34

4. Narz

ą

d

ż

ucia w okresie niemowl

ę

cym

Jama ustna noworodka, jest narz

ą

dem zło

ż

onym, dochodz

ą

cym w trakcie rozwo-

ju do du

ż

ego zró

ż

nicowania. Jest ona

ś

ci

ś

le zwi

ą

zana z innymi rozwijaj

ą

cymi si

ę

na-

rz

ą

dami i pozostaje z nimi we wzajemnych zale

ż

no

ś

ciach przez całe

ż

ycie. Spełnia

wiele czynno

ś

ci fizjologicznych, niektóre z nich, typowe dla okresu dojrzałego, nie s

ą

w pełni wykształcone, ale zgodne z wymogami młodego organizmu. Charaktery-

styczne cechy jamy ustnej, typowe tylko dla okresu noworodkowego, zanikaj

ą

w spo-

sób naturalny w miar

ę

rozwoju. Pewne jej szczegóły anatomiczne s

ą

swoiste, przej-

ś

ciowe i typowe tylko w tym okresie.

Jama ustna tworzy przestrze

ń

zamkni

ę

t

ą

. Od strony gardła zamyka j

ą

zwisaj

ą

ce

nisko i układaj

ą

ce si

ę

na nasadzie j

ę

zyka podniebienie mi

ę

kkie, stanowi

ą

ce tzw. tyl-

ne zamkni

ę

cie. Od przodu zamkni

ę

ta jest wargami, które maj

ą

ostr

ą

wyra

ź

n

ą

lini

ę

odgraniczaj

ą

c

ą

od skóry. Wypełniona jest cała relatywnie du

ż

ym j

ę

zykiem, który od

góry styka si

ę

z podniebieniem twardym i mi

ę

kkim, bokami przylega do policzków,

układaj

ą

c si

ę

w wolnej przestrzeni pomi

ę

dzy wałami dzi

ą

słowymi, a wi

ę

c zajmuje

jam

ę

ustn

ą

wła

ś

ciw

ą

i przedsionek.

Podniebienie - jest płaskie, a dno jamy ustnej płytkie. Krta

ń

poło

ż

ona jest wysoko

w stosunku do jamy nosowo-gardłowej, a wej

ś

cie do niej znajduje si

ę

powy

ż

ej dolno-

tylnego brzegu podniebienia mi

ę

kkiego. Ten układ anatomiczny warunkuje fenomen

okresu noworodkowego — mo

ż

liwo

ś

ci jednoczesnego ssania, połykania i oddycha-

nia. Kształtuje to prawidłowy tor oddychania przez nos. Umiej

ę

tno

ść

wykonywania

jednocze

ś

nie tych trzech czynno

ś

ci zanika wraz ze wzrostem, zmian

ą

poło

ż

enia j

ę

-

zyka i formowania si

ę

jamy nosowo-gardłowej.

Wały dzi

ą

słowe maj

ą

kształt półkolisty, a pó

ź

niej, w miar

ę

rozwoju, przybieraj

ą

form

ę

połowy elipsy w szcz

ę

ce i paraboli w

ż

uchwie. We wczesnym okresie nowo-

rodkowym wały dzi

ą

słowe przy najwi

ę

kszym zbli

ż

eniu nie stykaj

ą

si

ę

całkowicie ze

sob

ą

, co jest widoczne szczególnie wyra

ź

nie w odcinku przednim. Ta pionowa szpa-

ra zmniejsza si

ę

, a nawet zamyka w miar

ę

, jak zbli

ż

a si

ę

okres z

ą

bkowania. Wały

dzi

ą

słowe nie przechodz

ą

łagodn

ą

lini

ą

w podniebienie. Granica ta jest zaznaczona

wyra

ź

nym rowkiem podniebienno-wyrostkowym. Kształt ich nadaj

ą

le

żą

ce w tkan-

kach mi

ę

kkich zawi

ą

zki z

ę

bów mlecznych, które niekiedy uwidaczniaj

ą

si

ę

przew

ę

-

ż

eniami wałów dzi

ą

słowych. Brodawka przysieczna, która ochrania przewód nosowo-

podniebienny, jest du

ż

a, wyra

ź

na, spoista, w zwi

ą

zku z bardziej włóknistym utkaniem

35

i do

ść

cz

ę

sto ł

ą

czy si

ę

z w

ę

dzidełkiem wargi górnej, usytuowanym na szczycie wału

dzi

ą

słowego. W

ę

dzidełko j

ę

zyka jest tak

ż

e umiejscowione wysoko na szczycie sto

ż

-

ka wału dzi

ą

słowego

ż

uchwy. Zwykle stanowi cienk

ą

błonk

ę

, ale niekiedy jest grubym

fałdem włóknisto -

ś

luzowym. Wszystkie w

ę

dzidełka u noworodków s

ą

usytuowane

wysoko i w miar

ę

rozwoju wyrostka oraz jego wzrostu na wysoko

ść

, przemieszczaj

ą

si

ę

ni

ż

ej.

Tkanki mi

ę

kkie. W okresie noworodkowym istnieje specjalny układ anatomiczny

tkanek mi

ę

kkich, stwarzaj

ą

cy optymalne warunki do aktu ssania. Błona

ś

luzowa wy-

ś

ciełaj

ą

ca jam

ę

ustn

ą

— wskutek wielu wyniosło

ś

ci i pogrubie

ń

— tworzy elementy

anatomiczne typowe tylko dla wczesnego okresu rozwojowego, zanikaj

ą

ce pó

ź

niej w

ró

ż

nym czasie. U dzieci karmionych piersi

ą

elementy te mog

ą

przetrwa

ć

do 1 roku

ż

ycia. Tworz

ą

si

ę

one w ko

ń

cowej fazie

ż

ycia płodowego na podniebieniu, policzkach

i wargach, ale ostatecznie formuj

ą

si

ę

kilka dni po urodzeniu. Makroskopowo mo

ż

na

wyró

ż

ni

ć

tzw. poduszeczki wargowe, powstaj

ą

ce wskutek obrz

ę

ku dobrze ukrwio-

nych warg przy ujemnym ci

ś

nieniu wytwarzanym w czasie ssania. Powoduj

ą

one

lepsze przyssanie brodawki sutkowej. Podobnie uszczelniaj

ą

c

ą

rol

ę

pełni

ą

bardziej

mi

ę

kkie tzw. kosmki wargowe i policzkowe, wytwarzane przez pofałdowania dobrze

ukrwionej lu

ź

nej błony

ś

luzowej wy

ś

ciełaj

ą

cej. Stanowi

ą

one w

ą

skie paski na we-

wn

ę

trznej stronie warg i policzków, ułatwiaj

ą

ce przytrzymywanie brodawki sutkowej.

W ci

ą

gu kilku miesi

ę

cy, w miar

ę

wzrostu i pogł

ę

biania przedsionka, wygładzaj

ą

si

ę

.

Podobn

ą

rol

ę

pełni

ą

fałdy dzi

ą

słowe, które s

ą

szczególnie dobrze rozwini

ę

te w

przednich odcinkach wałów dzi

ą

słowych szcz

ę

ki i

ż

uchwy. Boczne wały podniebien-

ne s

ą

uło

ż

one równolegle do wałów dzi

ą

słowych po obu stronach podniebienia. Two-

rz

ą

one, wraz z rynienkowato uło

ż

onym j

ę

zykiem, dogodne ło

ż

ysko dla brodawki sut-

kowej w czasie karmienia. U dzieci karmionych sztucznie zanikaj

ą

do

ść

wcze

ś

nie, u

karmionych naturalnie mog

ą

przetrwa

ć

do pierwszego roku

ż

ycia. Rol

ę

w wyciskaniu

pokarmu z brodawki sutkowej odgrywaj

ą

poprzeczne fałdy podniebienne, wybitnie

zaznaczone tylko w okresie noworodkowym i wczesnym niemowl

ę

cym.

36

Rys. 18. Schemat elementów anatomicznych jamy ustnej noworodka. Fragment przedsionka, podnie-
bienia i wały dzi

ą

słowe: 1 — poprzeczne fałdy podniebienia, 2 — brodawka przysieczna, 3 — rowek

podniebienno-wy-rostkowy, 4 — w

ę

dzidetko wargi górnej, 5 — wały dzi

ą

stowe, 6 — przew

ęż

enia wa-

łów dzi

ą

słowych, 7 — boczne wały podniebienne ( Na podstawie Szpringer-Nadzak M. Stomatologia

wieku rozwojowego, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003)

Bibliografia

1. Szpringer-Nadzak M. Stomatologia wieku rozwojowego, Wydawnictwo Lekarskie

PZWL, Warszawa 2003)

37

5. Układ z

ę

bowy

5. 1 Cechy uz

ę

bienia człowieka.

Uz

ę

bienie człowieka cechuje:

1. difodontyzm (dwuzmienno

ść

z

ę

bów) – polegaj

ą

cy na wyst

ę

powaniu dwóch gene-

racji z

ę

bów (z

ę

bów mlecznych a nast

ę

pnie z

ę

bów stałych),

2. heterodontyzm – charakteryzuj

ą

cy si

ę

zró

ż

nicowaniem kształtów i wielko

ś

ci z

ę

bów

w zale

ż

no

ś

ci od ich przeznaczenia.

Z

ę

by człowieka zbudowane s

ą

z 3 cz

ęś

ci: korony z

ę

ba (corona dentis), szyjki z

ę

-

ba (cervix dentis) – pokrytej dzi

ą

słem i korzenia z

ę

ba (radix dentis) który tkwi w z

ę

-

bodole i jest zako

ń

czony szczytem korzenia z

ę

ba (apex radicis dentis). W zale

ż

no

ś

ci

od przyj

ę

tego podziału korona i korze

ń

s

ą

ró

ż

nie definiowane. Według podziału zwa-

nego anatomicznym, korona jest cz

ęś

ci

ą

z

ę

ba pokryt

ą

szkliwem. Według podziału

klinicznego jest to ta cz

ęść

korony, która znajduje si

ę

ponad dzi

ą

słem. Korze

ń

ana-

tomiczny jest to cz

ęść

z

ę

ba pokryta cementem, podczas gdy według podziału kli-

nicznego jest to cz

ęść

z

ę

ba znajduj

ą

ca si

ę

poni

ż

ej brzegu dzi

ą

słowego. Szyjka jest

cz

ęś

ci

ą

z

ę

ba ł

ą

cz

ą

ca koron

ę

anatomiczn

ą

i korze

ń

anatomiczny. Ze wzgl

ę

du na bu-

dow

ę

histologiczna wyró

ż

nia si

ę

w z

ę

bie nast

ę

puj

ą

ce warstwy tkanek:

a. szkliwo - najtwardsza tkanka w ludzkim organizmie; pokrywa koron

ę

,

b. z

ę

bina - stanowi główn

ą

cz

ęść

z

ę

ba,

c. miazga - wypełnia komor

ę

z

ę

ba oraz kanał korzenia; w skład miazgi wchodz

ą

naczynia krwiono

ś

ne, nerwy i tkanka ł

ą

czna

d. cement – pokrywa korze

ń

.

Rys. 19. Budowa z

ę

ba - przekrój

38

W skład uz

ę

bienia człowieka wchodz

ą

z

ę

by jednokorzeniowe i wielokorzeniowe.

Do z

ę

bów jednokorzeniowych nale

żą

siekacze i kły (w uz

ę

bieniu mlecznym) oraz

przedtrzonowe z

ę

by

ż

uchwy i drugie przedtrzonowe z

ę

by szczeki (w uz

ę

bieniu sta-

łym). Do z

ę

bów dwukorzeniowych zalicza si

ę

pierwsze przedtrzonowe z

ę

by szcz

ę

ki

(uz

ę

bienie stałe), zeby trzonowe

ż

uchwy (uz

ę

bienie mleczne i stałe). Trzykorzenio-

wymi z

ę

bami s

ą

stałe z

ę

by trzonowe szcz

ę

ki.

W stomatologii wyró

ż

nia si

ę

nast

ę

puj

ą

ce powierzchnie z

ę

ba:

-

powierzchni

ę

podniebienn

ą

– od strony podniebienia w szcz

ę

ce lub j

ę

zykow

ą

w

ż

uchwie,

-

powierzchni

ę

przedsionkow

ą

, zwan

ą

równie

ż

wargow

ą

lub policzkow

ą

od

strony przedsionka jamy ustnej,

-

powierzchni

ę

ż

uj

ą

c

ą

w trzonowcach i przedtrzonowcach lub brzeg sieczny w

siekaczach i kłach,

-

powierzchnie mezjaln

ą

od strony po

ś

rodkowej ciała,

-

powierzchnie dystaln

ą

przeciwn

ą

do linii po

ś

rodkowej ciała

Rys. 20. Powierzchnie z

ę

bów

39

5.2 Fizjologia rozwoju uz

ę

bienia

Rozwój układu z

ę

bowego jest procesem, który zaczyna si

ę

34 dnia

ż

ycia płodo-

wego i ko

ń

czy około 20 roku

ż

ycia. Rozwój ten jest skorelowany z rozwojem i funkcj

ą

innych elementów składaj

ą

cych si

ę

na narz

ą

d

ż

ucia. Cały proces rozwojowy mo

ż

na

podzieli

ć

na nast

ę

puj

ą

ce okresy:

1. Tworzenie zawi

ą

zków z

ę

bowych:

a. bujanie tkanki nabłonkowej,

b. wyró

ż

nicowanie si

ę

tkanki mezenchymatycznej

c. wytwarzanie ostatecznego zawi

ą

zka z

ę

bowego.

2. Tworzenie i ró

ż

nicowanie tkanek swoistych z

ę

ba (histogeneza)

3. Ukształtowanie korzenia, z

ę

biny korzeniowej, tworzenie cementu oraz wyrzynanie

z

ę

bów.

Pocz

ą

tkiem procesu rozwojowego jest tworzenie si

ę

fałdów nabłonkowych zwa-

nych listewkami z

ę

bowymi, około 34 – 40 dnia

ż

ycia płodowego. W wyniku namna-

ż

ania si

ę

komórek w okre

ś

lonych miejscach, na bocznych powierzchniach listewek

tworz

ą

si

ę

zgrubienia zwane narz

ą

dami szkliwotwórczymi lub p

ą

czkami. W wyniku

intensywnych podziałów komórek, narz

ą

d szkliwotwórczy przybiera kształt kolbowaty

i coraz gł

ę

biej wpukla si

ę

w tkank

ę

mezodermaln

ą

, która z kolei wpukla si

ę

w obr

ę

b

p

ą

czka przybieraj

ą

cego kształt czapeczki. W wyniku post

ę

puj

ą

cego wzrostu i stałej

integracji obu tkanek, narz

ą

d szkliwotwórczy przekształca si

ę

z formy czapeczki w

posta

ć

dzwonu, otaczaj

ą

c coraz bardziej tkank

ę

mezodermaln

ą

, zwan

ą

brodawk

ą

z

ę

bow

ą

. W tym okresie na skutek zag

ę

szczania si

ę

tkanki mezodermalnej dookoła

narzadu szkliwotwórczego i wpuklonej w niego brodawki z

ę

bowej, organizuje si

ę

wo-

reczek z

ę

ba. Twór ten, zwany p

ę

cherzykiem z

ę

bowym, składa si

ę

nast

ę

puj

ą

cych

elementów:1) narz

ą

du szkliwotwórczego, 2) brodawki z

ę

ba, 3) woreczka z

ę

ba. W

wyniku dalszego rozwoju powstan

ą

z nich tkanki układu z

ę

bowego.

1. Narz

ą

d szkliwotwórczy składa si

ę

z: a) nabłonka wewnetrznego, b) nabłonka

zewn

ę

trznego, c) miazgi narz

ą

du szkliwotwórczego, d) pochewki Herwiga. Funkcj

ą

narz

ą

du szkliwotwórczego jest wytwarzanie szkliwa, ukształtowanie korony z

ę

ba i

formowanie korzeni. Nabłonek wewn

ę

trzny zwrócony jest do brodawki z

ę

ba. Składa

si

ę

z walcowatych komórek zwanych ameloblastami (adamantoblasty). Komórki te

bior

ą

udział w wytwarzaniu szkliwa. Nabłonek zewn

ę

trzny zbudowany jest z jednej

warstwy spłaszczonych komórek. Komórki tej warstwy bior

ą

udział w od

ż

ywianiu

miazgi narz

ą

du szkliwotworczego. Miazga narz

ą

du szkliwotwórczego zbudowana jest

40

z komórek gwia

ź

dzistych. Tkanka ta po

ś

redniczy w dostarczaniu ameloblastom

składników niezb

ę

dnych do wytwarzania szkliwa. Pochewka Hertwiga jest to p

ę

tla

nabłonka powstała u podstawy brodawki w miejscu przej

ś

cia nabłonka wewn

ę

trzne-

go w nabłonek zewnetrzny. Funkcj

ą

jej, jest formowanie korzeni z

ę

bów.

2. Brodawka z

ę

ba. Jest tkank

ą

ł

ą

czna galaretowat

ą

i pochodzi z mezodermy. Na

jej powierzchni zwróconej do nabłonka wewn

ę

trznego narz

ą

du szkliwotwórczego

ró

ż

nicuj

ą

si

ę

i układaj

ą

palisadowato komórki z

ę

binotwórcze – odontoblasty. Funkcj

ą

brodawki jest wytwarzanie z

ę

biny oraz wytwarzanie zawi

ą

zka z

ę

ba.

3. Woreczek z

ę

ba (mieszek) jest ł

ą

cznotkankow

ą

osłon

ą

zawi

ą

zka z

ę

ba i składa

si

ę

z dwóch warstw.

Warstwa wewn

ę

trzna przylegaj

ą

ca do zawi

ą

zka z

ę

ba obfituje w komórki i naczy-

nia krwiono

ś

ne wnikaj

ą

ce do niej z obwodu i przechodz

ą

ce do brodawki z

ę

ba u jej

podstawy.

Warstwa zewn

ę

trzna jest bogata we włókna kolagenowe, tworzy utkanie włókni-

ste, bardziej zbite. Woreczek z

ę

ba od

ż

ywia narz

ą

d szkliwotwórczy i odgranicza za-

wi

ą

zek z

ę

ba od otoczenia, chroni

ą

c go przed czynnikami szkodliwymi. W post

ę

puja-

cym rozwoju korzeni, tkanka ł

ą

czna woreczka proliferuje nabłonkow

ą

pochewk

ę

Her-

twiga, co powoduje jej zanik. W zetkni

ę

ciu si

ę

z z

ę

bin

ą

korzeni zró

ż

nicowane ele-

menty woreczka tworz

ą

cement. Z tkanki ł

ą

cznej woreczka rozwija si

ę

oz

ę

bna, której

układ elementów strukturalnych uzale

ż

niony jest od rozwoju z

ę

bodołu, cementu ko-

rzeniowego i funkcji z

ę

ba.

5.3 Wyrzynanie z

ę

bów

Pocz

ą

tkowo zawi

ą

zki z

ę

bów mlecznych i stałych mieszcz

ą

si

ę

we wspólnych z

ę

-

bodołach. W miar

ę

wyrzynania si

ę

z

ę

bów mlecznych tworz

ą

si

ę

przegrody kostne,

oddzielaj

ą

ce z

ę

bodoły z

ę

bów mlecznych od krypt zawi

ą

zków z

ę

bów stałych. Wyrzy-

nanie z

ę

ba rozpoczyna si

ę

po uformowanie korony z

ę

ba i rozpocz

ę

ciu tworzenia si

ę

korzenia. Wyrzni

ę

cie z

ę

ba mlecznego poprzedza resorpcja tkanki chrzestnej i prze-

rwanie nabłonka. Z

ę

by stałe wyrzynaj

ą

si

ę

po resorpcji ko

ś

ci i korzeni z

ę

bów mlecz-

nych oraz przerwaniu błony

ś

luzowej. Dochodzi do poł

ą

czenia błony

ś

luzowej z

oszkliwiem, pokrywaj

ą

cym koron

ę

z

ę

ba. Poł

ą

czenie to przesuwa si

ę

w kierunku szyj-

ki z

ę

ba do momentu, gdy szyjka z

ę

ba osi

ą

gnie brzeg dzi

ą

sła.

W procesie rozwoju z

ę

ba i jego wyrzynania si

ę

, wyró

ż

nia si

ę

trzy fazy.

1. Faza przederupcyjna. Na tym etapie narz

ą

d szkliwotwórczy zawi

ą

zka z

ę

ba

mlecznego w pełni kształtuje koron

ę

. Nast

ę

puje stopniowa mineralizacja szkliwa i

41

z

ę

biny. Odbywa si

ę

ruch zawi

ą

zka w jego osi długiej pionowo ku płaszczy

ź

nie zgryzu

i w kierunku do

ś

rodkowym.

2. Faza przedfunkcyjna - zaczyna si

ę

formowanie korzeni z

ę

ba i proces wyrzyna-

nia si

ę

korony z

ę

ba

3. Faza funkcyjna – po wyrzni

ę

ciu si

ę

całej korony i osi

ą

gni

ę

ciu przez ni

ą

kontaktu z

z

ę

bami przeciwstawnymi ustaje ruch pionowy, odbywaj

ą

si

ę

ruchy z

ę

ba zwi

ą

zane z

jego fizjologiczna funkcj

ą

. Odbywa si

ę

dalsze formowanie i wzrost korzeni.

Wyrzynanie z

ę

bów jest powi

ą

zane z ogólnym procesem wzrastania, dojrzewania,

rozwojem ko

ść

ca. Na proces wyrzynania wpływa stan ogólny organizmu, czynno

ść

gruczołów wydzielania wewn

ę

trznego. Czas i kolejno

ść

wyrzynania z

ę

bów ró

ż

ni si

ę

do pewnego stopnia w ró

ż

nych rejonach geograficznych. Dobre warunki bytowe

przyczyniaj

ą

si

ę

do wcze

ś

niejszego z

ą

bkowania.

42

Rys. 21. Schematyczny przekrój przez formuj

ą

cy si

ę

zawi

ą

zek z

ę

ba, stan przed wyr

ż

ni

ę

ciem i wyrzy-

nanie si

ę

z

ę

ba: a —8. tydzie

ń

, b— 10. tydzie

ń

, c— 11. tydzie

ń

, d— 12. tydzie

ń

, e — 4. miesi

ą

c, f— 6.

miesi

ą

c, g— 8. miesi

ą

c, h — okres po wyr

ż

ni

ę

ciu si

ę

z

ę

ba ( Na podstawie Szpringer –Nodzak Stoma-

tologia wieku rozwojowego , Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003).

43

Ogólne zasady wyrzynania z

ę

bów:

1. Z

ę

by

ż

uchwy wyrzynaj

ą

si

ę

przed z

ę

bami szczeki.

2. Z

ę

by szcz

ę

ki wyrzynaj

ą

si

ę

około 3 miesi

ę

cy pó

ź

niej ni

ż

z

ę

by

ż

uchwy w poszcze-

gólnych grupach.

3. Najwi

ę

ksze odchylenia od kolejno

ś

ci wyrzynania dotycz

ą

z

ę

bów przedtrzonowych.

4. Proces wyrzynania z

ę

bów nast

ę

puje zazwyczaj wcze

ś

niej u dziewcz

ą

t ni

ż

u chłop-

ców.

5. Dynamika wyrzynania z

ę

bów podlega wpływom dziedzicznym.

6. U dzieci o słabszym umi

ęś

nieniu wyrzynanie z

ę

bów stałych jest opó

ź

nione.

7. Wyrzynanie z

ę

ba nie jest jednoznaczne z zako

ń

czeniem jego rozwoju, który trwa

przez nast

ę

pne 2-3 lata.

8.

Ś

rednie liczby wyrzni

ę

tych z

ę

bów stałych s

ą

wy

ż

sze u dziewcz

ą

t ni

ż

u chłopców.

9.

Ś

rednie liczby wyrzni

ę

tych z

ę

bów s

ą

wy

ż

sze w

ż

uchwie ni

ż

w szcz

ę

ce zarówno u

dziewcz

ą

t, jak i u chłopców.

W czasie wyrzynania z

ę

bów mlecznych i stałych mog

ą

pojawia

ć

si

ę

nast

ę

puj

ą

ce

odchylenia:

1. Z

ę

by wrodzone – obserwowane w jamie ustnej przy urodzeniu

2. Z

ę

by noworodkowe – pojawiaj

ą

si

ę

do 30 dnia po porodzie

3. Przedwczesne z

ą

bkowane - z

ę

by wyrzynaj

ą

si

ę

przed ustalonymi terminami –

przy z

ę

bach mlecznych przed 5 miesi

ą

cem

ż

ycia, przy z

ę

bach stałych przed 6 ro-

kiem

ż

ycia. W przyspieszonym wyrzynaniu z

ę

bów obserwuje si

ę

słabsze zminerali-

zowanie z

ę

bów.

4. Opó

ź

nione wyrzynanie wi

ąż

e si

ę

z z

ą

bkowaniem pó

ź

niejszym od ogólnie przyj

ę

te-

go – dla z

ę

bów mlecznych po 12 miesi

ą

cu

ż

ycia, dla z

ę

bów stałych po 8 roku

ż

ycia.

5. Utrudnione wyrzynanie dotyczy najcz

ęś

ciej z

ę

bów m

ą

dro

ś

ci w

ż

uchwie. Przyczyn

ą

utrudnionego wyrzynania s

ą

przeszkody mechaniczne ze strony ko

ś

ci otaczaj

ą

cej

zawi

ą

zek.

6. Przetrwały z

ą

b mleczny, który pozostaje w wyrostku z

ę

bodołowym obok zawi

ą

z-

ków z

ę

bów stałych.

7. Cz

ęś

ciowe lub całkowite zatrzymanie z

ę

ba w ko

ś

ci, głównie trzecich z

ę

bów trzo-

nowych, rzadziej kłów.

8. Zaburzenia zwi

ą

zane z nieprawidłow

ą

lokalizacj

ą

– zeby mog

ą

by

ć

przechylone,

zrotowane, ustawione poza łukiem, ustawione w nieprawidłowym porz

ą

dku.

44

9. Trzecie z

ą

bkowanie, gdy po usuni

ę

ciu lub wypadni

ę

ciu z

ę

bów stałych pojawiaj

ą

si

ę

trzecie szeregi z

ę

bów.

10. Zaburzenia kolejno

ś

ci wyrzynania z

ę

bów stałych. Zaburzenie to polega na wy-

rzynaniu si

ę

najpierw z

ę

bów siecznych górnych przy

ś

rodkowych przed z

ę

bami pierw-

szymi trzonowymi.

11. Całkowity brak zawi

ą

zków z

ę

bów (adoncja), zmniejszenie liczby z

ę

bów (hipo-

doncja) oraz zwi

ę

kszenie liczby z

ę

bów (hiperdoncja)

12. Wyrzynanie z

ę

bów dodatkowych w nietypowych dla nich obszarach twarzocza-

szki ( np. w obrebie oczodołu, podniebienia twardego, jamy nosowej)

13. Zaburzenie wzorca wyrzynania dotyczy tzw. erupcji ektopowej – wyrzynania si

ę

z

ę

ba na niewła

ś

ciwym miejscu wyrostka z

ę

bodołowego

14. Reinkluzja – zjawisko ponownego zagł

ę

biania si

ę

cz

ęś

ciowo lub całkowicie wy-

rzni

ę

tego z

ę

ba. Zaburzenie to dotyczy najcz

ęś

ciej z

ę

bów trzonowych mlecznych,

rzadko innych z

ę

bów mlecznych i z

ę

bów stałych.

5.3.1 Wyrzynanie z

ę

bów mlecznych

Z

ę

by mleczne kształtuj

ą

si

ę

z 20 zawi

ą

zków (10 w szcz

ę

ce i 10 w

ż

uchwie). Uz

ę

-

bienie mleczne stanowi

ą

z

ę

by sieczne przy

ś

rodkowe, z

ę

by sieczne boczne, kły oraz

pierwsze i drugie z

ę

by trzonowe. Wyrzynanie nast

ę

puje parami w grupach jedno-

imiennych, najpierw w

ż

uchwie a potem w szcz

ę

ce. Podczas wyrzynania si

ę

z

ę

bów

mlecznych wyró

ż

nia si

ę

trzy okresy. W pierwszym okresie (0,5 – 1,5 rok

ż

ycia) wy-

rzynaj

ą

si

ę

przy

ś

rodkowe i boczne siekacze, w drugim (1 –2 rok

ż

ycia) pierwsze z

ę

by

trzonowe i kły oraz w trzecim (2- 3 rok

ż

ycia) drugie z

ę

by trzonowe.

Miesi

ą

ce

ż

ycia

Miesi

ą

ce

ż

ycia

szcz

ę

ka

ż

uchwa

szcz

ę

ka

ż

uchwa

Grupy z

ę

bów

dziewcz

ę

ta

chłopcy

Siekacze przy

ś

rodkowe

6-12

6-10

6-12

6-10

Siekacze boczne

6-16

7-18

8-14

8-15

kły

15-24

16-24

15-23

15-22

Pierwsze z

ę

by trzonowe

10-17

10-18

12-19

12-19

Drugie z

ę

by trzonowe

21-31

21-31

21-31

21-31

Tab.1 Wyrzynanie z

ę

bów mlecznych (wg. Szpringer, Czarnockiej, Janiuchy)

45

Około 4 roku

ż

ycia dochodzi do znacznego wzrostu szcz

ę

ki i

ż

uchwy. Powstaj

ą

zwi

ę

kszone przerwy pomi

ę

dzy z

ę

bami mlecznymi zwane lukami fizjologicznymi. W

ten sposób zostaje przygotowane miejsce dla wi

ę

kszych i szerszych z

ę

bów stałych.

Podczas dalszego rozwoju szczeki i

ż

uchwy oraz narz

ą

du

ż

ucia, z

ę

by mleczne ule-

gaj

ą

fizjologicznemu starciu, a ich korzenie podlegaj

ą

procesom resorpcyjnym. Re-

sorpcja korzeni z

ę

bów mlecznych jest procesem długotrwałym; trwa około 2 - 4 lat. W

miejsce zresorbowanych korzeni z

ę

bów mlecznych przemieszczaj

ą

si

ę

zawi

ą

zki z

ę

-

bów stałych. Od 6 do 11 roku

ż

ycia w jamie ustnej stwierdza si

ę

obecno

ść

z

ę

bów

mlecznych i stałych. Jest to okres uz

ę

bienia mieszanego.

5.3.2 Wyrzynanie z

ę

bów stałych

Z

ę

by stałe kształtuj

ą

si

ę

z 32 zawi

ą

zków (16 w szcz

ę

ce i 16 w

ż

uchwie). W

ś

ród

z

ę

bów stałych rozró

ż

niamy zeby sieczne przy

ś

rodkowe i boczne, kły, z

ę

by przed-

trzonowe i z

ę

by trzonowe.

Podczas wyrzynania z

ę

bów stałych mo

ż

na wyró

ż

ni

ć

trzy okresy. W pierwszym (6-

9 lat) wyrzynaj

ą

si

ę

pierwsze z

ę

by trzonowe oraz przy

ś

rodkowe i boczne z

ę

by siecz-

ne. W drugim okresie (10- 14 lat) wyrzynaj

ą

si

ę

kły, pierwsze i drugie z

ę

by przedtrzo-

nowe oraz drugie z

ę

by trzonowe. Trzecie z

ę

by trzonowe wyrzynaj

ą

si

ę

powy

ż

ej 17-

18 roku

ż

ycia.

Z

ę

by

ż

uchwy wyrzynaj

ą

si

ę

wcze

ś

niej ni

ż

z

ę

by szcz

ę

ki we wszystkich grupach z

wyj

ą

tkiem z

ę

bów przedtrzonowych.

46

Z

ę

by

Pocz

ą

tek

mineralizacji

Wykształcenie

korony

Wyrzynanie

Uformowanie

korzenia

Szcz

ę

ka

Siekacze

przy

ś

rodkowe

3-4 miesi

ą

c

4-5 r.

ż

7-8 r.

ż

10 r.

ż

Siekacze

boczne

1 r.

ż

.

4-5 r.

ż

8-9 r.

ż

11 r.

ż

kły

3-5 miesi

ą

c

6-7 r.

ż

11-12 r.

ż

13-15 r.

ż

Pierwsze

przedtrzonowe

1,5 r.

ż

.

5-6 r.

ż

10-11 r.

ż

12-13 r.

ż

Drugie przed-

trzonowe

2,5 r.

ż

.

6-7 r.

ż

10-12 r.

ż

12-14 r.

ż

Pierwsze trzo-

nowe

Od urodzenia

2,5-3 r.

ż

6-7 r.

ż

9-10 r.

ż

Drugie trozno-

we

3 r.

ż

.

7-8 r.

ż

12-13 r.

ż

14-16 r.

ż

Trzecie trzo-

nowe

7-9 r.

ż

12-16 r.

ż

17-25 r.

ż

18-25 r.

ż

Ż

uchwa

Siekacze

przy

ś

rodkowe

3-4mies

4-5 r.

ż

6-7 r.

ż

9 r.

ż

Siekacze

boczne

3-4mies.

4-5 r.

ż

7-8 r.

ż

10 r.

ż

kły

4-5 mies

6-7 r.

ż

9-11 r.

ż

12-13 r.

ż

Pierwsze

przedtrzonowe

1,5-2 r.

ż

.

5-6 r.

ż

10-12 r.

ż

13-14 r.

ż

Drugie

przedtrzonowe

2,5 r.

ż

6-7 r.

ż

11-12 r.

ż

13-14 r.

ż

Pierwsze

trzonowe

Od urodzenia

2,5-3 r.

ż

6-7 r.

ż

9-10 r.

ż

Drugie

trzonowe

2,5-3 r.

ż

7-8 r.

ż

11-13 r.

ż

14-15 r.

ż

Trzecie

trzonowe

8-10 r.

ż

.

12-16 r.

ż

17-21 r.

ż

10-25 r.

ż

Tab.2 Rozwój z

ę

bów stałych (wg Kronfelda i Logana)