Wspomnienia Zygmunta

Ś

piewaka

IV. Powrót

Pocz

ą

wszy od zako

ń

czenia wojny w maju 1945 roku wielokrotnie docierały do nas

radosne informacje,

ż

e niedługo b

ę

dziemy ewakuowani do Polski. Za ka

ż

dym razem

podawany w przybli

ż

eniu termin nie sprawdzał si

ę

. Wreszcie na pocz

ą

tku lutego

1946 roku przyszła kolejna radosna wiadomo

ść

. Nale

ż

y natychmiast przygotowa

ć

si

ę

do podró

ż

y. B

ę

dziemy ewakuowani do Polski. Ta wiadomo

ść

była raczej pewna, bo

ju

ż

nie kazali chodzi

ć

do pracy w “sowchozie”. Po paru dniach wszystkich

deportowanych Polaków znajduj

ą

cych si

ę

w “sowchozie” Trepowka dowieziono na

stacj

ę

kolejow

ą

i załadowano do wagonów towarowych, przydzielono nam rosyjsk

ą

obstaw

ę

wojskow

ą

i powieziono przez Kirowograd na stacj

ę

zbiorcz

ą

całego

transportu w Połtawie. Tam lokalni złodziejaszki jak zwykle postanowili nas

obrabowa

ć

. Te wagony, w których znajdowali si

ę

konwojenci wojskowi zostały

niespodziewanie przez opryszków zamkni

ę

te i zaryglowane z zewn

ą

trz, w tym nasz

wagon, a w pozostałych wagonach, gdzie nie było obstawy próbowali rabunku. Na

okrzyki naszego konwojenta “odkrywaj bo budu strela

ć

” (otwieraj, bo b

ę

d

ę

strzelał) i

strzały z naszego wagonu przyszła odsiecz wojskowa z komisariatu wojskowego na

stacji w Połtawie. Opryszki musieli ratowa

ć

si

ę

ucieczk

ą

. Po sformowaniu

natychmiast poci

ą

g ruszył w kierunku zachodnim. Przed ruszeniem poci

ą

gu

zostali

ś

my poinformowani,

ż

e b

ę

dziemy przeje

ż

d

ż

a

ć

przez “byłe” wschodnie tereny

Polski , gdzie panuje nadal wielki bandytyzm w stosunku do ludno

ś

ci pochodzenia

polskiego ze strony resztek rozgromionych przez Armi

ę

Czerwon

ą

band UPA. Po

prostu Ukrai

ń

cy bez wyj

ą

tku morduj

ą

wszystkich bezbronnych Polaków. Szczególnie

ch

ęć

dokonania masowego mordu przez Ukrai

ń

ców na Polakach mo

ż

e mie

ć

miejsce

w odniesieniu do Polaków powracaj

ą

cych ze Sybiru, poniewa

ż

Armia Polska

powstała w Zwi

ą

zku Radzieckim na tych terenach podczas działa

ń

wojennych brała

równie

ż

udział w rozgromieniu band UPA. Niezale

ż

nie od tego resztki rozbitych band

UPA przed wojskami sowieckimi i przed NKWD usiłuj

ą

ucieka

ć

w kierunku

zachodnim w tym do południowo-wschodnich terenów Polski, w którym to kierunku

b

ę

dzie jechał nasz transport. Dlatego niedobitki band UPA do tych ucieczek mog

ą

próbowa

ć

równie

ż

wykorzysta

ć

nasz poci

ą

g. Wła

ś

nie z tych powodów musimy

zachowa

ć

du

żą

ostro

ż

no

ść

i zadba

ć

o własne bezpiecze

ń

stwo. Dla zabezpieczenia

si

ę

przed niekontrolowanym wej

ś

ciem do transportu osób postronnych, w ka

ż

dym

wagonie zostały wprowadzone obowi

ą

zkowe dwuosobowe całodobowe dy

ż

ury przy

drzwiach wej

ś

ciowych. Panował całkowity zakaz wpuszczania do wagonów

kogokolwiek z obcych, nawet gdyby to była osoba znajoma z innego wagonu. Nawet

nie wolno było równie

ż

wychodzi

ć

z wagonów podczas postoju poci

ą

gu. W nocy

ka

ż

dy wagon musiał by

ć

o

ś

wietlony przy pomocy specjalnie do tego celu wydanej

latarni naftowej. Jednak nie wszyscy stosowali si

ę

do tego nakazu. Podobno ten

nakaz nie był stosowany i w naszym wagonie. Nasz transport jechał prawie bez

przerwy. Praktycznie zatrzymywał si

ę

jedynie tylko do zamiany parowozów. W nocy

nasz poci

ą

g zatrzymał si

ę

na chwil

ę

w Tarnopolu. Gdy poci

ą

g ruszał, nagle drzwi do

naszego wagonu zostały otwarte i do

ś

rodka ciemnego wagonu my

ś

l

ą

c,

ż

e wszyscy

w nim

ś

pi

ą

, usiłował dosta

ć

si

ę

jaki

ś

m

ęż

czyzna. Najpierw wstawił do

ś

rodka wagonu

pal

ą

c

ą

si

ę

sygnalizacyjn

ą

latarni

ę

kolejow

ą

, symuluj

ą

c tym,

ż

e jest pracownikiem

kolei, a za nim z dala biegiem zacz

ę

li zbli

ż

ali si

ę

inni osobnicy prawdopodobnie z

broni

ą

. Na pytanie dy

ż

urnych po co. Padła odpowied

ź

: “zagre

ć

sja” (zagrza

ć

si

ę

).

Widz

ą

c co si

ę

szykuje natychmiast drzwi wagonu zostały zamkni

ę

te przez

dy

ż

urnych. R

ę

ka i latarnia napastnika była w

ś

rodku wagonu, a reszta jego ciała była

na zewn

ą

trz. Napastnik gło

ś

no krzyczał “puskaj” (puszczaj). Krzyk napastnika obudził

prawie wszystkich

ś

pi

ą

cych w wagonie. Niektórzy z nich zrazu ruszyli na pomoc

dy

ż

urnym przy drzwiach. Dopiero gdy poci

ą

g nabrał dostatecznej pr

ę

dko

ś

ci drzwi

zostały uchylone i napastnik znalazł si

ę

w rowie, a nam w wagonie pozostało

o

ś

wietleniowe trofeum w postaci latarni kolejowej. Prawdopodobnie byli to uciekaj

ą

cy

przed wojskami sowieckimi bandyci UPA i gdyby zdołali wedrze

ć

do naszego

wagonu, to nie mieli

ś

my wielkiej szansy prze

ż

ycia. W najlepszym wypadku

mogliby

ś

my zosta

ć

zakładnikami. Zreszt

ą

jak si

ę

pó

ź

niej dowiedzieli

ś

my podobne

próby wdarcia si

ę

nieznanych osób do naszego transportu jak to miało miejsce w

naszym przypadku były kilka razy podejmowane w stosunku i do innych wagonów.

Jednak zawsze zwyci

ęż

ała czujno

ść

dy

ż

urnych. W czasie tej powrotnej jazdy do

Polski byli

ś

my nadal przekonani,

ż

e powrócimy do rodzinnego domu w Zapolu.

Mieli

ś

my nadziej

ę

,

ż

e tam mo

ż

e oczekuje na nas Ojciec, od którego ju

ż

od dłu

ż

szego

czasu nie było

ż

adnej wiadomo

ś

ci. Tylko mieli

ś

my tak

ą

nadziej

ę

, bo kierunek

poruszania si

ę

poci

ą

gu nie wskazywał na to,

ż

e tam jedziemy. Przekroczenie

powojennej polskiej granicy nast

ą

piło w Przemy

ś

lu i zetkni

ę

cie si

ę

z upragnion

ą

Polsk

ą

było niesamowitym prze

ż

yciem. Szczególnie utkwił mi w pami

ę

ci moment

powitalnego bicia dzwonów w ko

ś

ciołach Przemy

ś

la. Prawie wszyscy z całego

transportu rozeszli si

ę

po przemyskich ko

ś

ciołach, aby dzi

ę

kowa

ć

Bogu za

szcz

ęś

liwy powrót do Polski i prosi

ć

o szcz

ęś

liwy byt na przyszło

ść

. Po

przekroczeniu polskiej granicy znów jechali

ś

my dalej na zachód w nieznane. Na

poszczególnych stacjach postojowych wiele rodzin na własne

ż

yczenie opuszczało

transport. W Przeworsku Mama miała du

ż

e trudno

ś

ci z podj

ę

ciem decyzji, czy

opu

ś

ci

ć

transport i na własn

ą

r

ę

k

ę

pojecha

ć

do Jej rodziny w Harcie. Od przygodnie

napotkanych ludzi na stacji starała si

ę

dowiedzie

ć

jak tam teraz jest. Nie wiele si

ę

dowiedziała. Niektórzy mówili,

ż

e tam na Polaków napadaj

ą

ukrai

ń

skie bandy.

Jedynie czego dowiedziała si

ę

na pewno,

ż

e kolej w

ą

skotorowa tak zwana “dynówka”

z Przeworska do Dynowa jest czynna. W transporcie odradzano Jej, aby tego nie

czyniła. Mówiono,

ż

e mo

ż

e nie znale

źć

tam

ż

adnego dachu nad głow

ą

i warunków do

ż

ycia z tak liczn

ą

rodzin

ą

, przecie

ż

tam te

ż

była wojna i wszystko mo

ż

e by

ć

jeszcze

zniszczone. Najlepiej kobieto zrobisz jak pojedziesz tam, gdzie ci

ę

wioz

ą

. Tam

przynajmniej b

ę

dziesz na swoim, b

ę

dziesz miała zagwarantowany dach nad głow

ą

i

mo

ż

e dostaniesz jak

ąś

pomoc od rz

ą

du, a tu nic nie wiesz o tym, co ci

ę

mo

ż

e tam

spotka

ć

. Gdy jednak Mama zdecydowała si

ę

na to,

ż

e na własne

ż

yczenie opu

ś

ci

transport i pojedzie z nami do Harty, poci

ą

g nagle ruszył i pojechali

ś

my dalej. W

Rzeszowie przej

ą

ł nas Polski Urz

ą

d Repatriacyjny (PUR) i tu po raz pierwszy od

pocz

ą

tku podró

ż

y dostali

ś

my ciepły posiłek. Dopiero tam dowiedzieli

ś

my si

ę

,

ż

e

wioz

ą

nas na Ziemie Odzyskane po wojnie od Niemców, w zamian za tereny, na

których poprzednio mieszkali

ś

my przed wojn

ą

. Natomiast nasze przedwojenne

wschodnie tereny po wojnie zostały wł

ą

czone do Zwi

ą

zku Radzieckiego.

Przedstawiciele PUR-u nie mogli si

ę

nadziwi

ć

jak w tak strasznych warunkach mo

ż

na

było wysła

ć

ludzi zim

ą

w podró

ż

. Byli przekonani,

ż

e zgodnie z obietnic

ą

władz

sowieckich zostali

ś

my dobrze zaopatrzeni na podró

ż

. W Katowicach przeładowano

nas z wagonów towarowych szerokotorowych do wagonów towarowych

normalnotorowych i powieziono cały transport do Poznania. W Poznaniu cały

transport został rozczłonkowany na mniejsze odcinki, które przewieziono do ró

ż

nych

miejscowo

ś

ci poło

ż

onych na Ziemiach Odzyskanych. Nasz odcinek transportu został

dowieziony do stacji kolejowej W

ą

sosz, sk

ą

d furmankami zostali

ś

my rozwiezieni po

okolicznych wsiach. Nas skierowano do wioski Drozdowice Wielkie (dawniej

Szczodra Wielka), gmina W

ą

sosz, powiat Góra

Ś

l

ą

ska, województwo Wrocław.

Przybyli

ś

my tam 14 lutego 1946 roku, ko

ń

cz

ą

c w ten sposób sze

ś

cioletni tułaczy los

Sybiraka.

Ko

ń

cz

ą

c te “wspomnienia” musz

ę

udzieli

ć

odpowiedzi na postawione mi kiedy

ś

trudne pytanie: Dlaczego udało si

ę

nam prze

ż

y

ć

II wojn

ę

ś

wiatow

ą

i szcz

ęś

liwie

powróci

ć

do Polski z Sybiru, chocia

ż

w zaistniałych okoliczno

ś

ciach byli

ś

my

nieodwołalnie skazani na zagład

ę

głównie na tej nieludzkiej ziemi. Najpro

ś

ciej byłoby

odpowiedzie

ć

,

ż

e los tak chciał, chocia

ż

taka odpowied

ź

niczego nie wyja

ś

nia. 1.

Prawdopodobnie dlatego prze

ż

yli

ś

my wojn

ę

, poniewa

ż

zostali

ś

my deportowani na

Sybir, który to Sybir szcz

ęś

liwym zbiegiem losu udało nam si

ę

prze

ż

y

ć

. Przed

deportacj

ą

na Sybir mieszkali

ś

my na Wołyniu. W czasie wojny niemiecko-radzieckiej

na Wołyniu powstały silne oddziały Armii Krajowej, które głównie zajmowały si

ę

wysadzaniem niemieckich transportów wojskowych udaj

ą

cych si

ę

na front wschodni i

obron

ą

pozostałej tam jeszcze ludno

ś

ci polskiej przed masowym mordem ze strony

band UPA. Wojska niemieckie podczas wojny ze Zwi

ą

zkiem Radzieckim nie mog

ą

c

poradzi

ć

sobie z ponoszonymi du

ż

ymi stratami w walce z AK, postanowili do jej

zniszczenia wykorzysta

ć

Ukrai

ń

ców, obiecuj

ą

c im powstanie po wojnie niepodległej

Rusi Zakarpackiej, w skład której miał równie

ż

wej

ść

Woły

ń

. Dali im dodatkow

ą

bro

ń

i

dali woln

ą

r

ę

k

ę

w eksterminacji Polaków. Korzystaj

ą

c z okazji bandy UPA i własowcy

w ramach czystki etnicznej postanowili do ko

ń

ca wymordowa

ć

wszystkich

zamieszkuj

ą

cych na tych terenach Polaków. Po prostu wycinano w pie

ń

wszystkich

Polaków, gdzie to tylko mogli zrobi

ć

. Mordowano całe wioski zamieszkałe przez

Polaków. W tej sytuacji Armia Krajowa na Wołyniu zamiast walczy

ć

z wojskami

niemieckimi musiała walczy

ć

z bandami UPA i z własowcami. Nie dawała sobie rady,

poniewa

ż

przewaga była po stronie UPA. Armii Krajowej udało si

ę

ocali

ć

tylko cz

ęść

zamieszkałych tam Polaków i to głównie w wi

ę

kszych i mniejszych miastach i w

specjalnie organizowanych skupiskach ludno

ś

ci polskiej w wi

ę

kszych

miejscowo

ś

ciach wiejskich. Natomiast pozostali tam Polacy w mniejszych skupiskach

i b

ę

d

ą

cy w rozproszeniu zostali doszcz

ę

tnie wymordowani. Nie mam najmniejszej

w

ą

tpliwo

ś

ci,

ż

e ten okrutny

ś

miertelny los mieszkaj

ą

cych tam Polaków z du

ż

ym

prawdopodobie

ń

stwem mogłaby podzieli

ć

równie

ż

cała nasza rodzina. Pozostaj

ą

c w

miejscu urodzenia nikt z naszej rodziny praktycznie nie miałby

ż

adnych tam szans na

prze

ż

ycie. Zarówno Ojciec jak i Matka byli Polakami i w dodatku byli osadnikami

wojskowymi. Takie rodziny w przeprowadzanej czystce etnicznej UPA mordowała w

pierwszej kolejno

ś

ci. Mogła nas jedynie uratowa

ć

ucieczka do jakiego

ś

wi

ę

kszego

miasta, lub do centralnej Polski. Du

ż

a liczebno

ść

rodziny i istniej

ą

ce realia wojenne

praktycznie nie dawały takiej mo

ż

liwo

ś

ci. Cz

ę

sto wyroki

ś

mierci na Polakach UPA

wykonywała w wyj

ą

tkowo bestialski sposób poprzez obcinanie głów,

ć

wiartowanie

lub poprzez wrzucanie do góry nogami

ż

ywcem do studni. Napełnion

ą

studni

ę

ż

ywymi Polakami zasypywano wapnem, bo tego od UPA ze wzgl

ę

dów sanitarnych

wymagali Niemcy. Przewa

ż

nie do tego celu wykorzystywano studnie osadników

wojskowych. Po dokonanej egzekucji doszcz

ę

tnie palili i niszczyli wszystkie ich domy

i zabudowania gospodarcze. Po prostu zacierali wszelkie po nich

ś

lady. Natomiast,

gdy było mał

ż

e

ń

stwo mieszane polsko-ukrai

ń

skie, wówczas mordowano tylko

ż

e

ń

sk

ą

cz

ęść

rodziny, je

ż

eli matk

ą

była Polka i na odwrót mordowano cz

ęść

m

ę

sk

ą

rodziny,

je

ż

eli ojcem był Polak. Szczególnie zwyrodniałym bestialstwem było to,

ż

e ojciec

Ukrainiec był zmuszany do osobistego wymordowania swojej polskiej

ż

e

ń

skiej cz

ęś

ci

rodziny i takie post

ę

powanie było powszechnie rozgrzeszane przez ukrai

ń

ski kler

prawosławny. Nielicznych popów, którzy usiłowali si

ę

temu przeciwstawi

ć

, UPA

natychmiast mordowała. Po wkroczeniu armii sowieckiej na wschodnie tereny Polski

w 1944 roku NKWD w pierwszej kolejno

ś

ci aresztowało

ż

ołnierzy AK i zsyłało ich na

Sybir do łagrów, a dopiero w drugiej kolejno

ś

ci aresztowało równie

ż

bandytów z UPA

i zsyłali ich równie

ż

na Sybir do łagrów. Post

ę

powanie takie miało jedyny cel

zlikwidowania zbrojnej opozycji wobec ZSRR na terenach, które po wojnie w my

ś

l

porozumie

ń

jałta

ń

skich miały “powróci

ć

” do Zwi

ą

zku Radzieckiego. Chodziło im tylko

o ugruntowanie władzy sowieckiej, a nie o zlikwidowanie mordu Polaków przez UPA.

Dlatego obecno

ść

sowietów na tych terenach nie spowodowała zmniejszenia

nat

ęż

enia mordowania Polaków przez UPA, a na odwrót na przełomie roku 1944/45

mordowanie Polaków przez UPA nawet jeszcze wzrosło. UPA nadal mordowała

Polaków nawet w okresie pó

ź

niejszym, gdy dobrze ju

ż

wiedziała o tym,

ż

e Polacy z

tych terenów b

ę

d

ą

przesiedleni na Ziemie Odzyskane. Nawet mordowano tych

Polaków, którzy udawali si

ę

do przesiedle

ń

czych transportów kolejowych, lub gdy ju

ż

byli w przesiedle

ń

czych transportach kolejowych. Było na to ciche przyzwolenie

sowietów, bowiem zale

ż

ało im na tym, aby pod wpływem

ś

miertelnego zagro

ż

enia

spowodowa

ć

, by wszyscy bez wyj

ą

tku Polacy opu

ś

cili wschodnie tereny Polski zaj

ę

te

przez ZSRR po wojnie i przenie

ś

li si

ę

do Polski, głównie na Ziemie Odzyskane. Po

prostu Zwi

ą

zek Radziecki nie chciał mie

ć

ż

adnych Polaków na tych terenach.

2. Deportowanych Polaków z lat 1940/41 do ZSRR, którzy zdołali prze

ż

y

ć

na Sybirze

do 1946 roku głównie uratował wybuch wojny niemiecko-radzieckiej z 1941 roku.

Gdyby nie ta wojna to wszyscy bez wyj

ą

tku prawdziwi Polacy, nie zale

ż

nie od

pochodzenia z terenów wschodnich zaj

ę

tych w 1939 roku przez Zwi

ą

zek Radziecki

podzieliliby los zesła

ń

ców lub łagrowników Sybiru, którym do ko

ń

ca

ż

ycia nie wolno

byłoby powróci

ć

do miejsc swojego poprzedniego zamieszkania. Po prostu byli

deportowani na całe

ż

ycie.

3. Wojna niemiecko-radziecka spowodowała porozumienie Sikorski-Stalin w lipcu

1941 roku co do dalszego losu deportowanych na Sybir Polaków z lat 1940/41.

Porozumienie to zostało zerwane przez władze sowieckie po ucieczce cz

ęś

ci

Polaków z Armi

ą

Polsk

ą

Andersa z Kazachstanu do Iranu w listopadzie 1942 roku.

4. My, to znaczy ci, którzy pozostali na Sybirze po ucieczce cz

ęś

ci Polaków z armi

ą

Andersa do Iranu powrócili

ś

my do Polski ju

ż

w 1946 roku tylko dzi

ę

ki Zwi

ą

zkowi

Patriotów Polskich (ZPP) zorganizowanemu przez Wand

ę

Wasilewsk

ą

, a zwłaszcza

dzi

ę

ki nowej Armii Polskiej zorganizowanej przez ten Zwi

ą

zek na terytorium ZSRR.

Wła

ś

nie to Wojsko Polskie dowodzone przez generała Berlinga wraz z armi

ą

czerwon

ą

wyzwalało Polsk

ę

z pod okupacji niemieckiej, a nie armia Andersa. Dla nas

wówczas najwa

ż

niejsze było to,

ż

eby jak najszybciej wydosta

ć

si

ę

z tej nieludzkiej

ziemi i powróci

ć

do Polski bez wzgl

ę

du na zabarwienie polityczne sprawowanej w

niej władzy. Gdyby nie wydarzenia zwi

ą

zane z powstaniem w ZSRR ZPP i I Dywizji

im T. Ko

ś

ciuszki wojska polskiego, to powrót reszty Polaków z Sybiru deportowanych

tam w latach 1949/41 do Polski byłby praktycznie niemo

ż

liwy. W najlepszym

przypadku prawdopodobnie do naszego powrotu mogłoby doj

ść

dopiero po

wydarzeniach pa

ź

dziernikowych w Polsce w 1956 roku, czyli ponad 10 lat pó

ź

niej.

Jest w

ą

tpliwe, czy kto

ś

z nas by tego doczekał. S

ą

to jednak wył

ą

cznie domysły.

(Przeczytaj równie

ż

przypis do tego rozdziału

).