Wielka Brytania
Źródła prawa konstytucyjnego Wielkiej Brytanii:
konwenanse konstytucyjne
dzieła, traktaty i podręczniki prawnicze.
prawa i traktaty Unii Europejskiej
system partyjny Wielkiej Brytanii:
Istotną rolę w formowaniu, a następnie funkcjonowaniu systemu dwupartyjnego odegrał system wyborczy. Jego konstrukcja (połączenie zasady większości względnej z sytuacją jednomandatowego okręgu wyborczego) zmniejszyła znaczenie tzw. partii trzecich. Spośród nich należałoby wymienić: Szkocką Partię Narodową (Scottish National Party), Walijską Partię Narodową (Welsh National Party), irlandzką Sinn Fein (polityczne skrzydło Irlandzkiej Armii Republikańskiej - IRA), a przede wszystkim Partię Liberalną (The Liberał Party), posiadającą wśród nich największe wpływy w społeczeństwie.
Partia Konserwatywna (nazwę tę przyjęła w 1832 r.) należy do najstarszych partii politycznych świata. Kontynuuje tradycje torysów, których rodowód sięga 1689 r.
W Partii Konserwatywnej ogromna rola przypada liderowi partii. Mianuje on najważniejszych funkcjonariuszy partii, określa jej program i zapewnia jego realizację.
Do 1965 r. stanowisko lidera obsadzał monarcha, aprobując w rzeczywistości wybór dokonany przez nieformalny krąg osobistości partyjnych. Obecnie lidera powołują w tajnym głosowaniu członkowie frakcji parlamentarnej.Raz w roku odbywa się konferencja partii. Zgodnie z zapoczątkowaną w 1965 r. praktyką uczestniczy w niej (przez cały czas jej obrad) lider partii. Dyskusja i uchwały podejmowane na forum konferencji nie wiążą jednak lidera tak w odniesieniu do polityki partii, jak i jego osobistej działalności. Organizacja partyjna pełni, zatem przede wszystkim funkcję wyborczą, służącą frakcji parlamentarnej i liderowi partii.
Główne partie:
Partia Pracy:
Partia Konserwatywna:
Liberalni Demokraci z Partia Socjaldemokratyczną:
Szkocka Partia Narodowa;
Walijska Partia Narodowa;
Partia Spoldzielcza;
Brytyjska Partia Narodowa;
Socjalistyczna Partia Pracy.
System wyborczy:
1. Zasady prawa wyborczego
Do najważniejszych zasad prawa wyborczego należą: zasady tajności i równości wyborów.
2. Formy organizacyjne
W trójczłonowym parlamencie Wielkiej Brytanii jedynie Izbę Gmin wybiera się w głosowaniu powszechnym. Zadaniem premiera jest wyznaczenie terminu wyborów. Jest 659 jednomandatowych okręgów wyborczych. Ich granicę i liczbę co 10 – 15 lat ustala Komisja Graniczna wyłaniana spośród członków parlamentu. W każdym okręgu prowadzi się, aktualizowany raz do roku, rejestr wyborców. Wykonują to wyborczy urzędnicy rejestracyjni.
3. Informacje szczegółowe
Czynne prawo wyborcze przysługuje osobom, które są obywatelami brytyjskimi oraz innych państw Wspólnoty i Republiki Irlandii zamieszkującymi w Zjednoczonym Królestwie, osób, które ukończyły 18 lat i zostały zarejestrowane w powszechnym rejestrze wyborców właściwym dla miejsca ich zamieszkania.
Czynnego prawa wyborczego pozbawieni są parowie, jeżeli nie zrzekli się tytułu, nienaturyzowani cudzoziemcy, umysłowo chorzy, skazani w czasie odbywania kary, osoby skazane na 5 lat więzienia za nielegalne lub korupcyjne praktyki wyborcze.
Głosowanie nie jest obowiązkowe. Głosuje się osobiście, ewentualnie za pośrednictwem poczty lub przy pomocy wyznaczonego do tego pełnomocnika.
Bierne prawo wyborcze przysługuje każdemu, kto nie jest pozbawiony prawa czynnego i ukończył 21 lat, oprócz bankrutów, kleru i osób skazanych na pozbawienie wolności na czas dłuższy niż rok. Istnieje również zasada niepołączalności mandatu posła z zajmowaniem urzędów i stanowisk publicznych, np. ze względu na: polityczną bezstronność urzędów, czy też niemożliwego do pogodzenia mandatu z piastowanym urzędem.
Wybory są równe, tzn. każdemu uprawnionemu przysługuje prawo oddania jednego głosu.
Wybranym jest ten kandydat, który bez względu na frekwencję, w okręgu wyborczym uzyskał ogólną większość z ważnie oddanych głosów.
Do uznania kandydata za wybranego, bez przeprowadzania wyborów, może dojść w sytuacji, w której zgłoszono i zarejestrowano kandydaturę tylko jednej osoby.
W Wielkiej Brytanii kompetencje do weryfikacji wyników wyborów dzielone są pomiędzy organ sądowniczy a Izbę Gmin. Sądowi Wyborczemu powierzono: rozstrzyganie protestów wyborczych, zarzutów korupcji i nielegalnych praktyk wyborczych. Decyzja Sądu wydawana jest w formie opinii podlegającej następnie, po przekazaniu jej spikerowi, rozpatrzeniu i zaakceptowaniu przez izbę.
Problemy związane z ewentualną zmianą systemu wyborczego rozstrzygane są przez obradującą pod przewodnictwem spikera konferencję.
Decyzja o rozwiązaniu Izby Gmin formalnie podejmowana jest przez monarchę, praktycznie jednak robi to premier. Działa on przeważnie samodzielnie, bez udziału swego gabinetu lub kierowniczych organów swej partii.
Wybory odbywają się na podstawie programu przygotowanego przez partię.
Izba lordów:
Izba Lordów – nie jest wybieralna. W skład wchodzą parowie dziedziczni tj. osoby posiadające tytuł nie niżej od barona , także lordowie duchowni, i 21 lordów z powołania przez monarchę (lordowie prawa). Izba Lordów – izba wyższa parlamentu Wielkiej Brytanii – składa się z lordów dziedzicznych i mianowanych. Jej obradom przewodniczy mianowany przez królową na wniosek premiera Lord Kanclerz. Bierze on aktywny udział w pracach izby , reprezentując stanowisko własnej partii i Gabinetu , będąc zarazem –ministrem sprawiedliwości. Kworum w Izbie Lordów wynosi 3 osoby. Izba Lordów utraciła na przestrzeni historii większość uprawnień na rzecz Izby Gmin. Izba Gmin może obradować przy odformalizowanej procedurze, bez udziału Speakera , jako Komisja Całej Izby . Do podstawowych zadań . Obecnie Izba Lordów pełni przede wszystkim funkcję doradczą, zgłaszając poprawki do ustaw opracowywanych w Izbie Gmin.
Ponadto, Izba Lordów pełni funkcję sądu apelacyjnego najwyższej instancji.
Władza ta jest wykonywana przez dziewięciu powoływanych w tym celu lordów sądowych.
Oprócz ustawodawstwa Izba Lordów wykonuje uprawnienia w zakresie władzy sądowniczej, działając jako Najwyższy Trybunał Apelacyjny pod przewodnictwem Lorda Kanclerza.
Izba Gmin:
Członkowie Izby Gmin wybierani są w czteroprzymiotnikowych wyborach powszechnych; jej kadencja może trwać maksymalnie pięć lat. Izba Gmin na skutek swej historycznej ewolucji jest organem przedstawicielskim, do którego należy władza ustawodawcza, finansowa i kontrola nad gabinetem. W skład Izby Gmin wchodzi 659 posłów , a kworum wynosi 40 deputowanych . Otwarcia sesji Izby Gmin (w listopadzie) dokonuje monarcha w formie wygłoszenia mowy tronowej (przygotowanej przez premiera i odzwierciedlającej program działania jego rządu) w obecności członów obu izb parlamentu . Zamkniecie sesji (lipiec)następuje na podstawie królewskiego rozporządzenia. Izba Gmin obraduje przez pierwszych pięć dni tygodnia , przy czym tylko w piątki można zgłaszać projekty ustaw. Finalizowanie prac ustawodawczych zazwyczaj odbywa się w październiku. Obradom Izby gmin przewodniczy Speaker. Procedurę działalności Izby gmin określają zwyczaje i uchwały samej Izby. Wśród wielu z nich należy odnotować mechanizm funkcjonowania mechanizm funkcjonowania tzw. Gabinetu Cieni, tworzonego z deputowanych największej partii opozycyjnej. Instytucja ta składem i strukturą stanowi odbicie (cień) Gabinetu . Obok systematycznej krytyki polityki rządu zadanie Gabinetu Cieni polega na opracowaniu i przedstawieniu konkurencyjnych wobec rządowych programów działania.
Monarcha:
Monarcha jest formalną głową państwa, stoi na jego czele. Jest stałym ministrem, formalnie zwierzchnikiem władzy wykonawczej, sprawowanej przez niego nominalnie razem z rządem. Monarcha ma właściwie tylko formalną władzę. Każdy akt panującego musi być podpisany (kontrasygnowany) przez odpowiedzialnego ministra. Dotyczy to również aktów woli królewskiej wyrażanych w formie innej niż pisemna, a skutkować mogą w przyszłości zobowiązaniami ze strony Korony. Monarcha jest formalnym zwierzchnikiem władzy wykonawczej. Jest stałym ministrem. Decyduje o powoływaniu premiera, zwykle jest nim lider partii, faktycznie została ona jednak przesunięta do mechanizmów wewnątrzpartyjnych wyłaniania liderów, rola monarchy ogranicza się, więc tylko do formalnego zatwierdzenia suwerennej woli frakcji parlamentarnej.
Królowej przysługuje szereg uprawnień: desygnuje premiera, mianuje ministrów, ambasadorów, sędziów, wyższych urzędników i wojskowych, nadaje tytuły, odznaczenia i przywileje, sprawuje dowództwo nad siłami zbrojnymi. Królowa ma także prawo wypowiadania wojny i zawierania porozumień międzynarodowych, zwoływania, odraczania i rozwiązywania parlamentu. Ma prawo veta wobec ustaw, prawo promulgacji ustaw oraz prawo łaski. Królowa powołuje i odwołuje premiera i członków rządu, kreuje nowych parów, mianuje dostojników kościoła, nadaje ordery i odznaczenia, może stosować prawo łaski. Królowa publicznie obwieszcza ustawy, akty o charakterze międzynarodowym wykonywane- w zależności od ich charakteru i adresata- w formie: rozporządzeń w radzie, zarządzeń królewskich, rozporządzeń królewskich z odręcznym podpisem.
W praktyce wszystkie decyzje królewskie wymagają ministralnej kontrasygnaty, co oznacza, że król nie podejmuje decyzji, a tylko je uprawomocnia (z drugiej strony król nie ponosi za żadną decyzję odpowiedzialności, zgodnie z maksymą: „Król nie może czynić źle”).
Rząd
Na rząd składa się
cały aparat państwowy opłacany z budżetu państwa
rząd to ministrowie powoływani przez monarchę lub premiera.
nazwy rząd używa się również w odniesieniu do tych sług Korony, którzy zajmują określone zgodnie z konstytucją stanowiska państwowe. Chodzi tu o ministrów i wiceministrów, ale nie o pracowników ministerstw.
W skład rządu powoływani są przedstawiciele Izby Lordów lub Gmin, osoby spoza grona parlamentarzystów
senior ministers
junior ministers,
Członków rządu grupuje się też w kategorie. Są to
sekretarze stanu – kierownicy największych resortów,
ministrowie resortowi wchodzący w skład gabinetu,
ministrowie nieresortowi – historyczny urząd ministra bez teki,
radcowie prawni Korony,
ministrowie stanu,
urzędnicy z zakresem własnych kompetencji,
ministrowie młodsi jako przedstawiciele szefa resortu w Parlamencie. Są to tacy ministrowie jak
Lord Kanclerz,
Kanclerz Skarbu,
Lord Strażnik Tajnej Pieczęci,
Lord Prezydent Tajnej Rady,
Kanclerz Księstwa Lancaster.
oraz
sekretarze takich działów jak: sprawy wewnętrzne, handel, przemysł, sprawy zagraniczne, oświata i nauka.
w skład gabinetu wchodzą również sekretarze stanu do spraw Szkocji, Walii i Irlandii Północnej.
Obowiązki i kompetencje Rządu:
rozstrzyga podstawowe sprawy związane z administracją
realizacja ogólnych interesów społeczności w państwie
wykonywanie decyzji gabinetu i uchwalonych w parlamencie ustaw obejmujących realizację funkcji gospodarczej, socjalnej, obronnej, etc.
może ograniczyć dyskusję parlamentarną w każdym stadium rozpatrywania projektu ustawy za pomocą jednego z trzech sposobów:
„zamknięcie dyskusji” na podstawie rezolucji popartej przez speakera i zaaprobowanej przez ponad 100 deputowanych
„gilotyny” czyli przyjęcia rezolucji ustanawiającej z góry czas dyskusji nad rozdziałami projektu
„kangura” czyli prawa speakera do poddania pod dyskusję i głosowanie tylko niektórych spośród zgłoszonych poprawek
Podstawowe funkcje gabinetu to:
1.ostateczne ustalenie polityki, która ma być przedstawiona
parlamentowi;
2. najwyższa kontrola organów wykonawczych zgodnie z polityką
określoną przez parlament;
3.stała koordynacja i kierowanie działalnością resortów administracji
państwowej.
Ad l. Polityka rządu przedstawiana jest parlamentowi corocznie w postaci mowy tronowej monarchy, stanowiącej odpowiednik kontynentalnego expose. Rząd przedstawia w niej zasadnicze kierunki działalności państwa zarówno w dziedzinie ustawodawczej, jak i administracji państwowej. Tradycyjna odpowiedź Izby Gmin stanowi formalną aprobatę parlamentu dla polityki ustalonej przez gabinet.
Ad 2. Funkcja ta realizowana jest przez: ogólne określenie projektów ustaw, które mają być ustanowione przez parlament, kierowanie działalnością poszczególnych ministrów, zwłaszcza w sprawach o większym znaczeniu pociągających za sobą konsekwencje natury politycznej, podejmowanie decyzji w sprawach wniesionych przez poszczególne resorty.Ministrowie z tona gabinetu, czasem sam premier; ich członkami mogą być także ministrowie spoza gabinetu. Komitety są w zasadzie pomocniczymi ciałami gabinetu; ich zadaniem jest ułatwienie podejmowania decyzji i odciążenie od nadmiaru spraw. W tym celu komitety przedstawiają wnioski i rekomendacje, które są najczęściej akceptowane przez gabinet, na co nie pozostaje bez wpływu osoba przewodniczącego komitetu, zwłaszcza jeśli jest nią premier. Komitety formułują założenia ostatecznej konkluzji, mają także delegowane sobie prawo ostatecznej decyzji w pewnych sprawach. Rozwój komitetów wpływa także na zwiększenie pozycji premiera w gabinecie, ich pozycja i rola czyni z nich w istocie samodzielne organy polityczne podporządkowane premierowi.
„Gabinet cieni”:
Gabinet Cieni
Sposób powoływania:
Procedurę działalności Izby Gmin określają zwyczaje i uchwały samej - procedury Izby. Wśród wielu z nich należy odnotować mechanizm funkcjonowania tzw. Gabinetu Cieni, tworzonego z deputowanych największej partii opozycyjna.
Instytucja ta składem i strukturą stanowi odbicie (cień) Gabinetu.
Kompetencje i obowiązki Gabinetu Cieni:
Obok systematycznej krytyki polityki rządu zadanie Gabinetu Cieni polega na opracowaniu i przedstawieniu konkurencyjnych wobec rządowych programów działania.
Funkcjonowanie naczelnych organów państwowych: głowy państwa, rządu i parlamentu uprawnia do stwierdzenia, że system polityczny Wielkiej Brytanii ewoluował w kierunku ograniczenia uprawnień parlamentu na rzecz Gabinetu, a Gabinetu na rzecz premiera.
Proces ten dokonywał się w miarę, jak państwo prawodawcze przeradzało się w państwo zarządzające coraz szerszymi dziedzinami życia społecznego. Następował on także w rezultacie stałego rozszerzania się zasięgu ustawodawstwa przekazywanego w gestię egzekutywy oraz dominacji rządowych projektów ustaw zgłaszanych w Izbie Gmin.
Ustawodawstwo, które w przeszłości było domeną parlamentu, skoncentrowano obecnie w rękach rządu.
obowiązki i kompetencje premiera:
Premier łączy w jednej osobie funkcje lidera partii rządzącej i przywódcy frakcji tej partii w parlamencie z urzędem szefa rządu
dodatkowo umacnia jego pozycję charakter brytyjskich wyborów parlamentarnych dzięki którym premier może powołać się na wyrażone mu niejako zaufanie głosującego narodu suwerena; wyborca ma bowiem świadomość że głosując w okręgu na kandydata danej partii oddaje jednocześnie swój głos za powierzeniem urzędu premiera liderowi tej partii
Obejmuje stanowisko Pierwszego Lorda Skarbu i ministra do spraw służby publicznej administracji państwowej co formalnie uzasadnia jego szerokie uprawnienia nominacyjne
Kieruje rządem i gabinetem a tym samym kontroluje całość administracji publicznej
Ustala każdorazowo skład osobowy gabinetu, który zazwyczaj rekrutuje się spośród czołowych działaczy politycznych zwycięskiej partii
Wśród uprawnień szczególną role odgrywa tryb kierowania pracami egzekutywy; w szczególności
- określa on zasady funkcjonowania gabinetu
- dokonuje swobodnie zmian w składzie rządu
- powołuje komitety Gabinetu (koordynują one w sposób stały lub ad hoc prace poszczególnych ministerstw)
7. Premier może także doprowadzić do rozwiązania Izby Gmin a tym samym spowodować dymisje rządu