Kamieniarz_711[04].Z2.04

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

tynku

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Władysława Maria Francuz

Wykonywanie konserwacji, napraw i renowacji kamienia

711[04].Z2.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Przyczyny zniszczeń kamienia

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Wady i uszkodzenia elementów z kamienia

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Mechaniczne i chemiczne czyszczenie kamieni

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Naprawa uszkodzeń elementów z kamienia

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Hydrofobizacja elementów kamiennych i impregnacja wzmacniająca

strukturę kamienia

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Zasady rozliczania robót naprawczych i konserwacyjnych kamienia

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i

ochrony środowiska przy konserwacji, naprawie i renowacji elementów z
kamienia

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Niniejszy poradnik opracowany dla jednostki modułowej – „Wykonywanie konserwacji,

napraw i renowacji kamienia” będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o:

−

przyczynach zniszczeń kamienia,

−

wadach i uszkodzeniach elementów z kamienia,

−

mechanicznym i chemicznym czyszczeniu kamieni,

−

naprawie uszkodzeń elementów z kamienia,

−

hydrofobizacji elementów z kamienia i wzmacnianiu jego struktury,

−

zasadach rozliczania robót naprawczych i konserwacyjnych kamienia,

−

przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
środowiska przy konserwacji, naprawie i renowacji elementów z kamienia.
W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – to znaczy wykaz umiejętności, jakimi powinieneś dysponować
przed przystąpieniem do nauki w tej jednostce modułowej, czyli wiedzę i umiejętności
przyswojone w trakcie realizacji poprzednich jednostek modułowych, a więc co już
musisz umieć, aby nauczyć się czegoś nowego,

−

cele kształcenia – to znaczy wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z tym
poradnikiem czyli czego nowego się nauczysz,

−

materiał nauczania – to znaczy wiadomości teoretyczne o wykonywaniu podstawowych
robót tynkarskich czyli co powinieneś wiedzieć, aby wykonać ćwiczenia,

−

pytania sprawdzające – to znaczy zestaw pytań, które pozwolą Ci sprawdzić, czy już
opanowałeś podane treści kształcenia czyli czy możesz przystąpić do realizacji ćwiczeń,

−

ćwiczenia, które mają na celu wykształcenie Twoich umiejętności praktycznych czyli
w jaki sposób i przy użyciu jakich pomocy masz wykonać praktycznie,

−

sprawdzian  postępów  –  to  znaczy  zestaw  pytań,  na  podstawie  których    sam  możesz
sprawdzić, czy potrafisz samodzielnie poradzić sobie z problemami, jakie rozwiązywałeś
wcześniej;  pozytywny  wynik  sprawdzianu potwierdzi  Twoją  wiedzę  i  umiejętności z  tej
jednostki  modułowej, a wynik negatywny  będzie wskazaniem, że powinieneś powtórzyć
wiadomości i poprawić umiejętności z pomocą nauczyciela,

−

sprawdzian osiągnięć – przykładowy zestaw pytań testowych, który pozwoli Ci
sprawdzić, czy opanowałeś materiał w stopniu umożliwiającym zaliczenie całej jednostki
modułowej.

−

wykaz literatury uzupełniającej, z jakiej możesz korzystać podczas nauki.
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp i higieny

pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami i terminami z zakresu budownictwa,

−

posługiwać się dokumentacją techniczną,

−

dokonywać pomiarów elementów budowlanych i wykonywać rysunki inwentaryzacyjne,

−

rozróżniać elementy konstrukcyjne i niekonstrukcyjne budynku,

−

rozróżniać i charakteryzować materiały budowlane,

−

organizować stanowiska składowania i magazynowania materiałów budowlanych,

−

stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
środowiska obowiązujące w budownictwie,

−

wykonywać podstawowe roboty murarskie,

−

wykonywać podstawowe roboty tynkarskie,

−

rozpoznawać, dobierać, oceniać i składować materiały i wyroby kamienne,

−

obrabiać kamień ręcznie i mechanicznie,

−

dostrzegać i usuwać zagrożenia związane z wykonywaną pracą,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

stosować zasady współpracy w grupie,

−

uczestniczyć w dyskusji i prezentacji,

−

stosować różne metody i środki porozumiewania się na temat zagadnień technicznych,

−

oceniać własne możliwości sprostania wymaganiom stanowiska pracy i wybranego
zawodu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu tej jednostki modułowej powinieneś umieć:

–  zorganizować i zlikwidować stanowisko robocze,
–  rozpoznać wady i uszkodzenia elementów kamiennych,
–  ustalić zakres robót renowacyjnych i naprawczych,
–  dobrać i ocenić przydatność materiałów do wykonywania zadań,
–  określić  szacunkowo  ilość  materiału  niezbędnego  do  wykonania  robót  konserwatorskich

i naprawczych oraz sporządzić zapotrzebowanie materiałowe,

–  dobrać narzędzia niezbędne do wykonywania robót,
–  wykonać wodoodporną impregnację (hydrofobizację) elementów z kamienia,
–  dokonać mechanicznego czyszczenia kamienia,
–  dokonać chemicznego czyszczenia kamienia,
–  wykonać  wnęki  w  miejscach  uszkodzeń  kamienia  i  dopasować  łatkę  kamienną

(flekowanie ubytków),

–  wykonać obróbkę powierzchni łatki (retusz powierzchni),
–  uzupełnić ubytki kamienia kitem,
–  wymienić zniszczony element kamienny,
–  wykonać łączenie powierzchni kamiennych klejem,
–  wykonać impregnację wzmacniającą strukturę kamienia,
–  przygotować i zastosować materiały pomocnicze,
–  ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć usterki,
–  sporządzić rozliczenie materiałowe wykonanej pracy,
–  wykonać pracę z zachowaniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej i ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Przyczyny zniszczeń kamienia

.1.1. Materiał nauczania

Kamienie eksploatowane na zewnątrz pomieszczeń mogą ulegać zniszczeniu na skutek

uszkodzeń  mechanicznych  oraz  oddziaływania  szkodliwych  czynników  zewnętrznych,
głównie atmosferycznych. Należą do nich:
–  deszcz, śnieg, grad, mgła (woda i wilgoć),
–  wahania temperatury, insolacja (nasłonecznienie),
–  zanieczyszczenia chemiczne powietrza, pyły, sadze, spaliny.

Posadzki kamienne są narażone na ścieranie, a na okładziny kamienne wewnątrz

pomieszczeń działa ciepło urządzeń grzewczych oraz wilgoć i para wodna powstająca
w czasie gotowania, kąpieli itp.

Woda i wilgoć zewnętrzna ma działanie niszczące szczególnie na kamienie porowate.

Woda  wsiąkająca  w  pory  powoduje  często  w  czasie  mrozów  pękanie  kamieni.  Kamienie
o strukturze  zwartej  mniej  chłoną  wodę,  dlatego  są  mniej  podatne  na  jej  działanie.  Aby
zapobiec pękaniu okładzin kamiennych, należy je  montować do ścian za pomocą kotew (nie
zaprawy) – umożliwia to ruch powietrza i wysychanie zawilgoconych kamieni.

Dyfuzja pary wodnej to przenikanie pary do wnętrza materiału. Skały o małej

porowatości  jak  np.  granit,  sjenit  są  odporne  na  wnikanie  pary.  Kamienie  porowate  (np.
piaskowiec)  ulegają  nasyceniu  parą  wodną,  która  przy  ochłodzeniu  może  sie  skraplać
i powodować  roszenie.  Na  okładzinach  kamiennych  przewietrzanych  od  tyłu  skroplona
wilgoć wyparowuje nie powodując zawilgocenia ścian.

Działanie temperatury jest szczególnie niebezpieczne przy dużych różnicach temperatur

w ciągu  dnia  i  nocy.  Warstwy  powierzchniowe  nagrzewają  sie  bardziej  niż  głębsze, dlatego
na skutek  nagrzewania  i  ochładzania  może  wystąpić  łuszczenie  sie  wierzchnich  warstw.
Wahania  temperatury  powodują  rozszerzanie  i  kurczenie  się  minerałów  zawartych
w kamieniach.  Powstające  naprężenia  powodują  powstawanie  rys  i  spękań.  Z  uwagi
na rozszerzalność  cieplną,  należy  w  okładzinach  kamiennych  elewacyjnych  przewidzieć
dylatacje  termiczne  oraz  mocować  je  do  ściany  w  sposób  umożliwiający  przewietrzanie.
Kamienie o jasnych barwach nagrzewają się wolniej niż ciemne.

Zanieczyszczenia powietrza (np. związki siarki, węgla), sadze i pyły działają szkodliwie

szczególnie  na  chropowate  powierzchnie  kamienne,  gdyż  łatwo  gromadzą  się
w zagłębieniach.  Kamienie  groszkowane,  dłutowane  szybciej  ulegają  zniszczeniu  niż
powierzchnie  gładkie,  szlifowane  i  polerowane.  Powietrze  zawierające  bezwodniki  kwasów
powoduje rozkład marmurów, wapieni.

W murach i okładzinach kamiennych narażonych na długotrwałe drgania (np.

od pojazdów) mogą pojawiać sie rysy i pęknięcia.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie czynniki powodują niszczenie kamienia?
2.  Jakie działanie na kamień ma woda i wilgoć?
3.  Jak oddziałują na kamień dobowe różnice temperatur?
4.  Jakie  powierzchnie  kamienia  są  podatne  na  szkodliwe  działanie  zanieczyszczeń

powietrza?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie

Na podstawie przedstawionych próbek zniszczonych kamieni określ przyczyny, które

spowodowały te zniszczenia. Do oceny zniszczeń zastosuj metodę organoleptyczną (za
pomocą zmysłów).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  obejrzeć dokładnie próbki zniszczonych kamieni,
2)  określić, jakie czynniki spowodowały te zniszczenia,
3)  uzasadnić swoje zdanie,
4)  sporządzić notatkę w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki zniszczonych elementów kamiennych,

−

plansza poglądowa dotycząca zniszczeń kamienia,

−

literatura.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić przyczyny zniszczeń kamienia?



2) określić rodzaj zniszczeń, które powodują poszczególne czynniki?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Wady i uszkodzenia elementów z kamienia

4.2.1. Materiał nauczania

Na skutek działania szkodliwych czynników zewnętrznych mogą występować

nastepujace uszkodzenia kamienia:

–

zanieczyszczenie powierzchni - przez brud, pyły, tłuszcze itp.

–

korozja biologiczna - niszczenie elementu przez organizmy żywe (grzyby, owady, mchy,
porosty),

–

wykwity solne – czyli wykrystalizowane na powierzchni sole mineralne,

–

przebarwienia i plamy,

–

rysy i pęknięcia powierzchni,

–

łuszczenie sie warstwy powierzchniowej,

–

ubytki powstałe na skutek uszkodzeń mechanicznych.
Uszkodzenia powierzchniowe można usuwać przez mechaniczne i chemiczne

czyszczenie, pęknięcia i ubytki należy uzupełnić odpowiednimi materiałami.

Wady kamienia to:

–

sztychy czyli włoskowate rysy,

–

raki – pustki powietrzne (mogą być wypełnione innym materiałem),

–

kawerny - wgłębienia,

–

przerosty i gniazda krystalizacji,

–

wrosty wewnętrzne z krzemienia.
W zależności od rodzaju skały i jej budowy może występować np: duża porowatość

kamienia, ścieralność, trudność w obróbce (brak możliwości polerowania), niska odporność
na czynniki atmosferyczne.

Kamienie charakteryzujące się dużą ścieralnością nie powinny być stosowane na stopnie

schodowe, posadzki – mogą być natomiast używane jako materiał okładzinowy.

Duża porowatość umożliwia łatwe wnikanie wody i zanieczyszczeń do kamienia.

Do kamieni bardzo porowatych należy trawertyn, jest on natomiast łatwy w obróbce. Do skał
trudnych w obróbce należy gabro - jest stosowane głównie jako tłuczeń drogowy, natomiast
do skał, których nie da się polerować należą między innymi: porfir, melafir, piaskowiec,
łupek, itp.

Kamienie charakteryzujące się niską odpornością na czynniki atmosferyczne należy

stosować we wnętrzach budynków.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie uszkodzenia kamienia powstają na skutek działania szkodliwych warunków

atmosferycznych?

2.  Co to jest korozja biologiczna kamienia?
3.  Co to są wykwity solne?
4.  Co jest przyczyną powstawania ubytków w kamieniu?
5.  Jakie wady mogą posiadać kamienie?
6.  Jakie wady wynikają z budowy i rodzaju skał?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie

Rozpoznaj wady i uszkodzenia na przedstawionych przez nauczyciela próbkach

elementów kamiennych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  obejrzeć przedstawione próbki,
2)  rozpoznać wady kamienia,
3)  scharakteryzować uszkodzenia kamienia,
4)  uzasadnić swoje zdanie i sporządzić notatkę w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki uszkodzonych elementów kamiennych,

−

plansza poglądowa dotycząca zniszczeń kamienia,

−

literatura.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić rodzaje wad i uszkodzeń elementów kamiennych?



2) zdefiniować korozję biologiczną występującą na kamieniu?



3) określić wady wynikające z budowy i rodzaju skały?



4) rozpoznać wady i uszkodzenia elementów kamiennych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Mechaniczne i chemiczne czyszczenie kamieni

4.3.1. Materiał nauczania

Zabrudzone powierzchnie kamienne można czyścić mechanicznie lub chemicznie,

zależnie od stopnia zabrudzenia.

Do usuwania zanieczyszczeń można stosować:

–

czyszczenie ręczne przy użyciu szczotek,

–

czyszczenie przy użyciu narzędzi zmechanizowanych,

–

natrysk zimną lub gorącą wodą,

–

czyszczenie strumieniem wody lub pary pod ciśnieniem,

–

metodę strumieniowo-ścierną (piaskowanie).
Oczyszczanie mechaniczne
Do usunięcia małych, pojedynczych zabrudzeń wystarczy czasami ścieranie na sucho

gumką do ołówka lub twardą szczotką włosianą. Większe zanieczyszczenia można usuwać
za pomocą specjalnych szczotek i ściernic osadzonych na szlifierkach mechanicznych.

Rys. 1. Szlifierki mechaniczne: a) do narzędzi trzpieniowych, b) obwodowa, c) kątowa, d) czołowa [18, s. 217]

Przy rozległych zabrudzeniach można stosować czyszczenie strumieniem wody lub pary

pod ciśnieniem lub strumieniem wody pod ciśnieniem z dodatkiem detergentów. Wodę zaleca
się podgrzać do temperatury 80÷90˚ C. Metoda ta pozwala usunąć brud i zanieczyszczenia z
zagłębień i miejsc trudno dostępnych.

Oczyszczanie strumieniowo-ścierne (piaskowanie) polega na usuwaniu zanieczyszczeń

za pomocą drobnoziarnistego piasku wyrzucanego na oczyszczaną powierzchnię za pomocą
sprężonego powietrza (oczyszczanie pneumatyczne) lub wody pod ciśnieniem (oczyszczanie
hydrościerne). Oczyszczarki pneumatyczne mogą być typu ssącego lub ciśnieniowego.

Rys. 2. Schemat działania oczyszczarek pneumatycznych: a) typu ssącego, b) typu ciśnieniowego [18, s. 219]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przy piaskowaniu występuje silne zapylenie, dlatego pracownicy muszą być zaopatrzeni
w odpowiednie środki ochrony indywidualnej i odzież ochronną. W celu wyeliminowania
zapylenia zaleca się stosować piaskarki bezpyłowe.

Rys. 3. Bezpyłowa piaskarka inżektorowa (podciśnieniowa) Eco- Plus
[http://www.abra.pl/index.php?strona=ecoplus.htm]

Do oczyszczania strumieniowo-ściernego można również stosować piasek szklany o różnej
granulacji.

Oczyszczanie chemiczne
Środki chemiczne do czyszczenia kamieni należy dobierać w zależności od rodzaju

kamienia  oraz  stopnia  i  typu  zanieczyszczeń.  Gotowe  preparaty  lub  ich  roztwory  wodne
można  nakładać  pędzlem,  wałkiem  lub  natryskiem.  Po  nałożeniu  pozostawia  się  je
na kilkanaście  minut  na  powierzchni,  po  czym  spłukuje  wodą  pod  ciśnieniem  albo  zmywa
gąbką  lub  szczotką.  Podczas  czyszczenia  należy  stosować  zalecenia  producenta  dotyczące
sposobu  nakładania  poszczególnych  środków  oraz  zasad  bezpieczeństwa  i higieny  pracy,
ochrony  przeciwpożarowej  i  ochrony  środowiska.  Należy  stosować  wyłącznie  materiały
dopuszczone  do  obrotu  i  stosowania,  czyli  odpowiadające  wymaganiom  obowiązujących
norm atestacji pod względem skuteczności działania i wpływu na środowisko.
Przykłady środków czyszczących:
–  MN  Easy  Clean  –  lekko  zasadowy  środek  czyszczący  na  bazie  mydeł  naturalnych,

przeznaczony do mycia i pielęgnacji powierzchni z kamienia naturalnego, marmuru.

– HMK R 55 – bezkwasowy, do czyszczenia mocno zabrudzonych okładzin z kamienia

naturalnego i sztucznego - usuwa brud, oleje i tłuszcze.

– HMK P 24 – szlachetne mydło do kamienia naturalnego i sztucznego, pogłębia barwę

i poprawia połysk.

–  HMK 19 – do mycia i pielęgnacji polerowanego marmuru i granitu.
–  HMK R 52 – środek do usuwania olejów i wosków z kamieni naturalnych i sztucznych.
–  Covexan –  łagodny kwaśny koncentrat czyszczący do kamieni odpornych  na kwasy,  jak

np. granit, bazalt, piaskowiec krzemianowy.

– Murolin – koncentrat zawierający kwasy mineralne, przeznaczony do usuwania silnych

zanieczyszczeń organicznych i nieorganicznych z podłoży mineralnych niewrażliwych
na kwasy, np. granitu, lastrika, kamieni sztucznych.

Zanieczyszczenia biologiczne oraz efekty korozji biologicznej (grzyby, mchy i porosty)

można usuwać za pomocą preparatów grzybobójczych, jak np.:

– Algat, Boracol, Fungan - środki do usuwania i zapobiegania korozji biologicznej.
– Lithofin Bero – do usuwania rdzy i czyszczenia kamienia, preparat kwasowy,

bezzapachowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wykwity  solne  z  powierzchni  piaskowca  można  usunąć  zabiegiem  odsalania.  Polega  on
na zwilżeniu powierzchni wodą destylowaną, a następnie przykryciu powierzchni wilgotnymi
kompresami  z  ligniny,  które  pozostawia  się  do  wyschnięcia,  zabezpieczając  przed
nasłonecznieniem.  Roztwór  soli  jest  wysysany  z  wnętrza  kamienia  na ligninę.  Przy  silnym
zasoleniu konieczne jest kilkakrotne powtórzenie zabiegu.
Plamy  ze  smarów  i  olejów  z  powierzchni  piaskowca  można  usunąć  przez  przykładanie
tamponów nasączonych benzyną ekstrakcyjną.

Tab. 1 Metody oczyszczania elewacji kamiennych [1, s. 176]

Rodzaj kamienia

wapienie

piaskowce i granity

stopień zanieczyszczenia

Lp.

Metoda

duży

średni
lub lekki

duży

średni lub lekki

Zmywanie

tak; 2 lub 3
razy przy
twardych
kamieniach

tak

nie

tak; 2 lub 3 razy
przy twardych lub
do 5 przy miękkich
kamieniach

Czyszczenie na sucho
sprężonym powietrzem

tak

nie

tak

Czyszczenie na mokro jw.

tak

nie

tak

Chemiczna (alkaliczna)

nie

tak

nie

Chemiczna (kwaśna)

nie

tak

Mechaniczna

rzadko

nie

tak

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są metody mechanicznego czyszczenia kamienia?
2.  Jakich narzędzi używa się do czyszczenia ręcznego?
3.  Na czym polega oczyszczanie strumieniowo-ścierne?
4.  W jaki sposób należy dobierać środki do czyszczenia chemicznego?
5.  Jakie środki można stosować do usuwania korozji biologicznej?
6.  W jaki sposób można usuwać wykwity solne?
7.  Od czego zależy dobór metody oczyszczania elewacji kamiennych?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Spośród przedstawionych przez nauczyciela zestawu środków do chemicznego

czyszczenia kamienia, wybierz środek do usuwania olejów i tłuszczów z powierzchni
kamiennej oraz określ zasady bezpiecznej pracy przy stosowaniu tego preparatu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  obejrzeć przedstawione preparaty,
2)  wybrać środek do usuwania tłustych zanieczyszczeń z powierzchni kamiennej,
3)  przeczytać instrukcję producenta znajdującą się na opakowaniu preparatu,
4)  określić zasady bezpieczeństwa przy pracy z tym preparatem,
5)  sporządzić notatkę w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw środków do chemicznego czyszczenia kamienia,

−

katalogi dotyczące środków do chemicznego czyszczenia kamienia,

−

literatura.

Ćwiczenie 2

Oczyść metodą chemiczną powierzchnię kamienia, którego zaatakowała korozja

biologiczna.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  obejrzeć powierzchnię kamienia i określić rodzaj zanieczyszczeń,
2)  dobrać odpowiedni środek czyszczący,
3)  przygotować stanowisko pracy,
4)  przygotować potrzebne narzędzia,
5)  przeczytać instrukcję producenta znajdującą się na opakowaniu preparatu,
6)  oczyścić powierzchnię kamienia,
7)  ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć ewentualne usterki,
8)  zlikwidować i posprzątać stanowisko pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

preparaty do czyszczenia chemicznego elementów kamiennych,

−

narzędzia do czyszczenia,

−

instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy dotycząca czyszczenia chemicznego kamieni,

−

sprzęt do sprzątania.

Ćwiczenie 3

Oczyść nawierzchnię piaskowca metodą mechaniczną używając narzędzi ręcznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  obejrzeć nawierzchnię i ustalić zakres prac,
2)  przygotować potrzebne narzędzia,
3)  ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć ewentualne usterki,
4)  posprzątać stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

narzędzia do czyszczenia mechanicznego nawierzchni kamiennej,

−

sprzęt do sprzątania.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić zasady mechanicznego czyszczenia kamienia?



2) określić zasady chemicznego czyszczenia kamienia?



3) dokonać mechanicznego czyszczenia kamienia?



4) dokonać chemicznego czyszczenia kamienia?



5) dobrać i ocenić przydatność materiałów do wykonywania zadań?



6) ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć usterki?



7) wykonać pracę z zachowaniem przepisów bezpieczeństwa i higieny

pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Naprawa uszkodzeń elementów z kamienia

4.4.1. Materiał nauczania

Sposób naprawy elementów z kamienia zależy od rodzaju uszkodzeń. Można stosować:

–  wypełnianie ubytków kitem lub specjalną zaprawą,
–  uzupełnienie ubytków łatkami z kamienia naturalnego (flekowanie),
–  sklejanie i uzupełnianie brakujących części kamieniami sztucznymi,
–  wymianę uszkodzonych elementów kamiennych na takie same, ale bardziej trwałe,
–  zeszlifowanie uszkodzeń powierzchniowych.

Wypełnianie ubytków.
Do wypełniania ubytków można stosować specjalne kity lub zaprawy:

–

Marmokitt 1000 S Neutralny – dwuskładnikowa masa szpachlowa przeznaczona
do wypełnienia i szpachlowania kamienia naturalnego, wypełniania dużych ubytków oraz
modelowania brzegów i krawędzi. Czas utwardzania 20÷30 minut.

–

Dwuskładnikowe zaprawy Acryston Color i Neutral – do wypełniania ubytków
w kamieniu naturalnym i sztucznym w miejscach narażonych na ścieranie i nacisk jak np.
stopnie schodów. Przed wypełnieniem ubytków należy oczyścić podłoże i zagruntować
wodnym roztworem preparatu Acryston przeznaczonego do gruntowania.

Wykonywanie łatek.
Uzupełnianie ubytków w kamieniu za pomocą łatek nazywa się flekowaniem. Łatki

(fleki) są to kawałki kamienia, które umieszcza się w odpowiednio przygotowanych
zagłębieniach w naprawianym kamieniu i łączy z podłożem za pomocą zaprawy.
Zasady wykonywania łatek:
–

Łatki powinny być wykonane z tego samego materiału co naprawiany element, mieć takie
samo uwarstwienie (marmury – użylenie) oraz taką samą barwę.

– Zagłębienia muszą mieć równe brzegi, aby łatki można było dokładnie dopasować.
– Po osadzeniu na zaprawie łatki powinny stanowić nierozerwalną całość z naprawianym

elementem.

– Jeżeli osadzenie łatki w kamieniu jest niepewne, należy ją umocować za pomocą trzpienia

stalowego na zaprawie.

– Prawidłowo wykonane łatki są mało widoczne.
– Jeżeli jest możliwość wsunięcia łatki od góry lub od dołu elementu, to należy nadać jej

kształt jaskółczego ogona.

– Renowację powierzchni całego elementu powinno sie wykonywać po osadzeniu łatek

i stwardnieniu zaprawy.

Rys. 4. Łatki [17, s. 249]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 5. Osadzenie łatek: 1– uszkodzone miejsca, 2 – wyrobione zagłębienia, 3 – bęben kolumny do wymiany,

4 – wstawione łatki [17, s. 248]

Sposoby przycinana kamienia i wykonywania obróbki powierzchniowej poznałeś

podczas realizacji jednostek modułowych: „Obrabianie mechaniczne kamienia” i „Obrabianie
ręczne kamienia”. Obróbkę wykończeniową łatki przez polerowanie można wykonać przy
użyciu gotowych preparatów produkowanych na bazie woskowej lub silikonowej, np.:
– HMK P7 – politura woskowa do czyszczenia, polerowania i pielęgnacji powierzchni

z kamienia naturalnego i sztucznego wewnątrz pomieszczeń.,

– Stein–Lotion – środek pielęgnacyjny do gładkich powierzchni kamieni naturalnych

i sztucznych na bazie silikonu, niewrażliwy na warunki atmosferyczne, umożliwia
likwidację drobnych rys i zmatowień.

– Poler diamentowy na gąbce - jest narzędziem pozwalającym na szybkie wykańczanie

szlifowanych materiałów, zarówno na płaskich jak i na wypukłych powierzchniach.

Rys. 6. Poler diamentowy na gąbce [http://www.abra-marmi.com/polski/indexpl.html]

Sklejanie kamienia.
W robotach kamieniarskich kleje są używane do:

–

montażu elementów kamiennych,

–

uzupełnienia uszkodzonych elementów,

–

łączenia pęknięć,

–

mocowania elementów kotwiących.

Przed naniesieniem kleju łączone powierzchnie muszą być dokładnie oczyszczone. Jeżeli jest
to  możliwe,  należy  powlec  klejem  obie  łączone  powierzchnie  -  na  gładkich  powierzchniach
warstwa  kleju  powinna  być  cieńsza.  Po  posmarowaniu  obie  powierzchnie  należy  dokładnie
docisnąć  do  siebie.  Występują  różne  rodzaje  klejów  do  kamienia  –  należy  je  stosować

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zgodnie  z  instrukcją  producenta  umieszczoną  na  opakowaniu.  Przygotowując  kleje
dwuskładnikowe,  należy  zmieszać  składniki  (żywicę  +  utwardzacz)  bezpośrednio  przed
klejeniem,  w  ilości  potrzebnej  do  użycia.  Podczas  klejenia  należy  unikać

kontaktu kleju

ze skórą i bezwzględnie chronić oczy.

–

Semisolido – klej gęsty (szpachla) poliestrowy do klejenia, szpachlowania i rekonstrukcji
wszystkich rodzajów kamienia naturalnego i sztucznego.

–

Fluido – klej rzadki, poliestrowy, przeźroczysty, do wszystkich rodzajów kamienia.

–

Marmokitt Super Przeźroczysty – dwuskładnikowy klej na bazie akrylowej o konsystencji
płynnej, przeznaczony do klejenia, wypełniania rys i drobnych pęknięć na jasnym
marmurze oraz trawertynie, na płaszczyznach poziomych. Należy go stosować metodą
wstrzykiwania.

–

Marmolit - to dwuskładnikowy klej stosowany do klejenia elementów kamiennych.

–

Special Tak, Astra, Thassos – dwuskładnikowe kleje na bazie żywic poliestrowych, gęste
lub rzadkie.

–

Glazurnik – klej do marmuru, granitu, piaskowca oraz klejenia płytek. Nie można go
stosować do kamieni wrażliwych na kwasy. Występuje w postaci suchej zaprawy klejowej
do zmieszania z wodą w proporcji określonej przez producenta.

– Sprint - klej do marmuru i granitu na okładziny zewnętrzne, na bazie skondensowanych

polimerów, gwarantuje to dużą odporność chemiczną, twardość, giętkość  i wytrzymałość
na  działanie  czynników  atmosferycznych.  Można  go  stosować  do  sklejania  każdego
rodzaju marmuru lub granitu.
W  zależności  od  konsystencji,  kleje  można  nakładać  pędzlem,  szpachlą  lub  przez

wstrzykiwanie. Sprzęt używany do klejenia należy natychmiast po użyciu dokładnie oczyścić.
Stwardniałe kleje mogą być obrabiane narzędziami kamieniarskimi.

Szlifowanie.
Szlifowanie stosuje sie w przypadku dużego i równomiernego zniszczenia posadzki

marmurowej  lub  granitowej.  Zeszlifowuje  się  warstwę  wierzchnią,  na  której  występują  rysy
i spękania, za pomocą tarcz diamentowych. Usuwa sie w ten sposób uszkodzenia i otrzymuje
gładką  powierzchnię.  Ze  względu  na  to,  że  podczas  szlifowania  ściera  się  cienką  warstwę
kamienia,  należy  ograniczyć  liczbę  szlifowań.  Do  szlifowania  granitu  potrzebne  są  ciężkie
maszyny.  Potrzebne  narzędzia  i  zasady  szlifowania  poznałeś  podczas  realizacji  jednostki
modułowej  „Obrabianie  mechaniczne  kamienia”.  Po szlifowaniu  posadzkę  należy
zakonserwować.

Rys. 7. Szlifowanie posadzki kamiennej [http://www.polers.com.pl/renowacja.php]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając napytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  W jaki sposób można naprawiać uszkodzone kamienie?
2.  Jakie są zasady wykonywania flekowania?
3.  Jakie zastosowanie mają kleje do kamienia?
4.  W jaki sposób przygotowuje sie kleje dwuskładnikowe?
5.  Jaką konsystencję mogą mięć kleje do kamienia?
6.  Jakie narzędzia stosuje się do nakładania kleju?
7.  W jakim celu stosuje sie szlifowanie posadzki kamiennej?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj naprawę ubytku w kamieniu metodą flekowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  obejrzeć uszkodzony element i ustalić zakres prac,
2)  przygotować stanowisko pracy,
3)  przygotować narzędzia do wykonania zadania,
4)  opracować powierzchnie wewnętrzne i krawędzie ubytku,
5)  przygotować fleka,
6)  wykonać flekowanie,
7)  ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć ewentualne usterki,
8)  zlikwidować i posprzątać stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

element kamienny przeznaczony do naprawy,

–

kamień do wykonania fleka,

–

narzędzia potrzebne do wykonania zadania,

–

materiał do osadzenia fleka we wnęce,

–

sprzęt do sprzątania.

Ćwiczenie 2

Uzupełnij ubytki kamienia kitem (masą szpachlową) na wskazanym przez nauczyciela

elemencie kamiennym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  obejrzę uszkodzony element i ustalić zakres prac,
2)  przygotować stanowisko pracy,
3)  przygotować powierzchnię ubytku do naprawy,
4)  przygotować odpowiednie narzędzia do nakładania kitu,
5)  przygotować materiał do wypełnienia ubytku,
6)  zapoznać się z instrukcją producenta umieszczoną na opakowaniu kitu,
7)  uzupełnić ubytki kamienia wg zaleceń producenta,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8) ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć ewentualne usterki,
9) zlikwidować i posprzątać stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

element kamienny przeznaczony do naprawy,

–

kit do kamienia, np. Marmokitt,

–

narzędzia potrzebne do wykonania zadania,

–

sprzęt do sprzątania.

Ćwiczenie 3

Wykonaj łączenie klejem powierzchni kamiennych wskazanych przez nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  ocenić stan powierzchni przeznaczonych do sklejenia i ustalić zakres prac,
2)  przygotować stanowisko pracy,
3)  przygotować powierzchnię do klejenia,
4)  przygotować narzędzia do nakładania kleju,
5)  przygotować odpowiedni klej,
6)  nałożyć warstwę kleju i dopasować klejone powierzchnie,
7)  ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć ewentualne usterki,
8)  zlikwidować i posprzątać stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

elementy kamienne przeznaczony do sklejenia,

–

klej do kamienia,

–

narzędzia potrzebne do wykonania zadania,

–

sprzęt do sprzątania.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić zasady wykonywania flekowania?



2) określić zasady klejenia elementów kamiennych?



3) zorganizować i zlikwidować stanowisko pracy?



4) wykonać flekowanie ubytku?



5) uzupełnić ubytki kitem?



6) wykonać łączenie powierzchni kamiennych klejem ?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Hydrofobizacja elementów kamiennych i impregnacja

wzmacniająca strukturę kamienia

4.5.1. Materiał nauczania

Zawilgocenie elementów jest przyczyną destrukcji elementów kamiennych, dlatego

celowe jest przeprowadzenie impregnacji wodoodpornej, czyli hydrofobizacji. Impregnacja
polega na nasyceniu powierzchni kamienia środkami chemicznymi w celu zabezpieczenia
przed

szkodliwym

działaniem

wody

czynników

atmosferycznych.

Warstwa

przypowierzchniowa kamienia po impregnacji staje się nieprzepuszczalna dla wody. Środki
do impregnacji powinny posiadać atest Państwowego Zakładu Higieny oraz powinny być
dopuszczone do obrotu i stosowania.

Powierzchnia przeznaczona do impregnacji powinna być sucha i czysta. Do mycia należy

stosować środki myjące przeznaczone wyłącznie do kamienia.

Impregnaty do kamienia zawierające związki krzemowodoru (silan, silikon),

charakteryzują się mrozoodpornością oraz odpornością na zawilgocenia. Mogą być stosowane
wewnątrz i na zewnątrz pomieszczeń.

Środki zawierające akryl są przeznaczone do impregnacji powierzchni matowych,

szlifowanych  lub groszkowanych.  Zabezpieczają  kamień przed  wodą, brudem oraz dają tzw.
efekt mokry, czyli pogłębiają kolor.
Przykłady środków do impregnacji kamienia:
–  Redisan – silikonowy płyn impregnujący do kamienia naturalnego i sztucznego.
–  Hydrex – impregnat do każdego rodzaju kamienia.
–  Ager – specjalistyczny  środek do impregnacji kamienia  naturalnego, nadaje powierzchni

efekt mokrego kamienia, antygraffiti (zmniejsza przyczepność farb do kamienia).

– Luksmal – impregnat do podłoży mineralnych.
– Stein-Imprägnierung – środek do impregnacji kamieni naturalnych, chroni przed

wnikaniem wody w nasiąkliwe kamienie naturalne, kamień nie zmienia zabarwienia
i zachowuje zdolność „oddychania”.

– Anti –Fleck – środek do impregnacji kamieni naturalnych, zabezpiecza przed wnikaniem

wody, tłuszczów i olejów.

– Betawax - jest środkiem impregnującym do każdego rodzaju kamienia naturalnego,

marmuru i granitu. Eliminuje i pokrywa mikropęknięcia i zarysowania, często
występujące na materiale.

– Anti-Drop

środek impregnujący, hydrofobowy, przeznaczony do polerowania

i konserwacji marmuru, granitu, itp. Chroni przed wilgocią, pleśnią, wchłanianiem olejów,
tłuszczu itp.
Impregnaty nakłada się pędzlem

wałkiem lub natryskiem. Stosuje sie jedna lub dwie

warstwy  w  zależności  od  chłonności  podłoża  i  zaleceń  producenta.  Impregnowane
płaszczyzny  należy  chronić przez 12÷24 godzin przed wilgocią. Podczas impregnacji  należy
stosować  zasady  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  ochrony  przeciwpożarowej  oraz
odpowiednie  środki  ochrony  indywidualnej.  Ze  względu  na  ochronę  środowiska  resztek
preparatów impregnacyjnych nie można wylewać do gruntu lub kanalizacji.

W celu zabezpieczenia przed wnikaniem wody w elementy kamienne można

przeprowadzać

zabieg

hydrofobizacji

przez

powlekanie

powierzchni

roztworem

hydrofobowym, dzięki któremu powierzchnia kamienia charakteryzuje się brakiem zwilżania.
Stosuje się środki na bazie mydeł metali lekkich, kwasu fluorokrzemowego oraz żywic
sylikonowych:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

Sarsil H-14/R i Sarsil H-15 – preparaty silikonowe przeznaczone do impregnacji
piaskowca, tworzą ochronną warstwę hydrofobową.

–

Hydrosil R – środek hydrofobizujący rozpuszczalnikowy, zabezpiecza przed
uszkodzeniami mrozowymi i rozwojem grzybów.

–

Hydrosil W – wodny roztwór emulsji silikonowej, ekologiczny, głęboko penetrujący.

–

Ahydrosil K – środek w postaci koncentratu do rozcieńczania wodą zgodnie z instrukcją
producenta  i  zależnie  od  chłonności  podłoża,  nie  należy  go  stosować  do  hydrofobizacji
marmuru,  granitu  i  piaskowca,  ponieważ  może  pozostawić  na  nich  biały  osad,  trudny
do usunięcia.
Powierzchnia  przeznaczona  do  hydrofobizacji  powinna  być  powierzchniowo  sucha,

równomiernie porowata, czysta i odtłuszczona. Hydrofobizację można wykonywać pędzlem,
natryskiem, a także przez zanurzanie małych elementów.

Impregnacja wzmacniająca kamień.
Do impregnacji wzmacniającej należy:

–  uszczelnianie kamienia,
–  utwardzanie,
–  stabilizacja wgłębna.

Uszczelnianie (lakowanie) stosuje się w przypadku kamieni porowatych.

–

Steinsiegel  –  to  uszczelniacz  porowatych  i  wchłaniających  wodę  kamieni  naturalnych
i sztucznych.  Nie  należy  go  stosować  do  powierzchni  polerowanych,  z  uwagi  na  brak
przyczepności.  Ze  względu  na  ochronę  środowiska  środek  ten  nie  powinien  przenikać
do gruntu i kanalizacji.

–

Imprepox - impregnat na żywicy epoksydowej do granitu, marmuru, piaskowca i innych
rodzajów kamienia, służy do maskowania wad, mikrospękań (tzw. pajęczyny) i ubytków.

Utwardzanie wykonuje się w przypadku gliniastych, piaszczystych i porowatych

kamieni.
–

Maxclear Consolidated – to gotowy produkt do wzmacniania i renowacji kamieni
naturalnych. Nakłada sie go na oczyszczoną powierzchnię pędzlem, natryskiem lub
przez zanurzanie małych elementów.

–

Steinfestiger E (Utwardzacz E) - to preparat rozpuszczalnikowy, dobrze wnika
w kamień, nie nadaje sie do utwardzania białych i jasnych kamieni naturalnych,
uniemożliwia oddychanie kamienia.

–

Steinfestiger K (Utwardzacz K) – do utwardzania nasiąkliwych kamieni naturalnych,
głównie piaskowca i tufu wapiennego; utwardzony kamień utrzymuje zdolność
oddychania.

–

Taski Nobile - V1111184 - preparat przeznaczony do krystalizacji i zabezpieczania
podłóg na bazie kamienia wapiennego, składniki ścierne w wyniku mechanicznego
polerowania pozwalają dodatkowo uzyskać wysoki połysk.

Wymienione utwardzacze zawierają łatwopalne rozpuszczalniki, dlatego należy

przestrzegać  zasad  ochrony  przeciwpożarowej.  Optymalna  temperatura  powietrza  przy
utwardzaniu  –  to  10÷20˚C,  wilgotność  względna  powietrza  –  50%.  Kamień  przeznaczony
do utwardzania  musi  być  suchy,  a  po  utwardzeniu  powinien  być  chroniony  przez  2÷3  dni
przed deszczem i silnym nasłonecznieniem.

Stabilizację wgłębną kamieni można wykonywać przez nasycenie osłabionej strefy

roztworem żywicy epoksydowej w rozpuszczalniku organicznym. Po odparowaniu
rozpuszczalnika żywica zespala osłabione miejsca w kamieniu i wzmacnia jego strukturę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Na czym polega impregnacja wodoodporna kamienia?
2.  Jakie warunki powinna spełniać powierzchnia przeznaczona do impregnacji?
3.  W jaki sposób można nakładać środki impregnacyjne?
4.  Jakie znasz środki impregnacyjne do kamienia?
5.  Na czym polega hydrofobizacja?
6.  Jak powinna być przygotowana powierzchnia do hydrofobizacji?

7. Jaką metodą można wykonywać hydrofobizację?

8. Na czym polega impregnacja wzmacniająca kamień?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj hydrofobizację elementu kamiennego metodą impregnacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

ocenić stan powierzchni i ustalić zakres robót,

przygotować stanowisko pracy,

3)  przygotować odpowiednie narzędzia i materiały,
4)  zapoznać się z instrukcją producenta umieszczoną na opakowaniu impregnatu,
5)  wykonać impregnację,
6)  ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć ewentualne usterki,
7)  zlikwidować i posprzątać stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

preparat do impregnacji wodoodpornej kamienia,

–

narzędzia do nałożenia impregnatu,

–

katalogi dotyczące środków do wykonywania impregnacji kamienia,

–

instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy dotycząca wykonywania impregnacji kamienia,

–

sprzęt do sprzątania.

Ćwiczenie 2

Wykonaj hydrofobizację powierzchni posadzki z piaskowca.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

ocenić stan powierzchni i ustalić zakres robót,

przygotować stanowisko pracy,

3) przygotować odpowiednie narzędzia i materiały,
4) zapoznać się z instrukcją producenta umieszczoną na opakowaniu środka

hydrofobowego,

5)  wykonać hydrofobizację,
6)  ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć ewentualne usterki,
7)  zlikwidować i posprzątać stanowisko pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

środek do hydrofobizacji,

–

narzędzia do nałożenia powłoki,

–

katalogi dotyczące środków do hydrofobizacji,

–

instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy dotycząca hydrofobizacji,

–

sprzęt do sprzątania.

Ćwiczenie 3

Wykonaj impregnację wgłębną wzmacniającą na elemencie kamiennym wskazanym

przez nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

ocenić stan kamienia i ustalić zakres robót,

przygotować stanowisko pracy,

3)  przygotować odpowiednie narzędzia i materiały do impregnacji wgłębnej wzmacniającej,
4)  zapoznać się z instrukcją producenta umieszczoną na opakowaniu impregnatu,
5)  wykonać impregnację wzmacniającą,
6)  ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć ewentualne usterki,
7)  zlikwidować i posprzątać stanowisko pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

preparat do impregnacji wgłębnej wzmacniającej kamień,

–

narzędzia do nałożenia impregnatu,

–

katalogi dotyczące środków do wykonywania impregnacji kamienia,

–

instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy dotycząca wykonywania impregnacji kamienia,

–

sprzęt do sprzątania.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić zasady wykonywania impregnacji kamienia?



2) wykonać impregnację wodoodporną elementu z kamienia?



3) dobrać narzędzia niezbędne do wykonania robót?



4) zdefiniować hydrofobizację?



5) wykonać hydrofobizację nawierzchni z piaskowca?



6) wykonać impregnację wzmacniającą kamień?



7) wykonać pracę z zachowaniem przepisów bezpieczeństwa i higieny

pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Zasady rozliczania robót naprawczych i konserwacyjnych

kamienia

4.6.1. Materiał nauczania

W celu dokonania rozliczeń za wykonane roboty należy obliczyć ilość robót. Obliczenie

ilości robót przed ich wykonaniem nazywa się przedmiarem, a po ich wykonaniu – obmiarem.

Przedmiar robót jest to zestawienie rodzajów i ilości robót przewidzianych do

wykonania  wraz  z  ich  szczegółowym  opisem  i  wyliczeniami.  Przedmiar  wykonuje  sie  na
podstawie  dokumentacji  projektowej,  specyfikacji  technicznych  warunków  wykonania  i
odbioru  danych  robót  oraz  specjalistycznych  ekspertyz.  Przedmiar  robót  wchodzi  w  skład
dokumentacji projektowej.

Obmiar robót jest to tzw. obmiar z natury, czyli mierzenie ilości robót na podstawie

stanu  rzeczywistego,  po  wykonaniu  wszystkich  prac.  Ilości  wykonanych  robót  zapisuje  się
w księdze obmiarów, którą prowadzi kierownik budowy lub wyznaczona przez niego osoba.
Zapisy  powinny  być  dokonywane  bezpośrednio  po  zakończeniu  roboty  i  powinny  zawierać
szkice,  wymiary  i wyliczenia  wykonanych  prac.  Roboty  ulegające  zakryciu  podczas
późniejszych  prac,  jak  np.  przygotowanie  podłoża  do  konserwacji  kamienia,  powinny  być
obmierzone, odebrane i wpisane do książki obmiarów przed ich zakryciem.

Przy wykonywaniu przedmiaru i obmiaru można korzystać z „Katalogów Nakładów

Rzeczowych”  (KNR),  w  których  zawarte  są  opisy  robót,  zasady  przedmiarowania,  warunki
techniczne  wykonania  i  odbioru  robót oraz normy  nakładów  rzeczowych  na  jednostkę  danej
pracy.  Można  korzystać  również  z  Katalogów  Scalonych  Nakładów  Rzeczowych  (KSNR)
i Kosztorysowych Norm Nakładów Rzeczowych (KNNR).

Przy wykonywaniu przedmiaru robót dotyczących wykonania konserwacji, napraw

i renowacji kamienia można korzystać z katalogów Konserwatorskich PKZ: Roboty
kamieniarskie KNBK nr 16, Katalogu Nakładów Rzeczowych nr 4-01: Roboty remontowo
budowlane oraz nr 7-12: Roboty malarskie antykorozyjne i chemoodporne.

Roboty impregnacyjne i odgrzybieniowe należy wykonywać zgodnie z dokumentacją

techniczną i ekspertyzami mykologiczno- budowlanymi i na ich podstawie należy również
dokonywać rozliczenia robót. Odgrzybianie i impregnacje oblicza się w metrach
kwadratowych w rozwinięciu z dokładnością do 0,1 m

4.6.2.Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Na czym polega przedmiar robót?
2.  W jaki sposób wykonuje się obmiar robót?
3.  Z jakich katalogów należy korzystać przy rozliczaniu robót?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie

Wykonaj obmiar robót wykonanych podczas hydrofobizacji nawierzchni posadzki

z piaskowca (ćwiczenie 2, rozdział 4.5).

Sposób wykonania ćwiczenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  określić zasady wykonywania obmiaru,
2)  wykonać szkic posadzki i podać jej wymiary,
3)  wykonać obmiar robót,
4)  sporządzić notatkę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Katalog nakładów rzeczowych,

−

literatura.

Ćwiczenie 2

Określ szacunkowo ilość materiału potrzebnego do oczyszczenia chemicznego muru

kamiennego o wymiarach: długość – 5,0 m, grubość – 0,30 m, wysokość – 1.2 m oraz
sporządź zapotrzebowanie materiałowe. Zużycie preparatu czyszczącego Covexan wynosi
około 150÷300 g/m

(wg informacji producenta).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  obliczyć powierzchnię przewidzianą do czyszczenia,
2)  policzyć potrzebną ilość preparatu przyjmując średnie zużycie,
3)  sporządzić zapotrzebowanie materiałowe.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Katalog Nakładów Rzeczowych

Ćwiczenie 3

Sporządź rozliczenie materiałowe dotyczące zużycia środka grzybobójczego przy

usuwaniu korozji biologicznej w ćwiczeniu 2 rozdział 4.3.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  obliczyć powierzchnię elementu kamiennego,
2)  określić faktyczne zużycie preparatu grzybobójczego,
3)  obliczyć  normatywne  zużycie  preparatu  grzybobójczego  (KNR  nr  4-01  Roboty

remontowe budowlane, rozdział: roboty odgrzybieniowe),

4) wyjaśnić ewentualne różnice między zużyciem normatywnym a faktycznym,
5) sporządzić notatkę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Katalog nakładów rzeczowych nr 4-01.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wykonać obmiar robót?



2) określić szacunkowo ilość materiału niezbędnego do wykonania robót

konserwatorskich i naprawczych oraz sporządzić zapotrzebowanie
materiałowe?



3) sporządzić rozliczenie materiałowe wykonanej pracy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Przepisy

bezpieczeństwa

higieny

pracy,

ochrony

przeciwpożarowej i ochrony środowiska przy konserwacji,
naprawie i renowacji elementów z kamienia

4.7.1. Materiał nauczania

Przy konserwacji, naprawie i renowacji elementów z kamienia powinny być

przestrzegane następujące zasady:
–

Roboty impregnacyjne mogą wykonywać pracownicy przeszkoleni w zakresie
stosowania chemicznych środków służących do impregnacji.

–

Pracownicy zatrudnieni przy impregnacji powinni być wyposażeni w odzież ochronną
i odpowiednie środki ochrony indywidualnej, jak np.: rękawice, okulary ochronne, maski.

–

Wyroby używane do nakładania powłok ochronnych i impregnacji są łatwopalne
i toksyczne, dlatego w widocznym miejscu powinny być umieszczone napisy
ostrzegawcze, stanowisko pracy powinno być wyposażone w sprawny sprzęt gaśniczy.

–

Zakres i sposób używania materiałów do impregnacji musi być zgodny z instrukcją
producenta. Należy zwracać uwagę, czy dany preparat jest przeznaczony do stosowania
wewnątrz czy na zewnątrz pomieszczeń.

–

Szczotki i pędzle służące do smarowania impregnatem powinny posiadać na trzonkach
ochrony zapobiegające ściekaniu impregnatu na ręce pracownika.

–

Pomieszczenia, w których się używa i przechowuje impregnaty rozpuszczalnikowe
i rozpuszczalniki muszą być wietrzone i wentylowane; nie wolno w tych
pomieszczeniach palić papierosów, używać otwartego ognia i iskrzących narzędzi.

–

Podczas  czyszczenia  kamienia  metodą  piaskowania  występuje  silne  zapylenie,  które
może  wywołać  pylicę  krzemową.  Z  tego  powodu  nie  powinno  sie  stosować  piasku
kwarcowego.  Pracownik  musi  być  zaopatrzony  w  odzież  ochronną  i środki  ochrony
indywidualnej np. hełm ochronny z dopływem świeżego powietrza.

–

Podczas klejenia kamienia pomieszczenia powinny być wentylowane, a pracownicy
powinni posiadać okulary i rękawice ochronne.

–

Przy  wykonywaniu  napraw  kamienia  za  pomocą  narzędzi  elektrycznych  powinny  być
stosowane  środki  zabezpieczające  przed  porażeniem  prądem,  np.:  obniżone  napięcie,
izolacja  miejsca pracy, wyłączniki ochronne, uziemienia ochronne, zerowanie, narzędzia
izolowane,  rękawice  i dywaniki  gumowe.  Nie  wolno  używać  uszkodzonych  narzędzi
i przewodów elektrycznych.

–

Przy obsłudze narzędzi i urządzeń pneumatycznych należy stosować środki ochrony
słuchu z uwagi na zagrożenie hałasem.

–

Jeżeli miejsca wykonywania konserwacji i napraw kamienia są wzniesione powyżej 1,0m
ponad  poziom  otaczającego  terenu,  stanowiska  robocze  należy  zabezpieczyć  poręczami
umieszczonymi  na  wysokości  1,1  m  i  krawężnikami  o  wysokości  co  najmniej  0,15  m.
W miejscach,  w których  przygotowanie  stanowiska  z  poręczami  jest  utrudnione,
pracownicy powinni być zabezpieczeni pasami i linkami bezpieczeństwa.

−

Jeżeli roboty wykonywane są  na rusztowaniach, to powinny  być one zmontowane ściśle
według  warunków  technicznych  wykonania  i  odbioru,  a  przepisy  bezpieczeństwa
i higieny pracy powinny  być  bezwzględnie przestrzegane podczas  montażu, eksploatacji
i demontażu rusztowań.

−

Resztek szkodliwych substancji chemicznych nie wolno wylewać bezpośrednio do gruntu
i kanalizacji. Zużyte opakowania po impregnatach należy segregować i wyrzucać
do odpowiednich pojemników.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie środki ochrony indywidualnej powinni posiadać pracownicy zatrudnieni przy

impregnacji kamienia?

2. W jaki sposób powinny być zabezpieczone pędzle i szczotki przy wykonywaniu

impregnacji?

3. Jakie przepisy przeciwpożarowe obowiązują w pomieszczeniach, w których używa się

wyrobów rozpuszczalnikowych?

4.  Jakie zagrożenia występują przy czyszczeniu kamienia metodą piaskowania?
5.  Jakie środki bezpieczeństwa należy stosować przy obsłudze narządzi elektrycznych?
6.  Jakie  środki  ochrony  indywidualnej  należy  stosować  przy  obsłudze  narzędzi  i  urządzeń

pneumatycznych?

7. W jaki sposób powinny być zabezpieczone stanowiska robocze wzniesione powyżej 1,0

m ponad poziom otaczającego terenu?

8. W jaki sposób powinny być usuwane odpady po impregnacji?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie

Spośród przedstawionych przez nauczyciela środków ochrony indywidualnej i odzieży

ochronnej, dobierz środki konieczne przy impregnacji kamienia.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  określić, jakie zagrożenia dla zdrowia występują przy impregnacji kamienia,
2)  obejrzeć przedstawione środki ochrony indywidualnej,
3)  wybrać środki konieczne przy impregnacji kamienia,
4)  uzasadnić swój wybór.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw różnych środków ochrony indywidualnej,

−

instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy dotycząca impregnacji kamienia.

4.7.4.

Sprawdzian

postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić zasady bezpiecznego wykonywania impregnacji kamienia?



2) dobrać środki ochrony indywidualnej konieczne przy impregnacji

kamienia?



3) określić zasady bezpieczeństwa przy czyszczeniu i naprawach kamienia

narzędziami i urządzeniami mechanicznymi?



4) określić zasady bezpieczeństwa przy pracy na wysokości powyżej 1 m

ponad poziomem terenu?



5) określić sposób usuwania odpadów po impregnacji kamienia?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPARWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4.  Test  zawiera  22  zadania  o  różnym  stopniu  trudności.  Do  każdego  dołączone  4 możliwe

odpowiedzi. Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Na skutek dużych różnic temperatur w dzień i w nocy może wystąpić na kamieniu:

a)  pleśń,
b)  zawilgocenie,
c)  rozwój grzyba,
d)  łuszczenie się warstw zewnętrznych.

2. Długotrwałe drgania działające na kamień mogą spowodować:

a)  roszenie,
b)  wystąpienie pleśni,
c)  dyfuzję pary wodnej,
d)  zarysowania i pęknięcia.

3. Korozja biologiczna kamienia to występowanie:

a)  ubytków,
b)  tlenków żelaza,
c)  grzybów i pleśni,
d)  spękań podłużnych.

4. Odporność na ścieranie powinny posiadać kamienie przeznaczone na:

a)  cokoły,
b)  posadzki,
c)  ogrodzenia,
d)  okładziny elewacyjne.

5. Oczyszczanie chemiczne kamienia polega na:

a)  piaskowaniu,
b)  szczotkowaniu,
c)  działaniu strumieniem pary,
d)  stosowaniu preparatów czyszczących.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Środki chemiczne do czyszczenia kamieni należy dobierać w zależności od:

a)  wielkości kamienia,
b)  sposobu zamocowania,
c)  wilgotności powietrza,
d)  rodzaju zanieczyszczeń.

7. Oczyszczanie strumieniowo-ścierne polega na:

a)  ścieraniu powierzchni szmatą,
b)  działaniu strumieniem pary,
c)  myciu strumieniem wody,
d)  piaskowaniu powierzchni.

8. Zabieg odsalania służy do usuwania:

a)  brudu,
b)  grzybów,
c)  tłuszczów,
d)  wykwitów solnych.

9. Preparaty grzybobójcze należy stosować w celu:

a)  wypolerowania kamienia,
b)  zwiększenia wytrzymałości,
c)  usunięcia korozji biologicznej,
d)  nadania chropowatości powierzchni.

10. Hydrofobizacja to:

a) powlekanie powierzchni specjalnym preparatem, dzięki któremu powierzchnia

kamienia charakteryzuje się brakiem zwilżania,

b)  oczyszczanie strumieniowo-ścierne,
c)  usuwanie korozji biologicznej,
d)  wstawianie łatek.

11. Lakowanie kamienia wykonuje sie w celu:

a)  usunięcia pleśni,
b)  uszczelnienia porów,
c)  nadania chropowatości powierzchni,
d)  naprawy uszkodzeń mechanicznych.

12. Stabilizacja wgłębna kamienia to:

a)  wzmacnianie struktury kamienia,
b)  oczyszczanie chemiczne,
c)  wykucie wnęk na łatki,
d)  nadanie połysku.

13. Wstawianie łatek to inaczej:

a)  flekowanie,
b)  szlifowanie,
c)  impregnacja,
d)  hydrofobizacja.

14. Fleki wykonuje się z:

a)  tego samego materiału co naprawiany element,
b)  innego materiału niż naprawiany element,
c)  zaprawy,
d)  drewna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15. Składniki klejów dwuskładnikowych to żywica plus:

a)  rozpuszczalnik,
b)  utwardzacz,
c)  wypełniacz,
d)  pigment.

16. Do wypełniania ubytków w kamieniu naturalnym i sztucznym w miejscach narażonych na

ścieranie i nacisk jak np. stopnie schodów zaleca sie stosować:

a)  gips,
b)  klej do kamienia,
c)  preparat impregnujący,
d)  dwuskładnikową zaprawę Acryston.

17. Stanowiska robocze wzniesione powyżej 1,0 m ponad poziom otaczającego terenu należy
zabezpieczyć poręczami umieszczonymi na wysokości:

a)  0,5 m,
b)  0,9 m,
c)  1,1 m,
d)  1,5 m.

18. Odgrzybioną powierzchnię oblicza się z dokładnością do:

a) 0.01 m

b) 0.1 m

c) 1,0 m

d) 10 m

19. Jaką powierzchnię można oczyścić 1 kg preparatu czyszczącego Covexan, jeżeli jego

zużycie wynosi 200 g/m

a) 1 m

b) 2 m

c) 5 m

d) 10 m

20. Zużyte opakowania po impregnatach do kamienia należy

a)  spalić,
b)  wyrzucić na składowisko śmieci,
c)  wyrzucić do pojemników na śmieci,
d)  posegregować i wyrzucić do odpowiednich pojemników.

21. Zagrożenie pożarowe powodują środki zawierające:

a)  rozpuszczalniki organiczne,
b)  żywice syntetyczne,
c)  mydła szlachetne,
d)  alkalia.

22. Środki ochrony słuchu należy stosować przy:

a)  pracy narzędziami pneumatycznymi,
b)  czyszczeniu chemicznym,
c)  obróbce ręcznej,
d)  hydrofobizacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Wykonywanie konserwacji, napraw i renowacji kamienia

Zakreśl poprawną odpowiedź

Nr
zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Borusiewicz W. Konserwacja zabytków budownictwa murowanego. Arkady, Warszawa

1985

2. Francuz W. M., Sokołowski R.: Bezpieczeństwo i higiena pracy w rzemiośle. WSiP,

Warszawa 1996

3. Frankiewicz D.: Rozpoznawanie podstawowych materiałów budowlanych. KOWEZ,

Warszawa 2002

4. Frankiewicz D., Transport, składowanie i magazynowanie materiałów budowlanych.

KOWEZ, Warszawa 2002

5. Gąsiorowska D., Horsztyńska B.: Posługiwanie się podstawowymi pojęciami i terminami

z zakresu budownictwa. KOWEZ, Warszawa 2002

6. Gąsiorowska D, Horsztyńska B., Posługiwanie się dokumentacją techniczną. KOWEZ,

Warszawa 2002

7. Klemm P. Praca zbiorowa.: Budownictwo ogólne. Tom 2. Arkady, Warszawa 2005
8. Kowalczyk Z., Zabielski J.: Kosztorysowanie i normowanie w budownictwie. WSiP,

Warszawa 2005

9.  Kozarski P.: Konserwacja domu. Fundacja Ochrony Zabytków, Warszawa 1992
10.  Kozłowski A., Speczik S.: Z geologią za pan brat. Iskry, Warszawa 1988
11.  Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1996
12.  Martinek W., Pieniążek J.: Technologia budownictwa. Cz. 5. WSiP, Warszawa 1997
13.  Panas J. Praca zbiorowa: Poradnik majstra budowlanego. Arkady, Warszawa 2003
14.  Roj-Chodacka  A.  Przestrzeganie  przepisów  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska, KOWEZ, Warszawa 2002

15. Szymański E.: Materiałoznawstwo budowlane. WSiP, Warszawa 1999
16. Ważny J.: Karys J. Praca zbiorowa: Ochrona budynków przed korozją biologiczną.

Arkady, Warszawa 2001

17.  Wilcke H.: Thunig W.: Kamieniarstwo. WSiP, Warszawa 1987
18.  Wolski Z.: Roboty malarskie. WSiP, Warszawa 1997

19.  Katalog nakładów rzeczowych nr 4-01. Roboty remontowe budowlane.
20. Czasopisma: Świat Kamienia, Ładny Dom, Murator.

Normy:

PN- 771-5: 2005/ A1: 2006 Wymagania dotyczące elementów murowych – część 5: Elementy
murowe z kamienia sztucznego
PN-EN 771-6: 2006 Wymagania dotyczące elementów murowych – część 5: Elementy
murowe z kamienia naturalnego

Akty prawne

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (z późn. zmianami, tekst jednolity Dz. U.
z 2003r. Nr 169, poz.1650)

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa
i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz. U. Nr 47, poz. 401)

Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy
o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. 2001nr 100 poz. 1085).