w 1 poł. XIX

w.

4. Rozwój spółgłosek miękkich wargowych
a) przed samogłoskami bez zmian
b) znalazłszy się po zaniku jeru słabego w wygłosie oraz

w śródgłosie przed spółgłoską twardnieją

5. Polskie zmiękczenie tylnojęzykowych k, g

(w j. polskim palatalizacja przez

e

powstałe po

wokalizacji jeru oraz ściągnięciu grup

samogłoskowych, to

e

nie miękczyło poprzedzającej

spółgłoski tak mocno jak w palatalizacjach

prasłowiańskich) > k’e, g’e > XV w. kie, gie - IV

palatalizacja polska

6. Rozwój grup spółgłoskowych

a) działanie prawa otwartej sylaby

b) wpływ samogłosek przednich

c) wpływ j

d) zanik słabych jerów

- st, zd + sam. przednie > ść, źdź

- st, zd + j > szcz, żdż

- sk, zg + sam. przednia i j > szcz, żdż

- kt, gt + sam przdnie > c