04 Wielka Brytania 1

background image

Wielka Brytania

background image

Historyczne znaczenie systemu medialnego
Wielkiej Brytanii

– geneza pojęcia “czwartej władzy”

w 1774 r. Edmund Burke przemawiając w parlamencie użył określenia
“czwarty stan” wskazując na lożę prasową i znaczenie dziennikarzy w
systemie społecznym (Burke mówił, iż jest to stan najważniejszy)

od początku swojej historii media angielskie wkomponowane były w
system społeczno-polityczny państwa

– w Anglii nabrała szczególnego znaczenia idea wolności słowa

John Milton, John Locke, Jeremy Bentham, John Stuart Mill

1695 r. - zniesienia licencjonowania druku

dogodne warunki społeczno-ekonomiczne dla rozowju społeczeństwa
obywatelskiego, a tym samym wolnych mediów (wczesny kapitalizm,
rewolucja przemysłowa, powszechne i bezpłatne szkolnictwo od 1870 r.)

background image

Historyczne znaczenie systemu medialnego
Wielkiej Brytanii

– stworzenie form organizacyjno-prawnych dla publicznych mediów

audiowizualnych

status, podstawa prawna oraz forma instytucjonalna BBC (British
Broadcasting Corporation)

model koegzystencji, dualizmu mediów publicznych i komercyjnych

– aktywna polityka państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji

wiele ustaw regulujących oraz instytucji, specjalnych komitetów
kontrolujących działania mediów

jest to podejście nietypowe dla liberalnego państwa jakim jest Wielka
Brytania

background image

1. Geneza i rozwój prasy brytyjskiej

background image

Początki prasy na Wyspach

– dość powszechnie spotkana jest opinia jakoby początki prasy drukowanej

miały miejsce właśnie w Anglii

nie jest to prawda: najstarsze zachowane egzemplarze druków informacyjnych
pochodzą z Niemiec z 1609 roku

wiele druków okolicznościowych, ale nie spełniały one 3 kryteriów prasy
informacyjnej (gazety): regularności ukazywania się, szerokiego spektrum
odbiorców oraz aktualności.

silna, autokratyczna władza dynastii Tudorów wprowadzała liczne ograniczenia
dla wolności wydawania druków, a nawet sankcje na drukarzy

od 1534 r. - licencje na druk

– pierwsze broszury informacyjne w Anglii (od 1621 r.)

– corantos, pamphlets

drukowane w Holandii, nieregularne publikacje informacyjne (głównie
informacje z zagranicy)

później drukowane i sprzedawane przez drukarzy i księgarzy londyńskich

Thomas Archer oraz Nicholas Bourne i Nathaniel Butter

background image

Początki prasy na Wyspach

– od 1628 r. - diurnals - codzienne doniesienia na tematy lokalne

(informacje społeczno polityczne)

– system kontroli, licencjonowania wydawców sprawiał, iż

popularnością cieszyły się ręcznie pisane i przekazywane z rąk do rąk
newsletters

miejscem takiej wymiany była Fleet Street, gdzie później
swoją siedzibę miały gazety brytyjskie

– 1665 r. “Oxford Gazette”, a od 1666 r. “London Gazette”

– pierwsza gazeta brytyjska ukazująca się 2 razy w tygodniu

gazeta powiązana z dworem królewskim, wydawana do dziś pod
auspicjami rządu (informacje urzędowe)

background image

Początki prasy na Wyspach

– 1695 r. zniesienia Licencing Act z 1662 r.

– prasa i dziennikarze podlegają przepisom prawa powszechnego
– prawną formą kontroli prasy są przepisy ogólne dot. zdrady i

zniesławienia

jedną z ostatnich ofiar systemu licencjonowania był Benjamin Harris,
wydawca “Domestic Intelligence” - odsiedział 2 lata więzienia po czym
wyemigrował do Amerki, gdzie zaczął wydawać „Public Occurrences,
Both Foreign and Domestic”

– zniesieniu systemu monopolizacji prasy sprzyjało oraz jej

nieskrępowany rozwój stymulowany był

powstaniem systemu dwupartyjnego w parlamencie brytyjskim (torysi i
wigowie)

wzrostem znaczenia klasy średniej (handlowcy, wytwórcy, usługodawcy)

background image

Początki prasy na Wyspach

– 1702 r. - powstanie pierwszej brytyjskiej gazety codziennej “Daily Cournat”

pismo wydawane przez Samuela Buckleya

pismo informacyjne, niesensacyjne, czy plotkarskie

jedna strona informacji oraz jedna reklam

– 1706 r. - pierwsza gazeta wieczorna „Evening Post”  
– pierwsze magazyny, czasopisma dla kobiet (“Ladies Mercury”, “Ladies

Magazine”) i mężczyzn (Gentelman’s Journal)

– fenomene gazet prowincjonalnych

w 1723 r. było ich 23

– początek XVIII w. - wysoki poziom dziennikarstwa, ciekawa merytoryczna

zawartość gazet, które oddziaływały poza Wyspy

Daniel Defoe, najbardziej znany dziennikarz tamtych czasów, wydawca “Mist’s
Journal” - twórca editorialu: felietonu/komentarza

Richard Steele i Joseph Addison - wydawcy “Tatlera” (1709 r.) i “Spectatora” -
niezwykle popularne pisma (6 tys. czytelników), również zagranicą

background image

Próby ograniczenia wolności prasy

– 1712 r. - rząd torysów wprowadza podatek prasowy (podatek od

wiedzy) - pierwsza ustawa stemplowa (First Stamp Act)

zredukowanie wysokości podatków od wiedzy nastąpiło dopiero w 1833 r.

– istotne ograniczenie rozwoju prasy

wzrost ceny prasy sprawiał, iż stawała się ona coraz bardziej elitarna

coraz mniejszy format gazet (sprzedaż papieru oraz publikacja reklam
również zostały obciążone podatkiem)

– głośny proces Thomasa Paine’a, autora publikacji “Prawa

człowieka” (wcześniej przyczynił się do powstania Stanów
Zjednoczonych)

obrona Thomasa Erskine’a: wolność prasy = wolność słowa = naturalne
prawa człowieka

background image

Próby ograniczenia wolności prasy

– mimo organiczania swobody wydawania prasy wiek XVIII był kluczowym

okresem dla usankcjonowanie społecznej roli

– doskonalenie procesu produkcji prasy, wzrost zamożności

społeczeństwa, rozwój miast, rozwój infrastruktury drogowej redukowały
negatywne skutki ustaw stemplowych

sprzedaż gazet: 1713 r. - 2,5 mln; 1750 r. - 7,3 mln; 1775 r. - 12,6 mln; 1837 r. - 38
mln, 1851 r. - 85 mln

w 1805 r. liczba gazet lokalnych (nie-londyńskich, nieogólnokrajowych) wynosiła
ponad 100 tytułów

początkowo prasa lokalna nie mogła liczyć na reklamodawców, gdyż oferowała
znacznie mniejszy zasię niż gazety stołeczne

gazety kolonialne

– coraz większy wpływ gazet na opinię publiczną

background image

Polityczna polaryzacja prasy

– rządy, środowiska polityczne bardzo często starały się przeciągnąć prasę na

swoję stronę w walce politycznej

– dotacje dla pism - np. założonony w 1791 r. tygodnik

“Observer” (początkowo konserwatywny dzisiaj zbliżony do Partii Pracy)

przy stopniowym zwiększaniu podatku na przestrzeni wieku XVIII był to niezwykle
ważny mechanizm (od 1712 do 1815 ośmiokrotny wzrost)

– powstanie prasy radykalnej

prasa poza oficjalnym obiegiem, nie płacąca podatków (lub specjalne dodatkowe
numery pism, które z podoatku były zwolnione)

jej czytelnikiem byli niższe warstwy społeczne (głównie robotnicy wielkich miast)

radykalna publicystyka społeczna

“Political Register” Williama Cobbetta (jednorazowy nakład specjalnego numeru
sięgnąl 44 tys. a adresowany byl do robotników) - Cobbett musiał wyemigrować do
Ameryki

background image

Zniesienie “podatków od wiedzy” i rozwój
prasy w II poł. XIX w.

– 1833 r. - zredukowano o połowę podatek o reklam, a w 1836 r. podatek od

papieru.

– całkowite zniesienie podatków: od reklam - 1853 r, od wydawania prasy -

1855 r. i od papieru w 1861 r.

– rozwój tanich gazet pensowych - penny press

najważniejszy tytuł to londyński “Daily Telegraph”, którego powstanie w 1855 r.
podważyło dominację prestiżowego “The Times”

gazety tanie nie oznaczały jeszcze masowości i obniżenia jakości (układ i treść był
podobny jak w gazetach droższych)

– początki prasy masowej, wielkonakładowej (koniec XIX w.)

milionowy nakład jako pierwsza osiągnęla niedzielna “Lloyd’s Weekly News”

“Daily Mail” (1896) - popularny dziennik masowy powstały w tym okresie

“Daily Express” (1900) - naśladowca i główny konkurent “Daily Mail”

background image

Zniesienie “podatków od wiedzy” i rozwój
prasy w II poł. XIX w.

– rozwój codziennej prasy lokalnej

np. “Manchester Guardian” (dzisiaj “Guardian”)

w 1868 r. 14 największych miast brytyjskich miło dzienniki lokalne

– rozwój czasopism

1843 r. - “The Economist”, 1841 r. - satyryczny magazyn “Punch”, na nowo
wydawany “Spectator”

– popularność gazet niedzielnych

sukces tych gazet wynikał z

niskiej ceny (niskie kosztu druku, zdobywania informacji, etc)

termin ukazywania się (dzień wolny i po wypłacie)

treść lżejsza, bardziej rozrywkowa od gazet codziennych

background image

Zniesienie “podatków od wiedzy” i rozwój
prasy w II poł. XIX w.

– czynniki sprzyjające rozwojowi prasy brytyjskiej epoki wiktoriańskiej (złoty

wiek prasy - do I wojny światowej)

zniesienie ograniczeń fiskalnych,

rozwijajacy się kapitalizm, uprzemysłowienie kraju

nowe technologie druku

rozwój rynku reklamy prasowej: w 1907 r. - 20 mln funtów

reformy społeczne lat 60. XIX wieku

w tym ustawa o powszechnym szkolnictwie (Education Act z 1870 r.)

profesjonalizacja dziennikarstwa

w 1901 r. z pisania do gazet utrzymywało się 11 tysięcy ludzi (najwięcej w Europie)

powstanie organizacji dziennikarskich - 1890 r. National Association of Journalists

powstanie związków zawodowych - National Union of Journalists

powstanie agencji informacyjnych

background image

Prasa w okresie I wojny światowej i próby
wpływu władzy na media

– próby dyscyplinowania mediów pod hasłem “obrony interesu

narodowego”

pierwsze lata XX w. - torysi stawiają kwestię cenzury w stanie “wyższej
konieczności”

1911 r. - ustawa o tejemnicy państwowej (funkcjonująca do 1989 r.)

od tego roku działa system D-Notice (Defence Notice): gazety otrzymywały od
władz notatki o czym nie wolno informować (komitet D-Nitice działał do 1971 r.)

system dobrowolnego ograniczenia i kontroli swej działalności ma swą tradycję do
dzisiaj (niektóre tytuły, czy postaci pozwoliły sobie na ostetntacyjną jego negację -
np. “Guardian”)

stworzenie specjalnego Biura Prasowego oraz Departamentu Informacji MSZ
(Foreign Office)

profesjonalny system selekcjonowania przez rząd informacji przekazywanych opini
publicznej za pośrednictwem mediów (polityka informacyjna, public relation)

background image

Prasa w okresie I wojny światowej i próby
wpływu władzy na media

– okres I wojny światowej był oczątkiem bardzo umiejętnego

wykorzystywania mediów przez rząd brytyjski jako narzędzia delikatnej
propagandy

w czasie wojny funcjonowało Ministrerstwo Informacji - jawna propaganda
(szczególnie radiowa i filmowa)

system nieformalnych relacji z najważniejszymi graczami rynku mediów, choć
wydaje się, że wielcy potentaci mediów, jak lord Beaverbrook i lord Northcliffe,
sami rozgrywali swoje interesy

1926 r. - powołano Zarząd ds.Marketingu Państwowego (EMB - Empire
Marketing Board)

promowanie państwa, brytyjskich firm

1931 r. - pierwsze Biuro Prasowe rządu

regularne spotkania z prasą tzw. briefingi

background image

Prasa brytyjska w okresie międzywojennym

– główne tendencje

– poszerzenie rozmiaru rynku oraz dalsza koncentracja własności -

lata 30. wielkie potęgi prasowe

“wojna nakładów” (circulation war) pomiędzy “Daily Mail”, “Daily Express”,
a dodatkowo do gry włączył się lewicujący “Daily Herald”

tabloidyzacja gazet (sensacyjna informacja, atrakcyjna szata graficzna,
apolityczność)

1935 “Daily Mirror” staje się pierwszą brytyjską gazetą o klasycznym układzie
tabloidowym

background image

Prasa brytyjska w okresie międzywojennym

– najważniejsi gracze na rynku prasy

– Alfred Harmsworth (lord Northcliffe)

The Times, Daily Mail, “London Evening News, Weekly Dispatch

– Harold Harmsworth (lord Rothermere)

Daily Mirror, Sunday Mail, Daily Record

– Max Aitken (lord Beaverbrook)

Daily Express

– bracia William i Gomer Berry

The Sunday Times, The Morning Post, The Daily Telegraph, The Financial Times

– u schyłku lat 30. cztery osoby (Alfred Harmsworth zmarł w roku 1922)

kontrolowały połowę ogólnego nakładu gazet

background image

II wojna światowa

– ponownie powołano instytucję Ministerstwa Informacji
– Regulation 2D

rząd uzyskał prawo do zakazu jakichkolwiek publikacji zawierających
informacje szkodliwe z perspektywy interesów narodowych

naciski na związaną z labourzystami gazetę “Daily Mirror”

background image

Prasa brytyjska po II wojnie światowej

– osłabienie pozycji wraz z wzrostem znaczenie radia, a przede wszystkim

telewizji

– bardzo silna konkurencja na rynku i stopniowa tabloidyzacja prasy

– lata 50. i 60. spektakularne upadki gazet z długą tradycją

Sunday Chronicle, Sunday Graphic, Daily Herald (przeksztłcony w Sun)

– lata 70 kierunek wyznaczają przejęte przez Murdocha gazety

“Sun” (dziennik) oraz “News of the World” (gazeta niedzielna)

w 1981 r. News International przejmuje “The Times” oraz “Sunday Times”

nowa konkurencja dla Murdocha - 1978 r. “Daily Star”

– lata 80. - rewolucja Wapping

walka ze związkami zawodowymi drukarzy i wydawców (Murdocha i M.
Thatcher) - koniec Fleet Street

nowe, ekonomiczne techniki druku, w tym kolorowego

pojawienie się nowych tytułów: elitarny “Independent” oraz bulwarowy “Today”

– lata 1993-95 - wojna cenowa (szczególnie między prestiżowymi “The

Times” oraz “Daily Telegraph”

background image

Rynek prasy brytyjskiej

background image

Rynek prasy drukowanej

– Wielka Brytania posiada jeden z największych rynków prasowych świata, po

Stanach Zjednoczonych, Niemczech i Japonii.

80% dorosłych Brytyjczyków regularnie czyta co najmniej jeden dziennik
ogólnokrajowy,

75% populacji (liczącej 60 mln) sięga po niedzielne wydania gazet

– rynek prasy brytyjskiej pozostaje jednym z najbardziej niezależnych i

zróżnicowanych (pluralistycznych)

pomimo procesów koncentracji własności mediów

najpoważniejsze tytuły prasy brytyjskiej prezentują opcję niezależną, krytyczną
zarówno wobec konserwatystów jak i labourzystów

“The Times", “Financial Times"

tradycyjnie konserwatywne są natomiast gazety popularne, tabloidy, czy gazety
niedzielne:

"The Daily Telegraph", "The Daily Mail", "The Daily Express", "The Daily Star" i "The
Sun".

poglądy zbliżone do labourzystowskich reprezentują pisma grupy Trinity Mirror
(Robert Maxwell) na przykład “Daily Mirror” oraz “The Guardian”

background image

Regulacje prawne rynku prasy

– brak jednolitej ustawy regulującej działalność prasową - zasady

funkcjonowania mediów wyznaczane są na podstawie różnych
przepisów, odnoszących się w większości do innych dziedzin życia
gospodarczego i społecznego.

– liberalizm, wolny rynek

działalność prasy jest postrzegana jako aktywność ekonomiczna, a nie
polityczna.

nie są wymagane żadne koncesje, a nawet nie istnieją jaklekolwlek
wymogi prawne, które wydawcy czy dziennikarze musieliby spełniać

jedynie pewne ograniczenia w zakresie koncentracji własności

1965 r. ustawy antymonopolowe wyznaczające limity inwestycji medium
prasowych w radio, czy telewizję (i na odwrót)

max 20% inwestycja

background image

Koncentracja rynku

– znaczący wskażnik koncentracji rynku w sektorze gazet codziennych

oraz niedzielnych

– 85% rynku należy do czterech podmiotów

News International (“Sun”, The Times”, News of the World”, Sundey
Times”)

background image

Rynek dzienników elitarnych

background image

Rynek dzienników popularnych

background image

Czytelnictwo gazet codziennych

background image

Rynek gazet niedzielnych opiniotwórczych

background image

Rynek gazet niedzielnych popularnych

background image

Czytelnictwo gazet niedzielnych

background image

Rynek prasy drukowanej

– w 2005 roku

10 dzienników ogólnokrajowych (o łącznym nakładzie 11,5 mln egz.) oraz
ok 100 dzienników lokalne

11 gazet niedzielnych ogólnokrajowych oraz 22 gazety niedzielne lokalne
lokalne

530 tygodników płatnych oraz 630 bezpłatnych

co ciekawe ledwie obecny jest sektor prestiżowanych magazynów opini (w
rodzaju “Newsweeka”, czy “Time”) - jedynie “Economist” oraz “Spectator” -
ten sektor zagospodarowany jest przez gazety niedzielne

ogółem 8500 czasopism (o różnej częstotoliwości ukazywania się)

największy segment: czasomisma businesowe oraz konsumenckie

background image

Najważniejsze tytuły prasy brytyjskiej

background image

The Times

– najbardziej znany tytuł angielski

– dziennik powstał w 1785 r. jako “The Daily Universal Register”,

jego założycielem był John Walter.

po trzech latach zmienił jego tytuł na "The Times".

– dzieje “The Timesa” to dzieje rozwoju prasy europejskiej

pierwsza gazeta drukowana przy użyciu maszyny parowej (1814 r.),

pierwsza, która wysłała specjalnego korespondenta za granicę,

powołała korespondenta wojennego

wprowadziła artykuł wstępny

– wzór dla wielu gazet nie tylko brytyjskich

– początek dziennikarstwa elitarnego, prestiżowego, niezmiernie

wpływowego i opiniotwórczego, ale i niezależnego i
bezkompromisowego

słynna deklaracja z 1852 r. - “prasa jakościowa”, posługiwanie
się wyłącznie prawdą

background image

The Times

– historia pisma

– I połowa XIX w. - okres dynamicznego wzrostu pozycji

do 1855 r. gazeta sprzedawała kilkakrotnie więcej egzemplarzy, niż łącznie jej
pozostali rywale

– II połowa XIX w. - rywalizacja na rozrastającym się dynamicznie rynku

prasy

walka z tanią “Daily Telegraph”

– 1905 r. podupadły finansowo “The Times” przejmuje Alfred

Harmsworth - jeden z pierwszych magnatów mediów brytyjskich

okres do II wojny światowej to okres ponownej świetności “Timesa” -
budowanie na nowo swojej mocnej pozycji

– lata 60. i 70. XX wieku

spadek nakładów, osłabienie pozycji rynkowej

w okresie od grudnia 1978 r. do listopada 1979 r. “Times” nie ukazywał się na
skutek długotrwałego strajku związku zawodowego.

background image

The Times

– historia pisma

– 1981 r. wykupienie “Timesa” przez News Corp. Ruperta Murdocha

- początek prosperity pisma

przeprowadzka z Fleet Street do dzielnicy Wapping

wojna cenowa z “Daily Telegraph”

w 2004 r. “The Times” wychodzi w mniejszym formacie (tablidowym) -
początkowo równolegle ukazywało się wydanie broadsheets

background image

Financial Times

– prestiżowy dziennik ekonomiczny "Financial

Times", założony w 1888 r.

gazeta od początkiu swojego istneinia związanz
życiem londyńskiego City

– najważniejszy (obok “The Wall Street Journal”)

na świecie dziennik publikującym analizy i
badania gospodarcze

opiniotwórcza gazeta światowego establishmentu

umiarkowane stanowisko: N. Chomsky: FT to
jedyna gazeta która mówi prawdę

dociera do ponad 1,51 mln odbiorców

gazeta drukowana jest w 23 miastach świata

do 1967 r. tytuł należał do rodziny Berry, która
sprzedała swoje udziały koncernowi Pearsona.

background image

Agencje prasowe

background image

Agencja Reutersa

– lata 30. XIX wieku - początek agencji prasowych

– pierwsze agencje prasowe nie powstały na Wyspach, ale to właśnie tam

narodziała się pierwsza działająca na wielką skalę agencja, która stała się
symbolem potęgi i znaczenia informacji, tzn. agencja Reutera

90% obecnych dochodów Reutersa to wpływy z obsługi podmiotów
gospodarczych z całego świata

– 1851 r. - powstaje agencja Rautera w Londynie

jej założycielem jest Niemeic Paul Julius Reuter (właść. Israel Beer Josaphat)

Reuter był wcześniej współwłaścicielem księgarni, pracował również w agencji
prasowej Charlesa Havasa powstałej w 1832 r. w Paryżu (dzisiaj AFP - Agence
France Presse - historycznie pierwszej agencji na świecie)

w 1850 r. założył w Aachen (Akwizgran) własne biuro prasowe

przeprowadzka do Londynu - ówczesne centrum finansowe i giełdowe świata

background image

Agencja Reutersa

– bardzo szybko Reuters zaczą dostaczać informacje również prasie

początkowo były to głownie brytyjskie gazety lokalne ora zgazety niemieckie,
belgijskie, czy nawet rosyjskie

1859 r. początek współpracy z “The Times” (choć miał on swoich
korespondentów)

współpraca z Associated Press (USA) w czasie wojny secesyjnej

– 1869 r. - Reuters uruchamia własne połączenie telegraficzne z USA

przeprowadzka do Londynu - ówczesne centrum finansowe i giełdowe świata

– 1870 r. - pakt o podziale stref wpływów pomiędzy największymi

agencjami - Reutersem, Havasem oraz Wolffem

– Reuters zajmował się również świadczeniem powszechnych usług

przesyłanie prywatnych wiadomości drogą telegraficzną (do Azji, Australii i
Afryki Południowej)

przekazy pieniężne

w 1913 r. otworzył nawet Bank (porażka finansowa)

background image

Agencja Reutersa

– w czasie I wojny światowej władzę i 60% akcji nad spółką przejmują

Mark Napier oraz Roderick Jones, którzy wyprowadzili firmę z kryzysu
finansowego

– bardzi silne związki z rządem brytyjskim

Jones pracował na rzezc Ministerstwa Informacji

– 1920 r. - pierwszy wyspecjalizowany i prenumerowany serwis finansowo-

gospodarczy

– “Reuters Trade Service”

– lata 30. - początek silnej ekspansji agencji amerykańskich (głównie AP)
– w czasie II wojny światowej agencja była obecna na wszystkich frontach

jako pierwsza podała informację o napaści Niemiec na ZSRR (nasłuch radia
niemieckiego)

background image

Agencja Reutersa

– po 1945 r. dominacja telewizji w sektorze informacji społeczno-

politycznym skłania agencje do rozwijania specjalistycznego serwisu
ekonomiczno-finansowego

Reuters doskonale się do tej sytuacji dostosował nieustannie
przekształcając się i unowocześniając

dzięki inwestycjom w technologię oraz walce o sektor informacji
gosporadczych w latach 1973 - 1983 dochody firmy zwiększyły
się czternastokrotnie, co pozwaliło na dalszą ekspansję

– pod koniec lat 80. aż 58% informacji gospodarczych drukowanych

przez główne gazety na świecie pochodziło od Reutersa (21% z
AP, 11%- AFP)

– wiadomości niezwiązane z gospodarką AP - 36%, Reuters - 32%

background image

Agencja Reutersa

– Reuters dzisiaj

196 biura ulokowane w niemal wszystkich krajach świata

10 tysięcy pracowników o 160 narodowościach

około 1000 zagranicznych korespondentów

16 tysięcy klientów z 153 państw

serwis w 24 językach

aktywna działalność w sektorze ekonomicznych informacji internetowych


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
05 Wielka Brytania 2
Polska I Wielka Brytania Porównanie Systemów Oświatowych
Bitwa o Wielką Brytanię
WIELKA BRYTANIA, pomoce naukowe
Wielka Brytania- koniec wiecznej wojny, konferencje naukowe, AFB Lojaliści Ulsterscy
Wielka Brytania
wielka brytaniaword 97-2003
Wielka Brytania
WIELKA BRYTANIA
Wielka Brytania referat współczesne systemy polityczne
Wielka Brytania
Mapa konturowa Wielka Brytania
Podatek drogowy dla samochodów ciężarowych WIELKA BRYTANIA 2014
WIELKA BRYTANIA1Współczesne systemy polityczne
wielka brytania
bitwa o wielką brytanię
Wielka Brytania historia
kalendarium 04 wielkanoc

więcej podobnych podstron